| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
३. गोधिकसुत्तवण्णना
3. Godhikasuttavaṇṇanā
१५९. ततिये इसिगिलिपस्सेति इसिगिलिस्स नाम पब्बतस्स पस्से। काळसिलायन्ति काळवण्णाय सिलायं। सामयिकं चेतोविमुत्तिन्ति अप्पितप्पितक्खणे पच्चनीकधम्मेहि विमुच्चति, आरम्मणे च अधिमुच्चतीति लोकियसमापत्ति सामयिका चेतोविमुत्ति नाम। फुसीति पटिलभि। परिहायीति कस्मा याव छट्ठं परिहायि? साबाधत्ता। थेरस्स किर वातपित्तसेम्हवसेन अनुसायिको आबाधो अत्थि, तेन समाधिस्स सप्पाये उपकारकधम्मे पूरेतुं न सक्कोति, अप्पितप्पिताय समापत्तिया परिहायति।
159. Tatiye isigilipasseti isigilissa nāma pabbatassa passe. Kāḷasilāyanti kāḷavaṇṇāya silāyaṃ. Sāmayikaṃ cetovimuttinti appitappitakkhaṇe paccanīkadhammehi vimuccati, ārammaṇe ca adhimuccatīti lokiyasamāpatti sāmayikā cetovimutti nāma. Phusīti paṭilabhi. Parihāyīti kasmā yāva chaṭṭhaṃ parihāyi? Sābādhattā. Therassa kira vātapittasemhavasena anusāyiko ābādho atthi, tena samādhissa sappāye upakārakadhamme pūretuṃ na sakkoti, appitappitāya samāpattiyā parihāyati.
यंनूनाहं सत्थं आहरेय्यन्ति सो किर चिन्तेसि, यस्मा परिहीनज्झानस्स कालङ्करोतो अनिबद्धा गति होति, अपरिहीनज्झानस्स निबद्धा गति होति, ब्रह्मलोके निब्बत्तति, तस्मा सत्थं आहरितुकामो अहोसि। उपसङ्कमीति – ‘‘अयं समणो सत्थं आहरितुकामो, सत्थाहरणञ्च नामेतं काये च जीविते च अनपेक्खस्स होति। यो एवं काये च जीविते च अनपेक्खो होति, सो मूलकम्मट्ठानं सम्मसित्वा अरहत्तम्पि गहेतुं समत्थो होति, मया पन पटिबाहितोपि एस न ओरमिस्सति, सत्थारा पटिबाहितो ओरमिस्सती’’ति थेरस्स अत्थकामो विय हुत्वा येन भगवा तेनुपसङ्कमि।
Yaṃnūnāhaṃ satthaṃ āhareyyanti so kira cintesi, yasmā parihīnajjhānassa kālaṅkaroto anibaddhā gati hoti, aparihīnajjhānassa nibaddhā gati hoti, brahmaloke nibbattati, tasmā satthaṃ āharitukāmo ahosi. Upasaṅkamīti – ‘‘ayaṃ samaṇo satthaṃ āharitukāmo, satthāharaṇañca nāmetaṃ kāye ca jīvite ca anapekkhassa hoti. Yo evaṃ kāye ca jīvite ca anapekkho hoti, so mūlakammaṭṭhānaṃ sammasitvā arahattampi gahetuṃ samattho hoti, mayā pana paṭibāhitopi esa na oramissati, satthārā paṭibāhito oramissatī’’ti therassa atthakāmo viya hutvā yena bhagavā tenupasaṅkami.
जलाति जलमाना। पादे वन्दामि चक्खुमाति पञ्चहि चक्खूहि चक्खुमा तव पादे वन्दामि। जुतिन्धराति आनुभावधरा। अप्पत्तमानसोति अप्पत्तअरहत्तो। सेखोति सीलादीनि सिक्खमानो सकरणीयो। जने सुताति जने विस्सुता। सत्थं आहरितं होतीति थेरो किर ‘‘किं मय्हं इमिना जीवितेना’’ति? उत्तानो निपज्जित्वा सत्थेन गलनाळिं छिन्दि, दुक्खा वेदना उप्पज्जिंसु। थेरो वेदनं विक्खम्भेत्वा तंयेव वेदनं परिग्गहेत्वा सतिं उपट्ठपेत्वा मूलकम्मट्ठानं सम्मसन्तो अरहत्तं पत्वा समसीसी हुत्वा परिनिब्बायि। समसीसी नाम तिविधो होति इरियापथसमसीसी, रोगसमसीसी, जीवितसमसीसीति।
Jalāti jalamānā. Pāde vandāmi cakkhumāti pañcahi cakkhūhi cakkhumā tava pāde vandāmi. Jutindharāti ānubhāvadharā. Appattamānasoti appattaarahatto. Sekhoti sīlādīni sikkhamāno sakaraṇīyo. Jane sutāti jane vissutā. Satthaṃ āharitaṃ hotīti thero kira ‘‘kiṃ mayhaṃ iminā jīvitenā’’ti? Uttāno nipajjitvā satthena galanāḷiṃ chindi, dukkhā vedanā uppajjiṃsu. Thero vedanaṃ vikkhambhetvā taṃyeva vedanaṃ pariggahetvā satiṃ upaṭṭhapetvā mūlakammaṭṭhānaṃ sammasanto arahattaṃ patvā samasīsī hutvā parinibbāyi. Samasīsī nāma tividho hoti iriyāpathasamasīsī, rogasamasīsī, jīvitasamasīsīti.
तत्थ यो ठानादीसु इरियापथेसु अञ्ञतरं अधिट्ठाय – ‘‘इमं अकोपेत्वाव अरहत्तं पापुणिस्सामी’’ति विपस्सनं पट्ठपेति, अथस्स अरहत्तप्पत्ति च इरियापथकोपनञ्च एकप्पहारेनेव होति। अयं इरियापथसमसीसी नाम। यो पन चक्खुरोगादीसु अञ्ञतरस्मिं सति – ‘‘इतो अनुट्ठितोव अरहत्तं पापुणिस्सामी’’ति विपस्सनं पट्ठपेति, अथस्स अरहत्तप्पत्ति च रोगतो वुट्ठानञ्च एकप्पहारेनेव होति। अयं रोगसमसीसी नाम। केचि पन तस्मिंयेव इरियापथे तस्मिञ्च रोगे परिनिब्बानवसेनेत्थ समसीसितं पञ्ञापेन्ति। यस्स पन आसवक्खयो च जीवितक्खयो च एकप्पहारेनेव होति। अयं जीवितसमसीसी नाम। वुत्तम्पि चेतं – ‘‘यस्स पुग्गलस्स अपुब्बं अचरिमं आसवपरियादानञ्च होति जीवितपरियादानञ्च, अयं वुच्चति पुग्गलो समसीसी’’ति (पु॰ प॰ १६)।
Tattha yo ṭhānādīsu iriyāpathesu aññataraṃ adhiṭṭhāya – ‘‘imaṃ akopetvāva arahattaṃ pāpuṇissāmī’’ti vipassanaṃ paṭṭhapeti, athassa arahattappatti ca iriyāpathakopanañca ekappahāreneva hoti. Ayaṃ iriyāpathasamasīsī nāma. Yo pana cakkhurogādīsu aññatarasmiṃ sati – ‘‘ito anuṭṭhitova arahattaṃ pāpuṇissāmī’’ti vipassanaṃ paṭṭhapeti, athassa arahattappatti ca rogato vuṭṭhānañca ekappahāreneva hoti. Ayaṃ rogasamasīsī nāma. Keci pana tasmiṃyeva iriyāpathe tasmiñca roge parinibbānavasenettha samasīsitaṃ paññāpenti. Yassa pana āsavakkhayo ca jīvitakkhayo ca ekappahāreneva hoti. Ayaṃ jīvitasamasīsī nāma. Vuttampi cetaṃ – ‘‘yassa puggalassa apubbaṃ acarimaṃ āsavapariyādānañca hoti jīvitapariyādānañca, ayaṃ vuccati puggalo samasīsī’’ti (pu. pa. 16).
एत्थ च पवत्तिसीसं किलेससीसन्ति द्वे सीसानि। तत्थ पवत्तिसीसं नाम जीवितिन्द्रियं, किलेससीसं नाम अविज्जा। तेसु जीवितिन्द्रियं चुतिचित्तं खेपेति, अविज्जा मग्गचित्तं। द्विन्नं चित्तानं एकतो उप्पादो नत्थि। मग्गानन्तरं पन फलं, फलानन्तरं भवङ्गं, भवङ्गतो वुट्ठाय पच्चवेक्खणं, तं परिपुण्णं वा होति अपरिपुण्णं वा। तिखिणेन असिना सीसे छिज्जन्तेपि हि एको वा द्वे वा पच्चवेक्खणवारा अवस्सं उप्पज्जन्तियेव, चित्तानं पन लहुपरिवत्तिताय आसवक्खयो च जीवितपरियादानञ्च एकक्खणे विय पञ्ञायति।
Ettha ca pavattisīsaṃ kilesasīsanti dve sīsāni. Tattha pavattisīsaṃ nāma jīvitindriyaṃ, kilesasīsaṃ nāma avijjā. Tesu jīvitindriyaṃ cuticittaṃ khepeti, avijjā maggacittaṃ. Dvinnaṃ cittānaṃ ekato uppādo natthi. Maggānantaraṃ pana phalaṃ, phalānantaraṃ bhavaṅgaṃ, bhavaṅgato vuṭṭhāya paccavekkhaṇaṃ, taṃ paripuṇṇaṃ vā hoti aparipuṇṇaṃ vā. Tikhiṇena asinā sīse chijjantepi hi eko vā dve vā paccavekkhaṇavārā avassaṃ uppajjantiyeva, cittānaṃ pana lahuparivattitāya āsavakkhayo ca jīvitapariyādānañca ekakkhaṇe viya paññāyati.
समूलं तण्हमब्बुय्हाति अविज्जामूलेन समूलकं तण्हं अरहत्तमग्गेन उप्पाटेत्वा। परिनिब्बुतोति अनुपादिसेसनिब्बानेन परिनिब्बुतो।
Samūlaṃ taṇhamabbuyhāti avijjāmūlena samūlakaṃ taṇhaṃ arahattamaggena uppāṭetvā. Parinibbutoti anupādisesanibbānena parinibbuto.
विवत्तक्खन्धन्ति परिवत्तक्खन्धं। सेमानन्ति उत्तानं हुत्वा सयितं होति। थेरो पन किञ्चापि उत्तानको सयितो, तथापिस्स दक्खिणेन पस्सेन परिचितसयनत्ता सीसं दक्खिणतोव परिवत्तित्वा ठितं। धूमायितत्तन्ति धूमायितभावं। तस्मिं हि खणे धूमवलाहका विय तिमिरवलाहका विय च उट्ठहिंसु। विञ्ञाणं समन्वेसतीति पटिसन्धिचित्तं परियेसति। अप्पतिट्ठितेनाति पटिसन्धिविञ्ञाणेन अप्पतिट्ठितेन, अप्पतिट्ठितकारणाति अत्थो। बेलुवपण्डुवीणन्ति बेलुवपक्कं विय पण्डुवण्णं सुवण्णमहावीणं। आदायाति कच्छे ठपेत्वा। उपसङ्कमीति ‘‘गोधिकत्थेरस्स निब्बत्तट्ठानं न जानामि, समणं गोतमं पुच्छित्वा निक्कङ्खो भविस्सामी’’ति खुद्दकदारकवण्णी हुत्वा उपसङ्कमि। नाधिगच्छामीति न पस्सामि। सोकपरेतस्साति सोकेन फुट्ठस्स। अभस्सथाति पादपिट्ठियं पतिता। ततियं।
Vivattakkhandhanti parivattakkhandhaṃ. Semānanti uttānaṃ hutvā sayitaṃ hoti. Thero pana kiñcāpi uttānako sayito, tathāpissa dakkhiṇena passena paricitasayanattā sīsaṃ dakkhiṇatova parivattitvā ṭhitaṃ. Dhūmāyitattanti dhūmāyitabhāvaṃ. Tasmiṃ hi khaṇe dhūmavalāhakā viya timiravalāhakā viya ca uṭṭhahiṃsu. Viññāṇaṃ samanvesatīti paṭisandhicittaṃ pariyesati. Appatiṭṭhitenāti paṭisandhiviññāṇena appatiṭṭhitena, appatiṭṭhitakāraṇāti attho. Beluvapaṇḍuvīṇanti beluvapakkaṃ viya paṇḍuvaṇṇaṃ suvaṇṇamahāvīṇaṃ. Ādāyāti kacche ṭhapetvā. Upasaṅkamīti ‘‘godhikattherassa nibbattaṭṭhānaṃ na jānāmi, samaṇaṃ gotamaṃ pucchitvā nikkaṅkho bhavissāmī’’ti khuddakadārakavaṇṇī hutvā upasaṅkami. Nādhigacchāmīti na passāmi. Sokaparetassāti sokena phuṭṭhassa. Abhassathāti pādapiṭṭhiyaṃ patitā. Tatiyaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ३. गोधिकसुत्तं • 3. Godhikasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ३. गोधिकसुत्तवण्णना • 3. Godhikasuttavaṇṇanā
