Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā |
౮. గవమ్పతిత్థేరగాథావణ్ణనా
8. Gavampatittheragāthāvaṇṇanā
యో ఇద్ధియా సరభున్తి ఆయస్మతో గవమ్పతిత్థేరస్స గాథా. కా ఉప్పత్తి? సో కిర పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో ఇతో ఏకతింసే కప్పే సిఖిం భగవన్తం పస్సిత్వా పసన్నమానసో పుప్ఫేహి పూజం అకాసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవలోకే ఉప్పన్నో అపరాపరం పుఞ్ఞాని కరోన్తో కోణాగమనస్స భగవతో చేతియే ఛత్తఞ్చ వేదికఞ్చ కారేసి. కస్సపస్స పన భగవతో కాలే అఞ్ఞతరస్మిం కులగేహే నిబ్బత్తో. తస్మిఞ్చ కులే బహుం గోమణ్డలం అహోసి. తం గోపాలకా రక్ఖన్తి. అయం తత్థ అన్తరన్తరా యుత్తప్పయుత్తం విచారేన్తో విచరతి. సో ఏకం ఖీణాసవత్థేరం గామే పిణ్డాయ చరిత్వా బహిగామే దేవసికం ఏకస్మిం పదేసే భత్తకిచ్చం కరోన్తం దిస్వా ‘‘అయ్యో సూరియాతపేన కిలమిస్సతీ’’తి చిన్తేత్వా చత్తారో సిరీసదణ్డే ఉస్సాపేత్వా తేసం ఉపరి సిరీససాఖాయో ఠపేత్వా సాఖామణ్డపం కత్వా అదాసి. ‘‘మణ్డపస్స సమీపే సిరీసరుక్ఖం రోపేసీ’’తి చ వదన్తి. తస్స అనుకమ్పాయ దేవసికం థేరో తత్థ నిసీది. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన తతో చవిత్వా చాతుమహారాజికేసు నిబ్బత్తి. తస్స పురిమకమ్మసంసూచకం విమానద్వారే మహన్తం సిరీసవనం నిబ్బత్తి వణ్ణగన్ధసమ్పన్నేహి అఞ్ఞేహి పుప్ఫేహి సబ్బకాలే ఉపసోభయమానం, తేన తం విమానం ‘‘సేరీసక’’న్తి పఞ్ఞాయిత్థ. సో దేవపుత్తో ఏకం బుద్ధన్తరం దేవేసు చ మనుస్సేసు చ సంసరిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే యసత్థేరస్స చతూసు గిహిసహాయేసు గవమ్పతి నామ హుత్వా ఆయస్మతో యసస్స పబ్బజితభావం సుత్వా అత్తనో సహాయేహి సద్ధిం భగవతో సన్తికం అగమాసి . సత్థా తస్స ధమ్మం దేసేసి. సో దేసనావసానే సహాయేహి సద్ధిం అరహత్తే పతిట్ఠాసి. తేన వుత్తం అపదానే (అప॰ థేర ౨.౫౩.౪౨-౪౭) –
Yoiddhiyā sarabhunti āyasmato gavampatittherassa gāthā. Kā uppatti? So kira purimabuddhesu katādhikāro ito ekatiṃse kappe sikhiṃ bhagavantaṃ passitvā pasannamānaso pupphehi pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena devaloke uppanno aparāparaṃ puññāni karonto koṇāgamanassa bhagavato cetiye chattañca vedikañca kāresi. Kassapassa pana bhagavato kāle aññatarasmiṃ kulagehe nibbatto. Tasmiñca kule bahuṃ gomaṇḍalaṃ ahosi. Taṃ gopālakā rakkhanti. Ayaṃ tattha antarantarā yuttappayuttaṃ vicārento vicarati. So ekaṃ khīṇāsavattheraṃ gāme piṇḍāya caritvā bahigāme devasikaṃ ekasmiṃ padese bhattakiccaṃ karontaṃ disvā ‘‘ayyo sūriyātapena kilamissatī’’ti cintetvā cattāro sirīsadaṇḍe ussāpetvā tesaṃ upari sirīsasākhāyo ṭhapetvā sākhāmaṇḍapaṃ katvā adāsi. ‘‘Maṇḍapassa samīpe sirīsarukkhaṃ ropesī’’ti ca vadanti. Tassa anukampāya devasikaṃ thero tattha nisīdi. So tena puññakammena tato cavitvā cātumahārājikesu nibbatti. Tassa purimakammasaṃsūcakaṃ vimānadvāre mahantaṃ sirīsavanaṃ nibbatti vaṇṇagandhasampannehi aññehi pupphehi sabbakāle upasobhayamānaṃ, tena taṃ vimānaṃ ‘‘serīsaka’’nti paññāyittha. So devaputto ekaṃ buddhantaraṃ devesu ca manussesu ca saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde yasattherassa catūsu gihisahāyesu gavampati nāma hutvā āyasmato yasassa pabbajitabhāvaṃ sutvā attano sahāyehi saddhiṃ bhagavato santikaṃ agamāsi . Satthā tassa dhammaṃ desesi. So desanāvasāne sahāyehi saddhiṃ arahatte patiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.53.42-47) –
‘‘మిగలుద్దో పురే ఆసిం, విపినే విచరం అహం;
‘‘Migaluddo pure āsiṃ, vipine vicaraṃ ahaṃ;
అద్దసం విరజం బుద్ధం, సబ్బధమ్మాన పారగుం.
Addasaṃ virajaṃ buddhaṃ, sabbadhammāna pāraguṃ.
‘‘తస్మిం మహాకారుణికే, సబ్బసత్తహితే రతే;
‘‘Tasmiṃ mahākāruṇike, sabbasattahite rate;
పసన్నచిత్తో సుమనో, నేలపుప్ఫం అపూజయిం.
Pasannacitto sumano, nelapupphaṃ apūjayiṃ.
‘‘ఏకతింసే ఇతో కప్పే, యం పుప్ఫమభిపూజయిం;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ pupphamabhipūjayiṃ;
దుగ్గతిం నాభిజానామి, బుద్ధపూజాయిదం ఫలం.
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘కిలేసా ఝాపితా మయ్హం…పే॰… కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
అరహత్తం పన పత్వా థేరో విముత్తిసుఖం పటిసంవేదేన్తో సాకేతే విహరతి అఞ్జనవనే. తేన చ సమయేన భగవా మహతా భిక్ఖుసఙ్ఘేన సద్ధిం సాకేతం గన్త్వా అఞ్జనవనే విహాసి. సేనాసనం నప్పహోసి. సమ్బహులా భిక్ఖూ విహారసామన్తా సరభుయా నదియా వాలికాపుళినే సయింసు. అథ అడ్ఢరత్తసమయే నదియా ఉదకోఘే ఆగచ్ఛన్తే సామణేరాదయో ఉచ్చాసద్దమహాసద్దా అహేసుం. భగవా తం ఞత్వా ఆయస్మన్తం గవమ్పతిం ఆణాపేసి – ‘‘గచ్ఛ, గవమ్పతి, జలోఘం విక్ఖమ్భేత్వా భిక్ఖూనం ఫాసువిహారం కరోహీ’’తి. థేరో ‘‘సాధు, భన్తే’’తి ఇద్ధిబలేన నదీసోతం విక్ఖమ్భి, తం దూరతోవ పబ్బతకూటం వియ అట్ఠాసి. తతో పట్ఠాయ థేరస్స ఆనుభావో లోకే పాకటో అహోసి. అథేకదివసం సత్థా మహతియా దేవపరిసాయ మజ్ఝే నిసీదిత్వా ధమ్మం దేసేన్తం థేరం దిస్వా లోకానుకమ్పాయ తస్స గుణానం విభావనత్థం తం పసంసన్తో ‘‘యో ఇద్ధియా సరభు’’న్తి గాథం అభాసి.
Arahattaṃ pana patvā thero vimuttisukhaṃ paṭisaṃvedento sākete viharati añjanavane. Tena ca samayena bhagavā mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ sāketaṃ gantvā añjanavane vihāsi. Senāsanaṃ nappahosi. Sambahulā bhikkhū vihārasāmantā sarabhuyā nadiyā vālikāpuḷine sayiṃsu. Atha aḍḍharattasamaye nadiyā udakoghe āgacchante sāmaṇerādayo uccāsaddamahāsaddā ahesuṃ. Bhagavā taṃ ñatvā āyasmantaṃ gavampatiṃ āṇāpesi – ‘‘gaccha, gavampati, jaloghaṃ vikkhambhetvā bhikkhūnaṃ phāsuvihāraṃ karohī’’ti. Thero ‘‘sādhu, bhante’’ti iddhibalena nadīsotaṃ vikkhambhi, taṃ dūratova pabbatakūṭaṃ viya aṭṭhāsi. Tato paṭṭhāya therassa ānubhāvo loke pākaṭo ahosi. Athekadivasaṃ satthā mahatiyā devaparisāya majjhe nisīditvā dhammaṃ desentaṃ theraṃ disvā lokānukampāya tassa guṇānaṃ vibhāvanatthaṃ taṃ pasaṃsanto ‘‘yo iddhiyā sarabhu’’nti gāthaṃ abhāsi.
౩౮. తత్థ ఇద్ధియాతి అధిట్ఠానిద్ధియా. సరభున్తి ఏవంనామికం నదిం, యం లోకే ‘‘సరభు’’న్తి వదన్తి. అట్ఠపేసీతి సన్దితుం అదేన్తో సోతం నివత్తేత్వా పబ్బతకూటం వియ మహన్తం జలరాసిం కత్వా ఠపేసి. అసితోతి నసితో, తణ్హాదిట్ఠినిస్సయరహితో, బన్ధనసఙ్ఖాతానం వా సబ్బసంయోజనానం సముచ్ఛిన్నత్తా కేనచిపి బన్ధనేన అబద్ధో, తతో ఏవ ఏజానం కిలేసానం అభావతో అనేజో సో, గవమ్పతి, తం సబ్బసఙ్గాతిగతం తాదిసం సబ్బేపి రాగదోసమోహమానదిట్ఠిసఙ్గే అతిక్కమిత్వా ఠితత్తా సబ్బసఙ్గాతిగతం, అసేక్ఖమునిభావతో మహామునిం, తతో ఏవ కామకమ్మభవాదిభేదస్స సకలస్సపి భవస్స పారం నిబ్బానం గతత్తా భవస్స పారగుం. దేవా నమస్సన్తీతి దేవాపి ఇమస్సన్తి, పగేవ ఇతరా పజాతి.
38. Tattha iddhiyāti adhiṭṭhāniddhiyā. Sarabhunti evaṃnāmikaṃ nadiṃ, yaṃ loke ‘‘sarabhu’’nti vadanti. Aṭṭhapesīti sandituṃ adento sotaṃ nivattetvā pabbatakūṭaṃ viya mahantaṃ jalarāsiṃ katvā ṭhapesi. Asitoti nasito, taṇhādiṭṭhinissayarahito, bandhanasaṅkhātānaṃ vā sabbasaṃyojanānaṃ samucchinnattā kenacipi bandhanena abaddho, tato eva ejānaṃ kilesānaṃ abhāvato anejo so, gavampati, taṃ sabbasaṅgātigataṃ tādisaṃ sabbepi rāgadosamohamānadiṭṭhisaṅge atikkamitvā ṭhitattā sabbasaṅgātigataṃ, asekkhamunibhāvato mahāmuniṃ, tato eva kāmakammabhavādibhedassa sakalassapi bhavassa pāraṃ nibbānaṃ gatattā bhavassa pāraguṃ. Devā namassantīti devāpi imassanti, pageva itarā pajāti.
గాథాపరియోసానే మహతో జనకాయస్స ధమ్మాభిసమయో అహోసి. థేరో అఞ్ఞం బ్యాకరోన్తో ‘‘సత్థారం పూజేస్సామీ’’తి ఇమమేవ గాథం అభాసీతి.
Gāthāpariyosāne mahato janakāyassa dhammābhisamayo ahosi. Thero aññaṃ byākaronto ‘‘satthāraṃ pūjessāmī’’ti imameva gāthaṃ abhāsīti.
గవమ్పతిత్థేరగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Gavampatittheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరగాథాపాళి • Theragāthāpāḷi / ౮. గవమ్పతిత్థేరగాథా • 8. Gavampatittheragāthā