| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรคาถา-อฎฺฐกถา • Theragāthā-aṭṭhakathā |
๗. คยากสฺสปเตฺถรคาถาวณฺณนา
7. Gayākassapattheragāthāvaṇṇanā
ปาโต มชฺฌนฺหิกนฺติอาทิกา อายสฺมโต คยากสฺสปเตฺถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุเทฺธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฎฺฎูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินโนฺต อิโต เอกติํเส กเปฺป สิขิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปโตฺต นิสฺสรณชฺฌาสยตาย ฆราวาสํ ปหาย ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา อรญฺญายตเน อสฺสมํ กาเรตฺวา วนมูลผลาหาโร วสติฯ เตน จ สมเยน ภควา เอโก อทุติโย ตสฺส อสฺสมสมีเปน คจฺฉติฯ โส ภควนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ ฐิโต เวลํ โอโลเกตฺวา มโนหรานิ โกลผลานิ สตฺถุ อุปเนสิฯ โส เตน ปุญฺญกเมฺมน เทวมนุเสฺสสุ สํสรโนฺต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปโตฺต นิสฺสรณชฺฌาสยตาย ฆราวาสํ ปหาย ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา ทฺวีหิ ตาปสสเตหิ สทฺธิํ คยายํ วิหรติฯ คยายํ วสนโต หิสฺส กสฺสปโคตฺตตาย จ คยากสฺสโปติ สมญฺญา อโหสิฯ โส ภควตา สทฺธิํ ปริสาย เอหิภิกฺขูปสมฺปทํ ทตฺวา อาทิตฺตปริยายเทสนาย (มหาว. ๕๔) โอวทิยมาโน อรหเตฺต ปติฎฺฐาสิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร ๒.๔๕.๘-๑๔) –
Pātomajjhanhikantiādikā āyasmato gayākassapattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinanto ito ekatiṃse kappe sikhissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto nissaraṇajjhāsayatāya gharāvāsaṃ pahāya tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā araññāyatane assamaṃ kāretvā vanamūlaphalāhāro vasati. Tena ca samayena bhagavā eko adutiyo tassa assamasamīpena gacchati. So bhagavantaṃ disvā pasannamānaso upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ ṭhito velaṃ oloketvā manoharāni kolaphalāni satthu upanesi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto nissaraṇajjhāsayatāya gharāvāsaṃ pahāya tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā dvīhi tāpasasatehi saddhiṃ gayāyaṃ viharati. Gayāyaṃ vasanato hissa kassapagottatāya ca gayākassapoti samaññā ahosi. So bhagavatā saddhiṃ parisāya ehibhikkhūpasampadaṃ datvā ādittapariyāyadesanāya (mahāva. 54) ovadiyamāno arahatte patiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.45.8-14) –
‘‘อชิเนน นิวโตฺถหํ, วากจีรธโร ตทา;
‘‘Ajinena nivatthohaṃ, vākacīradharo tadā;
ขาริยา ปูรยิตฺวานํ, โกลํหาสิํ มมสฺสมํฯ
Khāriyā pūrayitvānaṃ, kolaṃhāsiṃ mamassamaṃ.
‘‘ตมฺหิ กาเล สิขี พุโทฺธ, เอโก อทุติโย อหุ;
‘‘Tamhi kāle sikhī buddho, eko adutiyo ahu;
มมสฺสมํ อุปคจฺฉิ, ชานโนฺต สพฺพกาลิกํฯ
Mamassamaṃ upagacchi, jānanto sabbakālikaṃ.
‘‘สกํ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, วนฺทิตฺวาน จ สุพฺพตํ;
‘‘Sakaṃ cittaṃ pasādetvā, vanditvāna ca subbataṃ;
อุโภ หเตฺถหิ ปคฺคยฺห, โกลํ พุทฺธสฺสทาสหํฯ
Ubho hatthehi paggayha, kolaṃ buddhassadāsahaṃ.
‘‘เอกติํเส อิโต กเปฺป, ยํ ผลมททิํ ตทา;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ phalamadadiṃ tadā;
ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, โกลทานสฺสิทํ ผลํฯ
Duggatiṃ nābhijānāmi, koladānassidaṃ phalaṃ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
อรหเตฺต ปน ปติฎฺฐิโต อตฺตโน ปฎิปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา ปาปปวาหนกิตฺตนมุเขน อญฺญํ พฺยากโรโนฺต –
Arahatte pana patiṭṭhito attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā pāpapavāhanakittanamukhena aññaṃ byākaronto –
๓๔๕.
345.
‘‘ปาโต มชฺฌนฺหิกํ สายํ, ติกฺขตฺตุํ ทิวสสฺสหํ;
‘‘Pāto majjhanhikaṃ sāyaṃ, tikkhattuṃ divasassahaṃ;
โอตริํ อุทกํ โสหํ, คยาย คยผคฺคุยาฯ
Otariṃ udakaṃ sohaṃ, gayāya gayaphagguyā.
๓๔๖.
346.
‘‘ยํ มยา ปกตํ ปาปํ, ปุเพฺพ อญฺญาสุ ชาติสุ;
‘‘Yaṃ mayā pakataṃ pāpaṃ, pubbe aññāsu jātisu;
ตํ ทานีธ ปวาเหมิ, เอวํทิฎฺฐิ ปุเร อหุํฯ
Taṃ dānīdha pavāhemi, evaṃdiṭṭhi pure ahuṃ.
๓๔๗.
347.
‘‘สุตฺวา สุภาสิตํ วาจํ, ธมฺมตฺถสหิตํ ปทํ;
‘‘Sutvā subhāsitaṃ vācaṃ, dhammatthasahitaṃ padaṃ;
ตถํ ยาถาวกํ อตฺถํ, โยนิโส ปจฺจเวกฺขิสํฯ
Tathaṃ yāthāvakaṃ atthaṃ, yoniso paccavekkhisaṃ.
๓๔๘.
348.
‘‘นินฺหาตสพฺพปาโปมฺหิ, นิมฺมโล ปยโต สุจิ;
‘‘Ninhātasabbapāpomhi, nimmalo payato suci;
สุโทฺธ สุทฺธสฺส ทายาโท, ปุโตฺต พุทฺธสฺส โอรโสฯ
Suddho suddhassa dāyādo, putto buddhassa oraso.
๓๔๙.
349.
‘‘โอคยฺหฎฺฐงฺคิกํ โสตํ, สพฺพปาปํ ปวาหยิํ;
‘‘Ogayhaṭṭhaṅgikaṃ sotaṃ, sabbapāpaṃ pavāhayiṃ;
ติโสฺส วิชฺชา อชฺฌคมิํ, กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ –
Tisso vijjā ajjhagamiṃ, kataṃ buddhassa sāsana’’nti. –
อิมา ปญฺจ คาถา อภาสิฯ
Imā pañca gāthā abhāsi.
ตตฺถ ปฐมคาถาย ตาว อยํ สเงฺขปโตฺถ – ปาโต สูริยุคฺคมนเวลายํ, มชฺฌนฺหิกํ มชฺฌนฺหเวลายํ, สายํ สายนฺหเวลายนฺติ ทิวสสฺส ติกฺขตฺตุํ ตโย วาเร อหํ อุทกํ โอตริํ โอคาหิํฯ โอตรโนฺต จ โสหํ น ยตฺถ กตฺถจิ ยทา วา ตทา วา โอตริํ, อถ โข คยาย มหาชนสฺส ‘‘ปาปปวาหน’’นฺติ อภิสมฺมเต คยาติเตฺถ, คยผคฺคุยา คยาผคฺคุนามเก ผคฺคุนีมาสสฺส อุตฺตรผคฺคุนีนกฺขเตฺต อนุสํวจฺฉรํ อุทโกโรหนมนุยุโตฺต อโหสินฺติฯ
Tattha paṭhamagāthāya tāva ayaṃ saṅkhepattho – pāto sūriyuggamanavelāyaṃ, majjhanhikaṃ majjhanhavelāyaṃ, sāyaṃ sāyanhavelāyanti divasassa tikkhattuṃ tayo vāre ahaṃ udakaṃ otariṃ ogāhiṃ. Otaranto ca sohaṃ na yattha katthaci yadā vā tadā vā otariṃ, atha kho gayāya mahājanassa ‘‘pāpapavāhana’’nti abhisammate gayātitthe, gayaphagguyā gayāphaggunāmake phaggunīmāsassa uttaraphaggunīnakkhatte anusaṃvaccharaṃ udakorohanamanuyutto ahosinti.
อิทานิ ตทา เยนาธิปฺปาเยน อุทโกโรหนมนุยุตฺตํ, ตํ ทเสฺสตุํ ‘‘ยํ มยา’’ติ คาถมาหฯ ตสฺสโตฺถ – ‘‘ยํ มยา ปุเพฺพ อิโต อญฺญาสุ ชาตีสุ ปาปกมฺมํ อุปจิตํฯ ตํ อิทานิ อิธ คยาติเตฺถ อิมิสฺสา จ คยาผคฺคุยา อิมินา อุทโกโรหเนน ปวาเหมิ อปเนมิ วิกฺขาเลมี’’ติฯ ปุเร สตฺถุ สาสนุปคมนโต ปุเพฺพ เอวํทิฎฺฐิ เอวรูปวิปรีตทสฺสโน อหุํ อโหสิํฯ
Idāni tadā yenādhippāyena udakorohanamanuyuttaṃ, taṃ dassetuṃ ‘‘yaṃ mayā’’ti gāthamāha. Tassattho – ‘‘yaṃ mayā pubbe ito aññāsu jātīsu pāpakammaṃ upacitaṃ. Taṃ idāni idha gayātitthe imissā ca gayāphagguyā iminā udakorohanena pavāhemi apanemi vikkhālemī’’ti. Pure satthu sāsanupagamanato pubbe evaṃdiṭṭhi evarūpaviparītadassano ahuṃ ahosiṃ.
ธมฺมตฺถสหิตํ ปทนฺติ วิภตฺติอโลเปน นิเทฺทโสฯ ธเมฺมน จ อเตฺถน จ สหิตโกฎฺฐาสํ, อาทิโต มชฺฌโต ปริโยสานโต จ ธมฺมูปสํหิตํ อตฺถูปสํหิตํ สุฎฺฐุ เอกเนฺตน นิยฺยานิกํ กตฺวา ภาสิตํ วาจํ สมฺมาสมฺพุทฺธวจนํ สุตฺวา เตน ปกาสิตํ ปรมตฺถภาเวน ตจฺฉภาวโต ตถํ ยถารหํ ปวตฺตินิวตฺติอุปายภาเว พฺยภิจาราภาวโต ยาถาวกํ ทุกฺขาทิอตฺถํ โยนิโส อุปาเยน ปริเญฺญยฺยาทิภาเวน ปจฺจเวกฺขิสํ ‘‘ทุกฺขํ ปริเญฺญยฺยํ, สมุทโย ปหาตโพฺพ, นิโรโธ สจฺฉิกาตโพฺพ , มโคฺค ภาเวตโพฺพ’’ติ ปติอเวกฺขิํ, ญาณจกฺขุนา ปสฺสิํ ปฎิวิชฺฌินฺติ อโตฺถฯ
Dhammatthasahitaṃ padanti vibhattialopena niddeso. Dhammena ca atthena ca sahitakoṭṭhāsaṃ, ādito majjhato pariyosānato ca dhammūpasaṃhitaṃ atthūpasaṃhitaṃ suṭṭhu ekantena niyyānikaṃ katvā bhāsitaṃ vācaṃ sammāsambuddhavacanaṃ sutvā tena pakāsitaṃ paramatthabhāvena tacchabhāvato tathaṃ yathārahaṃ pavattinivattiupāyabhāve byabhicārābhāvato yāthāvakaṃ dukkhādiatthaṃ yoniso upāyena pariññeyyādibhāvena paccavekkhisaṃ ‘‘dukkhaṃ pariññeyyaṃ, samudayo pahātabbo, nirodho sacchikātabbo , maggo bhāvetabbo’’ti patiavekkhiṃ, ñāṇacakkhunā passiṃ paṭivijjhinti attho.
นินฺหาตสพฺพปาโปมฺหีติ เอวํ ปฎิวิทฺธสจฺจตฺตา เอว อริยมคฺคชเลน วิกฺขาลิตสพฺพปาโป อมฺหิฯ ตโต เอว ราคมลาทีนํ อภาเวน นิมฺมลตฺตา นิมฺมโลฯ ตโต เอว ปริสุทฺธกายสมาจารตาย ปริสุทฺธวจีสมาจารตาย ปริสุทฺธมโนสมาจารตาย ปยโต สุจิ สุโทฺธฯ สวาสนสพฺพกิเลสมลวิสุทฺธิยา สุทฺธสฺส พุทฺธสฺส ภควโต โลกุตฺตรธมฺมทายสฺส อาทิยนโต ทายาโทฯ ตเสฺสว เทสนาญาณสมุฎฺฐานอุโรวายามชนิตาภิชาติตาย โอรโส ปุโตฺต อมฺหีติ โยชนาฯ
Ninhātasabbapāpomhīti evaṃ paṭividdhasaccattā eva ariyamaggajalena vikkhālitasabbapāpo amhi. Tato eva rāgamalādīnaṃ abhāvena nimmalattā nimmalo. Tato eva parisuddhakāyasamācāratāya parisuddhavacīsamācāratāya parisuddhamanosamācāratāya payato sucisuddho. Savāsanasabbakilesamalavisuddhiyā suddhassa buddhassa bhagavato lokuttaradhammadāyassa ādiyanato dāyādo. Tasseva desanāñāṇasamuṭṭhānaurovāyāmajanitābhijātitāya oraso putto amhīti yojanā.
ปุนปิ อตฺตโน ปรมตฺถโต นฺหาตกภาวเมว วิภาเวตุํ ‘‘โอคยฺหา’’ติ โอสานคาถมาหฯ ตตฺถ โอคยฺหาติ โอคาเหตฺวา อนุปวิสิตฺวาฯ อฎฺฐงฺคิกํ โสตนฺติ สมฺมาทิฎฺฐิอาทีหิ อฎฺฐงฺคสโมธานภูตํ มคฺคโสตํฯ สพฺพปาปํ ปวาหยินฺติ อนวเสสํ ปาปมลํ ปกฺขาเลสิํ, อริยมคฺคชลปวาหเนน ปรมตฺถนฺหาตโก อโหสิํฯ ตโต เอว ติโสฺส วิชฺชา อชฺฌคมิํ, กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ วุตฺตตฺถเมวฯ
Punapi attano paramatthato nhātakabhāvameva vibhāvetuṃ ‘‘ogayhā’’ti osānagāthamāha. Tattha ogayhāti ogāhetvā anupavisitvā. Aṭṭhaṅgikaṃ sotanti sammādiṭṭhiādīhi aṭṭhaṅgasamodhānabhūtaṃ maggasotaṃ. Sabbapāpaṃ pavāhayinti anavasesaṃ pāpamalaṃ pakkhālesiṃ, ariyamaggajalapavāhanena paramatthanhātako ahosiṃ. Tato eva tisso vijjā ajjhagamiṃ, kataṃ buddhassa sāsananti vuttatthameva.
คยากสฺสปเตฺถรคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Gayākassapattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรคาถาปาฬิ • Theragāthāpāḷi / ๗. คยากสฺสปเตฺถรคาถา • 7. Gayākassapattheragāthā
