| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[३५५] ५. घटजातकवण्णना
[355] 5. Ghaṭajātakavaṇṇanā
अञ्ञे सोचन्ति रोदन्तीति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो कोसलरञ्ञो एकं अमच्चं आरब्भ कथेसि। वत्थु हेट्ठा कथितसदिसमेव। इध पन राजा अत्तनो उपकारस्स्स अमच्चस्स महन्तं यसं दत्वा परिभेदकानं कथं गहेत्वा तं बन्धापेत्वा बन्धनागारे पवेसेसि। सो तत्थ निसिन्नोव सोतापत्तिमग्गं निब्बत्तेसि। राजा तस्स गुणं सल्लक्खेत्वा मोचापेसि। सो गन्धमालं आदाय सत्थु सन्तिकं गन्त्वा वन्दित्वा निसीदि। अथ नं सत्था ‘‘अनत्थो किर ते उप्पन्नो’’ति पुच्छित्वा ‘‘आम, भन्ते, अनत्थेन पन मे अत्थो आगतो, सोतापत्तिमग्गो निब्बत्तो’’ति वुत्ते ‘‘न खो, उपासक, त्वञ्ञेव अनत्थेन अत्थं आहरि, पोराणकपण्डितापि आहरिंसू’’ति वत्वा तेन याचितो अतीतं आहरि।
Aññesocanti rodantīti idaṃ satthā jetavane viharanto kosalarañño ekaṃ amaccaṃ ārabbha kathesi. Vatthu heṭṭhā kathitasadisameva. Idha pana rājā attano upakārasssa amaccassa mahantaṃ yasaṃ datvā paribhedakānaṃ kathaṃ gahetvā taṃ bandhāpetvā bandhanāgāre pavesesi. So tattha nisinnova sotāpattimaggaṃ nibbattesi. Rājā tassa guṇaṃ sallakkhetvā mocāpesi. So gandhamālaṃ ādāya satthu santikaṃ gantvā vanditvā nisīdi. Atha naṃ satthā ‘‘anattho kira te uppanno’’ti pucchitvā ‘‘āma, bhante, anatthena pana me attho āgato, sotāpattimaggo nibbatto’’ti vutte ‘‘na kho, upāsaka, tvaññeva anatthena atthaṃ āhari, porāṇakapaṇḍitāpi āhariṃsū’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो तस्स अग्गमहेसिया कुच्छिम्हि निब्बत्ति, ‘‘घटकुमारो’’तिस्स नामं करिंसु। सो अपरेन समयेन तक्कसिलायं उग्गहितसिप्पो धम्मेन रज्जं कारेसि। तस्स अन्तेपुरे एको अमच्चो दुब्भि। सो तं पच्चक्खतो ञत्वा रट्ठा पब्बाजेसि। तदा सावत्थियं धङ्कराजा नाम रज्जं कारेसि। सो तस्स सन्तिकं गन्त्वा तं उपट्ठहित्वा हेट्ठा वुत्तनयेन अत्तनो वचनं गाहापेत्वा बाराणसिरज्जं गण्हापेसि। सोपि रज्जं गहेत्वा बोधिसत्तं सङ्खलिकाहि बन्धापेत्वा बन्धनागारं पवेसेसि। बोधिसत्तो झानं निब्बत्तेत्वा आकासे पल्लङ्केन निसीदि, धङ्कस्स सरीरे डाहो उप्पज्जि। सो गन्त्वा बोधिसत्तस्स सुवण्णादासफुल्लपदुमसस्सिरिकं मुखं दिस्वा बोधिसत्तं पुच्छन्तो पठमं गाथमाह –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa aggamahesiyā kucchimhi nibbatti, ‘‘ghaṭakumāro’’tissa nāmaṃ kariṃsu. So aparena samayena takkasilāyaṃ uggahitasippo dhammena rajjaṃ kāresi. Tassa antepure eko amacco dubbhi. So taṃ paccakkhato ñatvā raṭṭhā pabbājesi. Tadā sāvatthiyaṃ dhaṅkarājā nāma rajjaṃ kāresi. So tassa santikaṃ gantvā taṃ upaṭṭhahitvā heṭṭhā vuttanayena attano vacanaṃ gāhāpetvā bārāṇasirajjaṃ gaṇhāpesi. Sopi rajjaṃ gahetvā bodhisattaṃ saṅkhalikāhi bandhāpetvā bandhanāgāraṃ pavesesi. Bodhisatto jhānaṃ nibbattetvā ākāse pallaṅkena nisīdi, dhaṅkassa sarīre ḍāho uppajji. So gantvā bodhisattassa suvaṇṇādāsaphullapadumasassirikaṃ mukhaṃ disvā bodhisattaṃ pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –
२९.
29.
‘‘अञ्ञे सोचन्ति रोदन्ति, अञ्ञे अस्सुमुखा जना।
‘‘Aññe socanti rodanti, aññe assumukhā janā;
पसन्नमुखवण्णोसि, कस्मा घट न सोचसी’’ति॥
Pasannamukhavaṇṇosi, kasmā ghaṭa na socasī’’ti.
तत्थ अञ्ञेति तं ठपेत्वा सेसमनुस्सा।
Tattha aññeti taṃ ṭhapetvā sesamanussā.
अथस्स बोधिसत्तो असोचनकारणं कथेन्तो चतस्सो गाथा अभासि –
Athassa bodhisatto asocanakāraṇaṃ kathento catasso gāthā abhāsi –
३०.
30.
‘‘नाब्भतीतहरो सोको, नानागतसुखावहो।
‘‘Nābbhatītaharo soko, nānāgatasukhāvaho;
तस्मा धङ्क न सोचामि, नत्थि सोके दुतीयता॥
Tasmā dhaṅka na socāmi, natthi soke dutīyatā.
३१.
31.
‘‘सोचं पण्डु किसो होति, भत्तञ्चस्स न रुच्चति।
‘‘Socaṃ paṇḍu kiso hoti, bhattañcassa na ruccati;
अमित्ता सुमना होन्ति, सल्लविद्धस्स रुप्पतो॥
Amittā sumanā honti, sallaviddhassa ruppato.
३२.
32.
‘‘गामे वा यदि वारञ्ञे, निन्ने वा यदि वा थले।
‘‘Gāme vā yadi vāraññe, ninne vā yadi vā thale;
ठितं मं नागमिस्सति, एवं दिट्ठपदो अहं॥
Ṭhitaṃ maṃ nāgamissati, evaṃ diṭṭhapado ahaṃ.
३३.
33.
‘‘यस्सत्ता नालमेकोव, सब्बकामरसाहरो।
‘‘Yassattā nālamekova, sabbakāmarasāharo;
सब्बापि पथवी तस्स, न सुखं आवहिस्सती’’ति॥
Sabbāpi pathavī tassa, na sukhaṃ āvahissatī’’ti.
तत्थ नाब्भतीतहरोति नाब्भतीताहारो, अयमेव वा पाठो। सोको नाम अब्भतीतं अतिक्कन्तं निरुद्धं अत्थङ्गतं पुन नाहरति। दुतीयताति सहायता। अतीताहरणेन वा अनागताहरणेन वा सोको नाम कस्सचि सहायो न होति, तेनापि कारणेनाहं न सोचामीति वदति। सोचन्ति सोचन्तो। सल्लविद्धस्स रुप्पतोति सोकसल्लेन विद्धस्स तेनेव घट्टियमानस्स्स ‘‘दिट्ठा वत नो पच्चामित्तस्स पिट्ठी’’ति अमित्ता सुमना होन्तीति अत्थो।
Tattha nābbhatītaharoti nābbhatītāhāro, ayameva vā pāṭho. Soko nāma abbhatītaṃ atikkantaṃ niruddhaṃ atthaṅgataṃ puna nāharati. Dutīyatāti sahāyatā. Atītāharaṇena vā anāgatāharaṇena vā soko nāma kassaci sahāyo na hoti, tenāpi kāraṇenāhaṃ na socāmīti vadati. Socanti socanto. Sallaviddhassa ruppatoti sokasallena viddhassa teneva ghaṭṭiyamānasssa ‘‘diṭṭhā vata no paccāmittassa piṭṭhī’’ti amittā sumanā hontīti attho.
ठितं मं नागमिस्सतीति सम्म धङ्कराज, एतेसु गामादीसु यत्थ कत्थचि ठितं मं पण्डुकिसभावादिकं सोकमूलकं ब्यसनं न आगमिस्सति। एवं दिट्ठपदोति यथा तं ब्यसनं नागच्छति, एवं मया झानपदं दिट्ठं। ‘‘अट्ठलोकधम्मपद’’न्तिपि वदन्तियेव । पाळियं पन ‘‘न मत्तं नागमिस्सती’’ति लिखितं, तं अट्ठकथायं नत्थि। परियोसानगाथाय इच्छितपत्थितत्थेन झानसुखसङ्खातं सब्बकामरसं आहरतीति सब्बकामरसाहरो। इदं वुत्तं होति – यस्स रञ्ञो पहाय अञ्ञसहाये अत्ताव एको सब्बकामरसाहरो नालं, सब्बं झानसुखसङ्खातं कामरसं आहरितुं असमत्थो, तस्स रञ्ञो सब्बापि पथवी न सुखं आवहिस्सति। कामातुरस्स हि सुखं नाम नत्थि, यो पन किलेसदरथरहितं झानसुखं आहरितुं समत्थो, सो राजा सुखी होतीति। यो पनेताय गाथाय ‘‘यस्सत्था नालमेको’’तिपि पाठो, तस्सत्थो न दिस्सति।
Ṭhitaṃ maṃ nāgamissatīti samma dhaṅkarāja, etesu gāmādīsu yattha katthaci ṭhitaṃ maṃ paṇḍukisabhāvādikaṃ sokamūlakaṃ byasanaṃ na āgamissati. Evaṃ diṭṭhapadoti yathā taṃ byasanaṃ nāgacchati, evaṃ mayā jhānapadaṃ diṭṭhaṃ. ‘‘Aṭṭhalokadhammapada’’ntipi vadantiyeva . Pāḷiyaṃ pana ‘‘na mattaṃ nāgamissatī’’ti likhitaṃ, taṃ aṭṭhakathāyaṃ natthi. Pariyosānagāthāya icchitapatthitatthena jhānasukhasaṅkhātaṃ sabbakāmarasaṃ āharatīti sabbakāmarasāharo. Idaṃ vuttaṃ hoti – yassa rañño pahāya aññasahāye attāva eko sabbakāmarasāharo nālaṃ, sabbaṃ jhānasukhasaṅkhātaṃ kāmarasaṃ āharituṃ asamattho, tassa rañño sabbāpi pathavī na sukhaṃ āvahissati. Kāmāturassa hi sukhaṃ nāma natthi, yo pana kilesadaratharahitaṃ jhānasukhaṃ āharituṃ samattho, so rājā sukhī hotīti. Yo panetāya gāthāya ‘‘yassatthā nālameko’’tipi pāṭho, tassattho na dissati.
इति धङ्को इमा चतस्सो गाथा सुत्वा बोधिसत्तं खमापेत्वा रज्जं पटिच्छापेत्वा पक्कामि। बोधिसत्तोपि रज्जं अमच्चानं पटिनिय्यादेत्वा हिमवन्तपदेसं गन्त्वा इसिपब्बज्जं पब्बजित्वा अपरिहीनज्झानो ब्रह्मलोकपरायणो अहोसि।
Iti dhaṅko imā catasso gāthā sutvā bodhisattaṃ khamāpetvā rajjaṃ paṭicchāpetvā pakkāmi. Bodhisattopi rajjaṃ amaccānaṃ paṭiniyyādetvā himavantapadesaṃ gantvā isipabbajjaṃ pabbajitvā aparihīnajjhāno brahmalokaparāyaṇo ahosi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा धङ्कराजा आनन्दो अहोसि, घटराजा पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā dhaṅkarājā ānando ahosi, ghaṭarājā pana ahameva ahosi’’nti.
घटजातकवण्णना पञ्चमा।
Ghaṭajātakavaṇṇanā pañcamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ३५५. घटजातकं • 355. Ghaṭajātakaṃ
