| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / องฺคุตฺตรนิกาย (ฎีกา) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
๑๐. คเวสีสุตฺตวณฺณนา
10. Gavesīsuttavaṇṇanā
๑๘๐. ทสเม สุการณนฺติ โพธิปริปาจนสฺส เอกนฺติกํ สุนฺทรํ การณํฯ มนฺทหสิตนฺติ อีสกํ หสิตํฯ กหํ กหนฺติ หาสสทฺทสฺส อนุกรณเมตํฯ หฎฺฐปฺปหฎฺฐาการมตฺตนฺติ หฎฺฐสฺส ปหฎฺฐาการมตฺตํฯ ยถา คหิตสเงฺกตา ‘‘ปหโฎฺฐ ภควา’’ติ สญฺชานนฺติ, เอวํ อาการนิทสฺสนมตฺตํฯ
180. Dasame sukāraṇanti bodhiparipācanassa ekantikaṃ sundaraṃ kāraṇaṃ. Mandahasitanti īsakaṃ hasitaṃ. Kahaṃ kahanti hāsasaddassa anukaraṇametaṃ. Haṭṭhappahaṭṭhākāramattanti haṭṭhassa pahaṭṭhākāramattaṃ. Yathā gahitasaṅketā ‘‘pahaṭṭho bhagavā’’ti sañjānanti, evaṃ ākāranidassanamattaṃ.
อิทานิ อิมินา ปสเงฺคน หาสสมุฎฺฐานํ วิภาคโต ทเสฺสตุํ ‘‘หสิตญฺจ นาเมต’’นฺติอาทิ อารทฺธํฯ ตตฺถ อชฺฌุเปกฺขนวเสนปิ หาโส น สมฺภวติ, ปเคว โทมนสฺสวเสนาติ อาห ‘‘เตรสหิ โสมนสฺสสหคตจิเตฺตหี’’ติฯ นนุ จ เกจิ โกธวเสนปิ หสนฺตีติ? น, เต สมฺปิยนฺติ โกธวตฺถุํ ตตฺถ ‘‘มยํ ทานิ ยถากามการิตํ อาปชฺชิสฺสามา’’ติ ทุวิเญฺญยฺยนฺตเรน โสมนสฺสจิเตฺตเนว หาสสฺส อุปฺปชฺชนโตฯ เตสูติ ปญฺจสุ โสมนสฺสสหคตกิริยจิเตฺตสุฯ พลวารมฺมเณติ อุฬารตเม อารมฺมเณ ยมกปาฎิหาริยสทิเสฯ ทุพฺพลารมฺมเณติ อนุฬารอารมฺมเณฯ
Idāni iminā pasaṅgena hāsasamuṭṭhānaṃ vibhāgato dassetuṃ ‘‘hasitañca nāmeta’’ntiādi āraddhaṃ. Tattha ajjhupekkhanavasenapi hāso na sambhavati, pageva domanassavasenāti āha ‘‘terasahi somanassasahagatacittehī’’ti. Nanu ca keci kodhavasenapi hasantīti? Na, te sampiyanti kodhavatthuṃ tattha ‘‘mayaṃ dāni yathākāmakāritaṃ āpajjissāmā’’ti duviññeyyantarena somanassacitteneva hāsassa uppajjanato. Tesūti pañcasu somanassasahagatakiriyacittesu. Balavārammaṇeti uḷāratame ārammaṇe yamakapāṭihāriyasadise. Dubbalārammaṇeti anuḷāraārammaṇe.
‘‘อิมสฺมิํ ปน ฐาเน…เป.… อุปฺปาเทตี’’ติ อิทํ โปราณฎฺฐกถายํ ตถา อาคตตฺตา วุตฺตํ, น สเหตุกโสมนสฺสสหคตจิเตฺตหิ ภควโต สิตํ น โหตีติ ทสฺสนตฺตํฯ อภิธมฺมฎีกายํ (ธ. ส. มูลฎี. ๙๖๘) ปน ‘‘อตีตํสาทีสุ อปฺปฎิหตํ ญาณํ วตฺวา ‘อิเมหิ ธเมฺมหิ สมนฺนาคตสฺส พุทฺธสฺส ภควโต สพฺพํ กายกมฺมํ ญาณปุพฺพงฺคมํ ญาณานุปริวตฺตี’ติอาทิวจนโต (มหานิ. ๑๕๖; ปฎิ. ม. ๓.๕) ‘ภควโต อิทํ จิตฺตํ อุปฺปชฺชตี’ติ วุตฺตวจนํ วิจาเรตพฺพ’’นฺติ วุตฺตํฯ ตตฺถ อิมินา หสิตุปฺปาทจิเตฺตน ปวตฺติยมานมฺปิ ภควโต สิตกรณํ ปุเพฺพนิวาสอนาคตํสสพฺพญฺญุตญฺญาณานํ อนุวตฺตกตฺตา ญาณานุปริวตฺติเยวาติ เอวํ ปน ญาณานุปริวตฺติภาเว สติ น โกจิ ปาฬิอฎฺฐกถานํ วิโรโธฯ ตถา หิ อภิธมฺมฎฺฐกถายํ (ธ. ส. อฎฺฐ. ๕๖๘) ‘‘เตสํ ญาณานํ จิณฺณปริยเนฺต อิทํ จิตฺตํ อุปฺปชฺชตี’’ติ วุตฺตํฯ อวสฺสเญฺจตํ เอวํ อิจฺฉิตพฺพํ, อญฺญถา อาวชฺชนจิตฺตสฺสปิ ภควโต ตถารูเป กาเล น ยุเชฺชยฺยฯ ตสฺสปิ หิ วิญฺญตฺติสมุฎฺฐาปกภาวสฺส นิจฺฉิตตฺตาฯ ตถา หิ วุตฺตํ ‘‘เอวญฺจ กตฺวา มโนทฺวาราวชฺชนสฺสปิ วิญฺญตฺติสมุฎฺฐาปกตฺตํ อุปปนฺนํ โหตี’’ติ (ธ. ส. มูลฎี. ๑ กายกมฺมทฺวารกถาวณฺณนา) น จ วิญฺญตฺติสมุฎฺฐาปกเตฺต ตํสมุฎฺฐานกายวิญฺญตฺติยา กายกมฺมาทิภาวํ อาปชฺชนภาโว วิสฺสชฺชตีติฯ
‘‘Imasmiṃ pana ṭhāne…pe… uppādetī’’ti idaṃ porāṇaṭṭhakathāyaṃ tathā āgatattā vuttaṃ, na sahetukasomanassasahagatacittehi bhagavato sitaṃ na hotīti dassanattaṃ. Abhidhammaṭīkāyaṃ (dha. sa. mūlaṭī. 968) pana ‘‘atītaṃsādīsu appaṭihataṃ ñāṇaṃ vatvā ‘imehi dhammehi samannāgatassa buddhassa bhagavato sabbaṃ kāyakammaṃ ñāṇapubbaṅgamaṃ ñāṇānuparivattī’tiādivacanato (mahāni. 156; paṭi. ma. 3.5) ‘bhagavato idaṃ cittaṃ uppajjatī’ti vuttavacanaṃ vicāretabba’’nti vuttaṃ. Tattha iminā hasituppādacittena pavattiyamānampi bhagavato sitakaraṇaṃ pubbenivāsaanāgataṃsasabbaññutaññāṇānaṃ anuvattakattā ñāṇānuparivattiyevāti evaṃ pana ñāṇānuparivattibhāve sati na koci pāḷiaṭṭhakathānaṃ virodho. Tathā hi abhidhammaṭṭhakathāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 568) ‘‘tesaṃ ñāṇānaṃ ciṇṇapariyante idaṃ cittaṃ uppajjatī’’ti vuttaṃ. Avassañcetaṃ evaṃ icchitabbaṃ, aññathā āvajjanacittassapi bhagavato tathārūpe kāle na yujjeyya. Tassapi hi viññattisamuṭṭhāpakabhāvassa nicchitattā. Tathā hi vuttaṃ ‘‘evañca katvā manodvārāvajjanassapi viññattisamuṭṭhāpakattaṃ upapannaṃ hotī’’ti (dha. sa. mūlaṭī. 1 kāyakammadvārakathāvaṇṇanā) na ca viññattisamuṭṭhāpakatte taṃsamuṭṭhānakāyaviññattiyā kāyakammādibhāvaṃ āpajjanabhāvo vissajjatīti.
หสิตนฺติ สิตเมว สนฺธาย วทติฯ เตนาห ‘‘เอวํ อปฺปมตฺตกมฺปี’’ติฯ สโมสริตา วิชฺชุลตาฯ สา หิ อิตรวิชฺชุลตา วิย ขณฎฺฐิติยา สีฆนิโรธา จ น โหติ, อปิจ โข ทนฺธนิโรธา, น จ สพฺพกาลิกาฯ ทีธิติ ปาวกมหาเมฆโต วา จาตุทฺทีปิกมหาเมฆโต วา นิจฺฉรติฯ เตนาห ‘‘จาตุทฺทีปิกมหาเมฆมุขโต’’ติฯ อยํ กิร ตาสํ รสฺมีนํ ธมฺมตา, ยทิทํ ติกฺขตฺตุํ สีสํ ปทกฺขิณํ กตฺวา ทาฐเคฺคสุเยว อนฺตรธานํฯ เสสเมตฺถ สุวิเญฺญยฺยเมวฯ
Hasitanti sitameva sandhāya vadati. Tenāha ‘‘evaṃ appamattakampī’’ti. Samosaritā vijjulatā. Sā hi itaravijjulatā viya khaṇaṭṭhitiyā sīghanirodhā ca na hoti, apica kho dandhanirodhā, na ca sabbakālikā. Dīdhiti pāvakamahāmeghato vā cātuddīpikamahāmeghato vā niccharati. Tenāha ‘‘cātuddīpikamahāmeghamukhato’’ti. Ayaṃ kira tāsaṃ rasmīnaṃ dhammatā, yadidaṃ tikkhattuṃ sīsaṃ padakkhiṇaṃ katvā dāṭhaggesuyeva antaradhānaṃ. Sesamettha suviññeyyameva.
คเวสีสุตฺตวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Gavesīsuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
อุปาสกวคฺควณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Upāsakavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / องฺคุตฺตรนิกาย • Aṅguttaranikāya / ๑๐. คเวสีสุตฺตํ • 10. Gavesīsuttaṃ
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / องฺคุตฺตรนิกาย (อฎฺฐกถา) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ๑๐. คเวสีสุตฺตวณฺณนา • 10. Gavesīsuttavaṇṇanā
