| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
१५. ककण्टकवग्गो
15. Kakaṇṭakavaggo
[१४१] १. गोधाजातकवण्णना
[141] 1. Godhājātakavaṇṇanā
न पापजनसंसेवीति इदं सत्था वेळुवने विहरन्तो एकं विपक्खसेविं भिक्खुं आरब्भ कथेसि। पच्चुप्पन्नवत्थु महिळामुखजातके कथितसदिसमेव।
Napāpajanasaṃsevīti idaṃ satthā veḷuvane viharanto ekaṃ vipakkhaseviṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi. Paccuppannavatthu mahiḷāmukhajātake kathitasadisameva.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो गोधायोनियं पटिसन्धिं गण्हि। सो वयप्पत्तो नदीतीरे महाबिले अनेकगोधासतपरिवारो वासं कप्पेसि। तस्स पुत्तो गोधापिल्लको एकेन ककण्टकेन सद्धिं सन्थवं कत्वा तेन सद्धिं सम्मोदमानो विहरन्तो ‘‘ककण्टकं परिस्सजिस्सामी’’ति अवत्थरति। तस्स तेन सद्धिं विस्सासं गोधाराजस्स आरोचेसुं। गोधाराजा पुत्तं पक्कोसापेत्वा ‘‘तात, त्वं अट्ठाने विस्सासं करोसि, ककण्टका नाम नीचजातिका, तेहि सद्धिं विस्सासो न कत्तब्बो। सचे त्वं तेन सद्धिं विस्सासं करिस्ससि, तं ककण्टकं निस्साय सब्बम्पेतं गोधाकुलं विनासं पापुणिस्सति, इतो पट्ठाय एतेन सद्धिं विस्सासं मा अकासी’’ति आह। सो करोतियेव। बोधिसत्तो पुनप्पुनं कथेन्तोपि तस्स तेन सद्धिं विस्सासं वारेतुं असक्कोन्तो ‘‘अवस्सं अम्हाकं एतं ककण्टकं निस्साय भयं उप्पज्जिस्सति, तस्मिं उप्पन्ने पलायनमग्गं सम्पादेतुं वट्टती’’ति एकेन पस्सेन वातबिलं कारापेसि।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto godhāyoniyaṃ paṭisandhiṃ gaṇhi. So vayappatto nadītīre mahābile anekagodhāsataparivāro vāsaṃ kappesi. Tassa putto godhāpillako ekena kakaṇṭakena saddhiṃ santhavaṃ katvā tena saddhiṃ sammodamāno viharanto ‘‘kakaṇṭakaṃ parissajissāmī’’ti avattharati. Tassa tena saddhiṃ vissāsaṃ godhārājassa ārocesuṃ. Godhārājā puttaṃ pakkosāpetvā ‘‘tāta, tvaṃ aṭṭhāne vissāsaṃ karosi, kakaṇṭakā nāma nīcajātikā, tehi saddhiṃ vissāso na kattabbo. Sace tvaṃ tena saddhiṃ vissāsaṃ karissasi, taṃ kakaṇṭakaṃ nissāya sabbampetaṃ godhākulaṃ vināsaṃ pāpuṇissati, ito paṭṭhāya etena saddhiṃ vissāsaṃ mā akāsī’’ti āha. So karotiyeva. Bodhisatto punappunaṃ kathentopi tassa tena saddhiṃ vissāsaṃ vāretuṃ asakkonto ‘‘avassaṃ amhākaṃ etaṃ kakaṇṭakaṃ nissāya bhayaṃ uppajjissati, tasmiṃ uppanne palāyanamaggaṃ sampādetuṃ vaṭṭatī’’ti ekena passena vātabilaṃ kārāpesi.
पुत्तोपिस्स अनुक्कमेन महासरीरो अहोसि, ककण्टको पन पुरिमप्पमाणोयेव। इतरो ‘‘ककण्टकं परिस्सजिस्सामी’’ति अन्तरन्तरा अवत्थरतियेव, ककण्टकस्स पब्बतकूटेन अवत्थरणकालो विय होति। सो किलमन्तो चिन्तेसि ‘‘सचे अयं अञ्ञानि कतिपयानि दिवसानि मं एवं परिस्सजिस्सति, जीवितं मे नत्थि, एकेन लुद्दकेन सद्धिं एकतो हुत्वा इमं गोधाकुलं विनासेस्सामी’’ति। अथेकदिवसं निदाघसमये मेघे वुट्ठे वम्मिकमक्खिका उट्ठहिंसु, ततो ततो गोधा निक्खमित्वा मक्खिकायो खादन्ति। एको गोधालुद्दको गोधाबिलं भिन्दनत्थाय कुद्दालं गहेत्वा सुनखेहि सद्धिं अरञ्ञं पाविसि। ककण्टको तं दिस्वा ‘‘अज्ज अत्तनो मनोरथं पूरेस्सामी’’ति तं उपसङ्कमित्वा अविदूरे निपज्जित्वा ‘‘भो पुरिस , कस्मा अरञ्ञे विचरसी’’ति पुच्छि। सो ‘‘गोधानं अत्थाया’’ति आह। ‘‘अहं अनेकसतानं गोधानं आसयं जानामि, अग्गिञ्च पलालञ्च आदाय एही’’ति तं तत्थ नेत्वा ‘‘इमस्मिं ठाने पलालं पक्खिपित्वा अग्गिं दत्वा धूमं कत्वा समन्ता सुनखे ठपेत्वा सयं महामुग्गरं गहेत्वा निक्खन्ता निक्खन्ता गोधा पहरित्वा मारेत्वा रासिं कत्वा याही’’ति एवञ्च पन वत्वा ‘‘अज्ज पच्चामित्तस्स पिट्ठिं पस्सिस्सामी’’ति एकस्मिं ठाने सीसं उक्खिपित्वा निपज्जि। लुद्दकोपि पलालधूमं अकासि, धूमो बिलं पाविसि, गोधा धूमन्धा मरणभयतज्जिता निक्खमित्वा पलायितुं आरद्धा। लुद्दको निक्खन्तं निक्खन्तं पहरित्वा मारेसि, तस्स हत्थतो मुत्ता सुनखा गण्हिंसु। गोधानं महाविनासो उप्पज्जि।
Puttopissa anukkamena mahāsarīro ahosi, kakaṇṭako pana purimappamāṇoyeva. Itaro ‘‘kakaṇṭakaṃ parissajissāmī’’ti antarantarā avattharatiyeva, kakaṇṭakassa pabbatakūṭena avattharaṇakālo viya hoti. So kilamanto cintesi ‘‘sace ayaṃ aññāni katipayāni divasāni maṃ evaṃ parissajissati, jīvitaṃ me natthi, ekena luddakena saddhiṃ ekato hutvā imaṃ godhākulaṃ vināsessāmī’’ti. Athekadivasaṃ nidāghasamaye meghe vuṭṭhe vammikamakkhikā uṭṭhahiṃsu, tato tato godhā nikkhamitvā makkhikāyo khādanti. Eko godhāluddako godhābilaṃ bhindanatthāya kuddālaṃ gahetvā sunakhehi saddhiṃ araññaṃ pāvisi. Kakaṇṭako taṃ disvā ‘‘ajja attano manorathaṃ pūressāmī’’ti taṃ upasaṅkamitvā avidūre nipajjitvā ‘‘bho purisa , kasmā araññe vicarasī’’ti pucchi. So ‘‘godhānaṃ atthāyā’’ti āha. ‘‘Ahaṃ anekasatānaṃ godhānaṃ āsayaṃ jānāmi, aggiñca palālañca ādāya ehī’’ti taṃ tattha netvā ‘‘imasmiṃ ṭhāne palālaṃ pakkhipitvā aggiṃ datvā dhūmaṃ katvā samantā sunakhe ṭhapetvā sayaṃ mahāmuggaraṃ gahetvā nikkhantā nikkhantā godhā paharitvā māretvā rāsiṃ katvā yāhī’’ti evañca pana vatvā ‘‘ajja paccāmittassa piṭṭhiṃ passissāmī’’ti ekasmiṃ ṭhāne sīsaṃ ukkhipitvā nipajji. Luddakopi palāladhūmaṃ akāsi, dhūmo bilaṃ pāvisi, godhā dhūmandhā maraṇabhayatajjitā nikkhamitvā palāyituṃ āraddhā. Luddako nikkhantaṃ nikkhantaṃ paharitvā māresi, tassa hatthato muttā sunakhā gaṇhiṃsu. Godhānaṃ mahāvināso uppajji.
बोधिसत्तो ‘‘ककण्टकं निस्साय भयं उप्पन्न’’न्ति ञत्वा ‘‘पापपुरिससंसग्गो नाम न कत्तब्बो, पापे निस्साय हितसुखं नाम नत्थि, एकस्स पापककण्टकस्स वसेन एत्तकानं गोधानं विनासो जातो’’ति वातबिलेन पलायन्तो इमं गाथमाह –
Bodhisatto ‘‘kakaṇṭakaṃ nissāya bhayaṃ uppanna’’nti ñatvā ‘‘pāpapurisasaṃsaggo nāma na kattabbo, pāpe nissāya hitasukhaṃ nāma natthi, ekassa pāpakakaṇṭakassa vasena ettakānaṃ godhānaṃ vināso jāto’’ti vātabilena palāyanto imaṃ gāthamāha –
१४१.
141.
‘‘न पापजनसंसेवी, अच्चन्तसुखमेधति।
‘‘Na pāpajanasaṃsevī, accantasukhamedhati;
गोधाकुलं ककण्टाव, कलिं पापेति अत्तान’’न्ति॥
Godhākulaṃ kakaṇṭāva, kaliṃ pāpeti attāna’’nti.
तत्रायं सङ्खेपत्थो – पापजनसंसेवी पुग्गलो अच्चन्तसुखं एकन्तसुखं निरन्तरसुखं नाम न एधति न विन्दति न पटिलभति। यथा किं? गोधाकुलं ककण्टाव। यथा ककण्टकतो गोधाकुलं सुखं न लभति, एवं पापजनसंसेवी पुग्गलो सुखं न लभति। पापजनं पन सेवन्तो एकन्तेनेव कलिं पापेति अत्तानं, कलि वुच्चति विनासो, एकन्तेनेव पापसेवी अत्तानञ्च अञ्ञे च अत्तना सद्धिं वसन्ते विनासं पापेति। पाळियं पन ‘‘फलं पापेय्या’’ति लिखन्ति। तं ब्यञ्जनं अट्ठकथायं नत्थि, अत्थोपिस्स न युज्जति। तस्मा यथावुत्तमेव गहेतब्बं।
Tatrāyaṃ saṅkhepattho – pāpajanasaṃsevī puggalo accantasukhaṃ ekantasukhaṃ nirantarasukhaṃ nāma na edhati na vindati na paṭilabhati. Yathā kiṃ? Godhākulaṃ kakaṇṭāva. Yathā kakaṇṭakato godhākulaṃ sukhaṃ na labhati, evaṃ pāpajanasaṃsevī puggalo sukhaṃ na labhati. Pāpajanaṃ pana sevanto ekanteneva kaliṃ pāpeti attānaṃ, kali vuccati vināso, ekanteneva pāpasevī attānañca aññe ca attanā saddhiṃ vasante vināsaṃ pāpeti. Pāḷiyaṃ pana ‘‘phalaṃ pāpeyyā’’ti likhanti. Taṃ byañjanaṃ aṭṭhakathāyaṃ natthi, atthopissa na yujjati. Tasmā yathāvuttameva gahetabbaṃ.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा ककण्टको देवदत्तो अहोसि, बोधिसत्तस्स पुत्तो अनोवादको गोधापिल्लको विपक्खसेवी भिक्खु, गोधाराजा पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā kakaṇṭako devadatto ahosi, bodhisattassa putto anovādako godhāpillako vipakkhasevī bhikkhu, godhārājā pana ahameva ahosi’’nti.
गोधाजातकवण्णना पठमा।
Godhājātakavaṇṇanā paṭhamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / १४१. गोधजातकं • 141. Godhajātakaṃ
