| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पटिसम्भिदामग्ग-अट्ठकथा • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
१६. गोचरनानत्तञाणनिद्देसवण्णना
16. Gocaranānattañāṇaniddesavaṇṇanā
६७. गोचरनानत्तञाणनिद्देसे रूपे बहिद्धा ववत्थेतीति अज्झत्ततो बहिद्धाभूते रूपायतनधम्मे ववत्थपेतीति अत्थो। अविज्जासम्भूतातिआदि अत्तभावपरियापन्नकम्मजरूपत्ता वुत्तं। आहारोपि हि कम्मजरूपस्स उपत्थम्भकपच्चयो होति। सद्दस्स पन उतुचित्तसमुट्ठानत्ता अविज्जासम्भूतादिचतुक्कं न वुत्तं। फोट्ठब्बानं सयं महाभूतत्ता ‘‘चतुन्नं महाभूतानं उपादाया’’ति न वुत्तं। धम्माति चेत्थ भवङ्गमनोसम्पयुत्ता तयो अरूपिनो खन्धा, धम्मायतनपरियापन्नानि सुखुमरूपानि च कम्मसमुट्ठानानि, सब्बानिपि रूपादीनि च। अपिच यानि यानि येन येन समुट्ठहन्ति, तानि तानि तेन तेन वेदितब्बानि। इतरथा हि सकसन्तानपरियापन्नापि रूपादयो धम्मा सब्बे न सङ्गण्हेय्युं। यस्मा अनिन्द्रियबद्धरूपादयोपि विपस्सनूपगा, तस्मा तेसं कम्मसम्भूतपदेन सङ्गहो वेदितब्बो। तेपि हि सब्बसत्तसाधारणकम्मपच्चयउतुसमुट्ठाना। अञ्ञे पन ‘‘अनिन्द्रियबद्धा रूपादयो अविपस्सनूपगा’’ति वदन्ति। तं पन –
67. Gocaranānattañāṇaniddese rūpe bahiddhā vavatthetīti ajjhattato bahiddhābhūte rūpāyatanadhamme vavatthapetīti attho. Avijjāsambhūtātiādi attabhāvapariyāpannakammajarūpattā vuttaṃ. Āhāropi hi kammajarūpassa upatthambhakapaccayo hoti. Saddassa pana utucittasamuṭṭhānattā avijjāsambhūtādicatukkaṃ na vuttaṃ. Phoṭṭhabbānaṃ sayaṃ mahābhūtattā ‘‘catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāyā’’ti na vuttaṃ. Dhammāti cettha bhavaṅgamanosampayuttā tayo arūpino khandhā, dhammāyatanapariyāpannāni sukhumarūpāni ca kammasamuṭṭhānāni, sabbānipi rūpādīni ca. Apica yāni yāni yena yena samuṭṭhahanti, tāni tāni tena tena veditabbāni. Itarathā hi sakasantānapariyāpannāpi rūpādayo dhammā sabbe na saṅgaṇheyyuṃ. Yasmā anindriyabaddharūpādayopi vipassanūpagā, tasmā tesaṃ kammasambhūtapadena saṅgaho veditabbo. Tepi hi sabbasattasādhāraṇakammapaccayautusamuṭṭhānā. Aññe pana ‘‘anindriyabaddhā rūpādayo avipassanūpagā’’ti vadanti. Taṃ pana –
‘‘सब्बे सङ्खारा अनिच्चाति, यदा पञ्ञाय पस्सति।
‘‘Sabbe saṅkhārā aniccāti, yadā paññāya passati;
अथ निब्बिन्दति दुक्खे, एस मग्गो विसुद्धिया’’ति॥ (ध॰ प॰ २७७) –
Atha nibbindati dukkhe, esa maggo visuddhiyā’’ti. (dha. pa. 277) –
आदिकाय पाळिया विरुज्झति। वुत्तञ्च विसुद्धिमग्गे – ‘‘इधेकच्चो आदितोव अज्झत्तसङ्खारे अभिनिविसित्वा विपस्सति, यस्मा पन न सुद्धअज्झत्तदस्सनमत्तेनेव मग्गवुट्ठानं होति, बहिद्धापि दट्ठब्बमेव, तस्मा परस्स खन्धेपि अनुपादिन्नसङ्खारेपि अनिच्चं दुक्खमनत्ताति विपस्सती’’ति (विसुद्धि॰ २.७८४)। तस्मा परेसं चक्खादिववत्थानम्पि अनिन्द्रियबद्धरूपादिववत्थानम्पि इच्छितब्बमेव, तस्मा तेभूमकसङ्खारा अविपस्सनूपगा नाम नत्थि।
Ādikāya pāḷiyā virujjhati. Vuttañca visuddhimagge – ‘‘idhekacco āditova ajjhattasaṅkhāre abhinivisitvā vipassati, yasmā pana na suddhaajjhattadassanamatteneva maggavuṭṭhānaṃ hoti, bahiddhāpi daṭṭhabbameva, tasmā parassa khandhepi anupādinnasaṅkhārepi aniccaṃ dukkhamanattāti vipassatī’’ti (visuddhi. 2.784). Tasmā paresaṃ cakkhādivavatthānampi anindriyabaddharūpādivavatthānampi icchitabbameva, tasmā tebhūmakasaṅkhārā avipassanūpagā nāma natthi.
गोचरनानत्तञाणनिद्देसवण्णना निट्ठिता।
Gocaranānattañāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / पटिसम्भिदामग्गपाळि • Paṭisambhidāmaggapāḷi / १६. गोचरनानत्तञाणनिद्देसो • 16. Gocaranānattañāṇaniddeso
