Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ഥേരഗാഥാ-അട്ഠകഥാ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
൩. ഗിരിമാനന്ദത്ഥേരഗാഥാവണ്ണനാ
3. Girimānandattheragāthāvaṇṇanā
വസ്സതി ദേവോതിആദികാ ആയസ്മതോ ഗിരിമാനന്ദത്ഥേരസ്സ ഗാഥാ. കാ ഉപ്പത്തി? അയമ്പി പുരിമബുദ്ധേസു കതാധികാരോ തത്ഥ തത്ഥ ഭവേ പുഞ്ഞാനി ഉപചിനന്തോ സുമേധസ്സ ഭഗവതോ കാലേ കുലഗേഹേ നിബ്ബത്തിത്വാ വയപ്പത്തോ ഘരാവാസം വസന്തോ അത്തനോ ഭരിയായ പുത്തേ ച കാലങ്കതേ സോകസല്ലസമപ്പിതോ അരഞ്ഞം പവിട്ഠോ സത്ഥാരാ തത്ഥ ഗന്ത്വാ ധമ്മം കഥേത്വാ സോകസല്ലേ അബ്ബൂള്ഹേ പസന്നമാനസോ സുഗന്ധപുപ്ഫേഹി പൂജേത്വാ പഞ്ചപതിട്ഠിതേന വന്ദിത്വാ സിരസി അഞ്ജലിം കത്വാ അഭിത്ഥവി.
Vassatidevotiādikā āyasmato girimānandattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto sumedhassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā vayappatto gharāvāsaṃ vasanto attano bhariyāya putte ca kālaṅkate sokasallasamappito araññaṃ paviṭṭho satthārā tattha gantvā dhammaṃ kathetvā sokasalle abbūḷhe pasannamānaso sugandhapupphehi pūjetvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā sirasi añjaliṃ katvā abhitthavi.
സോ തേന പുഞ്ഞകമ്മേന ദേവമനുസ്സേസു സംസരന്തോ ഇമസ്മിം ബുദ്ധുപ്പാദേ രാജഗഹേ ബിമ്ബിസാരരഞ്ഞോ പുരോഹിതസ്സ പുത്തോ ഹുത്വാ നിബ്ബത്തി, ഗിരിമാനന്ദോതിസ്സ നാമം അഹോസി. സോ വിഞ്ഞുതം പത്തോ സത്ഥു രാജഗഹഗമനേ ബുദ്ധാനുഭാവം ദിസ്വാ പടിലദ്ധസദ്ധോ പബ്ബജിത്വാ സമണധമ്മം കരോന്തോ കതിപയം ദിവസം ഗാമകാവാസേ വസിത്വാ സത്ഥാരം വന്ദിതും രാജഗഹം അഗമാസി. ബിമ്ബിസാരമഹാരാജാ തസ്സ ആഗമനം സുത്വാ ഉപസങ്കമിത്വാ ‘‘ഇധേവ, ഭന്തേ, വസഥ, അഹം ചതൂഹി പച്ചയേഹി ഉപട്ഠഹാമീ’’തി സമ്പവാരേത്വാ ഗതോ ബഹുകിച്ചതായ ന സരി. ‘‘ഥേരോ അബ്ഭോകാസേ വസതീ’’തി ദേവതാ ഥേരസ്സ തേമനഭയേന വസ്സം വാരേസും. രാജാ അവസ്സനകാരണം സല്ലക്ഖേത്വാ ഥേരസ്സ കുടികം കാരാപേസി. ഥേരോ കുടികായം വസന്തോ സേനാസനസപ്പായലാഭേന സമാധാനം ലഭിത്വാ വീരിയസമതം യോജേത്വാ വിപസ്സനം ഉസ്സുക്കാപേത്വാ അരഹത്തം പാപുണി. തേന വുത്തം അപദാനേ (അപ॰ ഥേര ൧.൪൦.൪൧൯-൪൪൮) –
So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde rājagahe bimbisārarañño purohitassa putto hutvā nibbatti, girimānandotissa nāmaṃ ahosi. So viññutaṃ patto satthu rājagahagamane buddhānubhāvaṃ disvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā samaṇadhammaṃ karonto katipayaṃ divasaṃ gāmakāvāse vasitvā satthāraṃ vandituṃ rājagahaṃ agamāsi. Bimbisāramahārājā tassa āgamanaṃ sutvā upasaṅkamitvā ‘‘idheva, bhante, vasatha, ahaṃ catūhi paccayehi upaṭṭhahāmī’’ti sampavāretvā gato bahukiccatāya na sari. ‘‘Thero abbhokāse vasatī’’ti devatā therassa temanabhayena vassaṃ vāresuṃ. Rājā avassanakāraṇaṃ sallakkhetvā therassa kuṭikaṃ kārāpesi. Thero kuṭikāyaṃ vasanto senāsanasappāyalābhena samādhānaṃ labhitvā vīriyasamataṃ yojetvā vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.40.419-448) –
‘‘ഭരിയാ മേ കാലങ്കതാ, പുത്തോ സിവഥികം ഗതോ;
‘‘Bhariyā me kālaṅkatā, putto sivathikaṃ gato;
മാതാ പിതാ മതാ ഭാതാ, ഏകചിതമ്ഹി ഡയ്ഹരേ.
Mātā pitā matā bhātā, ekacitamhi ḍayhare.
‘‘തേന സോകേന സന്തത്തോ, കിസോ പണ്ഡു അഹോസഹം;
‘‘Tena sokena santatto, kiso paṇḍu ahosahaṃ;
ചിത്തക്ഖേപോ ച മേ ആസി, തേന സോകേന അട്ടിതോ.
Cittakkhepo ca me āsi, tena sokena aṭṭito.
‘‘സോകസല്ലപരേതോഹം, വനന്തമുപസങ്കമിം;
‘‘Sokasallaparetohaṃ, vanantamupasaṅkamiṃ;
പവത്തഫലം ഭുഞ്ജിത്വാ, രുക്ഖമൂലേ വസാമഹം.
Pavattaphalaṃ bhuñjitvā, rukkhamūle vasāmahaṃ.
‘‘സുമേധോ നാമ സമ്ബുദ്ധോ, ദുക്ഖസ്സന്തകരോ ജിനോ;
‘‘Sumedho nāma sambuddho, dukkhassantakaro jino;
മമുദ്ധരിതുകാമോ സോ, ആഗഞ്ഛി മമ സന്തികം.
Mamuddharitukāmo so, āgañchi mama santikaṃ.
‘‘പദസദ്ദം സുണിത്വാന, സുമേധസ്സ മഹേസിനോ;
‘‘Padasaddaṃ suṇitvāna, sumedhassa mahesino;
പഗ്ഗഹേത്വാനഹം സീസം, ഉല്ലോകേസിം മഹാമുനിം.
Paggahetvānahaṃ sīsaṃ, ullokesiṃ mahāmuniṃ.
‘‘ഉപാഗതേ മഹാവീരേ, പീതി മേ ഉദപജ്ജഥ;
‘‘Upāgate mahāvīre, pīti me udapajjatha;
തദാസിമേകഗ്ഗമനോ, ദിസ്വാ തം ലോകനായകം.
Tadāsimekaggamano, disvā taṃ lokanāyakaṃ.
‘‘സതിം പടിലഭിത്വാന, പണ്ണമുട്ഠിമദാസഹം;
‘‘Satiṃ paṭilabhitvāna, paṇṇamuṭṭhimadāsahaṃ;
നിസീദി ഭഗവാ തത്ഥ, അനുകമ്പായ ചക്ഖുമാ.
Nisīdi bhagavā tattha, anukampāya cakkhumā.
‘‘നിസജ്ജ തത്ഥ ഭഗവാ, സുമേധോ ലോകനായകോ;
‘‘Nisajja tattha bhagavā, sumedho lokanāyako;
ധമ്മം മേ കഥയീ ബുദ്ധോ, സോകസല്ലവിനോദനം.
Dhammaṃ me kathayī buddho, sokasallavinodanaṃ.
‘‘അനവ്ഹിതാ തതോ ആഗും, അനനുഞ്ഞാതാ ഇതോ ഗതാ;
‘‘Anavhitā tato āguṃ, ananuññātā ito gatā;
യഥാഗതാ തഥാ ഗതാ, തത്ഥ കാ പരിദേവനാ.
Yathāgatā tathā gatā, tattha kā paridevanā.
‘‘യഥാപി പഥികാ സത്താ, വസ്സമാനായ വുട്ഠിയാ;
‘‘Yathāpi pathikā sattā, vassamānāya vuṭṭhiyā;
സഭണ്ഡാ ഉപഗച്ഛന്തി, വസ്സസ്സാപതനായ തേ.
Sabhaṇḍā upagacchanti, vassassāpatanāya te.
‘‘വസ്സേ ച തേ ഓരമിതേ, സമ്പയന്തി യദിച്ഛകം;
‘‘Vasse ca te oramite, sampayanti yadicchakaṃ;
ഏവം മാതാ പിതാ തുയ്ഹം, തത്ഥ കാ പരിദേവനാ.
Evaṃ mātā pitā tuyhaṃ, tattha kā paridevanā.
‘‘ആഗന്തുകാ പാഹുനകാ, ചലിതേരിതകമ്പിതാ;
‘‘Āgantukā pāhunakā, caliteritakampitā;
ഏവം മാതാ പിതാ തുയ്ഹം, തത്ഥ കാ പരിദേവനാ.
Evaṃ mātā pitā tuyhaṃ, tattha kā paridevanā.
‘‘യഥാപി ഉരഗോ ജിണ്ണം, ഹിത്വാ ഗച്ഛതി സം തചം;
‘‘Yathāpi urago jiṇṇaṃ, hitvā gacchati saṃ tacaṃ;
ഏവം മാതാ പിതാ തുയ്ഹം, സം തനും ഇധ ഹീയരേ.
Evaṃ mātā pitā tuyhaṃ, saṃ tanuṃ idha hīyare.
‘‘ബുദ്ധസ്സ ഗിരമഞ്ഞായ, സോകസല്ലം വിവജ്ജയിം;
‘‘Buddhassa giramaññāya, sokasallaṃ vivajjayiṃ;
പാമോജ്ജം ജനയിത്വാന, ബുദ്ധസേട്ഠം അവന്ദഹം.
Pāmojjaṃ janayitvāna, buddhaseṭṭhaṃ avandahaṃ.
‘‘വന്ദിത്വാന മഹാനാഗം, പൂജയിം ഗിരിമഞ്ജരിം;
‘‘Vanditvāna mahānāgaṃ, pūjayiṃ girimañjariṃ;
ദിബ്ബഗന്ധം സമ്പവന്തം, സുമേധം ലോകനായകം.
Dibbagandhaṃ sampavantaṃ, sumedhaṃ lokanāyakaṃ.
‘‘പൂജയിത്വാന സമ്ബുദ്ധം, സിരേ കത്വാന അഞ്ജലിം;
‘‘Pūjayitvāna sambuddhaṃ, sire katvāna añjaliṃ;
അനുസ്സരം ഗുണഗ്ഗാനി, സന്ഥവിം ലോകനായകം.
Anussaraṃ guṇaggāni, santhaviṃ lokanāyakaṃ.
‘‘നിത്തിണ്ണോസി മഹാവീര, സബ്ബഞ്ഞു ലോകനായക;
‘‘Nittiṇṇosi mahāvīra, sabbaññu lokanāyaka;
സബ്ബേ സത്തേ ഉദ്ധരസി, ഞാണേന ത്വം മഹാമുനേ.
Sabbe satte uddharasi, ñāṇena tvaṃ mahāmune.
‘‘വിമതിം ദ്വേള്ഹകം വാപി, സഞ്ഛിന്ദസി മഹാമുനേ;
‘‘Vimatiṃ dveḷhakaṃ vāpi, sañchindasi mahāmune;
പടിപാദേസി മേ മഗ്ഗം, തവ ഞാണേന ചക്ഖുമ.
Paṭipādesi me maggaṃ, tava ñāṇena cakkhuma.
‘‘അരഹാ വസിപത്താ ച, ഛളഭിഞ്ഞാ മഹിദ്ധികാ;
‘‘Arahā vasipattā ca, chaḷabhiññā mahiddhikā;
അന്തലിക്ഖചരാ ധീരാ, പരിവാരേന്തി താവദേ.
Antalikkhacarā dhīrā, parivārenti tāvade.
‘‘പടിപന്നാ ച സേഖാ ച, ഫലട്ഠാ സന്തി സാവകാ;
‘‘Paṭipannā ca sekhā ca, phalaṭṭhā santi sāvakā;
സുരോദയേവ പദുമാ, പുപ്ഫന്തി തവ സാവകാ.
Surodayeva padumā, pupphanti tava sāvakā.
‘‘മഹാസമുദ്ദോവക്ഖോഭോ , അതുലോപി ദുരുത്തരോ;
‘‘Mahāsamuddovakkhobho , atulopi duruttaro;
ഏവം ഞാണേന സമ്പന്നോ, അപ്പമേയ്യോസി ചക്ഖുമ.
Evaṃ ñāṇena sampanno, appameyyosi cakkhuma.
‘‘വന്ദിത്വാഹം ലോകജിനം, ചക്ഖുമന്തം മഹായസം;
‘‘Vanditvāhaṃ lokajinaṃ, cakkhumantaṃ mahāyasaṃ;
പുഥുദിസാ നമസ്സന്തോ, പടികുടികോ ആഗഞ്ഛഹം.
Puthudisā namassanto, paṭikuṭiko āgañchahaṃ.
‘‘ദേവലോകാ ചവിത്വാന, സമ്പജാനോ പതിസ്സതോ;
‘‘Devalokā cavitvāna, sampajāno patissato;
ഓക്കമിം മാതുയാ കുച്ഛിം, സന്ധാവന്തോ ഭവാഭവേ.
Okkamiṃ mātuyā kucchiṃ, sandhāvanto bhavābhave.
‘‘അഗാരാ അഭിനിക്ഖമ്മ, പബ്ബജിം അനഗാരിയം;
‘‘Agārā abhinikkhamma, pabbajiṃ anagāriyaṃ;
ആതാപീ നിപകോ ഝായീ, പടിസല്ലാനഗോചരോ.
Ātāpī nipako jhāyī, paṭisallānagocaro.
‘‘പധാനം പദഹിത്വാന, തോസയിത്വാ മഹാമുനിം;
‘‘Padhānaṃ padahitvāna, tosayitvā mahāmuniṃ;
ചന്ദോവബ്ഭഘനാ മുത്തോ, വിചരാമി അഹം സദാ.
Candovabbhaghanā mutto, vicarāmi ahaṃ sadā.
‘‘വിവേകമനുയുത്തോമ്ഹി, ഉപസന്തോ നിരൂപധി;
‘‘Vivekamanuyuttomhi, upasanto nirūpadhi;
സബ്ബാസവേ പരിഞ്ഞായ, വിഹരാമി അനാസവോ.
Sabbāsave pariññāya, viharāmi anāsavo.
‘‘തിംസകപ്പസഹസ്സമ്ഹി, യം ബുദ്ധമഭിപൂജയിം;
‘‘Tiṃsakappasahassamhi, yaṃ buddhamabhipūjayiṃ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, ബുദ്ധപൂജായിദം ഫലം.
Duggatiṃ nābhijānāmi, buddhapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘കിലേസാ ഝാപിതാ മയ്ഹം…പേ॰… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസന’’ന്തി.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
അഥ ഥേരസ്സ അരഹത്തപ്പത്തിയാ ഹട്ഠതുട്ഠേ വിയ ദേവേ വസ്സന്തേ ഉപരി തം വസ്സനേ നിയോജനമുഖേന അഞ്ഞം ബ്യാകരോന്തോ –
Atha therassa arahattappattiyā haṭṭhatuṭṭhe viya deve vassante upari taṃ vassane niyojanamukhena aññaṃ byākaronto –
൩൨൫.
325.
‘‘വസ്സതി ദേവോ യഥാസുഗീതം, ഛന്നാ മേ കുടികാ സുഖാ നിവാതാ;
‘‘Vassati devo yathāsugītaṃ, channā me kuṭikā sukhā nivātā;
തസ്സം വിഹരാമി വൂപസന്തോ, അഥ ചേ പത്ഥയസീ പവസ്സ ദേവ.
Tassaṃ viharāmi vūpasanto, atha ce patthayasī pavassa deva.
൩൨൬.
326.
‘‘വസ്സതി ദേവോ യഥാസുഗീതം, ഛന്നാ മേ കുടികാ സുഖാ നിവാതാ;
‘‘Vassati devo yathāsugītaṃ, channā me kuṭikā sukhā nivātā;
തസ്സം വിഹരാമി സന്തചിത്തോ, അഥ ചേ പത്ഥയസീ പവസ്സ ദേവ.
Tassaṃ viharāmi santacitto, atha ce patthayasī pavassa deva.
൩൨൭.
327.
‘‘വസ്സതി ദേവോ…പേ॰… തസ്സം വിഹരാമി വീതരാഗോ…പേ॰….
‘‘Vassati devo…pe… tassaṃ viharāmi vītarāgo…pe….
൩൨൮.
328.
‘‘വസ്സതി ദേവോ…പേ॰… തസ്സം വിഹരാമി വീതദോസോ…പേ॰….
‘‘Vassati devo…pe… tassaṃ viharāmi vītadoso…pe….
൩൨൯.
329.
‘‘വസ്സതി ദേവോ…പേ॰… തസ്സം വിഹരാമി വീതമോഹോ;
‘‘Vassati devo…pe… tassaṃ viharāmi vītamoho;
അഥ ചേ പത്ഥയസീ പവസ്സ ദേവാ’’തി. – ഇമാ പഞ്ച ഗാഥാ അഭാസി;
Atha ce patthayasī pavassa devā’’ti. – imā pañca gāthā abhāsi;
തത്ഥ യഥാസുഗീതന്തി സുഗീതാനുരൂപം, സുന്ദരസ്സ അത്തനോ മേഘഗീതസ്സ അനുരൂപമേവാതി അത്ഥോ. വലാഹകോ ഹി യഥാ അഗജ്ജന്തോ കേവലം വസ്സന്തോ ന സോഭതി, ഏവം സതപടലസഹസ്സപടലേന ഉട്ഠഹിത്വാ ഥനയന്തോ ഗജ്ജന്തോ വിജ്ജുല്ലതാ നിച്ഛാരേന്തോപി അവസ്സന്തോ ന സോഭതി, തഥാഭൂതോ പന ഹുത്വാ വസ്സന്തോ സോഭതീതി വുത്തം ‘‘വസ്സതി ദേവോ യഥാസുഗീത’’ന്തി. തേനാഹ – ‘‘അഭിത്ഥനയ, പജ്ജുന്ന’’ , (ചരിയാ॰ ൩.൮൯; ജാ॰ ൧.൧.൭൫) ‘‘ഗജ്ജിതാ ചേവ വസ്സിതാ ചാ’’തി (അ॰ നി॰ ൪.൧൦൧; പു॰ പ॰ ൧൫൭) ച. തസ്സം വിഹരാമീതി തസ്സം കുടികായം അരിയവിഹാരഗബ്ഭേന ഇരിയാപഥവിഹാരേന വിഹരാമി. വൂപസന്തചിത്തോതി അഗ്ഗഫലസമാധിനാ സമ്മദേവ ഉപസന്തമാനസോ.
Tattha yathāsugītanti sugītānurūpaṃ, sundarassa attano meghagītassa anurūpamevāti attho. Valāhako hi yathā agajjanto kevalaṃ vassanto na sobhati, evaṃ satapaṭalasahassapaṭalena uṭṭhahitvā thanayanto gajjanto vijjullatā nicchārentopi avassanto na sobhati, tathābhūto pana hutvā vassanto sobhatīti vuttaṃ ‘‘vassati devo yathāsugīta’’nti. Tenāha – ‘‘abhitthanaya, pajjunna’’ , (cariyā. 3.89; jā. 1.1.75) ‘‘gajjitā ceva vassitā cā’’ti (a. ni. 4.101; pu. pa. 157) ca. Tassaṃ viharāmīti tassaṃ kuṭikāyaṃ ariyavihāragabbhena iriyāpathavihārena viharāmi. Vūpasantacittoti aggaphalasamādhinā sammadeva upasantamānaso.
ഏവം ഥേരസ്സ അനേകവാരം കതം ഉയ്യോജനം സിരസാ സമ്പടിച്ഛന്തോ വലാഹകദേവപുത്തോ നിന്നഞ്ച ഥലഞ്ച പൂരേന്തോ മഹാവസ്സം വസ്സാപേസി.
Evaṃ therassa anekavāraṃ kataṃ uyyojanaṃ sirasā sampaṭicchanto valāhakadevaputto ninnañca thalañca pūrento mahāvassaṃ vassāpesi.
ഗിരിമാനന്ദത്ഥേരഗാഥാവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Girimānandattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ഥേരഗാഥാപാളി • Theragāthāpāḷi / ൩. ഗിരിമാനന്ദത്ഥേരഗാഥാ • 3. Girimānandattheragāthā