| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[१८४] ४. गिरिदत्तजातकवण्णना
[184] 4. Giridattajātakavaṇṇanā
दूसितो गिरिदत्तेनाति इदं सत्था वेळुवने विहरन्तो एकं विपक्खसेविं भिक्खुं आरब्भ कथेसि। वत्थु हेट्ठा महिळामुखजातके (जा॰ १.१.२६) कथितमेव। सत्था पन ‘‘न, भिक्खवे, अयं भिक्खु इदानेव विपक्खं सेवति, पुब्बेपेस विपक्खसेवकोयेवा’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Dūsitogiridattenāti idaṃ satthā veḷuvane viharanto ekaṃ vipakkhaseviṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi. Vatthu heṭṭhā mahiḷāmukhajātake (jā. 1.1.26) kathitameva. Satthā pana ‘‘na, bhikkhave, ayaṃ bhikkhu idāneva vipakkhaṃ sevati, pubbepesa vipakkhasevakoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं सामराजा रज्जं कारेसि। तदा बोधिसत्तो अमच्चकुले निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो तस्स अत्थधम्मानुसासको अहोसि। रञ्ञो पन पण्डवो नाम मङ्गलस्सो, तस्स गिरिदत्तो नाम अस्सबन्धो, सो खञ्जो अहोसि। अस्सो मुखरज्जुके गहेत्वा तं पुरतो पुरतो गच्छन्तं दिस्वा ‘‘मं एस सिक्खापेती’’ति सञ्ञाय तस्स अनुसिक्खन्तो खञ्जो अहोसि। तस्स अस्सस्स खञ्जभावं रञ्ञो आरोचेसुं, राजा वेज्जे पेसेसि। ते गन्त्वा अस्सस्स सरीरे रोगं अपस्सन्ता ‘‘रोगमस्स न पस्सामा’’ति रञ्ञो कथयिंसु। राजा बोधिसत्तं पेसेसि – ‘‘गच्छ वयस्स, एत्थ कारणं जानाही’’ति। सो गन्त्वा खञ्जअस्सबन्धसंसग्गेन तस्स खञ्जभूतभावं ञत्वा रञ्ञो तमत्थं आरोचेत्वा ‘‘संसग्गदोसेन नाम एवं होती’’ति दस्सेन्तो पठमं गाथमाह –-
Atīte bārāṇasiyaṃ sāmarājā rajjaṃ kāresi. Tadā bodhisatto amaccakule nibbattitvā vayappatto tassa atthadhammānusāsako ahosi. Rañño pana paṇḍavo nāma maṅgalasso, tassa giridatto nāma assabandho, so khañjo ahosi. Asso mukharajjuke gahetvā taṃ purato purato gacchantaṃ disvā ‘‘maṃ esa sikkhāpetī’’ti saññāya tassa anusikkhanto khañjo ahosi. Tassa assassa khañjabhāvaṃ rañño ārocesuṃ, rājā vejje pesesi. Te gantvā assassa sarīre rogaṃ apassantā ‘‘rogamassa na passāmā’’ti rañño kathayiṃsu. Rājā bodhisattaṃ pesesi – ‘‘gaccha vayassa, ettha kāraṇaṃ jānāhī’’ti. So gantvā khañjaassabandhasaṃsaggena tassa khañjabhūtabhāvaṃ ñatvā rañño tamatthaṃ ārocetvā ‘‘saṃsaggadosena nāma evaṃ hotī’’ti dassento paṭhamaṃ gāthamāha –-
६७.
67.
‘‘दूसितो गिरिदत्तेन, हयो सामस्स पण्डवो।
‘‘Dūsito giridattena, hayo sāmassa paṇḍavo;
पोराणं पकतिं हित्वा, तस्सेवानुविधिय्यती’’ति॥
Porāṇaṃ pakatiṃ hitvā, tassevānuvidhiyyatī’’ti.
तत्थ हयो सामस्साति सामस्स रञ्ञो मङ्गलस्सो। पोराणं पकतिं हित्वाति अत्तनो पोराणपकतिं सिङ्गारभावं पहाय। अनुविधिय्यतीति अनुसिक्खति।
Tattha hayo sāmassāti sāmassa rañño maṅgalasso. Porāṇaṃ pakatiṃ hitvāti attano porāṇapakatiṃ siṅgārabhāvaṃ pahāya. Anuvidhiyyatīti anusikkhati.
अथ नं राजा ‘‘इदानि वयस्स किं कत्तब्ब’’न्ति पुच्छि। बोधिसत्तो ‘‘सुन्दरं अस्सबन्धं लभित्वा यथा पोराणो भविस्सती’’ति वत्वा दुतियं गाथमाह –
Atha naṃ rājā ‘‘idāni vayassa kiṃ kattabba’’nti pucchi. Bodhisatto ‘‘sundaraṃ assabandhaṃ labhitvā yathā porāṇo bhavissatī’’ti vatvā dutiyaṃ gāthamāha –
६८.
68.
‘‘सचे च तनुजो पोसो, सिखराकारकप्पितो।
‘‘Sace ca tanujo poso, sikharākārakappito;
आनने नं गहेत्वान, मण्डले परिवत्तये।
Ānane naṃ gahetvāna, maṇḍale parivattaye;
खिप्पमेव पहन्त्वान, तस्सेवानुविधिय्यती’’ति॥
Khippameva pahantvāna, tassevānuvidhiyyatī’’ti.
तत्थ तनुजोति तस्स अनुजो। अनुरूपं जातो हि अनुजो, तस्स अनुजो तनुजो। इदं वुत्तं होति – सचे हि, महाराज, तस्स सिङ्गारस्स आचारसम्पन्नस्स अस्सस्स अनुरूपं जातो सिङ्गारो आचारसम्पन्नो पोसो। सिखराकारकप्पितोति सिखरेन सुन्दरेन आकारेन कप्पितकेसमस्सु तं अस्सं आनने गहेत्वा अस्समण्डले परिवत्तेय्य, खिप्पमेवेस तं खञ्जभावं पहाय ‘‘अयं सिङ्गारो आचारसम्पन्नो अस्सगोपको मं सिक्खापेती’’ति सञ्ञाय खिप्पमेव तस्स अनुविधिय्यति अनुसिक्खिस्सति, पकतिभावेयेव ठस्सतीति अत्थो। राजा तथा कारेसि, अस्सो पकतिभावे पतिट्ठासि। राजा ‘‘तिरच्छानानम्पि नाम आसयं जानिस्सती’’ति तुट्ठचित्तो बोधिसत्तस्स महन्तं यसं अदासि।
Tattha tanujoti tassa anujo. Anurūpaṃ jāto hi anujo, tassa anujo tanujo. Idaṃ vuttaṃ hoti – sace hi, mahārāja, tassa siṅgārassa ācārasampannassa assassa anurūpaṃ jāto siṅgāro ācārasampanno poso. Sikharākārakappitoti sikharena sundarena ākārena kappitakesamassu taṃ assaṃ ānane gahetvā assamaṇḍale parivatteyya, khippamevesa taṃ khañjabhāvaṃ pahāya ‘‘ayaṃ siṅgāro ācārasampanno assagopako maṃ sikkhāpetī’’ti saññāya khippameva tassa anuvidhiyyati anusikkhissati, pakatibhāveyeva ṭhassatīti attho. Rājā tathā kāresi, asso pakatibhāve patiṭṭhāsi. Rājā ‘‘tiracchānānampi nāma āsayaṃ jānissatī’’ti tuṭṭhacitto bodhisattassa mahantaṃ yasaṃ adāsi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा गिरिदत्तो देवदत्तो अहोसि, अस्सो विपक्खसेवको भिक्खु, राजा आनन्दो, अमच्चपण्डितो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā giridatto devadatto ahosi, asso vipakkhasevako bhikkhu, rājā ānando, amaccapaṇḍito pana ahameva ahosi’’nti.
गिरिदत्तजातकवण्णना चतुत्था।
Giridattajātakavaṇṇanā catutthā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / १८४. गिरिदत्तजातकं • 184. Giridattajātakaṃ
