| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya |
९. गिहिसुत्तं
9. Gihisuttaṃ
१७९. अथ खो अनाथपिण्डिको गहपति पञ्चमत्तेहि उपासकसतेहि परिवुतो येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि। अथ खो भगवा आयस्मन्तं सारिपुत्तं आमन्तेसि – ‘‘यं कञ्चि 1, सारिपुत्त, जानेय्याथ गिहिं ओदातवसनं पञ्चसु सिक्खापदेसु संवुतकम्मन्तं चतुन्नं आभिचेतसिकानं दिट्ठधम्मसुखविहारानं निकामलाभिं अकिच्छलाभिं अकसिरलाभिं, सो आकङ्खमानो अत्तनाव अत्तानं ब्याकरेय्य – ‘खीणनिरयोम्हि खीणतिरच्छानयोनि खीणपेत्तिविसयो खीणापायदुग्गतिविनिपातो, सोतापन्नोहमस्मि अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायणो’’’ति।
179. Atha kho anāthapiṇḍiko gahapati pañcamattehi upāsakasatehi parivuto yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Atha kho bhagavā āyasmantaṃ sāriputtaṃ āmantesi – ‘‘yaṃ kañci 2, sāriputta, jāneyyātha gihiṃ odātavasanaṃ pañcasu sikkhāpadesu saṃvutakammantaṃ catunnaṃ ābhicetasikānaṃ diṭṭhadhammasukhavihārānaṃ nikāmalābhiṃ akicchalābhiṃ akasiralābhiṃ, so ākaṅkhamāno attanāva attānaṃ byākareyya – ‘khīṇanirayomhi khīṇatiracchānayoni khīṇapettivisayo khīṇāpāyaduggativinipāto, sotāpannohamasmi avinipātadhammo niyato sambodhiparāyaṇo’’’ti.
‘‘कतमेसु पञ्चसु सिक्खापदेसु संवुतकम्मन्तो होति? इध , सारिपुत्त, अरियसावको पाणातिपाता पटिविरतो होति, अदिन्नादाना पटिविरतो होति, कामेसुमिच्छाचारा पटिविरतो होति, मुसावादा पटिविरतो होति, सुरामेरयमज्जपमादट्ठाना पटिविरतो होति। इमेसु पञ्चसु सिक्खापदेसु संवुतकम्मन्तो होति।
‘‘Katamesu pañcasu sikkhāpadesu saṃvutakammanto hoti? Idha , sāriputta, ariyasāvako pāṇātipātā paṭivirato hoti, adinnādānā paṭivirato hoti, kāmesumicchācārā paṭivirato hoti, musāvādā paṭivirato hoti, surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭivirato hoti. Imesu pañcasu sikkhāpadesu saṃvutakammanto hoti.
‘‘कतमेसं चतुन्नं आभिचेतसिकानं दिट्ठधम्मसुखविहारानं निकामलाभी होति अकिच्छलाभी अकसिरलाभी? इध, सारिपुत्त, अरियसावको बुद्धे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – ‘इतिपि सो भगवा अरहं सम्मासम्बुद्धो विज्जाचरणसम्पन्नो सुगतो लोकविदू अनुत्तरो पुरिसदम्मसारथि, सत्था देवमनुस्सानं बुद्धो भगवा’ति। अयमस्स पठमो आभिचेतसिको दिट्ठधम्मसुखविहारो अधिगतो होति अविसुद्धस्स चित्तस्स विसुद्धिया अपरियोदातस्स चित्तस्स परियोदपनाय।
‘‘Katamesaṃ catunnaṃ ābhicetasikānaṃ diṭṭhadhammasukhavihārānaṃ nikāmalābhī hoti akicchalābhī akasiralābhī? Idha, sāriputta, ariyasāvako buddhe aveccappasādena samannāgato hoti – ‘itipi so bhagavā arahaṃ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno sugato lokavidū anuttaro purisadammasārathi, satthā devamanussānaṃ buddho bhagavā’ti. Ayamassa paṭhamo ābhicetasiko diṭṭhadhammasukhavihāro adhigato hoti avisuddhassa cittassa visuddhiyā apariyodātassa cittassa pariyodapanāya.
‘‘पुन चपरं, सारिपुत्त, अरियसावको धम्मे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – ‘स्वाक्खातो भगवता धम्मो सन्दिट्ठिको अकालिको एहिपस्सिको ओपनेय्यिको पच्चत्तं वेदितब्बो विञ्ञूही’ति। अयमस्स दुतियो आभिचेतसिको दिट्ठधम्मसुखविहारो अधिगतो होति अविसुद्धस्स चित्तस्स विसुद्धिया अपरियोदातस्स चित्तस्स परियोदपनाय।
‘‘Puna caparaṃ, sāriputta, ariyasāvako dhamme aveccappasādena samannāgato hoti – ‘svākkhāto bhagavatā dhammo sandiṭṭhiko akāliko ehipassiko opaneyyiko paccattaṃ veditabbo viññūhī’ti. Ayamassa dutiyo ābhicetasiko diṭṭhadhammasukhavihāro adhigato hoti avisuddhassa cittassa visuddhiyā apariyodātassa cittassa pariyodapanāya.
‘‘पुन चपरं, सारिपुत्त, अरियसावको सङ्घे अवेच्चप्पसादेन समन्नागतो होति – ‘सुप्पटिपन्नो भगवतो सावकसङ्घो उजुप्पटिपन्नो भगवतो सावकसङ्घो ञायप्पटिपन्नो भगवतो सावकसङ्घो सामीचिप्पटिपन्नो भगवतो सावकसङ्घो, यदिदं चत्तारि पुरिसयुगानि अट्ठ पुरिसपुग्गला एस भगवतो सावकसङ्घो आहुनेय्यो पाहुनेय्यो दक्खिणेय्यो अञ्जलिकरणीयो अनुत्तरं पुञ्ञक्खेत्तं लोकस्सा’ति। अयमस्स ततियो आभिचेतसिको दिट्ठधम्मसुखविहारो अधिगतो होति अविसुद्धस्स चित्तस्स विसुद्धिया अपरियोदातस्स चित्तस्स परियोदपनाय।
‘‘Puna caparaṃ, sāriputta, ariyasāvako saṅghe aveccappasādena samannāgato hoti – ‘suppaṭipanno bhagavato sāvakasaṅgho ujuppaṭipanno bhagavato sāvakasaṅgho ñāyappaṭipanno bhagavato sāvakasaṅgho sāmīcippaṭipanno bhagavato sāvakasaṅgho, yadidaṃ cattāri purisayugāni aṭṭha purisapuggalā esa bhagavato sāvakasaṅgho āhuneyyo pāhuneyyo dakkhiṇeyyo añjalikaraṇīyo anuttaraṃ puññakkhettaṃ lokassā’ti. Ayamassa tatiyo ābhicetasiko diṭṭhadhammasukhavihāro adhigato hoti avisuddhassa cittassa visuddhiyā apariyodātassa cittassa pariyodapanāya.
‘‘पुन चपरं, सारिपुत्त, अरियसावको अरियकन्तेहि सीलेहि समन्नागतो होति अखण्डेहि अच्छिद्देहि असबलेहि अकम्मासेहि भुजिस्सेहि विञ्ञुप्पसत्थेहि अपरामट्ठेहि समाधिसंवत्तनिकेहि। अयमस्स चतुत्थो आभिचेतसिको दिट्ठधम्मसुखविहारो अधिगतो होति अविसुद्धस्स चित्तस्स विसुद्धिया अपरियोदातस्स चित्तस्स परियोदपनाय। इमेसं चतुन्नं आभिचेतसिकानं दिट्ठधम्मसुखविहारानं निकामलाभी होति अकिच्छलाभी अकसिरलाभी।
‘‘Puna caparaṃ, sāriputta, ariyasāvako ariyakantehi sīlehi samannāgato hoti akhaṇḍehi acchiddehi asabalehi akammāsehi bhujissehi viññuppasatthehi aparāmaṭṭhehi samādhisaṃvattanikehi. Ayamassa catuttho ābhicetasiko diṭṭhadhammasukhavihāro adhigato hoti avisuddhassa cittassa visuddhiyā apariyodātassa cittassa pariyodapanāya. Imesaṃ catunnaṃ ābhicetasikānaṃ diṭṭhadhammasukhavihārānaṃ nikāmalābhī hoti akicchalābhī akasiralābhī.
‘‘यं कञ्चि, सारिपुत्त, जानेय्याथ गिहिं ओदातवसनं – इमेसु पञ्चसु सिक्खापदेसु संवुतकम्मन्तं, इमेसञ्च चतुन्नं आभिचेतसिकानं दिट्ठधम्मसुखविहारानं निकामलाभिं अकिच्छलाभिं अकसिरलाभिं, सो आकङ्खमानो अत्तनाव अत्तानं ब्याकरेय्य – ‘खीणनिरयोम्हि खीणतिरच्छानयोनि खीणपेत्तिविसयो खीणापायदुग्गतिविनिपातो, सोतापन्नोहमस्मि अविनिपातधम्मो नियतो सम्बोधिपरायणो’’’ति।
‘‘Yaṃ kañci, sāriputta, jāneyyātha gihiṃ odātavasanaṃ – imesu pañcasu sikkhāpadesu saṃvutakammantaṃ, imesañca catunnaṃ ābhicetasikānaṃ diṭṭhadhammasukhavihārānaṃ nikāmalābhiṃ akicchalābhiṃ akasiralābhiṃ, so ākaṅkhamāno attanāva attānaṃ byākareyya – ‘khīṇanirayomhi khīṇatiracchānayoni khīṇapettivisayo khīṇāpāyaduggativinipāto, sotāpannohamasmi avinipātadhammo niyato sambodhiparāyaṇo’’’ti.
‘‘निरयेसु भयं दिस्वा, पापानि परिवज्जये।
‘‘Nirayesu bhayaṃ disvā, pāpāni parivajjaye;
अरियधम्मं समादाय, पण्डितो परिवज्जये॥
Ariyadhammaṃ samādāya, paṇḍito parivajjaye.
‘‘न हिंसे पाणभूतानि, विज्जमाने परक्कमे।
‘‘Na hiṃse pāṇabhūtāni, vijjamāne parakkame;
मुसा च न भणे जानं, अदिन्नं न परामसे॥
Musā ca na bhaṇe jānaṃ, adinnaṃ na parāmase.
मेरयं वारुणिं जन्तु, न पिवे चित्तमोहनिं॥
Merayaṃ vāruṇiṃ jantu, na pive cittamohaniṃ.
‘‘अनुस्सरेय्य सम्बुद्धं, धम्मञ्चानुवितक्कये।
‘‘Anussareyya sambuddhaṃ, dhammañcānuvitakkaye;
सन्तेसु पठमं दिन्ना, विपुला होति दक्खिणा॥
Santesu paṭhamaṃ dinnā, vipulā hoti dakkhiṇā.
‘‘सन्तो हवे पवक्खामि, सारिपुत्त सुणोहि मे।
‘‘Santo have pavakkhāmi, sāriputta suṇohi me;
इति कण्हासु सेतासु, रोहिणीसु हरीसु वा॥
Iti kaṇhāsu setāsu, rohiṇīsu harīsu vā.
‘‘कम्मासासु सरूपासु, गोसु पारेवतासु वा।
‘‘Kammāsāsu sarūpāsu, gosu pārevatāsu vā;
यासु कासुचि एतासु, दन्तो जायति पुङ्गवो॥
Yāsu kāsuci etāsu, danto jāyati puṅgavo.
‘‘धोरय्हो बलसम्पन्नो, कल्याणजवनिक्कमो।
‘‘Dhorayho balasampanno, kalyāṇajavanikkamo;
तमेव भारे युञ्जन्ति, नास्स वण्णं परिक्खरे॥
Tameva bhāre yuñjanti, nāssa vaṇṇaṃ parikkhare.
‘‘एवमेवं मनुस्सेसु, यस्मिं किस्मिञ्चि जातिये।
‘‘Evamevaṃ manussesu, yasmiṃ kismiñci jātiye;
खत्तिये ब्राह्मणे वेस्से, सुद्दे चण्डालपुक्कुसे॥
Khattiye brāhmaṇe vesse, sudde caṇḍālapukkuse.
‘‘यासु कासुचि एतासु, दन्तो जायति सुब्बतो।
‘‘Yāsu kāsuci etāsu, danto jāyati subbato;
धम्मट्ठो सीलसम्पन्नो, सच्चवादी हिरीमनो॥
Dhammaṭṭho sīlasampanno, saccavādī hirīmano.
‘‘पहीनजातिमरणो, ब्रह्मचरियस्स केवली।
‘‘Pahīnajātimaraṇo, brahmacariyassa kevalī;
पन्नभारो विसंयुत्तो, कतकिच्चो अनासवो॥
Pannabhāro visaṃyutto, katakicco anāsavo.
‘‘पारगू सब्बधम्मानं, अनुपादाय निब्बुतो।
‘‘Pāragū sabbadhammānaṃ, anupādāya nibbuto;
तस्मिञ्च विरजे खेत्ते, विपुला होति दक्खिणा॥
Tasmiñca viraje khette, vipulā hoti dakkhiṇā.
‘‘बाला च अविजानन्ता, दुम्मेधा अस्सुताविनो।
‘‘Bālā ca avijānantā, dummedhā assutāvino;
बहिद्धा ददन्ति दानानि, न हि सन्ते उपासरे॥
Bahiddhā dadanti dānāni, na hi sante upāsare.
‘‘ये च सन्ते उपासन्ति, सप्पञ्ञे धीरसम्मते।
‘‘Ye ca sante upāsanti, sappaññe dhīrasammate;
सद्धा च नेसं सुगते, मूलजाता पतिट्ठिता॥
Saddhā ca nesaṃ sugate, mūlajātā patiṭṭhitā.
‘‘देवलोकञ्च ते यन्ति, कुले वा इध जायरे।
‘‘Devalokañca te yanti, kule vā idha jāyare;
अनुपुब्बेन निब्बानं, अधिगच्छन्ति पण्डिता’’ति॥ नवमं।
Anupubbena nibbānaṃ, adhigacchanti paṇḍitā’’ti. navamaṃ;
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ९. गिहिसुत्तवण्णना • 9. Gihisuttavaṇṇanā
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ९. गिहिसुत्तवण्णना • 9. Gihisuttavaṇṇanā
