| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
९. नवकनिपातो
9. Navakanipāto
[४२७] १. गिज्झजातकवण्णना
[427] 1. Gijjhajātakavaṇṇanā
परिसङ्कुपथो नामाति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं दुब्बचभिक्खुं आरब्भ कथेसि। सो किर एको कुलपुत्तो निय्यानिकसासने पब्बजित्वापि अत्थकामेहि आचरियुपज्झायेहि चेव सब्रह्मचारीहि च ‘‘एवं ते अभिक्कमितब्बं, एवं पटिक्कमितब्बं, एवं आलोकितब्बं, एवं विलोकितब्बं, एवं समिञ्जितब्बं, एवं पसारितब्बं, एवं निवासेतब्बं, एवं पारुपितब्बं, एवं पत्तो गहेतब्बो, यापनमत्तं भत्तं गहेत्वा पच्चवेक्खित्वाव परिभुञ्जितब्बं, इन्द्रियेसु गुत्तद्वारेन भोजने मत्तञ्ञुना जागरियमनुयुत्तेन भवितब्बं, इदं आगन्तुकवत्तं नाम जानितब्बं, इदं गमिकवत्तं नाम, इमानि चुद्दस खन्धकवत्तानि, असीति महावत्तानि। तत्थ ते सम्मा वत्तितब्बं, इमे तेरस धुतङ्गगुणा नाम, एते समादाय वत्तितब्ब’’न्ति ओवदियमानो दुब्बचो अहोसि अक्खमो अप्पदक्खिणग्गाही अनुसासनिं। ‘‘अहं तुम्हे न वदामि, तुम्हे पन मं कस्मा वदथ, अहमेव अत्तनो अत्थं वा अनत्थं वा जानिस्सामी’’ति अत्तानं अवचनीयं अकासि। अथस्स दुब्बचभावं ञत्वा भिक्खू धम्मसभायं अगुणकथं कथेन्ता निसीदिंसु। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते तं भिक्खुं पक्कोसापेत्वा ‘‘सच्चं किर त्वं भिक्खु दुब्बचोसी’’ति पुच्छित्वा ‘‘सच्च’’न्ति वुत्ते ‘‘कस्मा भिक्खु एवरूपे निय्यानिकसासने पब्बजित्वा अत्थकामानं वचनं न करोसि, पुब्बेपि त्वं पण्डितानं वचनं अकत्वा वेरम्भवातमुखे चुण्णविचुण्णो जातो’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Parisaṅkupathonāmāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ dubbacabhikkhuṃ ārabbha kathesi. So kira eko kulaputto niyyānikasāsane pabbajitvāpi atthakāmehi ācariyupajjhāyehi ceva sabrahmacārīhi ca ‘‘evaṃ te abhikkamitabbaṃ, evaṃ paṭikkamitabbaṃ, evaṃ ālokitabbaṃ, evaṃ vilokitabbaṃ, evaṃ samiñjitabbaṃ, evaṃ pasāritabbaṃ, evaṃ nivāsetabbaṃ, evaṃ pārupitabbaṃ, evaṃ patto gahetabbo, yāpanamattaṃ bhattaṃ gahetvā paccavekkhitvāva paribhuñjitabbaṃ, indriyesu guttadvārena bhojane mattaññunā jāgariyamanuyuttena bhavitabbaṃ, idaṃ āgantukavattaṃ nāma jānitabbaṃ, idaṃ gamikavattaṃ nāma, imāni cuddasa khandhakavattāni, asīti mahāvattāni. Tattha te sammā vattitabbaṃ, ime terasa dhutaṅgaguṇā nāma, ete samādāya vattitabba’’nti ovadiyamāno dubbaco ahosi akkhamo appadakkhiṇaggāhī anusāsaniṃ. ‘‘Ahaṃ tumhe na vadāmi, tumhe pana maṃ kasmā vadatha, ahameva attano atthaṃ vā anatthaṃ vā jānissāmī’’ti attānaṃ avacanīyaṃ akāsi. Athassa dubbacabhāvaṃ ñatvā bhikkhū dhammasabhāyaṃ aguṇakathaṃ kathentā nisīdiṃsu. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte taṃ bhikkhuṃ pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu dubbacosī’’ti pucchitvā ‘‘sacca’’nti vutte ‘‘kasmā bhikkhu evarūpe niyyānikasāsane pabbajitvā atthakāmānaṃ vacanaṃ na karosi, pubbepi tvaṃ paṇḍitānaṃ vacanaṃ akatvā verambhavātamukhe cuṇṇavicuṇṇo jāto’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते गिज्झकूटे पब्बते बोधिसत्तो गिज्झयोनियं निब्बत्ति। पुत्तो पनस्स सुपत्तो नाम गिज्झराजा अनेकसहस्सगिज्झपरिवारो थामसम्पन्नो अहोसि। सो मातापितरो पोसेसि, थामसम्पन्नत्ता पन अतिदूरं उप्पतति। अथ नं पिता ‘‘तात, एत्तकं नाम ठानं अतिक्कमित्वा न गन्तब्ब’’न्ति ओवदि। सो ‘‘साधू’’ति वत्वापि एकदिवसं पन वुट्ठे देवे गिज्झेहि सद्धिं उप्पतित्वा सेसे ओहाय अतिभूमिं गन्त्वा वेरम्भवातमुखं पत्वा चुण्णविचुण्णभावं पापुणि। सत्था तमत्थं दस्सेन्तो अभिसम्बुद्धो हुत्वा इमा गाथा अभासि –
Atīte gijjhakūṭe pabbate bodhisatto gijjhayoniyaṃ nibbatti. Putto panassa supatto nāma gijjharājā anekasahassagijjhaparivāro thāmasampanno ahosi. So mātāpitaro posesi, thāmasampannattā pana atidūraṃ uppatati. Atha naṃ pitā ‘‘tāta, ettakaṃ nāma ṭhānaṃ atikkamitvā na gantabba’’nti ovadi. So ‘‘sādhū’’ti vatvāpi ekadivasaṃ pana vuṭṭhe deve gijjhehi saddhiṃ uppatitvā sese ohāya atibhūmiṃ gantvā verambhavātamukhaṃ patvā cuṇṇavicuṇṇabhāvaṃ pāpuṇi. Satthā tamatthaṃ dassento abhisambuddho hutvā imā gāthā abhāsi –
१.
1.
‘‘परिसङ्कुपथो नाम, गिज्झपन्थो सनन्तनो।
‘‘Parisaṅkupatho nāma, gijjhapantho sanantano;
तत्रासि मातापितरो, गिज्झो पोसेसि जिण्णके।
Tatrāsi mātāpitaro, gijjho posesi jiṇṇake;
तेसं अजगरमेदं, अच्चहासि बहुत्तसो॥
Tesaṃ ajagaramedaṃ, accahāsi bahuttaso.
२.
2.
‘‘पिता च पुत्तं अवच, जानं उच्चं पपातिनं।
‘‘Pitā ca puttaṃ avaca, jānaṃ uccaṃ papātinaṃ;
सुपत्तं थामसम्पन्नं, तेजस्सिं दूरगामिनं॥
Supattaṃ thāmasampannaṃ, tejassiṃ dūragāminaṃ.
३.
3.
‘‘परिप्लवन्तं पथविं, यदा तात विजानहि।
‘‘Pariplavantaṃ pathaviṃ, yadā tāta vijānahi;
सागरेन परिक्खित्तं, चक्कंव परिमण्डलं।
Sāgarena parikkhittaṃ, cakkaṃva parimaṇḍalaṃ;
ततो तात निवत्तस्सु, मास्सु एत्तो परं गमि॥
Tato tāta nivattassu, māssu etto paraṃ gami.
४.
4.
‘‘उदपत्तोसि वेगेन, बली पक्खी दिजुत्तमो।
‘‘Udapattosi vegena, balī pakkhī dijuttamo;
ओलोकयन्तो वक्कङ्गो, पब्बतानि वनानि च॥
Olokayanto vakkaṅgo, pabbatāni vanāni ca.
५.
5.
‘‘अद्दस्स पथविं गिज्झो, यथासासि पितुस्सुतं।
‘‘Addassa pathaviṃ gijjho, yathāsāsi pitussutaṃ;
सागरेन परिक्खित्तं, चक्कंव परिमण्डलं॥
Sāgarena parikkhittaṃ, cakkaṃva parimaṇḍalaṃ.
६.
6.
‘‘तञ्च सो समतिक्कम्म, परमेवच्चवत्तथ।
‘‘Tañca so samatikkamma, paramevaccavattatha;
तञ्च वातसिखा तिक्खा, अच्चहासि बलिं दिजं॥
Tañca vātasikhā tikkhā, accahāsi baliṃ dijaṃ.
७.
7.
‘‘नासक्खातिगतो पोसो, पुनदेव निवत्तितुं।
‘‘Nāsakkhātigato poso, punadeva nivattituṃ;
दिजो ब्यसनमापादि, वेरम्भानं वसं गतो॥
Dijo byasanamāpādi, verambhānaṃ vasaṃ gato.
८.
8.
‘‘तस्स पुत्ता च दारा च, ये चञ्ञे अनुजीविनो।
‘‘Tassa puttā ca dārā ca, ye caññe anujīvino;
सब्बे ब्यसनमापादुं, अनोवादकरे दिजे॥
Sabbe byasanamāpāduṃ, anovādakare dije.
९.
9.
‘‘एवम्पि इध वुड्ढानं, यो वाक्यं नावबुज्झति।
‘‘Evampi idha vuḍḍhānaṃ, yo vākyaṃ nāvabujjhati;
अतिसीमचरो दित्तो, गिज्झोवातीतसासनो।
Atisīmacaro ditto, gijjhovātītasāsano;
स वे ब्यसनं पप्पोति, अकत्वा वुड्ढसासन’’न्ति॥
Sa ve byasanaṃ pappoti, akatvā vuḍḍhasāsana’’nti.
तत्थ परिसङ्कुपथोति सङ्कुपथो। मनुस्सा हिरञ्ञसुवण्णत्थाय गच्छन्ता तस्मिं पदेसे खाणुके कोट्टेत्वा तेसु रज्जुयो बन्धित्वा गच्छन्ति, तेन सो गिज्झपब्बते जङ्घमग्गो ‘‘सङ्कुपथो’’ति वुच्चति। गिज्झपन्थोति गिज्झपब्बतमत्थके महामग्गो। सनन्तनोति पोराणो। तत्रासीति तस्मिं गिज्झपब्बतमत्थके सङ्कुपथे एको गिज्झो आसि, सो जिण्णके मातापितरो पोसेसि। अजगरमेदन्ति अजगरानं मेदं। अच्चहासीति अतिविय आहरि। बहुत्तसोति बहुसो। जानं उच्चं पपातिनन्ति ‘‘पुत्तो ते अतिउच्चं ठानं लङ्घती’’ति सुत्वा ‘‘उच्चे पपाती अय’’न्ति जानन्तो। तेजस्सिन्ति पुरिसतेजसम्पन्नं। दूरगामिनन्ति तेनेव तेजेन दूरगामिं। परिप्लवन्तन्ति उप्पलपत्तं विय उदके उप्लवमानं। विजानहीति विजानासि। चक्कंव परिमण्डलन्ति यस्मिं ते पदेसे ठितस्स समुद्देन परिच्छिन्नो जम्बुदीपो चक्कमण्डलंव पञ्ञायति, ततो तात निवत्ताहीति ओवदन्तो एवमाह।
Tattha parisaṅkupathoti saṅkupatho. Manussā hiraññasuvaṇṇatthāya gacchantā tasmiṃ padese khāṇuke koṭṭetvā tesu rajjuyo bandhitvā gacchanti, tena so gijjhapabbate jaṅghamaggo ‘‘saṅkupatho’’ti vuccati. Gijjhapanthoti gijjhapabbatamatthake mahāmaggo. Sanantanoti porāṇo. Tatrāsīti tasmiṃ gijjhapabbatamatthake saṅkupathe eko gijjho āsi, so jiṇṇake mātāpitaro posesi. Ajagaramedanti ajagarānaṃ medaṃ. Accahāsīti ativiya āhari. Bahuttasoti bahuso. Jānaṃ uccaṃ papātinanti ‘‘putto te atiuccaṃ ṭhānaṃ laṅghatī’’ti sutvā ‘‘ucce papātī aya’’nti jānanto. Tejassinti purisatejasampannaṃ. Dūragāminanti teneva tejena dūragāmiṃ. Pariplavantanti uppalapattaṃ viya udake uplavamānaṃ. Vijānahīti vijānāsi. Cakkaṃva parimaṇḍalanti yasmiṃ te padese ṭhitassa samuddena paricchinno jambudīpo cakkamaṇḍalaṃva paññāyati, tato tāta nivattāhīti ovadanto evamāha.
उदपत्तोसीति पितु ओवादं अकत्वा एकदिवसं गिज्झेहि सद्धिं उप्पतितो ते ओहाय पितरा कथितट्ठानं अगमासि। ओलोकयन्तोति तं ठानं पत्वा हेट्ठा ओलोकेन्तो। वक्कङ्गोति वङ्कगीवो। यथासासि पितुस्सुतन्ति यथास्स पितु सन्तिका सुतं आसि, तथेव अद्दस, ‘‘यथास्सासी’’तिपि पाठो। परमेवच्चवत्तथाति पितरा अक्खातट्ठानतो परं अतिवत्तोव। तञ्च वातसिखा तिक्खाति तं अनोवादकं बलिम्पि समानं दिजं तिखिणवेरम्भवातसिखा अच्चहासि अतिहरि, चुण्णविचुण्णं अकासि। नासक्खातिगतोति नासक्खि अतिगतो। पोसोति सत्तो। अनोवादकरेति तस्मिं दिजे पण्डितानं ओवादं अकरोन्ते सब्बेपि ते महादुक्खं पापुणिंसु। अकत्वा वुड्ढसासनन्ति वुड्ढानं हितकामानं वचनं अकत्वा एवमेव ब्यसनं महादुक्खं पापुणाति। तस्मा त्वं भिक्खु मा गिज्झसदिसो भव, अत्थकामानं वचनं करोहीति। सो सत्थारा एवं ओवदितो ततो पट्ठाय सुवचो अहोसि।
Udapattosīti pitu ovādaṃ akatvā ekadivasaṃ gijjhehi saddhiṃ uppatito te ohāya pitarā kathitaṭṭhānaṃ agamāsi. Olokayantoti taṃ ṭhānaṃ patvā heṭṭhā olokento. Vakkaṅgoti vaṅkagīvo. Yathāsāsi pitussutanti yathāssa pitu santikā sutaṃ āsi, tatheva addasa, ‘‘yathāssāsī’’tipi pāṭho. Paramevaccavattathāti pitarā akkhātaṭṭhānato paraṃ ativattova. Tañca vātasikhā tikkhāti taṃ anovādakaṃ balimpi samānaṃ dijaṃ tikhiṇaverambhavātasikhā accahāsi atihari, cuṇṇavicuṇṇaṃ akāsi. Nāsakkhātigatoti nāsakkhi atigato. Posoti satto. Anovādakareti tasmiṃ dije paṇḍitānaṃ ovādaṃ akaronte sabbepi te mahādukkhaṃ pāpuṇiṃsu. Akatvā vuḍḍhasāsananti vuḍḍhānaṃ hitakāmānaṃ vacanaṃ akatvā evameva byasanaṃ mahādukkhaṃ pāpuṇāti. Tasmā tvaṃ bhikkhu mā gijjhasadiso bhava, atthakāmānaṃ vacanaṃ karohīti. So satthārā evaṃ ovadito tato paṭṭhāya suvaco ahosi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा दुब्बचगिज्झो एतरहि दुब्बचभिक्खु अहोसि, गिज्झपिता पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā dubbacagijjho etarahi dubbacabhikkhu ahosi, gijjhapitā pana ahameva ahosi’’nti.
गिज्झजातकवण्णना पठमा।
Gijjhajātakavaṇṇanā paṭhamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ४२७. गिज्झजातकं • 427. Gijjhajātakaṃ
