| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / उदान-अट्ठकथा • Udāna-aṭṭhakathā |
३. गोपालकसुत्तवण्णना
3. Gopālakasuttavaṇṇanā
३३. ततिये कोसलेसूति कोसला नाम जानपदिनो राजकुमारा, तेसं निवासो एकोपि जनपदो ‘‘कोसला’’त्वेव वुच्चति, तेसु कोसलेसु जनपदे। चारिकं चरतीति अतुरितचारिकावसेन जनपदचारिकं चरति। महताति गुणमहत्तेनपि महता, अपरिच्छिन्नसङ्ख्यत्ता सङ्ख्यामहत्तेनपि महता। भिक्खुसङ्घेनाति दिट्ठिसीलसामञ्ञसंहतेन समणगणेन। सद्धिन्ति एकतो। मग्गा ओक्कम्माति मग्गतो अपक्कमित्वा। अञ्ञतरं रुक्खमूलन्ति घनपत्तसाखाविटपसम्पन्नस्स सन्दच्छायस्स महतो रुक्खस्स समीपसङ्खातं मूलं।
33. Tatiye kosalesūti kosalā nāma jānapadino rājakumārā, tesaṃ nivāso ekopi janapado ‘‘kosalā’’tveva vuccati, tesu kosalesu janapade. Cārikaṃ caratīti aturitacārikāvasena janapadacārikaṃ carati. Mahatāti guṇamahattenapi mahatā, aparicchinnasaṅkhyattā saṅkhyāmahattenapi mahatā. Bhikkhusaṅghenāti diṭṭhisīlasāmaññasaṃhatena samaṇagaṇena. Saddhinti ekato. Maggā okkammāti maggato apakkamitvā. Aññataraṃ rukkhamūlanti ghanapattasākhāviṭapasampannassa sandacchāyassa mahato rukkhassa samīpasaṅkhātaṃ mūlaṃ.
अञ्ञतरो गोपालकोति एको गोगणरक्खको, नामेन पन नन्दो नाम। सो किर अड्ढो महद्धनो महाभोगो, यथा केणियो जटिलो पब्बज्जावसेन, एवं अनाथपिण्डिकस्स गोयूथं रक्खन्तो गोपालकत्तेन राजपीळं अपहरन्तो अत्तनो कुटुम्बं रक्खति। सो कालेन कालं पञ्च गोरसे गहेत्वा, महासेट्ठिस्स सन्तिकं आगन्त्वा निय्यातेत्वा सत्थु सन्तिकं गन्त्वा, सत्थारं पस्सति, धम्मं सुणाति, अत्तनो वसनट्ठानं आगमनत्थाय सत्थारं याचति। सत्था तस्सेव ञाणपरिपाकं आगमयमानो अगन्त्वा, अपरभागे महता भिक्खुसङ्घेन परिवुतो जनपदचारिकं चरन्तो, ‘‘इदानिस्स ञाणं परिपक्क’’न्ति ञत्वा तस्स वसनट्ठानस्स अविदूरे मग्गा ओक्कम्म अञ्ञतरस्मिं रुक्खमूले निसीदि तस्स आगमनं आगमयमानो। नन्दोपि खो ‘‘सत्था किर जनपदचारिकं चरन्तो इतो आगच्छती’’ति सुत्वा, हट्ठतुट्ठो वेगेन गन्त्वा, सत्थारं उपसङ्कमित्वा वन्दित्वा कतपटिसन्थारो एकमन्तं निसीदि, अथस्स भगवा धम्मं देसेसि। सो सोतापत्तिफले पतिट्ठहित्वा भगवन्तं निमन्तेत्वा सत्ताहं पायासदानमदासि, सत्तमे दिवसे भगवा अनुमोदनं कत्वा पक्कामि। तेन वुत्तं – ‘‘एकमन्तं निसिन्नं खो तं गोपालकं भगवा धम्मिया कथाय सन्दस्सेसि…पे॰… उट्ठायासना पक्कामी’’ति।
Aññataro gopālakoti eko gogaṇarakkhako, nāmena pana nando nāma. So kira aḍḍho mahaddhano mahābhogo, yathā keṇiyo jaṭilo pabbajjāvasena, evaṃ anāthapiṇḍikassa goyūthaṃ rakkhanto gopālakattena rājapīḷaṃ apaharanto attano kuṭumbaṃ rakkhati. So kālena kālaṃ pañca gorase gahetvā, mahāseṭṭhissa santikaṃ āgantvā niyyātetvā satthu santikaṃ gantvā, satthāraṃ passati, dhammaṃ suṇāti, attano vasanaṭṭhānaṃ āgamanatthāya satthāraṃ yācati. Satthā tasseva ñāṇaparipākaṃ āgamayamāno agantvā, aparabhāge mahatā bhikkhusaṅghena parivuto janapadacārikaṃ caranto, ‘‘idānissa ñāṇaṃ paripakka’’nti ñatvā tassa vasanaṭṭhānassa avidūre maggā okkamma aññatarasmiṃ rukkhamūle nisīdi tassa āgamanaṃ āgamayamāno. Nandopi kho ‘‘satthā kira janapadacārikaṃ caranto ito āgacchatī’’ti sutvā, haṭṭhatuṭṭho vegena gantvā, satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā katapaṭisanthāro ekamantaṃ nisīdi, athassa bhagavā dhammaṃ desesi. So sotāpattiphale patiṭṭhahitvā bhagavantaṃ nimantetvā sattāhaṃ pāyāsadānamadāsi, sattame divase bhagavā anumodanaṃ katvā pakkāmi. Tena vuttaṃ – ‘‘ekamantaṃ nisinnaṃ kho taṃ gopālakaṃ bhagavā dhammiyā kathāya sandassesi…pe… uṭṭhāyāsanā pakkāmī’’ti.
तत्थ सन्दस्सेसीति ‘‘इमे धम्मा कुसला, इमे धम्मा अकुसला’’तिआदिना कुसलादिधम्मे कम्मविपाके इधलोकपरलोके पच्चक्खतो दस्सेन्तो अनुपुब्बिकथावसाने चत्तारि अरियसच्चानि सम्मा दस्सेसि। समादपेसीति ‘‘सच्चाधिगमाय इमे नाम धम्मा अत्तनि उप्पादेतब्बा’’ति सीलादिधम्मे सम्मा गण्हापेत्वा तेसु तं पतिट्ठपेसि। समुत्तेजेसीति ते धम्मा समादिन्ना अनुक्कमेन भावियमाना निब्बेधभागिया हुत्वा तिक्खविसदा यथा खिप्पं अरियमग्गं आवहन्ति, तथा सम्मा उत्तेजेसि सम्मदेव तेजेसि। सम्पहंसेसीति भावनाय पुब्बेनापरं विसेसभावदस्सनेन चित्तस्स पमोदापनवसेन सुट्ठु पहंसेसि। अपिचेत्थ सावज्जानवज्जधम्मेसु दुक्खादीसु च सम्मोहविनोदनेन सन्दस्सनं, सम्मापटिपत्तियं पमादापनोदनेन समादपनं, चित्तस्सालसियापत्तिविनोदनेन समुत्तेजनं, सम्मापटिपत्तिसिद्धिया सम्पहंसनं वेदितब्बं। एवं सो भगवतो सामुक्कंसिकाय धम्मदेसनाय सोतापत्तिफले पतिट्ठहि। अधिवासेसीति तेन दिट्ठसच्चेन ‘‘अधिवासेतु मे, भन्ते भगवा’’तिआदिना निमन्तितो कायङ्गवाचङ्गं अचोपेन्तो चित्तेनेव अधिवासेसि सादियि। तेनेवाह ‘‘तुण्हीभावेना’’ति।
Tattha sandassesīti ‘‘ime dhammā kusalā, ime dhammā akusalā’’tiādinā kusalādidhamme kammavipāke idhalokaparaloke paccakkhato dassento anupubbikathāvasāne cattāri ariyasaccāni sammā dassesi. Samādapesīti ‘‘saccādhigamāya ime nāma dhammā attani uppādetabbā’’ti sīlādidhamme sammā gaṇhāpetvā tesu taṃ patiṭṭhapesi. Samuttejesīti te dhammā samādinnā anukkamena bhāviyamānā nibbedhabhāgiyā hutvā tikkhavisadā yathā khippaṃ ariyamaggaṃ āvahanti, tathā sammā uttejesi sammadeva tejesi. Sampahaṃsesīti bhāvanāya pubbenāparaṃ visesabhāvadassanena cittassa pamodāpanavasena suṭṭhu pahaṃsesi. Apicettha sāvajjānavajjadhammesu dukkhādīsu ca sammohavinodanena sandassanaṃ, sammāpaṭipattiyaṃ pamādāpanodanena samādapanaṃ, cittassālasiyāpattivinodanena samuttejanaṃ, sammāpaṭipattisiddhiyā sampahaṃsanaṃ veditabbaṃ. Evaṃ so bhagavato sāmukkaṃsikāya dhammadesanāya sotāpattiphale patiṭṭhahi. Adhivāsesīti tena diṭṭhasaccena ‘‘adhivāsetu me, bhante bhagavā’’tiādinā nimantito kāyaṅgavācaṅgaṃ acopento citteneva adhivāsesi sādiyi. Tenevāha ‘‘tuṇhībhāvenā’’ti.
अप्पोदकपायासन्ति निरुदकपायासं। पटियादापेत्वाति सम्पादेत्वा सज्जेत्वा। नवञ्च सप्पिन्ति नवनीतं गहेत्वा तावदेव विलीनं मण्डसप्पिञ्च पटियादापेत्वा। सहत्थाति आदरजातो सहत्थेनेव परिविसन्तो। सन्तप्पेसीति पटियत्तं भोजनं भोजेसि। सम्पवारेसीति ‘‘अलं अल’’न्ति वाचाय पटिक्खिपापेसि। भुत्ताविन्ति कतभत्तकिच्चं। ओनीतपत्तपाणिन्ति पत्ततो अपनीतपाणिं, ‘‘धोतपत्तपाणि’’न्तिपि पाठो, धोतपत्तहत्थन्ति अत्थो। नीचन्ति अनुच्चं आसनं गहेत्वा आसनेयेव निसीदनं अरियदेसवासीनं चारित्तं, सो पन सत्थु सन्तिके उपचारवसेन पञ्ञत्तस्स दारुफलकासनस्स समीपे निसीदि। धम्मिया कथायातिआदि सत्तमे दिवसे कतं अनुमोदनं सन्धाय वुत्तं । सो किर सत्ताहं भगवन्तं भिक्खुसङ्घञ्च तत्थ वसापेत्वा महादानं पवत्तेसि। सत्तमे पन दिवसे अप्पोदकपायासदानं अदासि। सत्था तस्स तस्मिं अत्तभावे उपरिमग्गत्थाय ञाणपरिपाकाभावतो अनुमोदनमेव कत्वा पक्कामि।
Appodakapāyāsanti nirudakapāyāsaṃ. Paṭiyādāpetvāti sampādetvā sajjetvā. Navañca sappinti navanītaṃ gahetvā tāvadeva vilīnaṃ maṇḍasappiñca paṭiyādāpetvā. Sahatthāti ādarajāto sahattheneva parivisanto. Santappesīti paṭiyattaṃ bhojanaṃ bhojesi. Sampavāresīti ‘‘alaṃ ala’’nti vācāya paṭikkhipāpesi. Bhuttāvinti katabhattakiccaṃ. Onītapattapāṇinti pattato apanītapāṇiṃ, ‘‘dhotapattapāṇi’’ntipi pāṭho, dhotapattahatthanti attho. Nīcanti anuccaṃ āsanaṃ gahetvā āsaneyeva nisīdanaṃ ariyadesavāsīnaṃ cārittaṃ, so pana satthu santike upacāravasena paññattassa dāruphalakāsanassa samīpe nisīdi. Dhammiyā kathāyātiādi sattame divase kataṃ anumodanaṃ sandhāya vuttaṃ . So kira sattāhaṃ bhagavantaṃ bhikkhusaṅghañca tattha vasāpetvā mahādānaṃ pavattesi. Sattame pana divase appodakapāyāsadānaṃ adāsi. Satthā tassa tasmiṃ attabhāve uparimaggatthāya ñāṇaparipākābhāvato anumodanameva katvā pakkāmi.
सीमन्तरिकायाति सीमन्तरे, तस्स गामस्स अन्तरं। गामवासिनो किर एकं तळाकं निस्साय तेन सद्धिं कलहं अकंसु। सो ते अभिभवित्वा तं तळाकं गण्हि। तेन बद्धाघातो एको पुरिसो तं सत्थु पत्तं गहेत्वा दूरं अनुगन्त्वा ‘‘निवत्ताहि उपासका’’ति वुत्ते भगवन्तं वन्दित्वा पदक्खिणं कत्वा भिक्खुसङ्घस्स च अञ्जलिं कत्वा याव दस्सनूपचारसमतिक्कमा दसनखसमोधानसमुज्जलं अञ्जलिं सिरसि पग्गय्ह पटिनिवत्तित्वा द्विन्नं गामानं अन्तरे अरञ्ञप्पदेसे एककं गच्छन्तं सरेन विज्झित्वा मारेसि। तेन वुत्तं अचिरपक्कन्तस्स…पे॰… वोरोपेसी’’ति। केनचिदेव करणीयेन ओहीयित्वा पच्छा गच्छन्ता भिक्खू तं तथा मतं दिस्वा भगवतो तमत्थं आरोचेसुं, तं सन्धाय वुत्तं ‘‘अथ खो सम्बहुला भिक्खू’’तिआदि।
Sīmantarikāyāti sīmantare, tassa gāmassa antaraṃ. Gāmavāsino kira ekaṃ taḷākaṃ nissāya tena saddhiṃ kalahaṃ akaṃsu. So te abhibhavitvā taṃ taḷākaṃ gaṇhi. Tena baddhāghāto eko puriso taṃ satthu pattaṃ gahetvā dūraṃ anugantvā ‘‘nivattāhi upāsakā’’ti vutte bhagavantaṃ vanditvā padakkhiṇaṃ katvā bhikkhusaṅghassa ca añjaliṃ katvā yāva dassanūpacārasamatikkamā dasanakhasamodhānasamujjalaṃ añjaliṃ sirasi paggayha paṭinivattitvā dvinnaṃ gāmānaṃ antare araññappadese ekakaṃ gacchantaṃ sarena vijjhitvā māresi. Tena vuttaṃ acirapakkantassa…pe… voropesī’’ti. Kenacideva karaṇīyena ohīyitvā pacchā gacchantā bhikkhū taṃ tathā mataṃ disvā bhagavato tamatthaṃ ārocesuṃ, taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘atha kho sambahulā bhikkhū’’tiādi.
एतमत्थं विदित्वाति यस्मा दिट्ठिसम्पन्नं अरियसावकं नन्दं मारेन्तेन पुरिसेन आनन्तरियकम्मं बहुलं अपुञ्ञं पसुतं, तस्मा यं चोरेहि च वेरीहि च कत्तब्बं, ततोपि घोरतरं इमेसं सत्तानं मिच्छापणिहितं चित्तं करोतीति इममत्थं जानित्वा तदत्थदीपनं इमं उदानं उदानेसि।
Etamatthaṃ viditvāti yasmā diṭṭhisampannaṃ ariyasāvakaṃ nandaṃ mārentena purisena ānantariyakammaṃ bahulaṃ apuññaṃ pasutaṃ, tasmā yaṃ corehi ca verīhi ca kattabbaṃ, tatopi ghorataraṃ imesaṃ sattānaṃ micchāpaṇihitaṃ cittaṃ karotīti imamatthaṃ jānitvā tadatthadīpanaṃ imaṃ udānaṃ udānesi.
तत्थ दिसो दिसन्ति दूसको दूसनीयं चोरो चोरं, दिस्वाति वचनसेसो। यं तं कयिराति यं तस्स अनयब्यसनं करेय्य, दुतियपदेपि एसेव नयो। इदं वुत्तं होति – एको एकस्स मित्तदुब्भी चोरो पुत्तदारखेत्तवत्थुगोमहिंसादीसु अपरज्झन्तो यस्स अपरज्झति, तम्पि तथेव अत्तनि अपरज्झन्तं चोरं दिस्वा, वेरी वा पन केनचिदेव कारणेन बद्धवेरं वेरिं दिस्वा अत्तनो कक्खळताय दारुणताय यं तस्स अनयब्यसनं करेय्य, पुत्तदारं वा पीळेय्य, खेत्तादीनि वा नासेय्य, जीविता वा वोरोपेय्य , दससु अकुसलकम्मपथेसु मिच्छाठपितत्ता मिच्छापणिहितं चित्तं पापियो नं ततो करे, नं पुरिसं पापतरं ततो करेय्य। वुत्तप्पकारो हि दिसो वा वेरी वा दिसस्स वा वेरिनो वा इमस्मिंयेव अत्तभावे दुक्खं वा उप्पादेय्य, जीवितक्खयं वा करेय्य। इदं पन अकुसलकम्मपथेसु मिच्छाठपितं चित्तं दिट्ठेव धम्मे अनयब्यसनं पापेति, अत्तभावसतसहस्सेसुपि चतूसु अपायेसु खिपित्वा सीसमस्स उक्खिपितुं न देतीति।
Tattha diso disanti dūsako dūsanīyaṃ coro coraṃ, disvāti vacanaseso. Yaṃ taṃ kayirāti yaṃ tassa anayabyasanaṃ kareyya, dutiyapadepi eseva nayo. Idaṃ vuttaṃ hoti – eko ekassa mittadubbhī coro puttadārakhettavatthugomahiṃsādīsu aparajjhanto yassa aparajjhati, tampi tatheva attani aparajjhantaṃ coraṃ disvā, verī vā pana kenacideva kāraṇena baddhaveraṃ veriṃ disvā attano kakkhaḷatāya dāruṇatāya yaṃ tassa anayabyasanaṃ kareyya, puttadāraṃ vā pīḷeyya, khettādīni vā nāseyya, jīvitā vā voropeyya , dasasu akusalakammapathesu micchāṭhapitattā micchāpaṇihitaṃ cittaṃ pāpiyo naṃ tato kare, naṃ purisaṃ pāpataraṃ tato kareyya. Vuttappakāro hi diso vā verī vā disassa vā verino vā imasmiṃyeva attabhāve dukkhaṃ vā uppādeyya, jīvitakkhayaṃ vā kareyya. Idaṃ pana akusalakammapathesu micchāṭhapitaṃ cittaṃ diṭṭheva dhamme anayabyasanaṃ pāpeti, attabhāvasatasahassesupi catūsu apāyesu khipitvā sīsamassa ukkhipituṃ na detīti.
ततियसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Tatiyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / उदानपाळि • Udānapāḷi / ३. गोपालकसुत्तं • 3. Gopālakasuttaṃ
