Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[१६४] ४. गिज्झजातकवण्णना
[164] 4. Gijjhajātakavaṇṇanā
यं नु गिज्झो योजनसतन्ति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं मातुपोसकभिक्खुं आरब्भ कथेसि। वत्थु सामजातके (जा॰ २.२२.२९६ आदयो) आविभविस्सति। सत्था पन तं भिक्खुं ‘‘सच्चं किर त्वं, भिक्खु, गिही पोसेसी’’ति पुच्छित्वा ‘‘सच्च’’न्ति वुत्ते ‘‘किं पन ते होन्ती’’ति पुच्छित्वा ‘‘मातापितरो मे, भन्ते’’ति वुत्ते ‘‘साधु साधू’’ति तस्स साधुकारं दत्वा ‘‘मा, भिक्खवे, इमं भिक्खुं उज्झायित्थ, पोराणकपण्डितापि गुणवसेन अञ्ञातकानम्पि उपकारं अकंसु, इमस्स पन मातापितूनं उपकारकरणं भारोयेवा’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Yaṃnu gijjho yojanasatanti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ mātuposakabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Vatthu sāmajātake (jā. 2.22.296 ādayo) āvibhavissati. Satthā pana taṃ bhikkhuṃ ‘‘saccaṃ kira tvaṃ, bhikkhu, gihī posesī’’ti pucchitvā ‘‘sacca’’nti vutte ‘‘kiṃ pana te hontī’’ti pucchitvā ‘‘mātāpitaro me, bhante’’ti vutte ‘‘sādhu sādhū’’ti tassa sādhukāraṃ datvā ‘‘mā, bhikkhave, imaṃ bhikkhuṃ ujjhāyittha, porāṇakapaṇḍitāpi guṇavasena aññātakānampi upakāraṃ akaṃsu, imassa pana mātāpitūnaṃ upakārakaraṇaṃ bhāroyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो गिज्झकूटपब्बते गिज्झयोनियं निब्बत्तित्वा मातापितरो पोसेति। अथेकस्मिं काले महती वातवुट्ठि अहोसि। गिज्झा वातवुट्ठिं सहितुं असक्कोन्ता सीतभयेन बाराणसिं गन्त्वा पाकारसमीपे च परिखासमीपे च सीतेन कम्पमाना निसीदिंसु। तदा बाराणसिसेट्ठि नगरा निक्खमित्वा न्हायितुं गच्छन्तो ते गिज्झे किलमन्ते दिस्वा एकस्मिं अनोवस्सकट्ठाने सन्निपातेत्वा अग्गिं कारापेत्वा गोसुसानं पेसेत्वा गोमंसं आहरापेत्वा तेसं दापेत्वा आरक्खं ठपेसि। गिज्झा वूपसन्ताय वातवुट्ठिया कल्लसरीरा हुत्वा पब्बतमेव अगमंसु। ते तत्थेव सन्निपतित्वा एवं मन्तयिंसु – ‘‘बाराणसिसेट्ठिना अम्हाकं उपकारो कतो, कतूपकारस्स च नाम पच्चुपकारं कातुं वट्टति, तस्मा इतो पट्ठाय तुम्हेसु यो यं वत्थं वा आभरणं वा लभति, तेन तं बाराणसिसेट्ठिस्स गेहे आकासङ्गणे पातेतब्ब’’न्ति।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto gijjhakūṭapabbate gijjhayoniyaṃ nibbattitvā mātāpitaro poseti. Athekasmiṃ kāle mahatī vātavuṭṭhi ahosi. Gijjhā vātavuṭṭhiṃ sahituṃ asakkontā sītabhayena bārāṇasiṃ gantvā pākārasamīpe ca parikhāsamīpe ca sītena kampamānā nisīdiṃsu. Tadā bārāṇasiseṭṭhi nagarā nikkhamitvā nhāyituṃ gacchanto te gijjhe kilamante disvā ekasmiṃ anovassakaṭṭhāne sannipātetvā aggiṃ kārāpetvā gosusānaṃ pesetvā gomaṃsaṃ āharāpetvā tesaṃ dāpetvā ārakkhaṃ ṭhapesi. Gijjhā vūpasantāya vātavuṭṭhiyā kallasarīrā hutvā pabbatameva agamaṃsu. Te tattheva sannipatitvā evaṃ mantayiṃsu – ‘‘bārāṇasiseṭṭhinā amhākaṃ upakāro kato, katūpakārassa ca nāma paccupakāraṃ kātuṃ vaṭṭati, tasmā ito paṭṭhāya tumhesu yo yaṃ vatthaṃ vā ābharaṇaṃ vā labhati, tena taṃ bārāṇasiseṭṭhissa gehe ākāsaṅgaṇe pātetabba’’nti.
ततो पट्ठाय गिज्झा मनुस्सानं वत्थाभरणानि आतपे सुक्खापेन्तानं पमादं ओलोकेत्वा सेना विय मंसपेसिं सहसा गहेत्वा बाराणसिसेट्ठिस्स गेहे आकासङ्गणे पातेन्ति। सो गिज्झानं आहरणभावं ञत्वा सब्बानि तानि विसुंयेव ठपेसि। ‘‘गिज्झा नगरं विलुम्पन्ती’’ति रञ्ञो आरोचेसुं। राजा ‘‘एकं गिज्झम्पि ताव गण्हथ, सब्बं आहरापेस्सामी’’ति तत्थ तत्थ पासे चेव जालानि च ओड्डापेसि। मातुपोसकगिज्झो पासे बज्झि, तं गहेत्वा ‘‘रञ्ञो दस्सेस्सामा’’ति नेन्ति। बाराणसिसेट्ठि राजुपट्ठानं गच्छन्तो ते मनुस्से गिज्झं गहेत्वा गच्छन्ते दिस्वा ‘‘मा इमं गिज्झं बाधयिंसू’’ति सद्धिञ्ञेव अगमासि। गिज्झं रञ्ञो दस्सेसुं। अथ नं राजा पुच्छि – ‘‘तुम्हे नगरं विलुम्पित्वा वत्थादीनि गण्हथा’’ति। ‘‘आम, महाराजा’’ति। ‘‘कस्स तानि दिन्नानी’’ति? ‘‘बाराणसिसेट्ठिस्सा’’ति। ‘‘किंकारणा’’ति? ‘‘अम्हाकं तेन जीवितं द्विन्नं, उपकारस्स नाम पच्चुपकारं कातुं वट्टति, तस्मा अदम्हा’’ति। अथ नं राजा ‘‘गिज्झा किर योजनसतमत्थके ठत्वा कुणपं पस्सन्ति, कस्मा त्वं अत्तनो ओड्डितं पासं न पस्ससी’’ति वत्वा पठमं गाथमाह –
Tato paṭṭhāya gijjhā manussānaṃ vatthābharaṇāni ātape sukkhāpentānaṃ pamādaṃ oloketvā senā viya maṃsapesiṃ sahasā gahetvā bārāṇasiseṭṭhissa gehe ākāsaṅgaṇe pātenti. So gijjhānaṃ āharaṇabhāvaṃ ñatvā sabbāni tāni visuṃyeva ṭhapesi. ‘‘Gijjhā nagaraṃ vilumpantī’’ti rañño ārocesuṃ. Rājā ‘‘ekaṃ gijjhampi tāva gaṇhatha, sabbaṃ āharāpessāmī’’ti tattha tattha pāse ceva jālāni ca oḍḍāpesi. Mātuposakagijjho pāse bajjhi, taṃ gahetvā ‘‘rañño dassessāmā’’ti nenti. Bārāṇasiseṭṭhi rājupaṭṭhānaṃ gacchanto te manusse gijjhaṃ gahetvā gacchante disvā ‘‘mā imaṃ gijjhaṃ bādhayiṃsū’’ti saddhiññeva agamāsi. Gijjhaṃ rañño dassesuṃ. Atha naṃ rājā pucchi – ‘‘tumhe nagaraṃ vilumpitvā vatthādīni gaṇhathā’’ti. ‘‘Āma, mahārājā’’ti. ‘‘Kassa tāni dinnānī’’ti? ‘‘Bārāṇasiseṭṭhissā’’ti. ‘‘Kiṃkāraṇā’’ti? ‘‘Amhākaṃ tena jīvitaṃ dvinnaṃ, upakārassa nāma paccupakāraṃ kātuṃ vaṭṭati, tasmā adamhā’’ti. Atha naṃ rājā ‘‘gijjhā kira yojanasatamatthake ṭhatvā kuṇapaṃ passanti, kasmā tvaṃ attano oḍḍitaṃ pāsaṃ na passasī’’ti vatvā paṭhamaṃ gāthamāha –
२७.
27.
‘‘यं नु गिज्झो योजनसतं, कुणपानि अवेक्खति।
‘‘Yaṃ nu gijjho yojanasataṃ, kuṇapāni avekkhati;
कस्मा जालञ्च पासञ्च, आसज्जापि न बुज्झसी’’ति॥
Kasmā jālañca pāsañca, āsajjāpi na bujjhasī’’ti.
तत्थ यन्ति निपातमत्तं, नूति नामत्थे निपातो। गिज्झो नाम योजनसतं अतिक्कमित्वा ठितानि कुणपानि अवेक्खति, पस्सतीति अत्थो। आसज्जापीति आसादेत्वापि, सम्पापुणित्वापीति अत्थो। ‘‘त्वं अत्तनो अत्थाय ओड्डितं जालञ्च पासञ्च पत्वापि कस्मा न बुज्झसी’’ति पुच्छि।
Tattha yanti nipātamattaṃ, nūti nāmatthe nipāto. Gijjho nāma yojanasataṃ atikkamitvā ṭhitāni kuṇapāni avekkhati, passatīti attho. Āsajjāpīti āsādetvāpi, sampāpuṇitvāpīti attho. ‘‘Tvaṃ attano atthāya oḍḍitaṃ jālañca pāsañca patvāpi kasmā na bujjhasī’’ti pucchi.
गिज्झो तस्स वचनं सुत्वा दुतियं गाथमाह –
Gijjho tassa vacanaṃ sutvā dutiyaṃ gāthamāha –
२८.
28.
‘‘यदा पराभवो होति, पोसो जीवितसङ्खये।
‘‘Yadā parābhavo hoti, poso jīvitasaṅkhaye;
अथ जालञ्च पासञ्च, आसज्जापि न बुज्झती’’ति॥
Atha jālañca pāsañca, āsajjāpi na bujjhatī’’ti.
तत्थ पराभवोति विनासो। पोसोति सत्तो।
Tattha parābhavoti vināso. Posoti satto.
गिज्झस्स वचनं सुत्वा राजा सेट्ठिं पुच्छि – ‘‘सच्चं किर, महासेट्ठि, गिज्झेहि तुम्हाकं गेहे वत्थादीनि आभतानी’’ति। ‘‘सच्चं, देवा’’ति। ‘‘कहं तानी’’ति? ‘‘देव, मया तानि सब्बानि विसुं ठपितानि, यं येसं सन्तकं, तं तेसं दस्सामि, इमं गिज्झं विस्सज्जेथा’’ति गिज्झं विस्सज्जापेत्वा महासेट्ठिं सब्बेसं सन्तकानि दापेसि।
Gijjhassa vacanaṃ sutvā rājā seṭṭhiṃ pucchi – ‘‘saccaṃ kira, mahāseṭṭhi, gijjhehi tumhākaṃ gehe vatthādīni ābhatānī’’ti. ‘‘Saccaṃ, devā’’ti. ‘‘Kahaṃ tānī’’ti? ‘‘Deva, mayā tāni sabbāni visuṃ ṭhapitāni, yaṃ yesaṃ santakaṃ, taṃ tesaṃ dassāmi, imaṃ gijjhaṃ vissajjethā’’ti gijjhaṃ vissajjāpetvā mahāseṭṭhiṃ sabbesaṃ santakāni dāpesi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने मातुपोसकभिक्खु सोतापत्तिफले पतिट्ठहि । ‘‘तदा राजा आनन्दो अहोसि, बाराणसिसेट्ठि सारिपुत्तो, मातुपोसकगिज्झो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne mātuposakabhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi . ‘‘Tadā rājā ānando ahosi, bārāṇasiseṭṭhi sāriputto, mātuposakagijjho pana ahameva ahosi’’nti.
गिज्झजातकवण्णना चतुत्था।
Gijjhajātakavaṇṇanā catutthā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / १६४. गिज्झजातकं • 164. Gijjhajātakaṃ