| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
१०. गवेसीसुत्तवण्णना
10. Gavesīsuttavaṇṇanā
१८०. दसमे सुकारणन्ति बोधिपरिपाचनस्स एकन्तिकं सुन्दरं कारणं। मन्दहसितन्ति ईसकं हसितं। कहं कहन्ति हाससद्दस्स अनुकरणमेतं। हट्ठप्पहट्ठाकारमत्तन्ति हट्ठस्स पहट्ठाकारमत्तं। यथा गहितसङ्केता ‘‘पहट्ठो भगवा’’ति सञ्जानन्ति, एवं आकारनिदस्सनमत्तं।
180. Dasame sukāraṇanti bodhiparipācanassa ekantikaṃ sundaraṃ kāraṇaṃ. Mandahasitanti īsakaṃ hasitaṃ. Kahaṃ kahanti hāsasaddassa anukaraṇametaṃ. Haṭṭhappahaṭṭhākāramattanti haṭṭhassa pahaṭṭhākāramattaṃ. Yathā gahitasaṅketā ‘‘pahaṭṭho bhagavā’’ti sañjānanti, evaṃ ākāranidassanamattaṃ.
इदानि इमिना पसङ्गेन हाससमुट्ठानं विभागतो दस्सेतुं ‘‘हसितञ्च नामेत’’न्तिआदि आरद्धं। तत्थ अज्झुपेक्खनवसेनपि हासो न सम्भवति, पगेव दोमनस्सवसेनाति आह ‘‘तेरसहि सोमनस्ससहगतचित्तेही’’ति। ननु च केचि कोधवसेनपि हसन्तीति? न, ते सम्पियन्ति कोधवत्थुं तत्थ ‘‘मयं दानि यथाकामकारितं आपज्जिस्सामा’’ति दुविञ्ञेय्यन्तरेन सोमनस्सचित्तेनेव हासस्स उप्पज्जनतो। तेसूति पञ्चसु सोमनस्ससहगतकिरियचित्तेसु। बलवारम्मणेति उळारतमे आरम्मणे यमकपाटिहारियसदिसे। दुब्बलारम्मणेति अनुळारआरम्मणे।
Idāni iminā pasaṅgena hāsasamuṭṭhānaṃ vibhāgato dassetuṃ ‘‘hasitañca nāmeta’’ntiādi āraddhaṃ. Tattha ajjhupekkhanavasenapi hāso na sambhavati, pageva domanassavasenāti āha ‘‘terasahi somanassasahagatacittehī’’ti. Nanu ca keci kodhavasenapi hasantīti? Na, te sampiyanti kodhavatthuṃ tattha ‘‘mayaṃ dāni yathākāmakāritaṃ āpajjissāmā’’ti duviññeyyantarena somanassacitteneva hāsassa uppajjanato. Tesūti pañcasu somanassasahagatakiriyacittesu. Balavārammaṇeti uḷāratame ārammaṇe yamakapāṭihāriyasadise. Dubbalārammaṇeti anuḷāraārammaṇe.
‘‘इमस्मिं पन ठाने…पे॰… उप्पादेती’’ति इदं पोराणट्ठकथायं तथा आगतत्ता वुत्तं, न सहेतुकसोमनस्ससहगतचित्तेहि भगवतो सितं न होतीति दस्सनत्तं। अभिधम्मटीकायं (ध॰ स॰ मूलटी॰ ९६८) पन ‘‘अतीतंसादीसु अप्पटिहतं ञाणं वत्वा ‘इमेहि धम्मेहि समन्नागतस्स बुद्धस्स भगवतो सब्बं कायकम्मं ञाणपुब्बङ्गमं ञाणानुपरिवत्ती’तिआदिवचनतो (महानि॰ १५६; पटि॰ म॰ ३.५) ‘भगवतो इदं चित्तं उप्पज्जती’ति वुत्तवचनं विचारेतब्ब’’न्ति वुत्तं। तत्थ इमिना हसितुप्पादचित्तेन पवत्तियमानम्पि भगवतो सितकरणं पुब्बेनिवासअनागतंससब्बञ्ञुतञ्ञाणानं अनुवत्तकत्ता ञाणानुपरिवत्तियेवाति एवं पन ञाणानुपरिवत्तिभावे सति न कोचि पाळिअट्ठकथानं विरोधो। तथा हि अभिधम्मट्ठकथायं (ध॰ स॰ अट्ठ॰ ५६८) ‘‘तेसं ञाणानं चिण्णपरियन्ते इदं चित्तं उप्पज्जती’’ति वुत्तं। अवस्सञ्चेतं एवं इच्छितब्बं, अञ्ञथा आवज्जनचित्तस्सपि भगवतो तथारूपे काले न युज्जेय्य। तस्सपि हि विञ्ञत्तिसमुट्ठापकभावस्स निच्छितत्ता। तथा हि वुत्तं ‘‘एवञ्च कत्वा मनोद्वारावज्जनस्सपि विञ्ञत्तिसमुट्ठापकत्तं उपपन्नं होती’’ति (ध॰ स॰ मूलटी॰ १ कायकम्मद्वारकथावण्णना) न च विञ्ञत्तिसमुट्ठापकत्ते तंसमुट्ठानकायविञ्ञत्तिया कायकम्मादिभावं आपज्जनभावो विस्सज्जतीति।
‘‘Imasmiṃ pana ṭhāne…pe… uppādetī’’ti idaṃ porāṇaṭṭhakathāyaṃ tathā āgatattā vuttaṃ, na sahetukasomanassasahagatacittehi bhagavato sitaṃ na hotīti dassanattaṃ. Abhidhammaṭīkāyaṃ (dha. sa. mūlaṭī. 968) pana ‘‘atītaṃsādīsu appaṭihataṃ ñāṇaṃ vatvā ‘imehi dhammehi samannāgatassa buddhassa bhagavato sabbaṃ kāyakammaṃ ñāṇapubbaṅgamaṃ ñāṇānuparivattī’tiādivacanato (mahāni. 156; paṭi. ma. 3.5) ‘bhagavato idaṃ cittaṃ uppajjatī’ti vuttavacanaṃ vicāretabba’’nti vuttaṃ. Tattha iminā hasituppādacittena pavattiyamānampi bhagavato sitakaraṇaṃ pubbenivāsaanāgataṃsasabbaññutaññāṇānaṃ anuvattakattā ñāṇānuparivattiyevāti evaṃ pana ñāṇānuparivattibhāve sati na koci pāḷiaṭṭhakathānaṃ virodho. Tathā hi abhidhammaṭṭhakathāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 568) ‘‘tesaṃ ñāṇānaṃ ciṇṇapariyante idaṃ cittaṃ uppajjatī’’ti vuttaṃ. Avassañcetaṃ evaṃ icchitabbaṃ, aññathā āvajjanacittassapi bhagavato tathārūpe kāle na yujjeyya. Tassapi hi viññattisamuṭṭhāpakabhāvassa nicchitattā. Tathā hi vuttaṃ ‘‘evañca katvā manodvārāvajjanassapi viññattisamuṭṭhāpakattaṃ upapannaṃ hotī’’ti (dha. sa. mūlaṭī. 1 kāyakammadvārakathāvaṇṇanā) na ca viññattisamuṭṭhāpakatte taṃsamuṭṭhānakāyaviññattiyā kāyakammādibhāvaṃ āpajjanabhāvo vissajjatīti.
हसितन्ति सितमेव सन्धाय वदति। तेनाह ‘‘एवं अप्पमत्तकम्पी’’ति। समोसरिता विज्जुलता। सा हि इतरविज्जुलता विय खणट्ठितिया सीघनिरोधा च न होति, अपिच खो दन्धनिरोधा, न च सब्बकालिका। दीधिति पावकमहामेघतो वा चातुद्दीपिकमहामेघतो वा निच्छरति। तेनाह ‘‘चातुद्दीपिकमहामेघमुखतो’’ति। अयं किर तासं रस्मीनं धम्मता, यदिदं तिक्खत्तुं सीसं पदक्खिणं कत्वा दाठग्गेसुयेव अन्तरधानं। सेसमेत्थ सुविञ्ञेय्यमेव।
Hasitanti sitameva sandhāya vadati. Tenāha ‘‘evaṃ appamattakampī’’ti. Samosaritā vijjulatā. Sā hi itaravijjulatā viya khaṇaṭṭhitiyā sīghanirodhā ca na hoti, apica kho dandhanirodhā, na ca sabbakālikā. Dīdhiti pāvakamahāmeghato vā cātuddīpikamahāmeghato vā niccharati. Tenāha ‘‘cātuddīpikamahāmeghamukhato’’ti. Ayaṃ kira tāsaṃ rasmīnaṃ dhammatā, yadidaṃ tikkhattuṃ sīsaṃ padakkhiṇaṃ katvā dāṭhaggesuyeva antaradhānaṃ. Sesamettha suviññeyyameva.
गवेसीसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Gavesīsuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
उपासकवग्गवण्णना निट्ठिता।
Upāsakavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / १०. गवेसीसुत्तं • 10. Gavesīsuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / १०. गवेसीसुत्तवण्णना • 10. Gavesīsuttavaṇṇanā
