Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ (ដីកា) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā)

    ៧. គោបាលសុត្តវណ្ណនា

    7. Gopālasuttavaṇṇanā

    ១៧. សត្តមេ តិស្សោ កថាតិ តិស្សោ អដ្ឋកថា, តិវិធា សុត្តស្ស អត្ថវណ្ណនាតិ អត្ថោ។ ឯកេកំ បទំ នាឡំ មូលំ ឯតិស្សាតិ ឯវំសញ្ញិតា ឯកនាឡិកា។ ឯកេកំ វា បទំ នាឡំ អត្ថនិគ្គមនមគ្គោ ឯតិស្សាតិ ឯកនាឡិកា។ តេនាហ ‘‘ឯកេកស្ស បទស្ស អត្ថកថន’’ន្តិ។ ចត្តារោ អំសា ភាគា អត្ថសល្លក្ខណូបាយា ឯតិស្សាតិ ចតុរស្សា។ តេនាហ ‘‘ចតុក្កំ ពន្ធិត្វា កថន’’ន្តិ។ និយមតោ និសិន្នស្ស អារទ្ធស្ស វត្តោ សំវត្តោ ឯតិស្សា អត្ថីតិ និសិន្នវត្តិកា, យថារទ្ធស្ស អត្ថស្ស វិសុំ វិសុំ បរិយោសាបិកាតិ អត្ថោ។ តេនាហ ‘‘បណ្ឌិតគោបាលកំ ទស្សេត្វា’’តិអាទិ។ ឯកេកស្សបិ បទស្ស បិណ្ឌត្ថទស្សនវសេន ពហូនំ បទានំ ឯកជ្ឈំ អត្ថំ អកថេត្វា ឯកមេកស្ស បទស្ស អត្ថវណ្ណនា អយំ សព្ពត្ថ លព្ភតិ។ ចតុក្កំ ពន្ធិត្វាតិ កណ្ហបក្ខេ ឧបមោបមេយ្យទ្វយំ, តថា សុក្កបក្ខេតិ ឥទំ ចតុក្កំ យោជេត្វា។ អយំ ឯទិសេសុ ឯវ សុត្តេសុ លព្ភតិ។ បរិយោសានគមនន្តិ កេចិ តាវ អាហុ ‘‘កណ្ហបក្ខេ ឧបមំ ទស្សេត្វា ឧបមា ច នាម យាវទេវ ឧបមេយ្យសម្បដិបាទនត្ថាតិ ឧបមេយ្យត្ថំ អាហរិត្វា សំកិលេសបក្ខនិទ្ទេសោ ច វោទានបក្ខវិភាវនត្ថាយាតិ សុក្កបក្ខម្បិ ឧបមោបមេយ្យវិភាគេន អាហរិត្វា សុត្តត្ថស្ស បរិយោសាបនំ។ កណ្ហបក្ខេ ឧបមេយ្យំ ទស្សេត្វា បរិយោសានគមនាទីសុបិ ឯសេវ នយោ’’តិ។ អបរេ បន ‘‘កណ្ហបក្ខេ, សុក្កបក្ខេ ច តំតំឧបមូបមេយ្យត្ថានំ វិសុំ វិសុំ បរិយោសាបេត្វាវ កថនំ បរិយោសានគមន’’ន្តិ វទន្តិ។ អយន្តិ និសិន្នវត្តិកា។ ឥធាតិ ឥមស្មិំ គោបាលកសុត្តេ។ សព្ពាចរិយានំ អាចិណ្ណាតិ សព្ពេហិបិ បុព្ពាចរិយេហិ អាចរិតា សំវណ្ណិតា, តថា ចេវ បាឡិ បវត្តាតិ។

    17. Sattame tisso kathāti tisso aṭṭhakathā, tividhā suttassa atthavaṇṇanāti attho. Ekekaṃ padaṃ nāḷaṃ mūlaṃ etissāti evaṃsaññitā ekanāḷikā. Ekekaṃ vā padaṃ nāḷaṃ atthaniggamanamaggo etissāti ekanāḷikā. Tenāha ‘‘ekekassa padassa atthakathana’’nti. Cattāro aṃsā bhāgā atthasallakkhaṇūpāyā etissāti caturassā. Tenāha ‘‘catukkaṃ bandhitvā kathana’’nti. Niyamato nisinnassa āraddhassa vatto saṃvatto etissā atthīti nisinnavattikā, yathāraddhassa atthassa visuṃ visuṃ pariyosāpikāti attho. Tenāha ‘‘paṇḍitagopālakaṃ dassetvā’’tiādi. Ekekassapi padassa piṇḍatthadassanavasena bahūnaṃ padānaṃ ekajjhaṃ atthaṃ akathetvā ekamekassa padassa atthavaṇṇanā ayaṃ sabbattha labbhati. Catukkaṃ bandhitvāti kaṇhapakkhe upamopameyyadvayaṃ, tathā sukkapakkheti idaṃ catukkaṃ yojetvā. Ayaṃ edisesu eva suttesu labbhati. Pariyosānagamananti keci tāva āhu ‘‘kaṇhapakkhe upamaṃ dassetvā upamā ca nāma yāvadeva upameyyasampaṭipādanatthāti upameyyatthaṃ āharitvā saṃkilesapakkhaniddeso ca vodānapakkhavibhāvanatthāyāti sukkapakkhampi upamopameyyavibhāgena āharitvā suttatthassa pariyosāpanaṃ. Kaṇhapakkhe upameyyaṃ dassetvā pariyosānagamanādīsupi eseva nayo’’ti. Apare pana ‘‘kaṇhapakkhe, sukkapakkhe ca taṃtaṃupamūpameyyatthānaṃ visuṃ visuṃ pariyosāpetvāva kathanaṃ pariyosānagamana’’nti vadanti. Ayanti nisinnavattikā. Idhāti imasmiṃ gopālakasutte. Sabbācariyānaṃ āciṇṇāti sabbehipi pubbācariyehi ācaritā saṃvaṇṇitā, tathā ceva pāḷi pavattāti.

    អង្គីយន្តិ អវយវភាវេន ញាយន្តីតិ អង្គានិ, កោដ្ឋាសា។ តានិ បនេត្ថ យស្មា សាវជ្ជសភាវានិ, តស្មា អាហ ‘‘អង្គេហីតិ អគុណកោដ្ឋាសេហី’’តិ។ គោមណ្ឌលន្តិ គោសមូហំ។ បរិហរិតុន្តិ រក្ខិតុំ។ តំ បន បរិហរណំ បរិគ្គហេត្វា វិចរណន្តិ អាហ ‘‘បរិគ្គហេត្វា វិចរិតុ’’ន្តិ។ វឌ្ឍិន្តិ គុន្នំ ពហុភាវំ ពហុគោរសតាសង្ខាតំ បរិវុទ្ធិំ។ ‘‘ឯត្តកមិទ’’ន្តិ រូបីយតីតិ រូបំ, បរិមាណបរិច្ឆេទោបិ សរីររូបម្បីតិ អាហ ‘‘គណនតោ វា វណ្ណតោ វា’’តិ។ ន បរិយេសតិ វិនដ្ឋភាវស្សេវ អជាននតោ។ នីលាតិ ឯត្ថ ឥតិ-សទ្ទោ អាទិអត្ថោ។ តេន សេតសពលាទិវណ្ណំ សង្គណ្ហាតិ។

    Aṅgīyanti avayavabhāvena ñāyantīti aṅgāni, koṭṭhāsā. Tāni panettha yasmā sāvajjasabhāvāni, tasmā āha ‘‘aṅgehīti aguṇakoṭṭhāsehī’’ti. Gomaṇḍalanti gosamūhaṃ. Pariharitunti rakkhituṃ. Taṃ pana pariharaṇaṃ pariggahetvā vicaraṇanti āha ‘‘pariggahetvā vicaritu’’nti. Vaḍḍhinti gunnaṃ bahubhāvaṃ bahugorasatāsaṅkhātaṃ parivuddhiṃ. ‘‘Ettakamida’’nti rūpīyatīti rūpaṃ, parimāṇaparicchedopi sarīrarūpampīti āha ‘‘gaṇanato vā vaṇṇato vā’’ti. Na pariyesati vinaṭṭhabhāvasseva ajānanato. Nīlāti ettha iti-saddo ādiattho. Tena setasabalādivaṇṇaṃ saṅgaṇhāti.

    ធនុសត្តិសូលាទីតិ ឯត្ថ ឥស្សាសាចរិយានំ គាវីសុ កតំ ធនុលក្ខណំ។ កុមារភត្តិគណានំ គាវីសុ កតំ សត្តិលក្ខណំ។ ឥស្សរភត្តិគណានំ គាវីសុ កតំ សូលលក្ខណន្តិ យោជនា។ អាទិ-សទ្ទេន រាមវាសុទេវគណាទីនំ គាវីសុ កតំ ផរសុចក្កាទិលក្ខណំ សង្គណ្ហាតិ។

    Dhanusattisūlādīti ettha issāsācariyānaṃ gāvīsu kataṃ dhanulakkhaṇaṃ. Kumārabhattigaṇānaṃ gāvīsu kataṃ sattilakkhaṇaṃ. Issarabhattigaṇānaṃ gāvīsu kataṃ sūlalakkhaṇanti yojanā. Ādi-saddena rāmavāsudevagaṇādīnaṃ gāvīsu kataṃ pharasucakkādilakkhaṇaṃ saṅgaṇhāti.

    នីលមក្ខិកាតិ បិង្គលមក្ខិកា, ខុទ្ទកមក្ខិកា ឯវ វា។ សដតិ រុជតិ ឯតាយាតិ សាដិកា, សំវឌ្ឍា សាដិកា អាសាដិកា។ តេនាហ ‘‘វឌ្ឍន្តី’’តិអាទិ។ ហារេតាតិ អបនេតា។

    Nīlamakkhikāti piṅgalamakkhikā, khuddakamakkhikā eva vā. Saṭati rujati etāyāti sāṭikā, saṃvaḍḍhā sāṭikā āsāṭikā. Tenāha ‘‘vaḍḍhantī’’tiādi. Hāretāti apanetā.

    វាកេនាតិ វាកបដ្ដេន។ ចីរកេនាតិ បិលោតិកេន។ អន្តោវស្សេតិ វស្សកាលស្ស អព្ភន្តរេ។ និគ្គាហន្តិ សុសុមារាទិគ្គាហរហិតំ។ បីតន្តិ បានីយស្ស បីតភាវំ។ សីហព្យគ្ឃាទិបរិស្សយេន សាសង្កោ សប្បដិភយោ

    Vākenāti vākapaṭṭena. Cīrakenāti pilotikena. Antovasseti vassakālassa abbhantare. Niggāhanti susumārādiggāharahitaṃ. Pītanti pānīyassa pītabhāvaṃ. Sīhabyagghādiparissayena sāsaṅko sappaṭibhayo.

    បញ្ច អហានិ ឯកស្សាតិ បញ្ចាហិកោ, សោ ឯវ វារោតិ, បញ្ចាហិកវារោ។ ឯវំ សត្តាហិកវារោបិ វេទិតព្ពោ។ ចិណ្ណដ្ឋានន្តិ ចរិតដ្ឋានំ គោចរគ្គហិតដ្ឋានំ។

    Pañca ahāni ekassāti pañcāhiko, so eva vāroti, pañcāhikavāro. Evaṃ sattāhikavāropi veditabbo. Ciṇṇaṭṭhānanti caritaṭṭhānaṃ gocaraggahitaṭṭhānaṃ.

    បិតិដ្ឋានន្តិ បិតរា កាតព្ពដ្ឋានំ, បិតរា កាតព្ពកិច្ចន្តិ អត្ថោ។ យថារុចិំ គហេត្វា គច្ឆន្តីតិ គុន្នំ រុចិអនុរូបំ គោចរភូមិំ វា នទិបារំ វា គហេត្វា គច្ឆន្តិ។ គោភត្តន្តិ កប្បាសដ្ឋិកាទិមិស្សំ គោភុញ្ជិតព្ពំ ភត្តំ។ ភត្តគ្គហណេនេវ យាគុបិ សង្គហិតា។

    Pitiṭṭhānanti pitarā kātabbaṭṭhānaṃ, pitarā kātabbakiccanti attho. Yathāruciṃ gahetvā gacchantīti gunnaṃ rucianurūpaṃ gocarabhūmiṃ vā nadipāraṃ vā gahetvā gacchanti. Gobhattanti kappāsaṭṭhikādimissaṃ gobhuñjitabbaṃ bhattaṃ. Bhattaggahaṇeneva yāgupi saṅgahitā.

    ទ្វីហាការេហីតិ វុត្តំ អាការទ្វយំ ទស្សេតុំ ‘‘គណនតោ វា សមុដ្ឋានតោ វា’’តិ វុត្តំ។ ឯវំ បាឡិយំ អាគតាតិ ‘‘ឧបចយោ សន្តតី’’តិ ជាតិំ ទ្វិធា ភិន្ទិត្វា ហទយវត្ថុំ អគ្គហេត្វា ទសាយតនានិ បញ្ចទស សុខុមរូបានីតិ ឯវំ រូបកណ្ឌបាឡិយំ (ធ. ស. ៦៦៦) អាគតា។ បញ្ចវីសតិ រូបកោដ្ឋាសាតិ សលក្ខណតោ អញ្ញមញ្ញសង្ករាភាវតោ រូបភាគា។ រូបកោដ្ឋាសាតិ វា វិសុំ វិសុំ អប្បវត្តិត្វា កលាបភាវេនេវ បវត្តនតោ រូបកលាបា។ កោដ្ឋាសាតិ ច អំសា អវយវាតិ អត្ថោ។ កោដ្ឋន្តិ វា សរីរំ, តស្ស អំសា កេសាទយោ កោដ្ឋាសាតិ អញ្ញេបិ អវយវា កោដ្ឋាសា វិយ កោដ្ឋាសា។

    Dvīhākārehīti vuttaṃ ākāradvayaṃ dassetuṃ ‘‘gaṇanato vā samuṭṭhānato vā’’ti vuttaṃ. Evaṃ pāḷiyaṃ āgatāti ‘‘upacayo santatī’’ti jātiṃ dvidhā bhinditvā hadayavatthuṃ aggahetvā dasāyatanāni pañcadasa sukhumarūpānīti evaṃ rūpakaṇḍapāḷiyaṃ (dha. sa. 666) āgatā. Pañcavīsati rūpakoṭṭhāsāti salakkhaṇato aññamaññasaṅkarābhāvato rūpabhāgā. Rūpakoṭṭhāsāti vā visuṃ visuṃ appavattitvā kalāpabhāveneva pavattanato rūpakalāpā. Koṭṭhāsāti ca aṃsā avayavāti attho. Koṭṭhanti vā sarīraṃ, tassa aṃsā kesādayo koṭṭhāsāti aññepi avayavā koṭṭhāsā viya koṭṭhāsā.

    សេយ្យថាបីតិអាទិ ឧបមាសំសន្ទនំ។ តត្ថ រូបំ បរិគ្គហេត្វាតិ យថាវុត្តំ រូបំ សលក្ខណតោ ញាណេន បរិគ្គណ្ហិត្វា។ អរូបំ វវត្ថបេត្វាតិ តំ រូបំ និស្សាយ អារម្មណញ្ច កត្វា បវត្តមានេ វេទនាទិកេ ចត្តារោ ខន្ធេ អរូបន្តិ វវត្ថបេត្វា។ រូបារូបំ បរិគ្គហេត្វាតិ បុន តត្ថ យំ រូប្បនលក្ខណំ, តំ រូបំ។ តទញ្ញំ អរូបំ។ ឧភយវិនិមុត្តំ កិញ្ចិ នត្ថិ អត្តា វា អត្តនិយំ វាតិ ឯវំ រូបារូបំ បរិគ្គហេត្វា។ តទុភយញ្ច អវិជ្ជាទិនា បច្ចយេន សបច្ចយន្តិ បច្ចយំ សល្លក្ខេត្វា, អនិច្ចតាទិលក្ខណំ អារោបេត្វា យោ កលាបសម្មសនាទិក្កមេន កម្មដ្ឋានំ មត្ថកំ បាបេតុំ ន សក្កោតិ, សោ ន វឌ្ឍតីតិ យោជនា។

    Seyyathāpītiādi upamāsaṃsandanaṃ. Tattha rūpaṃ pariggahetvāti yathāvuttaṃ rūpaṃ salakkhaṇato ñāṇena pariggaṇhitvā. Arūpaṃ vavatthapetvāti taṃ rūpaṃ nissāya ārammaṇañca katvā pavattamāne vedanādike cattāro khandhe arūpanti vavatthapetvā. Rūpārūpaṃ pariggahetvāti puna tattha yaṃ rūppanalakkhaṇaṃ, taṃ rūpaṃ. Tadaññaṃ arūpaṃ. Ubhayavinimuttaṃ kiñci natthi attā vā attaniyaṃ vāti evaṃ rūpārūpaṃ pariggahetvā. Tadubhayañca avijjādinā paccayena sapaccayanti paccayaṃ sallakkhetvā, aniccatādilakkhaṇaṃ āropetvā yo kalāpasammasanādikkamena kammaṭṭhānaṃ matthakaṃ pāpetuṃ na sakkoti, so na vaḍḍhatīti yojanā.

    ឯត្តកំ រូបំ ឯកសមុដ្ឋានន្តិ ចក្ខាយតនំ, សោតាយតនំ, ឃានាយតនំ, ជិវ្ហាយតនំ, កាយាយតនំ, ឥត្ថិន្ទ្រិយំ, បុរិសិន្ទ្រិយំ, ជីវិតិន្ទ្រិយន្តិ អដ្ឋវិធំ កម្មវសេន; កាយវិញ្ញត្តិ, វចីវិញ្ញត្តីតិ ឥទំ ទ្វយំ ចិត្តវសេនាតិ ឯត្តកំ រូបំ ឯកសមុដ្ឋានំ។ សទ្ទាយតនមេកំ ឧតុចិត្តវសេន ទ្វិសមុដ្ឋានំ។ រូបស្ស លហុតា, មុទុតា, កម្មញ្ញតាតិ ឯត្តកំ រូបំ ឧតុចិត្តាហារវសេន តិសមុដ្ឋានំ។ រូបាយតនំ, គន្ធាយតនំ, រសាយតនំ, ផោដ្ឋព្ពាយតនំ, អាកាសធាតុ, អាបោធាតុ, កពឡីការោ អាហារោតិ ឯត្តកំ រូបំ ឧតុចិត្តាហារកម្មវសេន ចតុសមុដ្ឋានំ។ ឧបចយោ, សន្តតិ, ជរតា, រូបស្ស អនិច្ចតាតិ ឯត្តកំ រូបំ ន កុតោចិ សមុដ្ឋាតីតិ ន ជានាតិ។ សមុដ្ឋានតោ រូបំ អជានន្តោតិអាទីសុ វត្តព្ពំ ‘‘គណនតោ រូបំ អជានន្តោ’’តិអាទីសុ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ។

    Ettakaṃ rūpaṃ ekasamuṭṭhānanti cakkhāyatanaṃ, sotāyatanaṃ, ghānāyatanaṃ, jivhāyatanaṃ, kāyāyatanaṃ, itthindriyaṃ, purisindriyaṃ, jīvitindriyanti aṭṭhavidhaṃ kammavasena; kāyaviññatti, vacīviññattīti idaṃ dvayaṃ cittavasenāti ettakaṃ rūpaṃ ekasamuṭṭhānaṃ. Saddāyatanamekaṃ utucittavasena dvisamuṭṭhānaṃ. Rūpassa lahutā, mudutā, kammaññatāti ettakaṃ rūpaṃ utucittāhāravasena tisamuṭṭhānaṃ. Rūpāyatanaṃ, gandhāyatanaṃ, rasāyatanaṃ, phoṭṭhabbāyatanaṃ, ākāsadhātu, āpodhātu, kabaḷīkāro āhāroti ettakaṃ rūpaṃ utucittāhārakammavasena catusamuṭṭhānaṃ. Upacayo, santati, jaratā, rūpassa aniccatāti ettakaṃ rūpaṃ na kutoci samuṭṭhātīti na jānāti. Samuṭṭhānato rūpaṃ ajānantotiādīsu vattabbaṃ ‘‘gaṇanato rūpaṃ ajānanto’’tiādīsu vuttanayeneva veditabbaṃ.

    កម្មលក្ខណោតិ អត្តនា កតំ ទុច្ចរិតកម្មំ លក្ខណំ ឯតស្សាតិ កម្មលក្ខណោ, ពាលោ។ វុត្តញ្ហេតំ – ‘‘តីណិមានិ, ភិក្ខវេ, ពាលស្ស ពាលលក្ខណានិ។ កតមានិ តីណិ? ទុច្ចិន្តិតចិន្តី ហោតិ, ទុព្ភាសិតភាសី, ទុក្កដកម្មការី ។ ឥមានិ ខោ…បេ.… លក្ខណានី’’តិ (ម. និ. ៣.២៤៦; អ. និ. ៣.៣)។ អត្តនា កតំ សុចរិតកម្មំ លក្ខណំ ឯតស្សាតិ កម្មលក្ខណោ, បណ្ឌិតោ។ វុត្តម្បិ ចេតំ ‘‘តីណិមានិ, ភិក្ខវេ, បណ្ឌិតស្ស បណ្ឌិតលក្ខណានិ។ កតមានិ តីណិ? សុចិន្តិតចិន្តី ហោតិ, សុភាសិតភាសី, សុកតកម្មការី។ ឥមានិ ខោ…បេ.… បណ្ឌិតលក្ខណានី’’តិ (ម. និ. ៣.២៥៣; អ. និ. ៣.៣)។ តេនាហ ‘‘កុសលាកុសលកម្មំ បណ្ឌិតពាលលក្ខណ’’ន្តិ។

    Kammalakkhaṇoti attanā kataṃ duccaritakammaṃ lakkhaṇaṃ etassāti kammalakkhaṇo, bālo. Vuttañhetaṃ – ‘‘tīṇimāni, bhikkhave, bālassa bālalakkhaṇāni. Katamāni tīṇi? Duccintitacintī hoti, dubbhāsitabhāsī, dukkaṭakammakārī . Imāni kho…pe… lakkhaṇānī’’ti (ma. ni. 3.246; a. ni. 3.3). Attanā kataṃ sucaritakammaṃ lakkhaṇaṃ etassāti kammalakkhaṇo, paṇḍito. Vuttampi cetaṃ ‘‘tīṇimāni, bhikkhave, paṇḍitassa paṇḍitalakkhaṇāni. Katamāni tīṇi? Sucintitacintī hoti, subhāsitabhāsī, sukatakammakārī. Imāni kho…pe… paṇḍitalakkhaṇānī’’ti (ma. ni. 3.253; a. ni. 3.3). Tenāha ‘‘kusalākusalakammaṃ paṇḍitabālalakkhaṇa’’nti.

    ពាលេ វជ្ជេត្វា បណ្ឌិតេ ន សេវតីតិ យំ ពាលបុគ្គលេ វជ្ជេត្វា បណ្ឌិតសេវនំ អត្ថកាមេន កាតព្ពំ, តំ ន ករោតិ។ តថាភូតស្ស ច អយមាទីនវោតិ ទស្សេតុំ បុន ‘‘ពាលេ វជ្ជេត្វា’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ យំ ភគវតា ‘‘ឥទំ វោ កប្បតី’’តិ អនុញ្ញាតំ, តទនុលោមញ្ចេ, តំ កប្បិយំ។ យំ ‘‘ឥទំ វោ ន កប្បតី’’តិ បដិក្ខិត្តំ, តទនុលោមញ្ចេ, តំ អកប្បិយំ។ យំ កោសល្លសម្ភូតំ, តំ កុសលំ, តប្បដិបក្ខំ អកុសលំ។ តទេវ សាវជ្ជំ, កុសលំ អនវជ្ជំ។ អាបត្តិតោ អាទិតោ ទ្វេ អាបត្តិក្ខន្ធា គរុកំ, តទញ្ញំ លហុកំ។ ធម្មតោ មហាសាវជ្ជំ គរុកំ, អប្បសាវជ្ជំ លហុកំ។ សប្បដិការំ សតេកិច្ឆំ, អប្បដិការំ អតេកិច្ឆំ។ ធម្មតានុគតំ ការណំ, ឥតរំ អការណំ។ តំ អជានន្តោតិ កប្បិយាកប្បិយំ, គរុក-លហុកំ, សតេកិច្ឆាតេកិច្ឆំ អជានន្តោ សុវិសុទ្ធំ កត្វា សីលំ រក្ខិតុំ ន សក្កោតិ។ កុសលាកុសលំ, សាវជ្ជានវជ្ជំ, ការណាការណំ អជានន្តោ ខន្ធាទីសុ អកុសលតាយ រូបារូបបរិគ្គហម្បិ កាតុំ ន សក្កោតិ, កុតោ តស្ស កម្មដ្ឋានំ គហេត្វា វឌ្ឍនា។ តេនាហ ‘‘កម្មដ្ឋានំ គហេត្វា វឌ្ឍេតុំ ន សក្កោតី’’តិ។

    Bāle vajjetvā paṇḍite na sevatīti yaṃ bālapuggale vajjetvā paṇḍitasevanaṃ atthakāmena kātabbaṃ, taṃ na karoti. Tathābhūtassa ca ayamādīnavoti dassetuṃ puna ‘‘bāle vajjetvā’’tiādi vuttaṃ. Tattha yaṃ bhagavatā ‘‘idaṃ vo kappatī’’ti anuññātaṃ, tadanulomañce, taṃ kappiyaṃ. Yaṃ ‘‘idaṃ vo na kappatī’’ti paṭikkhittaṃ, tadanulomañce, taṃ akappiyaṃ. Yaṃ kosallasambhūtaṃ, taṃ kusalaṃ, tappaṭipakkhaṃ akusalaṃ. Tadeva sāvajjaṃ, kusalaṃ anavajjaṃ. Āpattito ādito dve āpattikkhandhā garukaṃ, tadaññaṃ lahukaṃ. Dhammato mahāsāvajjaṃ garukaṃ, appasāvajjaṃ lahukaṃ. Sappaṭikāraṃ satekicchaṃ, appaṭikāraṃ atekicchaṃ. Dhammatānugataṃ kāraṇaṃ, itaraṃ akāraṇaṃ. Taṃ ajānantoti kappiyākappiyaṃ, garuka-lahukaṃ, satekicchātekicchaṃ ajānanto suvisuddhaṃ katvā sīlaṃ rakkhituṃ na sakkoti. Kusalākusalaṃ, sāvajjānavajjaṃ, kāraṇākāraṇaṃ ajānanto khandhādīsu akusalatāya rūpārūpapariggahampi kātuṃ na sakkoti, kuto tassa kammaṭṭhānaṃ gahetvā vaḍḍhanā. Tenāha ‘‘kammaṭṭhānaṃ gahetvā vaḍḍhetuṃ na sakkotī’’ti.

    គោវណសទិសេ អត្តភាវេ ឧប្បជ្ជិត្វា តត្ថ ទុក្ខុប្បត្តិហេតុតោ មិច្ឆាវិតក្កា អាសាដិកា វិយាតិ អាសាដិកាតិ អាហ ‘‘អកុសលវិតក្កំ អាសាដិកំ អហារេត្វា’’តិ។

    Govaṇasadise attabhāve uppajjitvā tattha dukkhuppattihetuto micchāvitakkā āsāṭikā viyāti āsāṭikāti āha ‘‘akusalavitakkaṃ āsāṭikaṃ ahāretvā’’ti.

    ‘‘គណ្ឌោតិ ខោ, ភិក្ខវេ, បញ្ចន្នេតំ ឧបាទានក្ខន្ធានំ អធិវចន’’ន្តិ (សំ. និ. ៤.១០៣; អ. និ. ៨.៥៦; ៩.១៥) វចនតោ ឆហិ វណមុខេហិ វិស្សន្ទមានយូសោ គណ្ឌោ វិយ បិលោតិកាខណ្ឌេន ឆទ្វារេហិ វិស្សន្ទមានកិលេសាសុចិ អត្តភាវវណោ សតិសំវរេន បិទហិតព្ពោ, អយំ បន ឯវំ ន ករោតីតិ អាហ ‘‘យថា សោ គោបាលកោ វណំ ន បដិច្ឆាទេតិ, ឯវំ សំវរំ ន សម្បាទេតី’’តិ។

    ‘‘Gaṇḍoti kho, bhikkhave, pañcannetaṃ upādānakkhandhānaṃ adhivacana’’nti (saṃ. ni. 4.103; a. ni. 8.56; 9.15) vacanato chahi vaṇamukhehi vissandamānayūso gaṇḍo viya pilotikākhaṇḍena chadvārehi vissandamānakilesāsuci attabhāvavaṇo satisaṃvarena pidahitabbo, ayaṃ pana evaṃ na karotīti āha ‘‘yathā so gopālako vaṇaṃ na paṭicchādeti, evaṃ saṃvaraṃ na sampādetī’’ti.

    យថា ធូមោ ឥន្ធនំ និស្សាយ ឧប្បជ្ជមានោ សណ្ហោ សុខុមោ, តំ តំ វិវរំ អនុបវិស្ស ព្យាបេន្តោ សត្តានំ ឌំសមកសាទិបរិស្សយំ វិនោទេតិ, អគ្គិជាលាសមុដ្ឋានស្ស បុព្ពង្គមោ ហោតិ, ឯវំ ធម្មទេសនាញាណស្ស ឥន្ធនភូតំ រូបារូបធម្មជាតំ និស្សាយ ឧប្បជ្ជមានា សណ្ហា សុខុមា តំ តំ ខន្ធន្តរំ អាយតនន្តរញ្ច អនុបវិស្ស ព្យាបេតិ, សត្តានំ មិច្ឆាវិតក្កាទិបរិស្សយំ វិនោទេតិ, ញាណគ្គិជាលាសមុដ្ឋាបនស្ស បុព្ពង្គមោ ហោតិ, តស្មា ធូមោ វិយាតិ ធូមោតិ អាហ ‘‘គោបាលកោ ធូមំ វិយ ធម្មទេសនាធូមំ ន ករោតី’’តិ។ អត្តនោ សន្តិកំ ឧបគន្ត្វា និសិន្នស្ស កាតព្ពា តទនុច្ឆវិកា ធម្មកថា ឧបនិសិន្នកកថា។ កតស្ស ទានាទិបុញ្ញស្ស អនុមោទនកថា អនុមោទនា។ តតោតិ ធម្មកថាទីនំ អករណតោ។ ‘‘ពហុស្សុតោ គុណវាតិ ន ជានន្តី’’តិ កស្មា វុត្តំ? ននុ អត្តនោ ជានាបនត្ថំ ធម្មកថាទិ ន កាតព្ពមេវាតិ? សច្ចំ ន កាតព្ពមេវ, សុទ្ធាសយេន បន ធម្មេ កថិតេ តស្ស គុណជាននំ សន្ធាយេតំ វុត្តំ។ តេនាហ ភគវា –

    Yathā dhūmo indhanaṃ nissāya uppajjamāno saṇho sukhumo, taṃ taṃ vivaraṃ anupavissa byāpento sattānaṃ ḍaṃsamakasādiparissayaṃ vinodeti, aggijālāsamuṭṭhānassa pubbaṅgamo hoti, evaṃ dhammadesanāñāṇassa indhanabhūtaṃ rūpārūpadhammajātaṃ nissāya uppajjamānā saṇhā sukhumā taṃ taṃ khandhantaraṃ āyatanantarañca anupavissa byāpeti, sattānaṃ micchāvitakkādiparissayaṃ vinodeti, ñāṇaggijālāsamuṭṭhāpanassa pubbaṅgamo hoti, tasmā dhūmo viyāti dhūmoti āha ‘‘gopālako dhūmaṃ viya dhammadesanādhūmaṃ na karotī’’ti. Attano santikaṃ upagantvā nisinnassa kātabbā tadanucchavikā dhammakathā upanisinnakakathā. Katassa dānādipuññassa anumodanakathā anumodanā. Tatoti dhammakathādīnaṃ akaraṇato. ‘‘Bahussuto guṇavāti na jānantī’’ti kasmā vuttaṃ? Nanu attano jānāpanatthaṃ dhammakathādi na kātabbamevāti? Saccaṃ na kātabbameva, suddhāsayena pana dhamme kathite tassa guṇajānanaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Tenāha bhagavā –

    ‘‘នាភាសមានំ ជានន្តិ, មិស្សំ ពាលេហិ បណ្ឌិតំ;

    ‘‘Nābhāsamānaṃ jānanti, missaṃ bālehi paṇḍitaṃ;

    ភាសយេ ជោតយេ ធម្មំ, បគ្គណ្ហេ ឥសិនំ ធជ’’ន្តិ។

    Bhāsaye jotaye dhammaṃ, paggaṇhe isinaṃ dhaja’’nti.

    តរន្តិ ឱតរន្តិ ឯត្ថាតិ តិត្ថំ, នទិតឡាកាទីនំ នហានបានាទិអត្ថំ ឱតរណដ្ឋានំ។ យថា បន តំ ឧទកេន ឱតិណ្ណសត្តានំ សរីរមលំ បវាហេតិ, បរិស្សមំ វិនោទេតិ, វិសុទ្ធិំ ឧប្បាទេតិ, ឯវំ ពហុស្សុតា អត្តនោ សមីបំ ឱតិណ្ណសត្តានំ ធម្មោទកេន ចិត្តមលំ បវាហេន្តិ, បរិស្សមំ វិនោទេន្តិ, វិសុទ្ធិំ ឧប្បាទេន្តិ, តស្មា តេ តិត្ថំ វិយាតិ តិត្ថំ។ តេនាហ ‘‘តិត្ថភូតេ ពហុស្សុតភិក្ខូ’’តិ។ ព្យញ្ជនំ កថំ រោបេតព្ពន្តិ, ភន្តេ, ឥទំ ព្យញ្ជនំ អយំ សទ្ទោ កថំ ឥមស្មិំ អត្ថេ រោបេតព្ពោ, កេន បការេន ឥមស្ស អត្ថស្ស វាចកោ ជាតោ។ ‘‘និរូបេតព្ព’’ន្តិ វា បាឋោ, និរូបេតព្ពំ អយំ សភាវនិរុត្តិ កថមេត្ថ និរូឡ្ហាតិ អធិប្បាយោ។ ឥមស្ស ភាសិតស្ស កោ អត្ថោតិ សទ្ទត្ថំ បុច្ឆតិ។ ឥមស្មិំ ឋានេតិ ឥមស្មិំ បាឡិប្បទេសេ។ បាឡិ កិំ វទតីតិ ភាវត្ថំ បុច្ឆតិ។ អត្ថោ កិំ ទីបេតីតិ ភាវត្ថំ វា? សង្កេតត្ថំ វា។ ន បរិបុច្ឆតីតិ វិមតិច្ឆេទនបុច្ឆាវសេន សព្ពសោ បុច្ឆំ ន ករោតិ។ ន បរិបញ្ហតីតិ បរិ បរិ អត្តនោ ញាតុំ ឥច្ឆំ ន អាចិក្ខតិ, ន វិភាវេតិ។ តេនាហ ‘‘ន ជានាបេតី’’តិ។ តេតិ ពហុស្សុតភិក្ខូ។ វិវរណំ នាម អត្ថស្ស វិភជិត្វា កថនន្តិ អាហ ‘‘ភាជេត្វា ន ទេសេន្តី’’តិ។ អនុត្តានីកតន្តិ ញាណេន អបាកដីកតំ គុយ្ហំ បដិច្ឆន្នំ។ ន ឧត្តានិំ ករោន្តីតិ សិនេរុបាទមូលេ វាលិកំ ឧទ្ធរន្តោ វិយ បថវីសន្ធារោទកំ វិវរិត្វា ទស្សេន្តោ វិយ ច ឧត្តានំ ន ករោន្តិ។

    Taranti otaranti etthāti titthaṃ, naditaḷākādīnaṃ nahānapānādiatthaṃ otaraṇaṭṭhānaṃ. Yathā pana taṃ udakena otiṇṇasattānaṃ sarīramalaṃ pavāheti, parissamaṃ vinodeti, visuddhiṃ uppādeti, evaṃ bahussutā attano samīpaṃ otiṇṇasattānaṃ dhammodakena cittamalaṃ pavāhenti, parissamaṃ vinodenti, visuddhiṃ uppādenti, tasmā te titthaṃ viyāti titthaṃ. Tenāha ‘‘titthabhūte bahussutabhikkhū’’ti. Byañjanaṃ kathaṃ ropetabbanti, bhante, idaṃ byañjanaṃ ayaṃ saddo kathaṃ imasmiṃ atthe ropetabbo, kena pakārena imassa atthassa vācako jāto. ‘‘Nirūpetabba’’nti vā pāṭho, nirūpetabbaṃ ayaṃ sabhāvanirutti kathamettha nirūḷhāti adhippāyo. Imassa bhāsitassa ko atthoti saddatthaṃ pucchati. Imasmiṃ ṭhāneti imasmiṃ pāḷippadese. Pāḷi kiṃ vadatīti bhāvatthaṃ pucchati. Attho kiṃ dīpetīti bhāvatthaṃ vā? Saṅketatthaṃ vā. Na paripucchatīti vimaticchedanapucchāvasena sabbaso pucchaṃ na karoti. Na paripañhatīti pari pari attano ñātuṃ icchaṃ na ācikkhati, na vibhāveti. Tenāha ‘‘na jānāpetī’’ti. Teti bahussutabhikkhū. Vivaraṇaṃ nāma atthassa vibhajitvā kathananti āha ‘‘bhājetvā na desentī’’ti. Anuttānīkatanti ñāṇena apākaṭīkataṃ guyhaṃ paṭicchannaṃ. Na uttāniṃ karontīti sinerupādamūle vālikaṃ uddharanto viya pathavīsandhārodakaṃ vivaritvā dassento viya ca uttānaṃ na karonti.

    ឯវំ យស្ស ធម្មស្ស វសេន ពហុស្សុតា ‘‘តិត្ថ’’ន្តិ វុត្តា បរិយាយតោ។ ឥទានិ តមេវ ធម្មំ និប្បរិយាយតោ ‘‘តិត្ថ’’ន្តិ ទស្សេតុំ ‘‘យថា វា’’តិអាទិ វុត្តំ។ ធម្មោ ហិ តរន្តិ ឱតរន្តិ ឯតេន និព្ពានំ នាម តឡាកន្តិ ‘‘តិត្ថ’’ន្តិ វុច្ចតិ។ តេនាហ ភគវា សុមេធភូតោ –

    Evaṃ yassa dhammassa vasena bahussutā ‘‘tittha’’nti vuttā pariyāyato. Idāni tameva dhammaṃ nippariyāyato ‘‘tittha’’nti dassetuṃ ‘‘yathā vā’’tiādi vuttaṃ. Dhammo hi taranti otaranti etena nibbānaṃ nāma taḷākanti ‘‘tittha’’nti vuccati. Tenāha bhagavā sumedhabhūto –

    ‘‘ឯវំ កិលេសមលធោវំ, វិជ្ជន្តេ អមតន្តឡេ;

    ‘‘Evaṃ kilesamaladhovaṃ, vijjante amatantaḷe;

    ន គវេសតិ តំ តឡាកំ, ន ទោសោ អមតន្តឡេ’’តិ។ (ពុ. វំ. ២.១៤) –

    Na gavesati taṃ taḷākaṃ, na doso amatantaḷe’’ti. (bu. vaṃ. 2.14) –

    ធម្មស្សេវ និព្ពានស្សោតរណតិត្ថភូតស្ស ឱតរណាការំ អជានន្តោ ‘‘ធម្មតិត្ថំ ន ជានាតី’’តិ វុត្តោ។

    Dhammasseva nibbānassotaraṇatitthabhūtassa otaraṇākāraṃ ajānanto ‘‘dhammatitthaṃ na jānātī’’ti vutto.

    បីតាបីតន្តិ គោគណេ បីតំ អបីតញ្ច គោរូបំ ន ជានាតិ, ន វិន្ទតិ។ អវិន្ទន្តោ ហិ ‘‘ន លភតី’’តិ វុត្តោ។ ‘‘អានិសំសំ ន វិន្ទតី’’តិ វត្វា តស្ស អវិន្ទនាការំ ទស្សេន្តោ ‘‘ធម្មស្សវនគ្គំ គន្ត្វា’’តិអាទិមាហ។

    Pītāpītanti gogaṇe pītaṃ apītañca gorūpaṃ na jānāti, na vindati. Avindanto hi ‘‘na labhatī’’ti vutto. ‘‘Ānisaṃsaṃ na vindatī’’ti vatvā tassa avindanākāraṃ dassento ‘‘dhammassavanaggaṃ gantvā’’tiādimāha.

    អយំ លោកុត្តរោតិ បទំ សន្ធាយាហ ‘‘អរិយ’’ន្តិ។ បច្ចាសត្តិញាយេន អនន្តរស្ស ហិ វិប្បដិសេធោ វា។ អរិយសទ្ទោ វា និទ្ទោសបរិយាយោ ទដ្ឋព្ពោ។ អដ្ឋង្គិកន្តិ ច វិសុំ ឯកជ្ឈញ្ច អដ្ឋង្គិកំ ឧបាទាយ គហេតព្ពំ, អដ្ឋង្គតា ពាហុល្លតោ ច។ ឯវញ្ច កត្វា សត្តង្គស្សបិ អរិយមគ្គស្ស សង្គហោ សិទ្ធោ ហោតិ។

    Ayaṃ lokuttaroti padaṃ sandhāyāha ‘‘ariya’’nti. Paccāsattiñāyena anantarassa hi vippaṭisedho vā. Ariyasaddo vā niddosapariyāyo daṭṭhabbo. Aṭṭhaṅgikanti ca visuṃ ekajjhañca aṭṭhaṅgikaṃ upādāya gahetabbaṃ, aṭṭhaṅgatā bāhullato ca. Evañca katvā sattaṅgassapi ariyamaggassa saṅgaho siddho hoti.

    ចត្តារោ សតិបដ្ឋានេតិអាទីសុ អវិសេសេន សតិបដ្ឋានា វុត្តា។ តត្ថ កាយវេទនាចិត្តធម្មារម្មណា សតិបដ្ឋានា លោកិយា, តត្ថ សម្មោហវិទ្ធំសនវសេន បវត្តា និព្ពានារម្មណា លោកុត្តរាតិ ឯវំ ‘‘ឥមេ លោកិយា, ឥមេ លោកុត្តរា’’តិ យថាភូតំ នប្បជានាតិ

    Cattāro satipaṭṭhānetiādīsu avisesena satipaṭṭhānā vuttā. Tattha kāyavedanācittadhammārammaṇā satipaṭṭhānā lokiyā, tattha sammohaviddhaṃsanavasena pavattā nibbānārammaṇā lokuttarāti evaṃ ‘‘ime lokiyā, ime lokuttarā’’ti yathābhūtaṃ nappajānāti.

    អនវសេសំ ទុហតីតិ បដិគ្គហណេ មត្តំ អជានន្តោ កិស្មិញ្ចិ ទាយកេ សទ្ធាហានិយា, កិស្មិញ្ចិ បច្ចយហានិយា អនវសេសំ ទុហតិ។ វាចាយ អភិហារោ វាចាភិហារោ។ បច្ចយានំ អភិហារោ បច្ចយាភិហារោ

    Anavasesaṃ duhatīti paṭiggahaṇe mattaṃ ajānanto kismiñci dāyake saddhāhāniyā, kismiñci paccayahāniyā anavasesaṃ duhati. Vācāya abhihāro vācābhihāro. Paccayānaṃ abhihāro paccayābhihāro.

    ‘‘ឥមេ អម្ហេសុ គរុចិត្តីការំ ន ករោន្តី’’តិ ឥមិនា នវកានំ ភិក្ខូនំ សម្មាបដិបត្តិយា អភាវំ ទស្សេតិ អាចរិយុបជ្ឈាយេសុ បិតុបេមស្ស អនុបដ្ឋាបនតោ, តេន ច សិក្ខាគារវតាភាវទីបនេន សង្គហស្ស អភាជនភាវំ, តេន ថេរានំ តេសុ អនុគ្គហាភាវំ។ ន ហិ សីលាទិគុណេហិ សាសនេ ថិរភាវប្បត្តា អននុគ្គហេតព្ពេ សព្រហ្មចារី អនុគ្គណ្ហន្តិ, និរត្ថកំ វា អនុគ្គហំ ករោន្តិ។ តេនាហ ‘‘នវកេ ភិក្ខូ’’តិអាទិ។ ធម្មកថាពន្ធន្តិ បវេណិអាគតំ បកិណ្ណកធម្មកថាមគ្គំ។ សច្ចសត្តប្បដិសន្ធិបច្ចយាការប្បដិសំយុត្តំ សុញ្ញតាទីបនំ គុឡ្ហគន្ថំ។ វុត្តវិបល្លាសវសេនាតិ ‘‘ន រូបញ្ញូ’’តិអាទីសុ វុត្តស្ស បដិសេធស្ស បដិក្ខេបវសេន អគ្គហណវសេន។ យោជេត្វាតិ ‘‘រូបញ្ញូ ហោតីតិ គណនតោ វា វណ្ណតោ វា រូបំ ជានាតី’’តិអាទិនា, ‘‘តស្ស គោគណោបិ ន បរិហាយតិ, បញ្ចគោរសបរិភោគតោបិ ន បរិពាហិរោ ហោតី’’តិអាទិនា ច អត្ថំ យោជេត្វា។ វេទិតព្ពោតិ តស្មិំ តស្មិំ បទេ យថារហំ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានមេវាតិ។

    ‘‘Imeamhesu garucittīkāraṃ na karontī’’ti iminā navakānaṃ bhikkhūnaṃ sammāpaṭipattiyā abhāvaṃ dasseti ācariyupajjhāyesu pitupemassa anupaṭṭhāpanato, tena ca sikkhāgāravatābhāvadīpanena saṅgahassa abhājanabhāvaṃ, tena therānaṃ tesu anuggahābhāvaṃ. Na hi sīlādiguṇehi sāsane thirabhāvappattā ananuggahetabbe sabrahmacārī anuggaṇhanti, niratthakaṃ vā anuggahaṃ karonti. Tenāha ‘‘navake bhikkhū’’tiādi. Dhammakathābandhanti paveṇiāgataṃ pakiṇṇakadhammakathāmaggaṃ. Saccasattappaṭisandhipaccayākārappaṭisaṃyuttaṃ suññatādīpanaṃ guḷhaganthaṃ. Vuttavipallāsavasenāti ‘‘na rūpaññū’’tiādīsu vuttassa paṭisedhassa paṭikkhepavasena aggahaṇavasena. Yojetvāti ‘‘rūpaññū hotīti gaṇanato vā vaṇṇato vā rūpaṃ jānātī’’tiādinā, ‘‘tassa gogaṇopi na parihāyati, pañcagorasaparibhogatopi na paribāhiro hotī’’tiādinā ca atthaṃ yojetvā. Veditabboti tasmiṃ tasmiṃ pade yathārahaṃ attho veditabbo. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.

    គោបាលសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Gopālasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ឥតិ មនោរថបូរណិយា អង្គុត្តរនិកាយ-អដ្ឋកថាយ

    Iti manorathapūraṇiyā aṅguttaranikāya-aṭṭhakathāya

    ឯកាទសកនិបាតវណ្ណនាយ អនុត្តានត្ថទីបនា សមត្តា។

    Ekādasakanipātavaṇṇanāya anuttānatthadīpanā samattā.

    និដ្ឋិតា ច មនោរថបូរណិយា អង្គុត្តរនិកាយ-អដ្ឋកថាយ

    Niṭṭhitā ca manorathapūraṇiyā aṅguttaranikāya-aṭṭhakathāya

    អនុត្តានត្ថបទវណ្ណនា។

    Anuttānatthapadavaṇṇanā.







    Related texts:



    តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ • Aṅguttaranikāya / ៧. គោបាលសុត្តំ • 7. Gopālasuttaṃ

    អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / អង្គុត្តរនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ៧. គោបាលសុត្តវណ្ណនា • 7. Gopālasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact