| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਅਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
੧੦. ਗવੇਸੀਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
10. Gavesīsuttavaṇṇanā
੧੮੦. ਦਸਮੇ ਸੁਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਬੋਧਿਪਰਿਪਾਚਨਸ੍ਸ ਏਕਨ੍ਤਿਕਂ ਸੁਨ੍ਦਰਂ ਕਾਰਣਂ। ਮਨ੍ਦਹਸਿਤਨ੍ਤਿ ਈਸਕਂ ਹਸਿਤਂ। ਕਹਂ ਕਹਨ੍ਤਿ ਹਾਸਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਨੁਕਰਣਮੇਤਂ। ਹਟ੍ਠਪ੍ਪਹਟ੍ਠਾਕਾਰਮਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਹਟ੍ਠਸ੍ਸ ਪਹਟ੍ਠਾਕਾਰਮਤ੍ਤਂ। ਯਥਾ ਗਹਿਤਸਙ੍ਕੇਤਾ ‘‘ਪਹਟ੍ਠੋ ਭਗવਾ’’ਤਿ ਸਞ੍ਜਾਨਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਆਕਾਰਨਿਦਸ੍ਸਨਮਤ੍ਤਂ।
180. Dasame sukāraṇanti bodhiparipācanassa ekantikaṃ sundaraṃ kāraṇaṃ. Mandahasitanti īsakaṃ hasitaṃ. Kahaṃ kahanti hāsasaddassa anukaraṇametaṃ. Haṭṭhappahaṭṭhākāramattanti haṭṭhassa pahaṭṭhākāramattaṃ. Yathā gahitasaṅketā ‘‘pahaṭṭho bhagavā’’ti sañjānanti, evaṃ ākāranidassanamattaṃ.
ਇਦਾਨਿ ਇਮਿਨਾ ਪਸਙ੍ਗੇਨ ਹਾਸਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ વਿਭਾਗਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਹਸਿਤਞ੍ਚ ਨਾਮੇਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਤਤ੍ਥ ਅਜ੍ਝੁਪੇਕ੍ਖਨવਸੇਨਪਿ ਹਾਸੋ ਨ ਸਮ੍ਭવਤਿ, ਪਗੇવ ਦੋਮਨਸ੍ਸવਸੇਨਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਤੇਰਸਹਿ ਸੋਮਨਸ੍ਸਸਹਗਤਚਿਤ੍ਤੇਹੀ’’ਤਿ। ਨਨੁ ਚ ਕੇਚਿ ਕੋਧવਸੇਨਪਿ ਹਸਨ੍ਤੀਤਿ? ਨ, ਤੇ ਸਮ੍ਪਿਯਨ੍ਤਿ ਕੋਧવਤ੍ਥੁਂ ਤਤ੍ਥ ‘‘ਮਯਂ ਦਾਨਿ ਯਥਾਕਾਮਕਾਰਿਤਂ ਆਪਜ੍ਜਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਦੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਨ੍ਤਰੇਨ ਸੋਮਨਸ੍ਸਚਿਤ੍ਤੇਨੇવ ਹਾਸਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਤੋ। ਤੇਸੂਤਿ ਪਞ੍ਚਸੁ ਸੋਮਨਸ੍ਸਸਹਗਤਕਿਰਿਯਚਿਤ੍ਤੇਸੁ। ਬਲવਾਰਮ੍ਮਣੇਤਿ ਉਲ਼ਾਰਤਮੇ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਯਮਕਪਾਟਿਹਾਰਿਯਸਦਿਸੇ। ਦੁਬ੍ਬਲਾਰਮ੍ਮਣੇਤਿ ਅਨੁਲ਼ਾਰਆਰਮ੍ਮਣੇ।
Idāni iminā pasaṅgena hāsasamuṭṭhānaṃ vibhāgato dassetuṃ ‘‘hasitañca nāmeta’’ntiādi āraddhaṃ. Tattha ajjhupekkhanavasenapi hāso na sambhavati, pageva domanassavasenāti āha ‘‘terasahi somanassasahagatacittehī’’ti. Nanu ca keci kodhavasenapi hasantīti? Na, te sampiyanti kodhavatthuṃ tattha ‘‘mayaṃ dāni yathākāmakāritaṃ āpajjissāmā’’ti duviññeyyantarena somanassacitteneva hāsassa uppajjanato. Tesūti pañcasu somanassasahagatakiriyacittesu. Balavārammaṇeti uḷāratame ārammaṇe yamakapāṭihāriyasadise. Dubbalārammaṇeti anuḷāraārammaṇe.
‘‘ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਠਾਨੇ…ਪੇ॰… ਉਪ੍ਪਾਦੇਤੀ’’ਤਿ ਇਦਂ ਪੋਰਾਣਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਤਥਾ ਆਗਤਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਸਹੇਤੁਕਸੋਮਨਸ੍ਸਸਹਗਤਚਿਤ੍ਤੇਹਿ ਭਗવਤੋ ਸਿਤਂ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਤਂ। ਅਭਿਧਮ੍ਮਟੀਕਾਯਂ (ਧ॰ ਸ॰ ਮੂਲਟੀ॰ ੯੬੮) ਪਨ ‘‘ਅਤੀਤਂਸਾਦੀਸੁ ਅਪ੍ਪਟਿਹਤਂ ਞਾਣਂ વਤ੍વਾ ‘ਇਮੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਸ੍ਸ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਸਬ੍ਬਂ ਕਾਯਕਮ੍ਮਂ ਞਾਣਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਂ ਞਾਣਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤੀ’ਤਿਆਦਿવਚਨਤੋ (ਮਹਾਨਿ॰ ੧੫੬; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੩.੫) ‘ਭਗવਤੋ ਇਦਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’ਤਿ વੁਤ੍ਤવਚਨਂ વਿਚਾਰੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਇਮਿਨਾ ਹਸਿਤੁਪ੍ਪਾਦਚਿਤ੍ਤੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਯਮਾਨਮ੍ਪਿ ਭਗવਤੋ ਸਿਤਕਰਣਂ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਅਨਾਗਤਂਸਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਾਨਂ ਅਨੁવਤ੍ਤਕਤ੍ਤਾ ਞਾਣਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿਯੇવਾਤਿ ਏવਂ ਪਨ ਞਾਣਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿਭਾવੇ ਸਤਿ ਨ ਕੋਚਿ ਪਾਲ਼ਿਅਟ੍ਠਕਥਾਨਂ વਿਰੋਧੋ। ਤਥਾ ਹਿ ਅਭਿਧਮ੍ਮਟ੍ਠਕਥਾਯਂ (ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੫੬੮) ‘‘ਤੇਸਂ ਞਾਣਾਨਂ ਚਿਣ੍ਣਪਰਿਯਨ੍ਤੇ ਇਦਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅવਸ੍ਸਞ੍ਚੇਤਂ ਏવਂ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਂ, ਅਞ੍ਞਥਾ ਆવਜ੍ਜਨਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸਪਿ ਭਗવਤੋ ਤਥਾਰੂਪੇ ਕਾਲੇ ਨ ਯੁਜ੍ਜੇਯ੍ਯ। ਤਸ੍ਸਪਿ ਹਿ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਸਮੁਟ੍ਠਾਪਕਭਾવਸ੍ਸ ਨਿਚ੍ਛਿਤਤ੍ਤਾ। ਤਥਾ ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ਮਨੋਦ੍વਾਰਾવਜ੍ਜਨਸ੍ਸਪਿ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਸਮੁਟ੍ਠਾਪਕਤ੍ਤਂ ਉਪਪਨ੍ਨਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ਮੂਲਟੀ॰ ੧ ਕਾਯਕਮ੍ਮਦ੍વਾਰਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ) ਨ ਚ વਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਸਮੁਟ੍ਠਾਪਕਤ੍ਤੇ ਤਂਸਮੁਟ੍ਠਾਨਕਾਯવਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾ ਕਾਯਕਮ੍ਮਾਦਿਭਾવਂ ਆਪਜ੍ਜਨਭਾવੋ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਤੀਤਿ।
‘‘Imasmiṃ pana ṭhāne…pe… uppādetī’’ti idaṃ porāṇaṭṭhakathāyaṃ tathā āgatattā vuttaṃ, na sahetukasomanassasahagatacittehi bhagavato sitaṃ na hotīti dassanattaṃ. Abhidhammaṭīkāyaṃ (dha. sa. mūlaṭī. 968) pana ‘‘atītaṃsādīsu appaṭihataṃ ñāṇaṃ vatvā ‘imehi dhammehi samannāgatassa buddhassa bhagavato sabbaṃ kāyakammaṃ ñāṇapubbaṅgamaṃ ñāṇānuparivattī’tiādivacanato (mahāni. 156; paṭi. ma. 3.5) ‘bhagavato idaṃ cittaṃ uppajjatī’ti vuttavacanaṃ vicāretabba’’nti vuttaṃ. Tattha iminā hasituppādacittena pavattiyamānampi bhagavato sitakaraṇaṃ pubbenivāsaanāgataṃsasabbaññutaññāṇānaṃ anuvattakattā ñāṇānuparivattiyevāti evaṃ pana ñāṇānuparivattibhāve sati na koci pāḷiaṭṭhakathānaṃ virodho. Tathā hi abhidhammaṭṭhakathāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 568) ‘‘tesaṃ ñāṇānaṃ ciṇṇapariyante idaṃ cittaṃ uppajjatī’’ti vuttaṃ. Avassañcetaṃ evaṃ icchitabbaṃ, aññathā āvajjanacittassapi bhagavato tathārūpe kāle na yujjeyya. Tassapi hi viññattisamuṭṭhāpakabhāvassa nicchitattā. Tathā hi vuttaṃ ‘‘evañca katvā manodvārāvajjanassapi viññattisamuṭṭhāpakattaṃ upapannaṃ hotī’’ti (dha. sa. mūlaṭī. 1 kāyakammadvārakathāvaṇṇanā) na ca viññattisamuṭṭhāpakatte taṃsamuṭṭhānakāyaviññattiyā kāyakammādibhāvaṃ āpajjanabhāvo vissajjatīti.
ਹਸਿਤਨ੍ਤਿ ਸਿਤਮੇવ ਸਨ੍ਧਾਯ વਦਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਏવਂ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਕਮ੍ਪੀ’’ਤਿ। ਸਮੋਸਰਿਤਾ વਿਜ੍ਜੁਲਤਾ। ਸਾ ਹਿ ਇਤਰવਿਜ੍ਜੁਲਤਾ વਿਯ ਖਣਟ੍ਠਿਤਿਯਾ ਸੀਘਨਿਰੋਧਾ ਚ ਨ ਹੋਤਿ, ਅਪਿਚ ਖੋ ਦਨ੍ਧਨਿਰੋਧਾ, ਨ ਚ ਸਬ੍ਬਕਾਲਿਕਾ। ਦੀਧਿਤਿ ਪਾવਕਮਹਾਮੇਘਤੋ વਾ ਚਾਤੁਦ੍ਦੀਪਿਕਮਹਾਮੇਘਤੋ વਾ ਨਿਚ੍ਛਰਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਚਾਤੁਦ੍ਦੀਪਿਕਮਹਾਮੇਘਮੁਖਤੋ’’ਤਿ। ਅਯਂ ਕਿਰ ਤਾਸਂ ਰਸ੍ਮੀਨਂ ਧਮ੍ਮਤਾ, ਯਦਿਦਂ ਤਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਸੀਸਂ ਪਦਕ੍ਖਿਣਂ ਕਤ੍વਾ ਦਾਠਗ੍ਗੇਸੁਯੇવ ਅਨ੍ਤਰਧਾਨਂ। ਸੇਸਮੇਤ੍ਥ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਮੇવ।
Hasitanti sitameva sandhāya vadati. Tenāha ‘‘evaṃ appamattakampī’’ti. Samosaritā vijjulatā. Sā hi itaravijjulatā viya khaṇaṭṭhitiyā sīghanirodhā ca na hoti, apica kho dandhanirodhā, na ca sabbakālikā. Dīdhiti pāvakamahāmeghato vā cātuddīpikamahāmeghato vā niccharati. Tenāha ‘‘cātuddīpikamahāmeghamukhato’’ti. Ayaṃ kira tāsaṃ rasmīnaṃ dhammatā, yadidaṃ tikkhattuṃ sīsaṃ padakkhiṇaṃ katvā dāṭhaggesuyeva antaradhānaṃ. Sesamettha suviññeyyameva.
ਗવੇਸੀਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Gavesīsuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
ਉਪਾਸਕવਗ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Upāsakavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਅਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਨਿਕਾਯ • Aṅguttaranikāya / ੧੦. ਗવੇਸੀਸੁਤ੍ਤਂ • 10. Gavesīsuttaṃ
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਅਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ੧੦. ਗવੇਸੀਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 10. Gavesīsuttavaṇṇanā
