| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / අඞ්‌ගුත්‌තරනිකාය (ටීකා) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
10. ගවෙසීසුත්‌තවණ්‌ණනා
10. Gavesīsuttavaṇṇanā
180. දසමෙ සුකාරණන්‌ති බොධිපරිපාචනස්‌ස එකන්‌තිකං සුන්‌දරං කාරණං. මන්‌දහසිතන්‌ති ඊසකං හසිතං. කහං කහන්‌ති හාසසද්‌දස්‌ස අනුකරණමෙතං. හට්‌ඨප්‌පහට්‌ඨාකාරමත්‌තන්‌ති හට්‌ඨස්‌ස පහට්‌ඨාකාරමත්‌තං. යථා ගහිතසඞ්‌කෙතා ‘‘පහට්‌ඨො භගවා’’ති සඤ්‌ජානන්‌ති, එවං ආකාරනිදස්‌සනමත්‌තං.
180. Dasame sukāraṇanti bodhiparipācanassa ekantikaṃ sundaraṃ kāraṇaṃ. Mandahasitanti īsakaṃ hasitaṃ. Kahaṃ kahanti hāsasaddassa anukaraṇametaṃ. Haṭṭhappahaṭṭhākāramattanti haṭṭhassa pahaṭṭhākāramattaṃ. Yathā gahitasaṅketā ‘‘pahaṭṭho bhagavā’’ti sañjānanti, evaṃ ākāranidassanamattaṃ.
ඉදානි ඉමිනා පසඞ්‌ගෙන හාසසමුට්‌ඨානං විභාගතො දස්‌සෙතුං ‘‘හසිතඤ්‌ච නාමෙත’’න්‌තිආදි ආරද්‌ධං. තත්‌ථ අජ්‌ඣුපෙක්‌ඛනවසෙනපි හාසො න සම්‌භවති, පගෙව දොමනස්‌සවසෙනාති ආහ ‘‘තෙරසහි සොමනස්‌සසහගතචිත්‌තෙහී’’ති. නනු ච කෙචි කොධවසෙනපි හසන්‌තීති? න, තෙ සම්‌පියන්‌ති කොධවත්‌ථුං තත්‌ථ ‘‘මයං දානි යථාකාමකාරිතං ආපජ්‌ජිස්‌සාමා’’ති දුවිඤ්‌ඤෙය්‍යන්‌තරෙන සොමනස්‌සචිත්‌තෙනෙව හාසස්‌ස උප්‌පජ්‌ජනතො. තෙසූති පඤ්‌චසු සොමනස්‌සසහගතකිරියචිත්‌තෙසු. බලවාරම්‌මණෙති උළාරතමෙ ආරම්‌මණෙ යමකපාටිහාරියසදිසෙ. දුබ්‌බලාරම්‌මණෙති අනුළාරආරම්‌මණෙ.
Idāni iminā pasaṅgena hāsasamuṭṭhānaṃ vibhāgato dassetuṃ ‘‘hasitañca nāmeta’’ntiādi āraddhaṃ. Tattha ajjhupekkhanavasenapi hāso na sambhavati, pageva domanassavasenāti āha ‘‘terasahi somanassasahagatacittehī’’ti. Nanu ca keci kodhavasenapi hasantīti? Na, te sampiyanti kodhavatthuṃ tattha ‘‘mayaṃ dāni yathākāmakāritaṃ āpajjissāmā’’ti duviññeyyantarena somanassacitteneva hāsassa uppajjanato. Tesūti pañcasu somanassasahagatakiriyacittesu. Balavārammaṇeti uḷāratame ārammaṇe yamakapāṭihāriyasadise. Dubbalārammaṇeti anuḷāraārammaṇe.
‘‘ඉමස්‌මිං පන ඨානෙ…පෙ.… උප්‌පාදෙතී’’ති ඉදං පොරාණට්‌ඨකථායං තථා ආගතත්‌තා වුත්‌තං, න සහෙතුකසොමනස්‌සසහගතචිත්‌තෙහි භගවතො සිතං න හොතීති දස්‌සනත්‌තං. අභිධම්‌මටීකායං (ධ. ස. මූලටී. 968) පන ‘‘අතීතංසාදීසු අප්‌පටිහතං ඤාණං වත්‌වා ‘ඉමෙහි ධම්‌මෙහි සමන්‌නාගතස්‌ස බුද්‌ධස්‌ස භගවතො සබ්‌බං කායකම්‌මං ඤාණපුබ්‌බඞ්‌ගමං ඤාණානුපරිවත්‌තී’තිආදිවචනතො (මහානි. 156; පටි. ම. 3.5) ‘භගවතො ඉදං චිත්‌තං උප්‌පජ්‌ජතී’ති වුත්‌තවචනං විචාරෙතබ්‌බ’’න්‌ති වුත්‌තං. තත්‌ථ ඉමිනා හසිතුප්‌පාදචිත්‌තෙන පවත්‌තියමානම්‌පි භගවතො සිතකරණං පුබ්‌බෙනිවාසඅනාගතංසසබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණානං අනුවත්‌තකත්‌තා ඤාණානුපරිවත්‌තියෙවාති එවං පන ඤාණානුපරිවත්‌තිභාවෙ සති න කොචි පාළිඅට්‌ඨකථානං විරොධො. තථා හි අභිධම්‌මට්‌ඨකථායං (ධ. ස. අට්‌ඨ. 568) ‘‘තෙසං ඤාණානං චිණ්‌ණපරියන්‌තෙ ඉදං චිත්‌තං උප්‌පජ්‌ජතී’’ති වුත්‌තං. අවස්‌සඤ්‌චෙතං එවං ඉච්‌ඡිතබ්‌බං, අඤ්‌ඤථා ආවජ්‌ජනචිත්‌තස්‌සපි භගවතො තථාරූපෙ කාලෙ න යුජ්‌ජෙය්‍ය. තස්‌සපි හි විඤ්‌ඤත්‌තිසමුට්‌ඨාපකභාවස්‌ස නිච්‌ඡිතත්‌තා. තථා හි වුත්‌තං ‘‘එවඤ්‌ච කත්‌වා මනොද්‌වාරාවජ්‌ජනස්‌සපි විඤ්‌ඤත්‌තිසමුට්‌ඨාපකත්‌තං උපපන්‌නං හොතී’’ති (ධ. ස. මූලටී. 1 කායකම්‌මද්‌වාරකථාවණ්‌ණනා) න ච විඤ්‌ඤත්‌තිසමුට්‌ඨාපකත්‌තෙ තංසමුට්‌ඨානකායවිඤ්‌ඤත්‌තියා කායකම්‌මාදිභාවං ආපජ්‌ජනභාවො විස්‌සජ්‌ජතීති.
‘‘Imasmiṃ pana ṭhāne…pe… uppādetī’’ti idaṃ porāṇaṭṭhakathāyaṃ tathā āgatattā vuttaṃ, na sahetukasomanassasahagatacittehi bhagavato sitaṃ na hotīti dassanattaṃ. Abhidhammaṭīkāyaṃ (dha. sa. mūlaṭī. 968) pana ‘‘atītaṃsādīsu appaṭihataṃ ñāṇaṃ vatvā ‘imehi dhammehi samannāgatassa buddhassa bhagavato sabbaṃ kāyakammaṃ ñāṇapubbaṅgamaṃ ñāṇānuparivattī’tiādivacanato (mahāni. 156; paṭi. ma. 3.5) ‘bhagavato idaṃ cittaṃ uppajjatī’ti vuttavacanaṃ vicāretabba’’nti vuttaṃ. Tattha iminā hasituppādacittena pavattiyamānampi bhagavato sitakaraṇaṃ pubbenivāsaanāgataṃsasabbaññutaññāṇānaṃ anuvattakattā ñāṇānuparivattiyevāti evaṃ pana ñāṇānuparivattibhāve sati na koci pāḷiaṭṭhakathānaṃ virodho. Tathā hi abhidhammaṭṭhakathāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 568) ‘‘tesaṃ ñāṇānaṃ ciṇṇapariyante idaṃ cittaṃ uppajjatī’’ti vuttaṃ. Avassañcetaṃ evaṃ icchitabbaṃ, aññathā āvajjanacittassapi bhagavato tathārūpe kāle na yujjeyya. Tassapi hi viññattisamuṭṭhāpakabhāvassa nicchitattā. Tathā hi vuttaṃ ‘‘evañca katvā manodvārāvajjanassapi viññattisamuṭṭhāpakattaṃ upapannaṃ hotī’’ti (dha. sa. mūlaṭī. 1 kāyakammadvārakathāvaṇṇanā) na ca viññattisamuṭṭhāpakatte taṃsamuṭṭhānakāyaviññattiyā kāyakammādibhāvaṃ āpajjanabhāvo vissajjatīti.
හසිතන්‌ති සිතමෙව සන්‌ධාය වදති. තෙනාහ ‘‘එවං අප්‌පමත්‌තකම්‌පී’’ති. සමොසරිතා විජ්‌ජුලතා. සා හි ඉතරවිජ්‌ජුලතා විය ඛණට්‌ඨිතියා සීඝනිරොධා ච න හොති, අපිච ඛො දන්‌ධනිරොධා, න ච සබ්‌බකාලිකා. දීධිති පාවකමහාමෙඝතො වා චාතුද්‌දීපිකමහාමෙඝතො වා නිච්‌ඡරති. තෙනාහ ‘‘චාතුද්‌දීපිකමහාමෙඝමුඛතො’’ති. අයං කිර තාසං රස්‌මීනං ධම්‌මතා, යදිදං තික්‌ඛත්‌තුං සීසං පදක්‌ඛිණං කත්‌වා දාඨග්‌ගෙසුයෙව අන්‌තරධානං. සෙසමෙත්‌ථ සුවිඤ්‌ඤෙය්‍යමෙව.
Hasitanti sitameva sandhāya vadati. Tenāha ‘‘evaṃ appamattakampī’’ti. Samosaritā vijjulatā. Sā hi itaravijjulatā viya khaṇaṭṭhitiyā sīghanirodhā ca na hoti, apica kho dandhanirodhā, na ca sabbakālikā. Dīdhiti pāvakamahāmeghato vā cātuddīpikamahāmeghato vā niccharati. Tenāha ‘‘cātuddīpikamahāmeghamukhato’’ti. Ayaṃ kira tāsaṃ rasmīnaṃ dhammatā, yadidaṃ tikkhattuṃ sīsaṃ padakkhiṇaṃ katvā dāṭhaggesuyeva antaradhānaṃ. Sesamettha suviññeyyameva.
ගවෙසීසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Gavesīsuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
උපාසකවග්‌ගවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Upāsakavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / අඞ්‌ගුත්‌තරනිකාය • Aṅguttaranikāya / 10. ගවෙසීසුත්‌තං • 10. Gavesīsuttaṃ
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්‌තපිටක (අට්‌ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / අඞ්‌ගුත්‌තරනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / 10. ගවෙසීසුත්‌තවණ්‌ණනා • 10. Gavesīsuttavaṇṇanā
