| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
३. गिञ्जकावसथसुत्तवण्णना
3. Giñjakāvasathasuttavaṇṇanā
९७. इतो पट्ठायाति ‘‘धातुं, भिक्खवे’’ति इमस्मा ततियसुत्ततो पट्ठाय। याव कम्मवग्गो, ताव नेत्वा उपगन्त्वा सेति एत्थाति आसयो, हीनादिभावेन अधीनो आसयो अज्झासयो, तं अज्झासयं, अधिमुत्तन्ति अत्थो। सञ्ञा उप्पज्जतीतिआदीसु हीनादिभेदं अज्झासयं पटिच्च हीनादिभेदा सञ्ञा, तन्निस्सयदिट्ठिविकप्पना, वितक्को च उप्पज्जति सहजातकोटिया उपनिस्सयकोटिया च। सत्थारेसूति तेसं सत्थुपटिञ्ञताय वुत्तं, न सत्थुलक्खणसब्भावतो। असम्मासम्बुद्धेसूति आधारे विसये च भुम्मं एकतो कत्वा वुत्तन्ति पठमं ताव दस्सेन्तो ‘‘मयं सम्मासम्बुद्धा’’तिआदिं वत्वा इतरं दस्सेन्तो ‘‘तेसु सम्मासम्बुद्धा एते’’तिआदिमाह। तेसं ‘‘मयं सम्मासम्बुद्धा’’ति उप्पन्नदिट्ठि इध मूलभावेन पुच्छिता, इतरा अनुसङ्किताति पुच्छतियेवाति सासङ्कं वदति।
97.Ito paṭṭhāyāti ‘‘dhātuṃ, bhikkhave’’ti imasmā tatiyasuttato paṭṭhāya. Yāva kammavaggo, tāva netvā upagantvā seti etthāti āsayo, hīnādibhāvena adhīno āsayo ajjhāsayo, taṃ ajjhāsayaṃ, adhimuttanti attho. Saññā uppajjatītiādīsu hīnādibhedaṃ ajjhāsayaṃ paṭicca hīnādibhedā saññā, tannissayadiṭṭhivikappanā, vitakko ca uppajjati sahajātakoṭiyā upanissayakoṭiyā ca. Satthāresūti tesaṃ satthupaṭiññatāya vuttaṃ, na satthulakkhaṇasabbhāvato. Asammāsambuddhesūti ādhāre visaye ca bhummaṃ ekato katvā vuttanti paṭhamaṃ tāva dassento ‘‘mayaṃ sammāsambuddhā’’tiādiṃ vatvā itaraṃ dassento ‘‘tesu sammāsambuddhā ete’’tiādimāha. Tesaṃ ‘‘mayaṃ sammāsambuddhā’’ti uppannadiṭṭhi idha mūlabhāvena pucchitā, itarā anusaṅkitāti pucchatiyevāti sāsaṅkaṃ vadati.
‘‘महती’’ति एत्थ महासद्दो ‘‘महाजनो’’तिआदीसु विय बहुअत्थवाचकोति दट्ठब्बो। अविज्जापि हीनहीनतरहीनतमादिभेदेन बहुपकारा। तस्साति दिट्ठिया। कस्मा पनेत्थ ‘‘यदिदं अविज्जा धातू’’ति अविज्जं उद्धरित्वा ‘‘हीनं धातुं पटिच्चा’’ति अज्झासयधातु निद्दिट्ठाति? न खो पनेतं एवं दट्ठब्बं, ‘‘अञ्ञं उद्धरित्वा अञ्ञं निद्दिट्ठा’’ति, यतो अविज्जासीसेन अज्झासयधातु एव गहिता। अविज्जागहितो हि पुरिसपुग्गलो दिट्ठज्झासयो हीनादिभेदं अविज्जाधातुं निस्साय ततो सञ्ञादिट्ठिआदिके सङ्कप्पेति। पणिधि पत्थना, सा पन तथा तथा चित्तस्स ठपनवसेन होतीति आह ‘‘चित्तट्ठपन’’न्ति। तेनाह ‘‘सा पनेसा’’तिआदि। एतेति हीनपच्चया सञ्ञादिट्ठिवितक्कचेतना पत्थना पणिधिसङ्खाता हीना धम्मा। हीनो नाम हीनधम्मसमायोगतो। सब्बपदानीति ‘‘पञ्ञपेती’’तिआदीनि पदानि योजेतब्बानि हीनसद्देन मज्झिमुत्तमट्ठानन्तरस्स असम्भवतो। उपपज्जनं ‘‘उपपत्ती’’ति आह ‘‘द्वे उपपत्तियो पटिलाभो च निब्बत्ति चा’’ति। तत्थ हीनकुलादीति आदि-सद्देन हीनरूपभोगपरिसादीनं सङ्गहो। हीनत्तिकवसेनाति हीनत्तिके वुत्तत्तिकपदवसेनाति अधिप्पायो। चित्तुप्पादक्खणेति इदं हीनत्तिकपरियापन्नानं चित्तुप्पादानं वसेन तत्थ तत्थ लद्धत्ता वुत्तं। पञ्चसु नीचकुलेसूति चण्डालवेननेसादरथकारपुक्कुसकुलेसु। द्वादसअकुसलचित्तुप्पादानं पन यो कोचि पटिलाभो हीनोति योजना। सेसद्वयेपि एसेव नयो। इमस्मिं ठानेति ‘‘यायं, भन्ते, दिट्ठी’’तिआदिना आगते इमस्मिं ठाने। ‘‘धातुं, भिक्खवे, पटिच्च उप्पज्जती’’तिआदिना आगतत्ता निब्बत्तियेव अधिप्पेता, न पटिलाभो।
‘‘Mahatī’’ti ettha mahāsaddo ‘‘mahājano’’tiādīsu viya bahuatthavācakoti daṭṭhabbo. Avijjāpi hīnahīnatarahīnatamādibhedena bahupakārā. Tassāti diṭṭhiyā. Kasmā panettha ‘‘yadidaṃ avijjā dhātū’’ti avijjaṃ uddharitvā ‘‘hīnaṃ dhātuṃ paṭiccā’’ti ajjhāsayadhātu niddiṭṭhāti? Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ, ‘‘aññaṃ uddharitvā aññaṃ niddiṭṭhā’’ti, yato avijjāsīsena ajjhāsayadhātu eva gahitā. Avijjāgahito hi purisapuggalo diṭṭhajjhāsayo hīnādibhedaṃ avijjādhātuṃ nissāya tato saññādiṭṭhiādike saṅkappeti. Paṇidhi patthanā, sā pana tathā tathā cittassa ṭhapanavasena hotīti āha ‘‘cittaṭṭhapana’’nti. Tenāha ‘‘sā panesā’’tiādi. Eteti hīnapaccayā saññādiṭṭhivitakkacetanā patthanā paṇidhisaṅkhātā hīnā dhammā. Hīno nāma hīnadhammasamāyogato. Sabbapadānīti ‘‘paññapetī’’tiādīni padāni yojetabbāni hīnasaddena majjhimuttamaṭṭhānantarassa asambhavato. Upapajjanaṃ ‘‘upapattī’’ti āha ‘‘dve upapattiyo paṭilābho ca nibbatti cā’’ti. Tattha hīnakulādīti ādi-saddena hīnarūpabhogaparisādīnaṃ saṅgaho. Hīnattikavasenāti hīnattike vuttattikapadavasenāti adhippāyo. Cittuppādakkhaṇeti idaṃ hīnattikapariyāpannānaṃ cittuppādānaṃ vasena tattha tattha laddhattā vuttaṃ. Pañcasu nīcakulesūti caṇḍālavenanesādarathakārapukkusakulesu. Dvādasaakusalacittuppādānaṃ pana yo koci paṭilābho hīnoti yojanā. Sesadvayepi eseva nayo. Imasmiṃ ṭhāneti ‘‘yāyaṃ, bhante, diṭṭhī’’tiādinā āgate imasmiṃ ṭhāne. ‘‘Dhātuṃ, bhikkhave, paṭicca uppajjatī’’tiādinā āgatattā nibbattiyeva adhippetā, na paṭilābho.
गिञ्जकावसथसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Giñjakāvasathasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ३. गिञ्जकावसथसुत्तं • 3. Giñjakāvasathasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ३. गिञ्जकावसथसुत्तवण्णना • 3. Giñjakāvasathasuttavaṇṇanā
