| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය (ටීකා) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
4. රාජවග්‌ගො
4. Rājavaggo
1. ඝටිකාරසුත්‌තවණ්‌ණනා
1. Ghaṭikārasuttavaṇṇanā
282. චරියන්‌ති බොධිචරියං, බොධිසම්‌භාරසම්‌භරණවසෙන පවත්‌තිතං බොධිසත්‌තපටිපත්‌තින්‌ති අත්‌ථො. සුකාරණන්‌ති බොධිපරිපාචනස්‌ස එකන්‌තිකං සුන්‌දරං කාරණං, කස්‌සපස්‌ස භගවතො පයිරුපාසනාදිං සන්‌ධාය වදති. තඤ්‌හි තෙන සද්‌ධිං මයා ඉධ කතන්‌ති වත්‌තබ්‌බතං ලභති. මන්‌දහසිතන්‌ති ඊසකං හසිතං. කුහං කුහන්‌ති හාස-සද්‌දස්‌ස අනුකරණමෙතං. හට්‌ඨපහට්‌ඨාකාරමත්‌තන්‌ති හට්‌ඨපහට්‌ඨමත්‌තං. යථා ගහිතසඞ්‌කෙතා ‘‘පහට්‌ඨො භගවා’’ති සඤ්‌ජානන්‌ති, එවං ආකාරදස්‌සනමත්‌තං.
282.Cariyanti bodhicariyaṃ, bodhisambhārasambharaṇavasena pavattitaṃ bodhisattapaṭipattinti attho. Sukāraṇanti bodhiparipācanassa ekantikaṃ sundaraṃ kāraṇaṃ, kassapassa bhagavato payirupāsanādiṃ sandhāya vadati. Tañhi tena saddhiṃ mayā idha katanti vattabbataṃ labhati. Mandahasitanti īsakaṃ hasitaṃ. Kuhaṃ kuhanti hāsa-saddassa anukaraṇametaṃ. Haṭṭhapahaṭṭhākāramattanti haṭṭhapahaṭṭhamattaṃ. Yathā gahitasaṅketā ‘‘pahaṭṭho bhagavā’’ti sañjānanti, evaṃ ākāradassanamattaṃ.
ඉදානි ඉමිනා පසඞ්‌ගෙන තාසං සමුට්‌ඨානං විභාගතො දස්‌සෙතුං ‘‘හසිතඤ්‌ච නාමෙත’’න්‌තිආදි ආරද්‌ධං. තත්‌ථ අජ්‌ඣුපෙක්‌ඛනවසෙනපි හාසො න සම්‌භවති, පගෙව දොමනස්‌සවසෙනාති ආහ ‘‘තෙරසහි සොමනස්‌සසහගතචිත්‌තෙහී’’ති. නනු ච කෙචි කොධවසෙනපි හසන්‌තීති? න, තෙසම්‌පි යං තං කොධවත්‌ථු, තස්‌ස මයං දානි යථාකාමකාරිතං ආපජ්‌ජිස්‌සාමාති දුවිඤ්‌ඤෙය්‍යන්‌තරෙන සොමනස්‌සචිත්‌තෙනෙව හාසස්‌ස උප්‌පජ්‌ජනතො. තෙසූති පඤ්‌චසු සොමනස්‌සසහගතචිත්‌තෙසු. බලවාරම්‌මණෙති උළාරආරම්‌මණෙ යමකමහාපාටිහාරියසදිසෙ. දුබ්‌බලාරම්‌මණෙති අනුළාරෙ ආරම්‌මණෙ. ඉමස්‌මිං පන ඨානෙ…පෙ.… උප්‌පාදෙසීති ඉදං පොරාණට්‌ඨකථායං තථා ආගතත්‌තා වුත්‌තං. න අහෙතුකසොමනස්‌සසහගතචිත්‌තෙන භගවතො සිතං හොතීති දස්‌සනත්‌ථං.
Idāni iminā pasaṅgena tāsaṃ samuṭṭhānaṃ vibhāgato dassetuṃ ‘‘hasitañca nāmeta’’ntiādi āraddhaṃ. Tattha ajjhupekkhanavasenapi hāso na sambhavati, pageva domanassavasenāti āha ‘‘terasahi somanassasahagatacittehī’’ti. Nanu ca keci kodhavasenapi hasantīti? Na, tesampi yaṃ taṃ kodhavatthu, tassa mayaṃ dāni yathākāmakāritaṃ āpajjissāmāti duviññeyyantarena somanassacitteneva hāsassa uppajjanato. Tesūti pañcasu somanassasahagatacittesu. Balavārammaṇeti uḷāraārammaṇe yamakamahāpāṭihāriyasadise. Dubbalārammaṇeti anuḷāre ārammaṇe. Imasmiṃ pana ṭhāne…pe… uppādesīti idaṃ porāṇaṭṭhakathāyaṃ tathā āgatattā vuttaṃ. Na ahetukasomanassasahagatacittena bhagavato sitaṃ hotīti dassanatthaṃ.
අභිධම්‌මටීකායං (ධ. ස. මූලටී. 568) පන ‘‘අතීතංසාදීසු අප්‌පටිහතං ඤාණං වත්‌වා ‘ඉමෙහි තීහි ධම්‌මෙහි සමන්‌නාගතස්‌ස බුද්‌ධස්‌ස භගවතො සබ්‌බං කායකම්‌මං ඤාණපුබ්‌බඞ්‌ගමං ඤාණානුපරිවත්‌ත’න්‌තිආදිවචනතො (මහානි. 69, 156; චූළනි. මාඝරාජමාණවපුච්‌ඡානිද්‌දෙස 85; පටි. ම. 3.5; නෙත්‌ති. 15; දී. නි. අට්‌ඨ. 3.305; විභ. මූලටී. සුත්‌තන්‌තභාජනීයවණ්‌ණනා; දී. නි. ටී. 3.141, 305) ‘භගවතො ඉදං චිත්‌තං උප්‌පජ්‌ජතී’ති වුත්‌තවචනං විචාරෙතබ්‌බ’’න්‌ති වුත්‌තං. තත්‌ථ ඉමිනා හසිතුප්‌පාදචිත්‌තෙන පවත්‌තියමානම්‌පි භගවතො සිතකරණං පුබ්‌බෙනිවාස-අනාගතංස-සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණානං අනුවත්‌තකත්‌තා ඤාණානුපරිවත්‌තියෙවාති, එවං පන ඤාණානුපරිවත්‌තිභාවෙ සති න කොචි පාළිඅට්‌ඨකථානං විරොධො. තථා හි අභිධම්‌මට්‌ඨකථායං (ධ. ස. අට්‌ඨ. 568) ‘‘තෙසං ඤාණානං චිණ්‌ණපරියන්‌තෙ ඉදං චිත්‌තං උප්‌පජ්‌ජතී’’ති වුත්‌තං. අවස්‌සඤ්‌ච එතං එවං ඉච්‌ඡිතබ්‌බං, අඤ්‌ඤථා ආවජ්‌ජනස්‌සපි භගවතො පවත්‌ති තථාරූපෙ කාලෙ න සංයුජ්‌ජෙය්‍ය, තස්‌සපි හි විඤ්‌ඤත්‌තිසමුට්‌ඨාපකභාවස්‌ස ඉච්‌ඡිතත්‌තා, තථා හි වුත්‌තං – ‘‘එවඤ්‌ච කත්‌වා මනොද්‌වාරාවජ්‌ජනස්‌සපි විඤ්‌ඤත්‌තිසමුට්‌ඨාපකත්‌තං උපපන්‌නං හොතී’’ති, න ච විඤ්‌ඤත්‌තිසමුට්‌ඨාපකත්‌තෙ තංසමුට්‌ඨිතාය විඤ්‌ඤත්‌තියා කායකම්‌මාදිභාවං ආපජ්‌ජනභාවො විබන්‌ධතීති තමෙව සන්‌ධාය වදති. තෙනාහ ‘‘එවං අප්‌පමත්‌තකම්‌පී’’ති. සතෙරිතා විජ්‌ජුලතා නාම සතෙරතාවිජ්‌ජුලතා. සා හි ඉතරවිජ්‌ජුලතා විය ඛණට්‌ඨිතිකා සීඝනිරොධා ච න හොති, අපිච ඛො දන්‌ධනිරොධා, තඤ්‌ච සබ්‌බකාලං චතුදීපිකමහාමෙඝතොව නිච්‌ඡරති තෙනාහ ‘‘චාතුද්‌දීපිකමහාමෙඝමුඛතො’’ති. අයං කිර තාසං රස්‌මිවට්‌ටීනං ධම්‌මතා, යදිදං තික්‌ඛත්‌තුං සිරවරං පදක්‌ඛිණං කත්‌වා දාඨග්‌ගෙසුයෙව අන්‌තරධානං.
Abhidhammaṭīkāyaṃ (dha. sa. mūlaṭī. 568) pana ‘‘atītaṃsādīsu appaṭihataṃ ñāṇaṃ vatvā ‘imehi tīhi dhammehi samannāgatassa buddhassa bhagavato sabbaṃ kāyakammaṃ ñāṇapubbaṅgamaṃ ñāṇānuparivatta’ntiādivacanato (mahāni. 69, 156; cūḷani. māgharājamāṇavapucchāniddesa 85; paṭi. ma. 3.5; netti. 15; dī. ni. aṭṭha. 3.305; vibha. mūlaṭī. suttantabhājanīyavaṇṇanā; dī. ni. ṭī. 3.141, 305) ‘bhagavato idaṃ cittaṃ uppajjatī’ti vuttavacanaṃ vicāretabba’’nti vuttaṃ. Tattha iminā hasituppādacittena pavattiyamānampi bhagavato sitakaraṇaṃ pubbenivāsa-anāgataṃsa-sabbaññutaññāṇānaṃ anuvattakattā ñāṇānuparivattiyevāti, evaṃ pana ñāṇānuparivattibhāve sati na koci pāḷiaṭṭhakathānaṃ virodho. Tathā hi abhidhammaṭṭhakathāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 568) ‘‘tesaṃ ñāṇānaṃ ciṇṇapariyante idaṃ cittaṃ uppajjatī’’ti vuttaṃ. Avassañca etaṃ evaṃ icchitabbaṃ, aññathā āvajjanassapi bhagavato pavatti tathārūpe kāle na saṃyujjeyya, tassapi hi viññattisamuṭṭhāpakabhāvassa icchitattā, tathā hi vuttaṃ – ‘‘evañca katvā manodvārāvajjanassapi viññattisamuṭṭhāpakattaṃ upapannaṃ hotī’’ti, na ca viññattisamuṭṭhāpakatte taṃsamuṭṭhitāya viññattiyā kāyakammādibhāvaṃ āpajjanabhāvo vibandhatīti tameva sandhāya vadati. Tenāha ‘‘evaṃ appamattakampī’’ti. Sateritā vijjulatā nāma sateratāvijjulatā. Sā hi itaravijjulatā viya khaṇaṭṭhitikā sīghanirodhā ca na hoti, apica kho dandhanirodhā, tañca sabbakālaṃ catudīpikamahāmeghatova niccharati tenāha ‘‘cātuddīpikamahāmeghamukhato’’ti. Ayaṃ kira tāsaṃ rasmivaṭṭīnaṃ dhammatā, yadidaṃ tikkhattuṃ siravaraṃ padakkhiṇaṃ katvā dāṭhaggesuyeva antaradhānaṃ.
283. යදිපි චත්‌තාරි අසඞ්‌ඛ්‍යෙය්‍යානි කප්‌පානං සතසහස්‌සඤ්‌ච පඤ්‌ඤාපාරමිතා පරිභාවිතා, තථාපි ඉදානි තං බුද්‌ධන්‌තරං තස්‌සා පටිපාදෙතබ්‌බත්‌තා වුත්‌තං ‘‘අපරිපක්‌කඤාණත්‌තා’’ති. කාමඤ්‌චස්‌ස ඤාණාය ඉදානිපි පටිපාදෙතබ්‌බතා අත්‌ථි, එවං සන්‌තෙපි නනු සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධෙසු පසාදෙන සම්‌භාවනාය භවිතබ්‌බං තථා චිරකාලං පරිභාවිතත්‌තා, කථං තත්‌ථ හීළනාති ආහ ‘‘බ්‍රාහ්‌මණකුලෙ’’තිආදි. චිරකාලපරිචිතාපි හි ගුණභාවනා අප්‌පකෙනපි අකල්‍යාණමිත්‌තසංසග්‌ගෙන විපරිවත්‌තති අඤ්‌ඤථත්‌තං ගච්‌ඡති. තෙන මහාසත්‌තොපි ජාතිසිද්‌ධායං ලද්‌ධියං ඨත්‌වා ජාතිසිද්‌ධෙන මානෙන එවමාහ – ‘‘කිං පන තෙන මුණ්‌ඩකෙන සමණකෙන දිට්‌ඨෙනා’’ති. තථා හි වුත්‌තං අට්‌ඨකථායං –
283. Yadipi cattāri asaṅkhyeyyāni kappānaṃ satasahassañca paññāpāramitā paribhāvitā, tathāpi idāni taṃ buddhantaraṃ tassā paṭipādetabbattā vuttaṃ ‘‘aparipakkañāṇattā’’ti. Kāmañcassa ñāṇāya idānipi paṭipādetabbatā atthi, evaṃ santepi nanu sammāsambuddhesu pasādena sambhāvanāya bhavitabbaṃ tathā cirakālaṃ paribhāvitattā, kathaṃ tattha hīḷanāti āha ‘‘brāhmaṇakule’’tiādi. Cirakālaparicitāpi hi guṇabhāvanā appakenapi akalyāṇamittasaṃsaggena viparivattati aññathattaṃ gacchati. Tena mahāsattopi jātisiddhāyaṃ laddhiyaṃ ṭhatvā jātisiddhena mānena evamāha – ‘‘kiṃ pana tena muṇḍakena samaṇakena diṭṭhenā’’ti. Tathā hi vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ –
‘‘තස්‌මා අකල්‍යාණජනං, ආසීවිසමිවොරගං,
‘‘Tasmā akalyāṇajanaṃ, āsīvisamivoragaṃ,
ආරකා පරිවජ්‌ජෙය්‍ය, භූතිකාමො විචක්‌ඛණො’’ති. (දී. නි. අට්‌ඨ. 1.170-172);
Ārakā parivajjeyya, bhūtikāmo vicakkhaṇo’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.170-172);
න්‌හානචුණ්‌ණෙන සුත්‌තෙන කතා සොත්‌ති, කුරුවින්‌දගුළිකා, සා එව සිනායන්‌ති කායං විසොධෙන්‌ති එතායාති සිනානං. තෙනාහ – ‘‘සොත්‌ති සිනානන්‌ති සිනානත්‌ථාය කතසොත්‌ති’’න්‌ති.
Nhānacuṇṇena suttena katā sotti, kuruvindaguḷikā, sā eva sināyanti kāyaṃ visodhenti etāyāti sinānaṃ. Tenāha – ‘‘sotti sinānanti sinānatthāya katasotti’’nti.
284. අරියපරිහාරෙනාති අරියානං පරිහාරෙන, අනාගාමීනං න්‌හානකාලෙ අත්‌තනො කායස්‌ස පරිහාරනියාමෙනාති අත්‌ථො. අත්‌තනො ඤාණසම්‌පත්‌තියා විභවසම්‌පත්‌තියා පසන්‌නකාරං කාතුං සක්‌ඛිස්‌සති. එතදත්‌ථන්‌ති ‘‘අහිතනිවාරණං, හිතෙ නියොජනං බ්‍යසනෙ පරිවජ්‌ජන’’න්‌ති යදිදං, එතදත්‌ථං මිත්‌තා නාම හොන්‌ති. කෙචි ‘‘යාවෙත්‌ථ අහුපී’’ති පඨන්‌ති, තෙසං යාව එත්‌ථ කෙසග්‌ගගහණං තාව අයං නිබන්‌ධො අහුපීති අත්‌ථො.
284.Ariyaparihārenāti ariyānaṃ parihārena, anāgāmīnaṃ nhānakāle attano kāyassa parihāraniyāmenāti attho. Attano ñāṇasampattiyā vibhavasampattiyā pasannakāraṃ kātuṃ sakkhissati. Etadatthanti ‘‘ahitanivāraṇaṃ, hite niyojanaṃ byasane parivajjana’’nti yadidaṃ, etadatthaṃ mittā nāma honti. Keci ‘‘yāvettha ahupī’’ti paṭhanti, tesaṃ yāva ettha kesaggagahaṇaṃ tāva ayaṃ nibandho ahupīti attho.
285. සතිපටිලාභත්‌ථායාති බොධියා මහාභිනීහාරං කත්‌වා බොධිසම්‌භාරපටිපදාය පූරණභාවෙ සතියා පටිලාභත්‌ථාය. ඉදානි තස්‌ස සතුප්‌පාදනීයකථාය පවත්‌තිතාකාරං සඞ්‌ඛෙපෙනෙව දස්‌සෙතුං ‘‘තස්‌ස හී’’තිආදි වුත්‌තං. තත්‌ථ න ලාමකට්‌ඨානං ඔතිණ්‌ණසත්‌තොති ඉමිනා මහාසත්‌තස්‌ස පණීතාධිමුත්‌තතං දස්‌සෙත්‌වා එවං පණීතාධිමුත්‌තිකස්‌ස පමාදකිරියා න යුත්‌තාති දස්‌සෙන්‌තො ‘‘තාදිසස්‌ස නාම පමාදවිහාරො න යුත්‌තො’’ති ආහ. තදා බොධිසත්‌තස්‌ස නෙක්‌ඛම්‌මජ්‌ඣාසයො තෙලප්‌පදීපො විය විසෙසතො නිබ්‌බත්‌ති, තං දිස්‌වා භගවා තදනුරූපං ධම්‌මකථං කරොන්‌තො ‘‘තාදිසස්‌ස…පෙ.… කථෙසී’’ති. පරසමුද්‌දවාසී ථෙරා අඤ්‌ඤථා වදන්‌ති. අට්‌ඨකථායං පන නායං බුද්‌ධානං භාරො, යදිදං පූරිතපාරමීනං බොධිසත්‌තානං තථා ධම්‌මදෙසනා තෙසං මහාභිනීහාරසමනන්‌තරම්‌පි බොධිසම්‌භාරස්‌ස සයම්‌භුඤාණෙනෙව පටිවිදිතත්‌තා. තස්‌මා බොධිසත්‌තභාවපවෙදනමෙව තස්‌ස භගවා අකාසීති දස්‌සෙතුං ‘‘සතිපටිලාභත්‌ථායා’’තිආදි වුත්‌තං. සතිපටිලාභත්‌ථායාති සම්‌මාපටිපත්‌තියා උජ්‌ජලනෙ පාකටකරසතිපටිලාභාය.
285.Satipaṭilābhatthāyāti bodhiyā mahābhinīhāraṃ katvā bodhisambhārapaṭipadāya pūraṇabhāve satiyā paṭilābhatthāya. Idāni tassa satuppādanīyakathāya pavattitākāraṃ saṅkhepeneva dassetuṃ ‘‘tassa hī’’tiādi vuttaṃ. Tattha na lāmakaṭṭhānaṃ otiṇṇasattoti iminā mahāsattassa paṇītādhimuttataṃ dassetvā evaṃ paṇītādhimuttikassa pamādakiriyā na yuttāti dassento ‘‘tādisassa nāma pamādavihāro na yutto’’ti āha. Tadā bodhisattassa nekkhammajjhāsayo telappadīpo viya visesato nibbatti, taṃ disvā bhagavā tadanurūpaṃ dhammakathaṃ karonto ‘‘tādisassa…pe… kathesī’’ti. Parasamuddavāsī therā aññathā vadanti. Aṭṭhakathāyaṃ pana nāyaṃ buddhānaṃ bhāro, yadidaṃ pūritapāramīnaṃ bodhisattānaṃ tathā dhammadesanā tesaṃ mahābhinīhārasamanantarampi bodhisambhārassa sayambhuñāṇeneva paṭividitattā. Tasmā bodhisattabhāvapavedanameva tassa bhagavā akāsīti dassetuṃ ‘‘satipaṭilābhatthāyā’’tiādi vuttaṃ. Satipaṭilābhatthāyāti sammāpaṭipattiyā ujjalane pākaṭakarasatipaṭilābhāya.
286. ඤාණඤ්‌හි කිලෙසධම්‌මවිදාලනපදාලනෙහි සිඞ්‌ගං වියාති සිඞ්‌ගං. තඤ්‌හි පටිපත්‌තියා උපත්‌ථම්‌භිතං උස්‌සිතං නාම හොති, තදභාවෙ පතිතං නාම. කෙචි පන වීරියං සිඞ්‌ගන්‌ති වදන්‌ති. තස්‌මිං සම්‌මප්‌පධානවසෙන පවත්‌තෙ බාහිරපබ්‌බජ්‌ජං උපගතාපි මහාසත්‌තා විසුද්‌ධාසයා අප්‌පිච්‌ඡතාදිගුණසමඞ්‌ගිනො යථාරහං ගන්‌ථධුරං වාසධුරඤ්‌ච පරිබ්‍රූහයන්‌තා විහරන්‌ති, පගෙව බුද්‌ධසාසනෙ අප්‌පිච්‌ඡතාදීහීති ආහ ‘‘චතුපාරිසුද්‌ධිසීලෙ පනා’’තිආදි. විපස්‌සනං බ්‍රූහෙන්‌තා සිඛාප්‌පත්‌තවිපස්‌සනා හොන්‌තීති වුත්‌තං – ‘‘යාව අනුලොමඤාණං ආහච්‌ච තිට්‌ඨන්‌තී’’ති, අනුලොමඤාණතො ඔරමෙව විපස්‌සනං ඨපෙන්‌තීති අත්‌ථො. මග්‌ගඵලත්‌ථං වායාමං න කරොන්‌ති පඤ්‌ඤාපාරමිතාය සබ්‌බඤ්‌ඤුතඤ්‌ඤාණගබ්‌භස්‌ස අපරිපුණ්‌ණත්‌තා අපරිපක්‌කත්‌තා ච.
286. Ñāṇañhi kilesadhammavidālanapadālanehi siṅgaṃ viyāti siṅgaṃ. Tañhi paṭipattiyā upatthambhitaṃ ussitaṃ nāma hoti, tadabhāve patitaṃ nāma. Keci pana vīriyaṃ siṅganti vadanti. Tasmiṃ sammappadhānavasena pavatte bāhirapabbajjaṃ upagatāpi mahāsattā visuddhāsayā appicchatādiguṇasamaṅgino yathārahaṃ ganthadhuraṃ vāsadhurañca paribrūhayantā viharanti, pageva buddhasāsane appicchatādīhīti āha ‘‘catupārisuddhisīle panā’’tiādi. Vipassanaṃ brūhentā sikhāppattavipassanā hontīti vuttaṃ – ‘‘yāva anulomañāṇaṃ āhacca tiṭṭhantī’’ti, anulomañāṇato orameva vipassanaṃ ṭhapentīti attho. Maggaphalatthaṃ vāyāmaṃ na karonti paññāpāramitāya sabbaññutaññāṇagabbhassa aparipuṇṇattā aparipakkattā ca.
287. ථෙරෙහීති වුද්‌ධතරෙහි. නිවාසෙ සතීති යස්‌මිං ඨානෙ පබ්‌බජිතො, තත්‌ථෙව නිවාසෙ. වප්‌පකාලතොති සස්‌සානං වප්‌පකාලතො. පුබ්‌බෙ විය තතො පරං තිඛිණෙන සූරියසන්‌තාපෙන පයොජනං නත්‌ථීති වුත්‌තං – ‘‘වප්‌පකාලෙ විතානං විය උපරි වත්‌ථකිලඤ්‌ජං බන්‌ධිත්‌වා’’ති. පුටකෙති කලාපෙ.
287.Therehīti vuddhatarehi. Nivāse satīti yasmiṃ ṭhāne pabbajito, tattheva nivāse. Vappakālatoti sassānaṃ vappakālato. Pubbe viya tato paraṃ tikhiṇena sūriyasantāpena payojanaṃ natthīti vuttaṃ – ‘‘vappakāle vitānaṃ viya upari vatthakilañjaṃ bandhitvā’’ti. Puṭaketi kalāpe.
288. පච්‌චයසාමග්‌ගිහෙතුකත්‌තා ධම්‌මප්‌පත්‌තියා පදෙසතො පරිඤ්‌ඤාවත්‌ථුකාපි අරියා උපට්‌ඨිතෙ චිත්‌තවිඝාතපච්‌චයෙ යදෙතං නාතිසාවජ්‌ජං, තදෙවං ගණ්‌හන්‌තීති අයමෙත්‌ථ ධම්‌මතාති ආහ – ‘‘අලාභං ආරබ්‌භ චිත්‌තඤ්‌ඤථත්‌ත’’න්‌තිආදි. සොති කිකී කාසිරාජා. බ්‍රාහ්‌මණභත්‌තොති බ්‍රාහ්‌මණෙසු භත්‌තො. දෙවෙති බ්‍රාහ්‌මණෙ සන්‌ධායාහ. භූමිදෙවාති තෙසං සමඤ්‌ඤා, තදා බ්‍රාහ්‌මණගරුකො ලොකො. තදා හි කස්‌සපොපි භගවා බ්‍රාහ්‌මණකුලෙ නිබ්‌බත්‌ති. ධීතු අවණ්‌ණං වත්‌වාති, ‘‘මහාරාජ, තව ධීතා බ්‍රාහ්‌මණසමයං පහාය මුණ්‌ඩපාසණ්‌ඩිකසමයං ගණ්‌හී’’තිආදිනා රාජපුත්‌තියා අගුණං වත්‌වා. වරං ගණ්‌හිංසු ඤාතකා. රජ්‌ජං නිය්‍යාතෙසි ‘‘මා මෙ වචනං මුසා අහොසි, අට්‌ඨමෙ දිවසෙ නිග්‌ගණ්‌හිස්‌සාමී’’ති.
288. Paccayasāmaggihetukattā dhammappattiyā padesato pariññāvatthukāpi ariyā upaṭṭhite cittavighātapaccaye yadetaṃ nātisāvajjaṃ, tadevaṃ gaṇhantīti ayamettha dhammatāti āha – ‘‘alābhaṃ ārabbha cittaññathatta’’ntiādi. Soti kikī kāsirājā. Brāhmaṇabhattoti brāhmaṇesu bhatto. Deveti brāhmaṇe sandhāyāha. Bhūmidevāti tesaṃ samaññā, tadā brāhmaṇagaruko loko. Tadā hi kassapopi bhagavā brāhmaṇakule nibbatti. Dhītu avaṇṇaṃ vatvāti, ‘‘mahārāja, tava dhītā brāhmaṇasamayaṃ pahāya muṇḍapāsaṇḍikasamayaṃ gaṇhī’’tiādinā rājaputtiyā aguṇaṃ vatvā. Varaṃ gaṇhiṃsu ñātakā. Rajjaṃ niyyātesi ‘‘mā me vacanaṃ musā ahosi, aṭṭhame divase niggaṇhissāmī’’ti.
පාවනඅස්‌මනයනවසෙන සම්‌මා පාවීකතත්‌තා පරිසුද්‌ධතණ්‌ඩුලානි. පාළියං තණ්‌ඩුලපටිභස්‌තානීති තණ්‌ඩුලඛණ්‌ඩානි. මුග්‌ගපටිභස්‌තකළායපටිභස්‌තෙසුපි එසෙව නයො.
Pāvanaasmanayanavasena sammā pāvīkatattā parisuddhataṇḍulāni. Pāḷiyaṃ taṇḍulapaṭibhastānīti taṇḍulakhaṇḍāni. Muggapaṭibhastakaḷāyapaṭibhastesupi eseva nayo.
289. කො නු ඛොති භුම්‌මත්‌ථෙ පච්‌චත්‌තවචනන්‌ති ආහ – ‘‘කුහිං නු ඛො’’ති පාරිපූරිං යොජීයන්‌ති බ්‍යඤ්‌ජනභොජනානි එත්‌ථාති පරියොගො, තතො පරියොගා. තෙනාහ ‘‘සූපභාජනතො’’ති. සඤ්‌ඤං දත්‌වාති වුත්‌තං සබ්‌බං ආචික්‌ඛිත්‌වා තුම්‌හාකං අත්‌ථාය සම්‌පාදෙත්‌වා නික්‌ඛිත්‌තො උපට්‌ඨාකොති භගවතො ආරොචෙථාති සඤ්‌ඤං දත්‌වා. අතිවිස්‌සත්‌ථොති අතිවිය විස්‌සත්‌ථො. පඤ්‌චවණ්‌ණාති ඛුද්‌දිකාදිවසෙන පඤ්‌චප්‌පකාරා.
289.Ko nu khoti bhummatthe paccattavacananti āha – ‘‘kuhiṃ nu kho’’ti pāripūriṃ yojīyanti byañjanabhojanāni etthāti pariyogo, tato pariyogā. Tenāha ‘‘sūpabhājanato’’ti. Saññaṃ datvāti vuttaṃ sabbaṃ ācikkhitvā tumhākaṃ atthāya sampādetvā nikkhitto upaṭṭhākoti bhagavato ārocethāti saññaṃ datvā. Ativissatthoti ativiya vissattho. Pañcavaṇṇāti khuddikādivasena pañcappakārā.
290. කින්‌ති නිස්‌සක්‌කෙ පච්‌චත්‌තවචනං, කස්‌මාති අත්‌ථො? ධම්‌මිකොති ඉමිනා ආගමනසුද්‌ධිං දස්‌සෙති . භික්‌ඛූනං පත්‌තෙ භත්‌තසදිසොති ඉමිනා උපාසකෙන සත්‌ථු පරිච්‌චත්‌තභාවං තත්‌ථ සත්‌ථුනො ච අපරිසඞ්‌කතං දස්‌සෙති. සික්‌ඛාපදවෙලා නාම නත්‌ථීති ධම්‌මස්‌සාමිභාවතො සික්‌ඛාපදමරියාදා නාම නත්‌ථි පණ්‌ණත්‌තිවජ්‌ජෙ, පකතිවජ්‌ජෙ පන සෙතුඝාතො එව.
290.Kinti nissakke paccattavacanaṃ, kasmāti attho? Dhammikoti iminā āgamanasuddhiṃ dasseti . Bhikkhūnaṃ patte bhattasadisoti iminā upāsakena satthu pariccattabhāvaṃ tattha satthuno ca aparisaṅkataṃ dasseti. Sikkhāpadavelā nāma natthīti dhammassāmibhāvato sikkhāpadamariyādā nāma natthi paṇṇattivajje, pakativajje pana setughāto eva.
291. ඡදනට්‌ඨානෙ යදාකාසං, තදෙව තස්‌ස ගෙහස්‌ස ඡදනන්‌ති ආකාසච්‌ඡදනං. පකතියා උතුඵරණමෙවාති ඡාදිතෙ යාදිසං උතු, ඡදනෙ උත්‌තිණභාවෙපි තම්‌හි ගෙහෙ තාදිසමෙව උතුඵරණං අහොසි. තෙසංයෙවාති තෙසං ඝටිකාරස්‌ස මාතාපිතූනං එව.
291. Chadanaṭṭhāne yadākāsaṃ, tadeva tassa gehassa chadananti ākāsacchadanaṃ. Pakatiyā utupharaṇamevāti chādite yādisaṃ utu, chadane uttiṇabhāvepi tamhi gehe tādisameva utupharaṇaṃ ahosi. Tesaṃyevāti tesaṃ ghaṭikārassa mātāpitūnaṃ eva.
292. ‘‘චතස්‌සො මුට්‌ඨියො එකො කුඩුවො, චත්‌තාරො කුඩුවා එකො පත්‌ථො, චත්‌තාරො පත්‌ථා එකො ආළ්‌හකො, චත්‌තාරො ආළ්‌හකා එකං දොණං, චත්‌තාරි දොණානි එකා මානිකා, චතස්‌සො මානිකා එකා ඛාරී, වීසති ඛාරිකා එකො වාහොති තදෙව එකසකට’’න්‌ති සුත්‌තනිපාතට්‌ඨකථාදීසු (සු. නි. අට්‌ඨ. 2.662) වුත්‌තං, ඉධ පන ‘‘ද්‌වෙ සකටානි එකො වාහො’’ති වුත්‌තං. තෙලඵාණිතාදින්‌ති ආදි-සද්‌දෙන සප්‌පිආදිං මරිචාදිකටුකභණ්‌ඩඤ්‌ච සඞ්‌ගණ්‌හාති. නාහං රඤ්‌ඤා දිට්‌ඨපුබ්‌බො, කුතො පරිප්‌ඵස්‌සොති අධිප්‌පායො. නච්‌චිත්‌වාති නච්‌චං දත්‌වා.
292. ‘‘Catasso muṭṭhiyo eko kuḍuvo, cattāro kuḍuvā eko pattho, cattāro patthā eko āḷhako, cattāro āḷhakā ekaṃ doṇaṃ, cattāri doṇāni ekā mānikā, catasso mānikā ekā khārī, vīsati khārikā eko vāhoti tadeva ekasakaṭa’’nti suttanipātaṭṭhakathādīsu (su. ni. aṭṭha. 2.662) vuttaṃ, idha pana ‘‘dve sakaṭāni eko vāho’’ti vuttaṃ. Telaphāṇitādinti ādi-saddena sappiādiṃ maricādikaṭukabhaṇḍañca saṅgaṇhāti. Nāhaṃ raññā diṭṭhapubbo, kuto paripphassoti adhippāyo. Naccitvāti naccaṃ datvā.
ඝටිකාරසුත්‌තවණ්‌ණනාය ලීනත්‌ථප්‌පකාසනා සමත්‌තා.
Ghaṭikārasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය • Majjhimanikāya / 1. ඝටිකාරසුත්‌තං • 1. Ghaṭikārasuttaṃ
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්‌තපිටක (අට්‌ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / මජ්‌ඣිමනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / 1. ඝටිකාරසුත්‌තවණ්‌ණනා • 1. Ghaṭikārasuttavaṇṇanā
