| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / සංයුත්‌තනිකාය (ටීකා) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
3. ගොධිකසුත්‌තවණ්‌ණනා
3. Godhikasuttavaṇṇanā
159. පබ්‌බතස්‌ස පස්‌සෙති පබ්‌බතපාදෙ උපච්‌චකායං. සමයෙ සමයෙ ලද්‌ධත්‌තා සාමයිකං. තෙනාහ ‘‘අප්‌පිතප්‌පිතක්‌ඛණෙ පච්‌චනීකධම්‌මෙහි විමුච්‌චතී’’ති. ලොකියවිමුත්‌ති හි අනච්‌චන්‌තපහායිතාය සමයවිමුත්‌ති නාම, ලොකුත්‌තරවිමුත්‌ති අච්‌චන්‌තපහායිතාය අසමයවිමුත්‌ති. තාහි සමන්‌නාගතා ‘‘සමයවිමුත්‌තා, අසමයවිමුත්‌තා’’ති ච වුච්‌චන්‌ති. යාව පඨමජ්‌ඣානනිබ්‌බත්‌තනං, තාව කස්‌මා පරිහායීති අත්‌ථො? සාබාධත්‌තාති සරොගත්‌තා. වාතපිත්‌තසෙම්‌හවසෙනාති කදාචි වාතපිත්‌තවසෙන, කදාචි වාතසෙම්‌හවසෙන, උභින්‌නම්‌පි සන්‌නිපාතවසෙන. අනුසායිකොති කායං අනුගන්‌ත්‌වා සයිතො, යාප්‍යාමයභාවෙන ඨිතොති අත්‌ථො. සමාධිස්‌සාති සමාධිභාවනාය. උපකාරකධම්‌මෙ උතුභොජනාදිකෙ. පූරෙතුන්‌ති සමොධානෙතුං. පරිහායීති සරීරස්‌ස අකල්‌ලභාවතො.
159.Pabbatassa passeti pabbatapāde upaccakāyaṃ. Samaye samaye laddhattā sāmayikaṃ. Tenāha ‘‘appitappitakkhaṇe paccanīkadhammehi vimuccatī’’ti. Lokiyavimutti hi anaccantapahāyitāya samayavimutti nāma, lokuttaravimutti accantapahāyitāya asamayavimutti. Tāhi samannāgatā ‘‘samayavimuttā, asamayavimuttā’’ti ca vuccanti. Yāva paṭhamajjhānanibbattanaṃ, tāva kasmā parihāyīti attho? Sābādhattāti sarogattā. Vātapittasemhavasenāti kadāci vātapittavasena, kadāci vātasemhavasena, ubhinnampi sannipātavasena. Anusāyikoti kāyaṃ anugantvā sayito, yāpyāmayabhāvena ṭhitoti attho. Samādhissāti samādhibhāvanāya. Upakārakadhamme utubhojanādike. Pūretunti samodhānetuṃ. Parihāyīti sarīrassa akallabhāvato.
ආහරෙය්‍යන්‌ති ජීවිතහරණත්‌ථාය උපනෙය්‍යං. නිබද්‌ධා ගති හොති කෙවලං බ්‍රහ්‌මලොකූපපත්‌තිතො, න සොතාපන්‌නාදීනං විය පරිච්‌ඡින්‌නභාවෙන. තෙනාහ ‘‘බ්‍රහ්‌මලොකෙ නිබ්‌බත්‌තතී’’ති.
Āhareyyanti jīvitaharaṇatthāya upaneyyaṃ. Nibaddhā gati hoti kevalaṃ brahmalokūpapattito, na sotāpannādīnaṃ viya paricchinnabhāvena. Tenāha ‘‘brahmaloke nibbattatī’’ti.
ජලමානාති සමුට්‌ඨිතනියතඉද්‌ධියා අනඤ්‌ඤසාධාරණපරිවාරසම්‌පත්‌තියා ච සදෙවකෙ ලොකෙ ජලමානා. මංසචක්‌ඛු දිබ්‌බචක්‌ඛු ධම්‌මචක්‌ඛු පඤ්‌ඤාචක්‌ඛු සමන්‌තචක්‌ඛූති පඤ්‌චහි චක්‌ඛූහි චක්‌ඛුමා. ආනුභාවධරාති අචින්‌තෙය්‍යාපරිමෙය්‍යබුද්‌ධානුභාවසම්‌පන්‌නා. ආනුභාවපරියායොපි හි ජුති-සද්‌දො හොති ‘‘ඉද්‌ධිජුතිබලවීරියූපපත්‌තී’’තිආදීසු (ජා. 2.22.1589, 1595) විය. අනවසෙසතො මානං සියති සමුච්‌ඡින්‌දතීති අග්‌ගමග්‌ගො මානසං. තන්‌නිබ්‌බත්‌තනා පන අරහත්‌තස්‌ස මානසතා දට්‌ඨබ්‌බා. සීලාදීනීති අනුත්‌තරසීලාදීනි. සික්‌ඛමානොති සික්‌ඛානි භාවෙන්‌තො අත්‌තනො සන්‌තානෙ උප්‌පාදෙන්‌තො. න චිත්‌තභාවනා. තෙනාහ ‘‘සකරණීයො’’ති. ජනෙති සත්‌තස්‌ස කායෙ, සදෙවකෙ ලොකෙති අත්‌ථො. විස්‌සුතාති අනඤ්‌ඤසාධාරණෙහි සීලාදිගුණෙහි විස්‌සුතා.
Jalamānāti samuṭṭhitaniyataiddhiyā anaññasādhāraṇaparivārasampattiyā ca sadevake loke jalamānā. Maṃsacakkhu dibbacakkhu dhammacakkhu paññācakkhu samantacakkhūti pañcahi cakkhūhi cakkhumā. Ānubhāvadharāti acinteyyāparimeyyabuddhānubhāvasampannā. Ānubhāvapariyāyopi hi juti-saddo hoti ‘‘iddhijutibalavīriyūpapattī’’tiādīsu (jā. 2.22.1589, 1595) viya. Anavasesato mānaṃ siyati samucchindatīti aggamaggo mānasaṃ. Tannibbattanā pana arahattassa mānasatā daṭṭhabbā. Sīlādīnīti anuttarasīlādīni. Sikkhamānoti sikkhāni bhāvento attano santāne uppādento. Na cittabhāvanā. Tenāha ‘‘sakaraṇīyo’’ti. Janeti sattassa kāye, sadevake loketi attho. Vissutāti anaññasādhāraṇehi sīlādiguṇehi vissutā.
වෙදනං වික්‌ඛම්‌භෙත්‌වාති උප්‌පන්‌නං දුක්‌ඛවෙදනං පටිච්‌ච උප්‌පන්‌නඅත්‌තකිලමථං අනුප්‌පාදනවසෙන වික්‌ඛම්‌භෙත්‌වා තංයෙව වෙදනං පරිග්‌ගහෙත්‌වා පවත්‌තවිපස්‌සනා වීථිමෙව ඔතරතීති කත්‌වා මූලකම්‌මට්‌ඨානන්‌ති වුත්‌තං. ‘‘සමසීසී හුත්‌වා පරිනිබ්‌බායී’’ති වත්‌වා තස්‌ස පභෙදං විභජිත්‌වා ඉධාධිප්‌පෙතං දස්‌සෙතුං ‘‘සමසීසී නාම තිවිධො හොතී’’තිආදිමාහ. ඉරියාපථවසෙන සමසීසී ඉරියාපථසමසීසී. එස නයො සෙසද්‌වයෙපි.
Vedanaṃ vikkhambhetvāti uppannaṃ dukkhavedanaṃ paṭicca uppannaattakilamathaṃ anuppādanavasena vikkhambhetvā taṃyeva vedanaṃ pariggahetvā pavattavipassanā vīthimeva otaratīti katvā mūlakammaṭṭhānanti vuttaṃ. ‘‘Samasīsī hutvā parinibbāyī’’ti vatvā tassa pabhedaṃ vibhajitvā idhādhippetaṃ dassetuṃ ‘‘samasīsī nāma tividho hotī’’tiādimāha. Iriyāpathavasena samasīsī iriyāpathasamasīsī. Esa nayo sesadvayepi.
ඉරියාපථකොපනඤ්‌චාති ඉරියාපථෙහි අසමායොගො. එකප්‌පහාරෙනෙවාති එකවෙලායමෙව. පරිනිබ්‌බානවසෙනාති අනුපාදිසෙසපරිනිබ්‌බානවසෙන, න කිලෙසක්‌ඛයමත්‌තෙන. එත්‌ථාති එතෙසු ද්‌වීසු නයෙසු. එවං සති තෙනෙව ඉරියාපථෙන විපස්‌සනං පට්‌ඨපෙත්‌වා තෙනෙව ඉරියාපථෙන, එකස්‌මිං අන්‌තොරොගෙයෙව විපස්‌සනං පට්‌ඨපෙත්‌වා අරහත්‌තං පත්‌වා තෙනෙව රොගෙන පරිනිබ්‌බායන්‌තා ඛීණාසවා බහවොපි සමසීසිනො එව සම්‌භවෙය්‍යුං. තස්‌මා වුත්‌තනයෙනෙව අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො.
Iriyāpathakopanañcāti iriyāpathehi asamāyogo. Ekappahārenevāti ekavelāyameva. Parinibbānavasenāti anupādisesaparinibbānavasena, na kilesakkhayamattena. Etthāti etesu dvīsu nayesu. Evaṃ sati teneva iriyāpathena vipassanaṃ paṭṭhapetvā teneva iriyāpathena, ekasmiṃ antorogeyeva vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattaṃ patvā teneva rogena parinibbāyantā khīṇāsavā bahavopi samasīsino eva sambhaveyyuṃ. Tasmā vuttanayeneva attho veditabbo.
සීසඤ්‌චෙත්‌ථ තෙරස – පලිබොධසීසං තණ්‌හා, බන්‌ධනසීසං මානො, පරාමාසසීසං දිට්‌ඨි, වික්‌ඛෙපසීසං උද්‌ධච්‌චං, කිලෙසසීසං අවිජ්‌ජා, අධිමොක්‌ඛසීසං සද්‌ධා, පග්‌ගහසීසං වීරියං, උපට්‌ඨානසීසං සති, අවික්‌ඛෙපසීසං සමාධි, දස්‌සනසීසං පඤ්‌ඤා, පවත්‌තිසීසං ජීවිතින්‌ද්‍රියං, ගොචරසීසං විමොක්‌ඛො, සඞ්‌ඛාරසීසං නිරොධොති. ඉමෙසු තෙරසසු සීසෙසු පලිබොධසීසාදීනි පවත්‌තිසීසඤ්‌ච පරියාදියිතබ්‌බානි, අධිමොක්‌ඛසීසාදීනි පරියාදායකානි, පරියාදායකඵලං ගොචරසීසං. තඤ්‌හි විසයජ්‌ඣත්‌තං ඵලං විමොක්‌ඛො, පරියාදායකස්‌ස මග්‌ගස්‌ස ඵලස්‌ස ච ආරම්‌මණං සඞ්‌ඛාරසීසං සඞ්‌ඛාරවිවෙකභූතො නිරොධොති පරියාදියිතබ්‌බානං පරියාදායකඵලාරම්‌මණානං සහ විය සංසිද්‌ධං දස්‌සනෙන සමසීසිභාවං දස්‌සෙතුං පටිසම්‌භිදායං තෙරස සීසානි වුත්‌තානි. ඉධ පන ‘‘අපුබ්‌බං අචරිමං ආසවපරියාදානඤ්‌ච හොති ජීවිතපරියාදානඤ්‌චා’’ති (පු. ප. 16) වචනතො තෙසු කිලෙසපවත්‌තසීසානමෙව වසෙන යොජනං කරොන්‌තො ‘‘එත්‌ථ ච පවත්‌තිසීස’’න්‌තිආදිමාහ.
Sīsañcettha terasa – palibodhasīsaṃ taṇhā, bandhanasīsaṃ māno, parāmāsasīsaṃ diṭṭhi, vikkhepasīsaṃ uddhaccaṃ, kilesasīsaṃ avijjā, adhimokkhasīsaṃ saddhā, paggahasīsaṃ vīriyaṃ, upaṭṭhānasīsaṃ sati, avikkhepasīsaṃ samādhi, dassanasīsaṃ paññā, pavattisīsaṃ jīvitindriyaṃ, gocarasīsaṃ vimokkho, saṅkhārasīsaṃ nirodhoti. Imesu terasasu sīsesu palibodhasīsādīni pavattisīsañca pariyādiyitabbāni, adhimokkhasīsādīni pariyādāyakāni, pariyādāyakaphalaṃ gocarasīsaṃ. Tañhi visayajjhattaṃ phalaṃ vimokkho, pariyādāyakassa maggassa phalassa ca ārammaṇaṃ saṅkhārasīsaṃ saṅkhāravivekabhūto nirodhoti pariyādiyitabbānaṃ pariyādāyakaphalārammaṇānaṃ saha viya saṃsiddhaṃ dassanena samasīsibhāvaṃ dassetuṃ paṭisambhidāyaṃ terasa sīsāni vuttāni. Idha pana ‘‘apubbaṃ acarimaṃ āsavapariyādānañca hoti jīvitapariyādānañcā’’ti (pu. pa. 16) vacanato tesu kilesapavattasīsānameva vasena yojanaṃ karonto ‘‘ettha ca pavattisīsa’’ntiādimāha.
තත්‌ථ පවත්‌තිසීසං පවත්‌තතො වුට්‌ඨහන්‌තො මග්‌ගො චුතිතො උද්‌ධං අප්‌පවත්‌තිකරණවසෙන යදිපි පරියාදීයති, යාව පන චුති, තාව පවත්‌තිසබ්‌භාවතො ‘‘පවත්‌තිසීසං ජීවිතින්‌ද්‍රියං චුතිචිත්‌තං ඛෙපෙතී’’ති ආහ. කිලෙසපරියාදානෙන පන මග්‌ගචිත්‌තෙන අත්‌තනො අනන්‌තරං විය නිප්‌ඵාදෙතබ්‌බා පච්‌චවෙක්‌ඛණවාරා ච කිලෙසපරියාදානස්‌සෙව වාරාති වත්‌තබ්‌බතං අරහන්‌ති. ‘‘විමුත්‌තස්‌මිං විමුත්‌තමිති ඤාණං හොතී’’ති (ම. නි. 1.78; සං. නි. 3.12) වචනතො පච්‌චවෙක්‌ඛණපරිසමාපනෙන කිලෙසපරියාදානං සමාපිතං නාම හොති, තං පන පරිසමාපනං යදි චුතිචිත්‌තෙන හොති, තෙනෙව ජීවිතපරිසමාපනඤ්‌ච හොතීති ඉමාය වාරචුතිසමතාය කිලෙසපරියාදානජීවිතපරියාදානානං අපුබ්‌බාචරිමතා වෙදිතබ්‌බාති දස්‌සෙන්‌තො ‘‘ද්‌වින්‌නං චිත්‌තානං එකතො උප්‌පාදො නත්‌ථී’’තිආදිමාහ. ද්‌වින්‌නං චිත්‌තානන්‌ති චුතිචිත්‌තමග්‌ගචිත්‌තානං. තන්‌ති පච්‌චවෙක්‌ඛණං පරිපුණ්‌ණජවනචිත්‌තානං සත්‌තක්‌ඛත්‌තුං පවත්‌තියා, අපරිපුණ්‌ණානං වා පඤ්‌චක්‌ඛත්‌තුං පවත්‌තියා. කිඤ්‌චාපි ‘‘එකො වා ද්‌වෙ වා’’ති වුත්‌තං යථා ‘‘එකං වා ද්‌වෙ වා තදාරම්‌මණචිත්‌තානී’’ති, හෙට්‌ඨිමන්‌තෙන පන ද්‌වෙ පවත්‌තන්‌ති.
Tattha pavattisīsaṃ pavattato vuṭṭhahanto maggo cutito uddhaṃ appavattikaraṇavasena yadipi pariyādīyati, yāva pana cuti, tāva pavattisabbhāvato ‘‘pavattisīsaṃ jīvitindriyaṃ cuticittaṃ khepetī’’ti āha. Kilesapariyādānena pana maggacittena attano anantaraṃ viya nipphādetabbā paccavekkhaṇavārā ca kilesapariyādānasseva vārāti vattabbataṃ arahanti. ‘‘Vimuttasmiṃ vimuttamiti ñāṇaṃ hotī’’ti (ma. ni. 1.78; saṃ. ni. 3.12) vacanato paccavekkhaṇaparisamāpanena kilesapariyādānaṃ samāpitaṃ nāma hoti, taṃ pana parisamāpanaṃ yadi cuticittena hoti, teneva jīvitaparisamāpanañca hotīti imāya vāracutisamatāya kilesapariyādānajīvitapariyādānānaṃ apubbācarimatā veditabbāti dassento ‘‘dvinnaṃ cittānaṃ ekato uppādo natthī’’tiādimāha. Dvinnaṃ cittānanti cuticittamaggacittānaṃ. Tanti paccavekkhaṇaṃ paripuṇṇajavanacittānaṃ sattakkhattuṃ pavattiyā, aparipuṇṇānaṃ vā pañcakkhattuṃ pavattiyā. Kiñcāpi ‘‘eko vā dve vā’’ti vuttaṃ yathā ‘‘ekaṃ vā dve vā tadārammaṇacittānī’’ti, heṭṭhimantena pana dve pavattanti.
උප්‌පාටෙත්‌වාති උද්‌ධරිත්‌වාති අත්‌ථො. අනුපාදිසෙසෙනාති අනුපාදිසෙසනිබ්‌බානෙන.
Uppāṭetvāti uddharitvāti attho. Anupādisesenāti anupādisesanibbānena.
ධූමායිතත්‌තන්‌ති ධූමස්‌ස විය අයිතභාවං පවත්‌තිආකාරං. ධූමසදිසා වලාහකා ධූමවලාහකා, තිමිරවලාහකා, යෙ මහිකා ‘‘තිමිර’’න්‌ති වුච්‌චන්‌ති. අප්‌පතිට්‌ඨිතෙනාති පතිට්‌ඨං අලභන්‌තෙන. ඉත්‌ථම්‌භූතලක්‌ඛණෙ එතං කරණවචනං, අනුප්‌පත්‌තිධම්‌මෙනාති අත්‌ථො. සති හි උප්‌පාදෙ පතිට්‌ඨිතං නාම සියා, අට්‌ඨකථායං පන යදෙව තස්‌ස විඤ්‌ඤාණස්‌ස අප්‌පතිට්‌ඨානකාරණං, තදෙව පරිනිබ්‌බානකාරණන්‌ති වුත්‌තං ‘‘අප්‌පතිට්‌ඨිතකාරණා’’ති.
Dhūmāyitattanti dhūmassa viya ayitabhāvaṃ pavattiākāraṃ. Dhūmasadisā valāhakā dhūmavalāhakā, timiravalāhakā, ye mahikā ‘‘timira’’nti vuccanti. Appatiṭṭhitenāti patiṭṭhaṃ alabhantena. Itthambhūtalakkhaṇe etaṃ karaṇavacanaṃ, anuppattidhammenāti attho. Sati hi uppāde patiṭṭhitaṃ nāma siyā, aṭṭhakathāyaṃ pana yadeva tassa viññāṇassa appatiṭṭhānakāraṇaṃ, tadeva parinibbānakāraṇanti vuttaṃ ‘‘appatiṭṭhitakāraṇā’’ti.
සොකෙන ඵුට්‌ඨස්‌සාති ‘‘අඵලො වත මෙ වායාමො ජාතො’’ති සොකෙන අභිභූතස්‌ස. අභස්‌සථාති බලවසොකාභිතුන්‌නස්‌ස සතිසම්‌මොසා සිථිලං ගහිතා භස්‌සි පතිතා සා කච්‌ඡා.
Sokena phuṭṭhassāti ‘‘aphalo vata me vāyāmo jāto’’ti sokena abhibhūtassa. Abhassathāti balavasokābhitunnassa satisammosā sithilaṃ gahitā bhassi patitā sā kacchā.
ගොධිකසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Godhikasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / සංයුත්‌තනිකාය • Saṃyuttanikāya / 3. ගොධිකසුත්‌තං • 3. Godhikasuttaṃ
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්‌තපිටක (අට්‌ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / සංයුත්‌තනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / 3. ගොධිකසුත්‌තවණ්‌ණනා • 3. Godhikasuttavaṇṇanā
