| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / สํยุตฺตนิกาย (ฎีกา) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
๓. คิญฺชกาวสถสุตฺตวณฺณนา
3. Giñjakāvasathasuttavaṇṇanā
๙๗. อิโต ปฎฺฐายาติ ‘‘ธาตุํ, ภิกฺขเว’’ติ อิมสฺมา ตติยสุตฺตโต ปฎฺฐายฯ ยาว กมฺมวโคฺค, ตาว เนตฺวา อุปคนฺตฺวา เสติ เอตฺถาติ อาสโย, หีนาทิภาเวน อธีโน อาสโย อชฺฌาสโย, ตํ อชฺฌาสยํ, อธิมุตฺตนฺติ อโตฺถฯ สญฺญา อุปฺปชฺชตีติอาทีสุ หีนาทิเภทํ อชฺฌาสยํ ปฎิจฺจ หีนาทิเภทา สญฺญา, ตนฺนิสฺสยทิฎฺฐิวิกปฺปนา, วิตโกฺก จ อุปฺปชฺชติ สหชาตโกฎิยา อุปนิสฺสยโกฎิยา จฯ สตฺถาเรสูติ เตสํ สตฺถุปฎิญฺญตาย วุตฺตํ, น สตฺถุลกฺขณสพฺภาวโตฯ อสมฺมาสมฺพุเทฺธสูติ อาธาเร วิสเย จ ภุมฺมํ เอกโต กตฺวา วุตฺตนฺติ ปฐมํ ตาว ทเสฺสโนฺต ‘‘มยํ สมฺมาสมฺพุทฺธา’’ติอาทิํ วตฺวา อิตรํ ทเสฺสโนฺต ‘‘เตสุ สมฺมาสมฺพุทฺธา เอเต’’ติอาทิมาหฯ เตสํ ‘‘มยํ สมฺมาสมฺพุทฺธา’’ติ อุปฺปนฺนทิฎฺฐิ อิธ มูลภาเวน ปุจฺฉิตา, อิตรา อนุสงฺกิตาติ ปุจฺฉติเยวาติ สาสงฺกํ วทติฯ
97.Ito paṭṭhāyāti ‘‘dhātuṃ, bhikkhave’’ti imasmā tatiyasuttato paṭṭhāya. Yāva kammavaggo, tāva netvā upagantvā seti etthāti āsayo, hīnādibhāvena adhīno āsayo ajjhāsayo, taṃ ajjhāsayaṃ, adhimuttanti attho. Saññā uppajjatītiādīsu hīnādibhedaṃ ajjhāsayaṃ paṭicca hīnādibhedā saññā, tannissayadiṭṭhivikappanā, vitakko ca uppajjati sahajātakoṭiyā upanissayakoṭiyā ca. Satthāresūti tesaṃ satthupaṭiññatāya vuttaṃ, na satthulakkhaṇasabbhāvato. Asammāsambuddhesūti ādhāre visaye ca bhummaṃ ekato katvā vuttanti paṭhamaṃ tāva dassento ‘‘mayaṃ sammāsambuddhā’’tiādiṃ vatvā itaraṃ dassento ‘‘tesu sammāsambuddhā ete’’tiādimāha. Tesaṃ ‘‘mayaṃ sammāsambuddhā’’ti uppannadiṭṭhi idha mūlabhāvena pucchitā, itarā anusaṅkitāti pucchatiyevāti sāsaṅkaṃ vadati.
‘‘มหตี’’ติ เอตฺถ มหาสโทฺท ‘‘มหาชโน’’ติอาทีสุ วิย พหุอตฺถวาจโกติ ทฎฺฐโพฺพฯ อวิชฺชาปิ หีนหีนตรหีนตมาทิเภเทน พหุปการาฯ ตสฺสาติ ทิฎฺฐิยาฯ กสฺมา ปเนตฺถ ‘‘ยทิทํ อวิชฺชา ธาตู’’ติ อวิชฺชํ อุทฺธริตฺวา ‘‘หีนํ ธาตุํ ปฎิจฺจา’’ติ อชฺฌาสยธาตุ นิทฺทิฎฺฐาติ? น โข ปเนตํ เอวํ ทฎฺฐพฺพํ, ‘‘อญฺญํ อุทฺธริตฺวา อญฺญํ นิทฺทิฎฺฐา’’ติ, ยโต อวิชฺชาสีเสน อชฺฌาสยธาตุ เอว คหิตาฯ อวิชฺชาคหิโต หิ ปุริสปุคฺคโล ทิฎฺฐชฺฌาสโย หีนาทิเภทํ อวิชฺชาธาตุํ นิสฺสาย ตโต สญฺญาทิฎฺฐิอาทิเก สงฺกเปฺปติฯ ปณิธิ ปตฺถนา, สา ปน ตถา ตถา จิตฺตสฺส ฐปนวเสน โหตีติ อาห ‘‘จิตฺตฎฺฐปน’’นฺติฯ เตนาห ‘‘สา ปเนสา’’ติอาทิฯ เอเตติ หีนปจฺจยา สญฺญาทิฎฺฐิวิตกฺกเจตนา ปตฺถนา ปณิธิสงฺขาตา หีนา ธมฺมาฯ หีโน นาม หีนธมฺมสมาโยคโตฯ สพฺพปทานีติ ‘‘ปญฺญเปตี’’ติอาทีนิ ปทานิ โยเชตพฺพานิ หีนสเทฺทน มชฺฌิมุตฺตมฎฺฐานนฺตรสฺส อสมฺภวโตฯ อุปปชฺชนํ ‘‘อุปปตฺตี’’ติ อาห ‘‘เทฺว อุปปตฺติโย ปฎิลาโภ จ นิพฺพตฺติ จา’’ติฯ ตตฺถ หีนกุลาทีติ อาทิ-สเทฺทน หีนรูปโภคปริสาทีนํ สงฺคโหฯ หีนตฺติกวเสนาติ หีนตฺติเก วุตฺตตฺติกปทวเสนาติ อธิปฺปาโยฯ จิตฺตุปฺปาทกฺขเณติ อิทํ หีนตฺติกปริยาปนฺนานํ จิตฺตุปฺปาทานํ วเสน ตตฺถ ตตฺถ ลทฺธตฺตา วุตฺตํฯ ปญฺจสุ นีจกุเลสูติ จณฺฑาลเวนเนสาทรถการปุกฺกุสกุเลสุฯ ทฺวาทสอกุสลจิตฺตุปฺปาทานํ ปน โย โกจิ ปฎิลาโภ หีโนติ โยชนาฯ เสสทฺวเยปิ เอเสว นโยฯ อิมสฺมิํ ฐาเนติ ‘‘ยายํ, ภเนฺต, ทิฎฺฐี’’ติอาทินา อาคเต อิมสฺมิํ ฐาเนฯ ‘‘ธาตุํ, ภิกฺขเว, ปฎิจฺจ อุปฺปชฺชตี’’ติอาทินา อาคตตฺตา นิพฺพตฺติเยว อธิเปฺปตา, น ปฎิลาโภฯ
‘‘Mahatī’’ti ettha mahāsaddo ‘‘mahājano’’tiādīsu viya bahuatthavācakoti daṭṭhabbo. Avijjāpi hīnahīnatarahīnatamādibhedena bahupakārā. Tassāti diṭṭhiyā. Kasmā panettha ‘‘yadidaṃ avijjā dhātū’’ti avijjaṃ uddharitvā ‘‘hīnaṃ dhātuṃ paṭiccā’’ti ajjhāsayadhātu niddiṭṭhāti? Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ, ‘‘aññaṃ uddharitvā aññaṃ niddiṭṭhā’’ti, yato avijjāsīsena ajjhāsayadhātu eva gahitā. Avijjāgahito hi purisapuggalo diṭṭhajjhāsayo hīnādibhedaṃ avijjādhātuṃ nissāya tato saññādiṭṭhiādike saṅkappeti. Paṇidhi patthanā, sā pana tathā tathā cittassa ṭhapanavasena hotīti āha ‘‘cittaṭṭhapana’’nti. Tenāha ‘‘sā panesā’’tiādi. Eteti hīnapaccayā saññādiṭṭhivitakkacetanā patthanā paṇidhisaṅkhātā hīnā dhammā. Hīno nāma hīnadhammasamāyogato. Sabbapadānīti ‘‘paññapetī’’tiādīni padāni yojetabbāni hīnasaddena majjhimuttamaṭṭhānantarassa asambhavato. Upapajjanaṃ ‘‘upapattī’’ti āha ‘‘dve upapattiyo paṭilābho ca nibbatti cā’’ti. Tattha hīnakulādīti ādi-saddena hīnarūpabhogaparisādīnaṃ saṅgaho. Hīnattikavasenāti hīnattike vuttattikapadavasenāti adhippāyo. Cittuppādakkhaṇeti idaṃ hīnattikapariyāpannānaṃ cittuppādānaṃ vasena tattha tattha laddhattā vuttaṃ. Pañcasu nīcakulesūti caṇḍālavenanesādarathakārapukkusakulesu. Dvādasaakusalacittuppādānaṃ pana yo koci paṭilābho hīnoti yojanā. Sesadvayepi eseva nayo. Imasmiṃ ṭhāneti ‘‘yāyaṃ, bhante, diṭṭhī’’tiādinā āgate imasmiṃ ṭhāne. ‘‘Dhātuṃ, bhikkhave, paṭicca uppajjatī’’tiādinā āgatattā nibbattiyeva adhippetā, na paṭilābho.
คิญฺชกาวสถสุตฺตวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Giñjakāvasathasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / สํยุตฺตนิกาย • Saṃyuttanikāya / ๓. คิญฺชกาวสถสุตฺตํ • 3. Giñjakāvasathasuttaṃ
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / สํยุตฺตนิกาย (อฎฺฐกถา) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ๓. คิญฺชกาวสถสุตฺตวณฺณนา • 3. Giñjakāvasathasuttavaṇṇanā
