| Upanishads |
Gopalatapini Upanishad
Sanskrit Devanagari with Roman transliteration (IAST)
॥ गोपालतापिन्युपनिषत् ॥
॥ gopālatāpinyupaniṣat ॥
श्रीमत्पञ्चपदागारं सविशेषतयोज्ज्वलम् ।
śrīmatpañcapadāgāraṃ saviśeṣatayojjvalam ।
प्रतियोगिविनिर्मुक्तं निर्विशेषं हरिं भजे ॥
pratiyogivinirmuktaṃ nirviśeṣaṃ hariṃ bhaje ॥
ॐ भद्रं कर्णेभिः शृणुयाम देवाः ॥
oṃ bhadraṃ karṇebhiḥ śṛṇuyāma devāḥ ॥
भद्रं पश्येमाक्षभिर्यजत्राः ॥
bhadraṃ paśyemākṣabhiryajatrāḥ ॥
स्थिरैरङ्गैस्तुष्टुवा्ँसस्तनूभिः ॥
sthirairaṅgaistuṣṭuvām̐sastanūbhiḥ ॥
व्यशेम देवहितं यदायुः ॥
vyaśema devahitaṃ yadāyuḥ ॥
स्वस्ति न इन्द्रो वृद्धश्रवाः ॥
svasti na indro vṛddhaśravāḥ ॥
स्वस्ति नः पूषा विश्ववेदाः ॥
svasti naḥ pūṣā viśvavedāḥ ॥
स्वस्ति नस्तार्क्ष्यो अरिष्टनेमिः ॥
svasti nastārkṣyo ariṣṭanemiḥ ॥
स्वस्ति नो बृहस्पतिर्दधातु ॥
svasti no bṛhaspatirdadhātu ॥
ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥
oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ॥
गोपालतापनं कृष्णं याज्ञवल्क्यं वराहकम् ।
gopālatāpanaṃ kṛṣṇaṃ yājñavalkyaṃ varāhakam ।
शाट्यायनी हयग्रीवं दत्तात्रेयं च गारुडम् ॥
śāṭyāyanī hayagrīvaṃ dattātreyaṃ ca gāruḍam ॥
हरिः ॐ सच्चिदानन्दरूपय कृष्णायाक्लिष्टकर्मणे ।
hariḥ oṃ saccidānandarūpaya kṛṣṇāyākliṣṭakarmaṇe ।
नमो वेदान्तवेद्याय गुरवे बुद्धिसाक्षिणे ॥
namo vedāntavedyāya gurave buddhisākṣiṇe ॥
मुनयो ह वै ब्राह्मणमूचुः ।
munayo ha vai brāhmaṇamūcuḥ ।
कः परमो देवः कुतो मृत्युर्बिभेति ।
kaḥ paramo devaḥ kuto mṛtyurbibheti ।
कस्य विज्ञानेनाखिलं विज्ञातं भवति ।
kasya vijñānenākhilaṃ vijñātaṃ bhavati ।
केनेदं विश्वं संसरतीति ।
kenedaṃ viśvaṃ saṃsaratīti ।
तदुहोवाच ब्राह्मणः ।
taduhovāca brāhmaṇaḥ ।
कृष्णो वै परमं दैवतम् ।
kṛṣṇo vai paramaṃ daivatam ।
गोविन्दान्मृत्युर्बिभेति ।
govindānmṛtyurbibheti ।
गोपीजनवल्लभज्ञानेनैतद्विज्ञातं भवति ।
gopījanavallabhajñānenaitadvijñātaṃ bhavati ।
स्वाहेदं विश्वं संसरतीति ।
svāhedaṃ viśvaṃ saṃsaratīti ।
तदुहोचुः ।
taduhocuḥ ।
कः कृष्णः ।
kaḥ kṛṣṇaḥ ।
गोविन्दश्च कोऽसाविति ।
govindaśca ko'sāviti ।
गोपीजनवल्लभश्च कः ।
gopījanavallabhaśca kaḥ ।
का स्वाहेति ।
kā svāheti ।
तानुवाच ब्राह्मणः ।
tānuvāca brāhmaṇaḥ ।
पापकर्षणो गोभूमिवेदवेदितो गोपीजनविद्याकलापप्रेरकः ।
pāpakarṣaṇo gobhūmivedavedito gopījanavidyākalāpaprerakaḥ ।
तन्माया चेति सकलं परं ब्रह्मैव तत् ।
tanmāyā ceti sakalaṃ paraṃ brahmaiva tat ।
यो ध्यायति रसति भजति सोऽमृतो भवतीति ।
yo dhyāyati rasati bhajati so'mṛto bhavatīti ।
ते होचुः ।
te hocuḥ ।
किं तद्रूपं किं रसनं किमाहो
तद्भजनं तत्सर्वं विविदिषतामाख्याहीति ।
kiṃ tadrūpaṃ kiṃ rasanaṃ kimāho
tadbhajanaṃ tatsarvaṃ vividiṣatāmākhyāhīti ।
तदुहोवाच हैरण्यो
गोपवेषमभ्रामं कल्पद्रुमाश्रितम् ।
taduhovāca hairaṇyo
gopaveṣamabhrāmaṃ kalpadrumāśritam ।
तदिह श्लोका भवन्ति ॥
tadiha ślokā bhavanti ॥
सत्पुण्डरीकनयनं मेघाभं वैद्युताम्बरम् ।
satpuṇḍarīkanayanaṃ meghābhaṃ vaidyutāmbaram ।
द्विभुजं ज्ञानमुद्राढ्यं वनमालिनमीश्वरम् ॥ १॥
dvibhujaṃ jñānamudrāḍhyaṃ vanamālinamīśvaram ॥ 1॥
गोपगोपीगवावीतं सुरद्रुमतलाश्रितम् ।
gopagopīgavāvītaṃ suradrumatalāśritam ।
दिव्यालंकरणोपेतं रत्नपङ्कजमध्यगम् ॥ २॥
divyālaṃkaraṇopetaṃ ratnapaṅkajamadhyagam ॥ 2॥
कालिन्दीजलकल्लोलसङ्गिमारुतसेवितम् ।
kālindījalakallolasaṅgimārutasevitam ।
चिन्तयञ्चेतसा कृष्णं मुक्तो भवति संसृतेः ॥ ३॥
cintayañcetasā kṛṣṇaṃ mukto bhavati saṃsṛteḥ ॥ 3॥
इति॥
iti॥
तस्य पुना रसनमितिजलभूमिं तु सम्पाताः ।
tasya punā rasanamitijalabhūmiṃ tu sampātāḥ ।
कामादि कृष्णायेत्येकं पदम् ।
kāmādi kṛṣṇāyetyekaṃ padam ।
गोविन्दायेति द्वितीयम् ।
govindāyeti dvitīyam ।
गोपीजनेति तृतीयम् ।
gopījaneti tṛtīyam ।
वल्लभेति तुरीयम् ।
vallabheti turīyam ।
स्वाहेति पञ्चममिति पञ्चपदं जपन्पञ्चाङ्गं द्यावाभूमी
सूर्याचन्द्रमसौ तद्रूपतया ब्रह्म सम्पद्यत इति ।
svāheti pañcamamiti pañcapadaṃ japanpañcāṅgaṃ dyāvābhūmī
sūryācandramasau tadrūpatayā brahma sampadyata iti ।
तदेष श्लोकः
क्लीमित्येतदादावादाय कृष्णाय गोविन्दाय गोपीजनवल्लभायेति
बृहन्मानव्यासकृदुच्चरेद्योऽसौ गतिस्तस्यास्ति मङ्क्षु नान्या
गतिः स्यादिति ।
tadeṣa ślokaḥ
klīmityetadādāvādāya kṛṣṇāya govindāya gopījanavallabhāyeti
bṛhanmānavyāsakṛduccaredyo'sau gatistasyāsti maṅkṣu nānyā
gatiḥ syāditi ।
भक्तिरस्य भजनम् ।
bhaktirasya bhajanam ।
एतदिहामुत्रोपाधिनैराश्ये-
नामुष्मिन्मनःकल्पनम् ।
etadihāmutropādhinairāśye-
nāmuṣminmanaḥkalpanam ।
एतदेव च नैष्कर्म्यम् ।
etadeva ca naiṣkarmyam ।
कृष्णं तं विप्रा बहुधा यजन्ति
गोविन्दं सन्तं बहुधा आराधयन्ति ।
kṛṣṇaṃ taṃ viprā bahudhā yajanti
govindaṃ santaṃ bahudhā ārādhayanti ।
गोपीजनवल्लभो भुवनानि दध्रे
स्वाहाश्रितो जगदेतत्सुरेताः ॥ १॥
gopījanavallabho bhuvanāni dadhre
svāhāśrito jagadetatsuretāḥ ॥ 1॥
वायुर्यथैको भुवनं प्रविष्टो
जन्येजन्ये पञ्चरूपो बभूव ।
vāyuryathaiko bhuvanaṃ praviṣṭo
janyejanye pañcarūpo babhūva ।
कृष्णस्तदेकोऽपि जगद्धितार्थं
शब्देनासौ पञ्चपदो विभाति ॥ २॥
kṛṣṇastadeko'pi jagaddhitārthaṃ
śabdenāsau pañcapado vibhāti ॥ 2॥
इति॥
iti॥
ते होचुरुपासनमेतस्य परमात्मनो
गोविन्दस्याखिलाधारिणो ब्रूहीति ।
te hocurupāsanametasya paramātmano
govindasyākhilādhāriṇo brūhīti ।
तानुवाच यत्तस्य पीठं हैरण्याष्टपलाशमम्बुजं
तदन्तराधिकानलास्त्रयुगं तदन्तरालाद्यर्णाखिलबीजं कृष्णाय
नम इति बीजाढ्यं सब्रह्मा ब्राह्मणमादायानङ्गगायत्रीं
यथावदालिख्य भूमण्डलं शूलवेष्टितं कृत्वाङ्गवासुदेवादि-
रुक्मिण्यादिस्वशक्तिं नन्दादिवसुदेवादिपार्थादिनिध्यादिवीतं
यजेत्सन्ध्यासु प्रतिपत्तिभिरुपचारैः ।
tānuvāca yattasya pīṭhaṃ hairaṇyāṣṭapalāśamambujaṃ
tadantarādhikānalāstrayugaṃ tadantarālādyarṇākhilabījaṃ kṛṣṇāya
nama iti bījāḍhyaṃ sabrahmā brāhmaṇamādāyānaṅgagāyatrīṃ
yathāvadālikhya bhūmaṇḍalaṃ śūlaveṣṭitaṃ kṛtvāṅgavāsudevādi-
rukmiṇyādisvaśaktiṃ nandādivasudevādipārthādinidhyādivītaṃ
yajetsandhyāsu pratipattibhirupacāraiḥ ।
तेनास्याखिलं भवत्यखिलं
भवतीति ॥ २॥
tenāsyākhilaṃ bhavatyakhilaṃ
bhavatīti ॥ 2॥
तदिह श्लोका भवन्ति ।
tadiha ślokā bhavanti ।
एको वशी सर्वगः कृष्ण ईड्य
एकोऽपि सन्बहुधा यो विभाति ।
eko vaśī sarvagaḥ kṛṣṇa īḍya
eko'pi sanbahudhā yo vibhāti ।
तं पीठं येऽनुभजन्ति धीरा-
स्तेषां सिद्धिः शाश्वती नेतरेषाम् ॥ ३॥
taṃ pīṭhaṃ ye'nubhajanti dhīrā-
steṣāṃ siddhiḥ śāśvatī netareṣām ॥ 3॥
नित्यो नित्यानां चेतनश्चेतनाना-
मेको बहूनां यो विदधाति कामान् ।
nityo nityānāṃ cetanaścetanānā-
meko bahūnāṃ yo vidadhāti kāmān ।
तं पीठगं येऽनुभजन्ति धीरा-
स्तेषां सुखं शाश्वतं नेतरेषाम् ॥ ४॥
taṃ pīṭhagaṃ ye'nubhajanti dhīrā-
steṣāṃ sukhaṃ śāśvataṃ netareṣām ॥ 4॥
एतद्विष्णोः परमं पदं ये
नित्योद्युक्तास्तं यजन्ति न कामात् ।
etadviṣṇoḥ paramaṃ padaṃ ye
nityodyuktāstaṃ yajanti na kāmāt ।
तेषामसौ गोपरूपःप्रयत्ना-
त्प्रकाशयेदात्मपदं तदेव ॥ ५॥
teṣāmasau goparūpaḥprayatnā-
tprakāśayedātmapadaṃ tadeva ॥ 5॥
यो ब्रह्माणं विदधाति पूर्वं
यो विद्यां तस्मै गोपयति स्म कृष्णः ।
yo brahmāṇaṃ vidadhāti pūrvaṃ
yo vidyāṃ tasmai gopayati sma kṛṣṇaḥ ।
तं ह देवमात्मबुद्धिप्रकाशं
मुमुक्षुः शरणं व्रजेत् ॥ ६॥
taṃ ha devamātmabuddhiprakāśaṃ
mumukṣuḥ śaraṇaṃ vrajet ॥ 6॥
ओङ्कारेणान्तरितं ये जपन्ति
गोविन्दस्य पञ्चपदं मनुम् ।
oṅkāreṇāntaritaṃ ye japanti
govindasya pañcapadaṃ manum ।
तेषामसौ दर्शयेदात्मरूपं
तस्मान्मुमुक्षुरभ्यसेन्नित्यशान्तिः ॥ ७॥
teṣāmasau darśayedātmarūpaṃ
tasmānmumukṣurabhyasennityaśāntiḥ ॥ 7॥
एतस्मा एव पञ्चपदादभूव-
न्गोविन्दस्य मनवो मानवानाम् ।
etasmā eva pañcapadādabhūva-
ngovindasya manavo mānavānām ।
दशार्णाद्यास्तेऽपि संक्रन्दनाद्यै-
रभ्यस्यन्ते भूतिकामैर्यथावत् ॥ ८॥
daśārṇādyāste'pi saṃkrandanādyai-
rabhyasyante bhūtikāmairyathāvat ॥ 8॥
पप्रच्छुस्तदुहोवाच ब्रह्मसदनं चरतो मे ध्यातः
स्तुतः परमेश्वरः परार्धान्ते सोऽबुध्यत ।
papracchustaduhovāca brahmasadanaṃ carato me dhyātaḥ
stutaḥ parameśvaraḥ parārdhānte so'budhyata ।
कोपदेष्टा मे पुरुषः पुरस्तादाविर्बभूव ।
kopadeṣṭā me puruṣaḥ purastādāvirbabhūva ।
ततः प्रणतो मायानुकूलेन हृदा
मह्यमष्टादशार्णस्वरूपं सृष्टये दत्त्वान्तर्हितः ।
tataḥ praṇato māyānukūlena hṛdā
mahyamaṣṭādaśārṇasvarūpaṃ sṛṣṭaye dattvāntarhitaḥ ।
पुनस्ते सिसृक्षतो मे प्रादुरभूवन् ।
punaste sisṛkṣato me prādurabhūvan ।
तेष्वक्षरेषु विभज्य भविष्यज्जगद्रूपं प्राकाशयम् ।
teṣvakṣareṣu vibhajya bhaviṣyajjagadrūpaṃ prākāśayam ।
तदिह कादाकालात्पृथिवीतोऽग्निर्बिन्दोरिन्दुस्तत्सम्पातात्तदर्क इति ।
tadiha kādākālātpṛthivīto'gnirbindorindustatsampātāttadarka iti ।
क्लींकारादजस्रं कृष्णादाकाशं
खाद्वायुरुत्तरात्सुरभिविद्याः प्रादुरकार्षमकार्षमिति ।
klīṃkārādajasraṃ kṛṣṇādākāśaṃ
khādvāyuruttarātsurabhividyāḥ prādurakārṣamakārṣamiti ।
तदुत्तरात्स्त्रीपुंसादिभेदं सकलमिदं सकलमिदमिति ॥ ३॥
taduttarātstrīpuṃsādibhedaṃ sakalamidaṃ sakalamidamiti ॥ 3॥
एतस्यैव यजनेन चन्द्रध्वजो गतमोहमात्मानं वेदयति ।
etasyaiva yajanena candradhvajo gatamohamātmānaṃ vedayati ।
ओङ्कारालिकं मनुमावर्तयेत् ।
oṅkārālikaṃ manumāvartayet ।
सङ्गरहितोभ्यानयत् ।
saṅgarahitobhyānayat ।
तद्विष्णोः परमं पदं सदा पश्यन्ति सूरयः ।
tadviṣṇoḥ paramaṃ padaṃ sadā paśyanti sūrayaḥ ।
दिवीव चक्षुराततम् ।
divīva cakṣurātatam ।
तस्मादेनं नित्यमावर्तवेन्नित्यमावर्तयेदिति ॥४॥
tasmādenaṃ nityamāvartavennityamāvartayediti ॥4॥
तदाहुरेके यस्य प्रथमपदाद्भूमिर्द्वितीयपदाज्जलं
तृतीयपदात्तेजश्चतुर्थपदाद्वायुश्चरमपदाद्व्योमेति ।
tadāhureke yasya prathamapadādbhūmirdvitīyapadājjalaṃ
tṛtīyapadāttejaścaturthapadādvāyuścaramapadādvyometi ।
वैष्णवं पञ्चव्याहृतिमथं मन्त्रं कृष्णावभासकं
कैवल्यस्य सृत्यै सततमावर्तयेत्सततमावर्तयेदिति ॥ ५॥
vaiṣṇavaṃ pañcavyāhṛtimathaṃ mantraṃ kṛṣṇāvabhāsakaṃ
kaivalyasya sṛtyai satatamāvartayetsatatamāvartayediti ॥ 5॥
तदत्र गाथाः यस्य चाद्यपदाद्भूमिर्द्वितीयात्सलिलोद्भवः ।
tadatra gāthāḥ yasya cādyapadādbhūmirdvitīyātsalilodbhavaḥ ।
तृतीयात्तेज उद्भूतं चतुर्थाद्गन्धवाहनः ॥ १॥
tṛtīyātteja udbhūtaṃ caturthādgandhavāhanaḥ ॥ 1॥
पञ्चमादम्बरोत्पत्तिस्तमेवैकं समभ्यसेत् ।
pañcamādambarotpattistamevaikaṃ samabhyaset ।
चन्द्रध्वजोऽगमद्विष्णोः परमं पदमव्ययम् ॥ २॥
candradhvajo'gamadviṣṇoḥ paramaṃ padamavyayam ॥ 2॥
ततो विशुद्धं विमलं विशोक-
मशेषलोभादिनिरस्तसङ्गम् ।
tato viśuddhaṃ vimalaṃ viśoka-
maśeṣalobhādinirastasaṅgam ।
यत्तत्पदं पञ्चपदं तदेव
स वासुदेवो न यतोऽन्यदस्ति ॥ ३॥
yattatpadaṃ pañcapadaṃ tadeva
sa vāsudevo na yato'nyadasti ॥ 3॥
तमेकं गोविन्दं सच्चिदानन्दविग्रहं पञ्चपदं
वृन्दावनसुरभूरुहतलासीनं सततं मरुद्गणोऽहं
परमया स्तुत्या स्तोष्यामि ॥
tamekaṃ govindaṃ saccidānandavigrahaṃ pañcapadaṃ
vṛndāvanasurabhūruhatalāsīnaṃ satataṃ marudgaṇo'haṃ
paramayā stutyā stoṣyāmi ॥
ॐ नमो विश्वस्वरूपाय विश्वस्थित्यन्तहेतवे ।
oṃ namo viśvasvarūpāya viśvasthityantahetave ।
विश्वेश्वराय विश्वाय गोविन्दाय नमोनमः ॥ १॥
viśveśvarāya viśvāya govindāya namonamaḥ ॥ 1॥
नमो विज्ञानरूपाय परमानन्दरूपिणे ।
namo vijñānarūpāya paramānandarūpiṇe ।
कृष्णाय गोपीनाथाय गोविन्दाय नमोनमः ॥ २॥
kṛṣṇāya gopīnāthāya govindāya namonamaḥ ॥ 2॥
नमः कमलनेत्राय नमः कमलमालिने ।
namaḥ kamalanetrāya namaḥ kamalamāline ।
नमः कमलनाभाय कमलापतये नमः ॥ ३॥
namaḥ kamalanābhāya kamalāpataye namaḥ ॥ 3॥
बर्हापीडाभिरामाय रामायाकुण्ठमेधसे ।
barhāpīḍābhirāmāya rāmāyākuṇṭhamedhase ।
रमामानसहंसाय गोविन्दाय नमोनमः ॥ ४॥
ramāmānasahaṃsāya govindāya namonamaḥ ॥ 4॥
कंसवंशविनाशाय केशिचाणूरघातिने ।
kaṃsavaṃśavināśāya keśicāṇūraghātine ।
वृषभध्वजवन्द्याय पार्थसारथये नमः ॥ ५॥
vṛṣabhadhvajavandyāya pārthasārathaye namaḥ ॥ 5॥
वेणुनादविनोदाय गोपालायाहिमर्दिने ।
veṇunādavinodāya gopālāyāhimardine ।
कालिन्दीकूललोलाय लोलकुण्डलधारिणे ॥ ६॥
kālindīkūlalolāya lolakuṇḍaladhāriṇe ॥ 6॥
पल्लवीवदनाम्भोजमालिने नृत्तशालिने ।
pallavīvadanāmbhojamāline nṛttaśāline ।
नमः प्रणतपालाय श्रीकृष्णाय नमोनमः ॥ ७॥
namaḥ praṇatapālāya śrīkṛṣṇāya namonamaḥ ॥ 7॥
नमः पापप्रणाशाय गोवर्धनधराय च ।
namaḥ pāpapraṇāśāya govardhanadharāya ca ।
पूतनाजीवितान्ताय तृणावर्तासुहारिणे ॥ ८॥
pūtanājīvitāntāya tṛṇāvartāsuhāriṇe ॥ 8॥
निष्कलाय विमोहाय शुद्धायाशुद्धवैरिणे ।
niṣkalāya vimohāya śuddhāyāśuddhavairiṇe ।
अद्वितीयाय महते श्रीकृष्णाय नमोननमः ॥ ९॥
advitīyāya mahate śrīkṛṣṇāya namonanamaḥ ॥ 9॥
प्रसीद परमानन्द प्रसीद परमेश्वर ।
prasīda paramānanda prasīda parameśvara ।
आधिव्याधिभुजङ्गेन दष्टं मामुद्धर प्रभो ॥ १०॥
ādhivyādhibhujaṅgena daṣṭaṃ māmuddhara prabho ॥ 10॥
श्रीकृष्ण रुक्मिणीकान्त गोपीजनमनोहर ।
śrīkṛṣṇa rukmiṇīkānta gopījanamanohara ।
संसारसागरे मग्नं मामुद्धर जगद्गुरो ॥ ११॥
saṃsārasāgare magnaṃ māmuddhara jagadguro ॥ 11॥
केशव क्लेशहरण नारायण जनार्दन ।
keśava kleśaharaṇa nārāyaṇa janārdana ।
गोविन्द परमानन्द मां समुद्धर माधव ॥ १२॥
govinda paramānanda māṃ samuddhara mādhava ॥ 12॥
अथैवं स्तुतिभिराराधयामि ।
athaivaṃ stutibhirārādhayāmi ।
तथा यूयं पञ्चपदं जपन्तः श्रीकृष्णं
ध्यायन्तः संसृतिं तरिष्यथेति होवाच
हैरण्यगर्भः ।
tathā yūyaṃ pañcapadaṃ japantaḥ śrīkṛṣṇaṃ
dhyāyantaḥ saṃsṛtiṃ tariṣyatheti hovāca
hairaṇyagarbhaḥ ।
अमुं पञ्चपदं मनुमार्तयेयेद्यः स
यात्यनायासतः केवलं तत्पदं तत् ।
amuṃ pañcapadaṃ manumārtayeyedyaḥ sa
yātyanāyāsataḥ kevalaṃ tatpadaṃ tat ।
अनेजदेकं मनसो जवीयो नैनद्देवा
आप्नुवन्पूर्वमर्षदिति ।
anejadekaṃ manaso javīyo nainaddevā
āpnuvanpūrvamarṣaditi ।
तस्मात्कृष्ण एव परमं देवस्तं ध्यायेत् ।
tasmātkṛṣṇa eva paramaṃ devastaṃ dhyāyet ।
तं रसयेत् ।
taṃ rasayet ।
तं यजेत् ।
taṃ yajet ।
तं भजेत् ।
taṃ bhajet ।
ॐ तत्सदित्युपनिषत् ॥
oṃ tatsadityupaniṣat ॥
ॐ भद्रं कर्णेभिः शृणुयाम देवाः ॥
oṃ bhadraṃ karṇebhiḥ śṛṇuyāma devāḥ ॥
भद्रं पश्येमाक्षभिर्यजत्राः ॥
bhadraṃ paśyemākṣabhiryajatrāḥ ॥
स्थिरैरङ्गैस्तुष्टुवा्ँसस्तनूभिः ॥
sthirairaṅgaistuṣṭuvām̐sastanūbhiḥ ॥
व्यशेम देवहितं यदायुः ॥
vyaśema devahitaṃ yadāyuḥ ॥
स्वस्ति न इन्द्रो वृद्धश्रवाः ॥
svasti na indro vṛddhaśravāḥ ॥
स्वस्ति नः पूषा विश्ववेदाः ॥
svasti naḥ pūṣā viśvavedāḥ ॥
स्वस्ति नस्तार्क्ष्यो अरिष्टनेमिः ॥
svasti nastārkṣyo ariṣṭanemiḥ ॥
स्वस्ति नो बृहस्पतिर्दधातु ॥
svasti no bṛhaspatirdadhātu ॥
ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥
oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ॥
इति गोपालपूर्वतापिन्युपनिषत्समाप्ता ॥
iti gopālapūrvatāpinyupaniṣatsamāptā ॥
ॐ एकदा हि व्रजस्त्रियः सकामाः शर्वरीमुषित्वा
सर्वेश्वरं गोपालं कृष्णमूचिरे ।
oṃ ekadā hi vrajastriyaḥ sakāmāḥ śarvarīmuṣitvā
sarveśvaraṃ gopālaṃ kṛṣṇamūcire ।
उवाच ताः कृष्ण अमुकस्मै ब्राह्मणाय
भैक्ष्यं दातव्यमिति दुर्वासस इति ।
uvāca tāḥ kṛṣṇa amukasmai brāhmaṇāya
bhaikṣyaṃ dātavyamiti durvāsasa iti ।
कथं यास्यामो जलं तीर्त्वा यमुनायाः ।
kathaṃ yāsyāmo jalaṃ tīrtvā yamunāyāḥ ।
यतः श्रेयो भवति कृष्णेति ब्रह्मचारीत्युक्त्वा
मार्गं वो दास्यति ।
yataḥ śreyo bhavati kṛṣṇeti brahmacārītyuktvā
mārgaṃ vo dāsyati ।
यं मां स्मृत्वाऽगाधा गाधा भवति ।
yaṃ māṃ smṛtvā'gādhā gādhā bhavati ।
यं मां स्मृत्वाऽपूतः पूतो भवति ।
yaṃ māṃ smṛtvā'pūtaḥ pūto bhavati ।
यं मां स्मृत्वाऽव्रती व्रती भवति ।
yaṃ māṃ smṛtvā'vratī vratī bhavati ।
यं मां स्मृत्वा सकामो निष्कामो भवति ।
yaṃ māṃ smṛtvā sakāmo niṣkāmo bhavati ।
यं मां स्मृत्वाऽश्रोत्रियः श्रोत्रियो भवति ।
yaṃ māṃ smṛtvā'śrotriyaḥ śrotriyo bhavati ।
यं मां स्मृत्वाऽगाधतः स्पर्शरहितापि
सर्वा सरिद्गाधा भवति ।
yaṃ māṃ smṛtvā'gādhataḥ sparśarahitāpi
sarvā saridgādhā bhavati ।
श्रुत्वा तद्वाक्यं हि वै रौद्रं स्मृत्वा
तद्वाक्येन तीर्त्वा तत्सौर्यां हि वै गत्वाश्रमं
पुण्यतमं हि वै नत्वा मुनिं
श्रेष्ठतमं हि वै रौद्रं चेति ।
śrutvā tadvākyaṃ hi vai raudraṃ smṛtvā
tadvākyena tīrtvā tatsauryāṃ hi vai gatvāśramaṃ
puṇyatamaṃ hi vai natvā muniṃ
śreṣṭhatamaṃ hi vai raudraṃ ceti ।
दत्त्वास्मै ब्राह्मणाय क्षीरमयं
घृतमयमिष्टतमं हि वै मृष्टतमं हि तुष्टः
स्नात्वा भुक्त्वा हित्वशिषं प्रयुज्यान्नं ज्ञात्वादात् ।
dattvāsmai brāhmaṇāya kṣīramayaṃ
ghṛtamayamiṣṭatamaṃ hi vai mṛṣṭatamaṃ hi tuṣṭaḥ
snātvā bhuktvā hitvaśiṣaṃ prayujyānnaṃ jñātvādāt ।
कथं यास्यामो तीर्त्वा सौर्याम् ।
kathaṃ yāsyāmo tīrtvā sauryām ।
स होवाच मुनिर्दुर्वासनं
मां स्मृत्वा वो दास्यतीति मार्गम् ।
sa hovāca munirdurvāsanaṃ
māṃ smṛtvā vo dāsyatīti mārgam ।
तासां मध्ये हि श्रेष्ठा
गान्धर्वी ह्युवाच तं तं हि वै तामिः ।
tāsāṃ madhye hi śreṣṭhā
gāndharvī hyuvāca taṃ taṃ hi vai tāmiḥ ।
एवं कथं कृष्णो ब्रह्मचारी ।
evaṃ kathaṃ kṛṣṇo brahmacārī ।
कथं दुर्वासनो मुनिः ।
kathaṃ durvāsano muniḥ ।
तां हि मुख्यां विधाय पूर्वमनुकृत्वा तूष्णीमासुः ।
tāṃ hi mukhyāṃ vidhāya pūrvamanukṛtvā tūṣṇīmāsuḥ ।
शब्दवानाकाशः शब्दाकाशाभ्यां भिन्नः ।
śabdavānākāśaḥ śabdākāśābhyāṃ bhinnaḥ ।
तस्मिन्नाकाशस्तिष्ठति ।
tasminnākāśastiṣṭhati ।
आकाशे तिष्ठति स ह्याकाशस्तं न वेद ।
ākāśe tiṣṭhati sa hyākāśastaṃ na veda ।
स ह्यात्मा ।
sa hyātmā ।
अहं कथं भोक्ता भवामि ।
ahaṃ kathaṃ bhoktā bhavāmi ।
रूपवदिदं तेजो रूपाग्निभ्यां भिन्नम् ।
rūpavadidaṃ tejo rūpāgnibhyāṃ bhinnam ।
तस्मिन्नग्निस्तिष्ठति ।
tasminnagnistiṣṭhati ।
अग्नौ तिष्ठति अग्निस्तं न वेद ।
agnau tiṣṭhati agnistaṃ na veda ।
स ह्यात्मा ।
sa hyātmā ।
अहं कथं भोक्ता भवामि ।
ahaṃ kathaṃ bhoktā bhavāmi ।
रसवत्य आपो रसाद्भ्यां भिन्नाः ।
rasavatya āpo rasādbhyāṃ bhinnāḥ ।
तास्वापस्तिष्ठन्ति ।
tāsvāpastiṣṭhanti ।
अप्सु भूमिर्गन्धभूमिभ्यां भिन्ना ।
apsu bhūmirgandhabhūmibhyāṃ bhinnā ।
तस्यां भूमिस्तिष्ठति ।
tasyāṃ bhūmistiṣṭhati ।
भूमौ तिष्ठति ।
bhūmau tiṣṭhati ।
भूमिस्तं न वेद ।
bhūmistaṃ na veda ।
स ह्यात्मा ।
sa hyātmā ।
अहं कथं भोक्ता भवामि ।
ahaṃ kathaṃ bhoktā bhavāmi ।
इदं हि मनसैवेदं मनुते ।
idaṃ hi manasaivedaṃ manute ।
तानिदं हि गृह्णाति ।
tānidaṃ hi gṛhṇāti ।
यत्र सर्वमात्मैवाभूत्तत्र कुत्र वा मनुते ।
yatra sarvamātmaivābhūttatra kutra vā manute ।
कथं वा गच्छतीति ।
kathaṃ vā gacchatīti ।
स ह्यात्मा ।
sa hyātmā ।
अहं कथं भोक्ता भवामि ।
ahaṃ kathaṃ bhoktā bhavāmi ।
अयं हि कृष्णो यो हि प्रेष्ठः
शरीरद्वयकारणं भवति ।
ayaṃ hi kṛṣṇo yo hi preṣṭhaḥ
śarīradvayakāraṇaṃ bhavati ।
द्वा सुपर्णा भवतो ब्रह्मणोऽहं
संभूतस्तथेतरो भोक्ता भवति ।
dvā suparṇā bhavato brahmaṇo'haṃ
saṃbhūtastathetaro bhoktā bhavati ।
अन्यो हि साक्षी भवतीति ।
anyo hi sākṣī bhavatīti ।
वृक्षधर्मे तौ तिष्ठतः ।
vṛkṣadharme tau tiṣṭhataḥ ।
अतू भोक्तभोक्तारौ ।
atū bhoktabhoktārau ।
पूर्वो हि भोक्ता भवति ।
pūrvo hi bhoktā bhavati ।
तथेतरोऽभोक्ता कृष्णो भवतीति ।
tathetaro'bhoktā kṛṣṇo bhavatīti ।
यत्र विद्याविद्ये न विदाम ।
yatra vidyāvidye na vidāma ।
विद्याविद्याभ्यां भिन्नो विद्यामयो हि यः
कथं विषयी भवतीति ।
vidyāvidyābhyāṃ bhinno vidyāmayo hi yaḥ
kathaṃ viṣayī bhavatīti ।
यो ह वै कामेन कामान्कामयते स कामी भवति ।
yo ha vai kāmena kāmānkāmayate sa kāmī bhavati ।
यो ह वै त्वकामेन कामान्कामयते
सोऽकामी भवति ।
yo ha vai tvakāmena kāmānkāmayate
so'kāmī bhavati ।
जन्मजराभ्यां भिन्नः स्थाणुरयमच्छेद्योऽयं
योऽसौ सूर्ये तिष्ठति योऽसौ गोषु तिष्ठति ।
janmajarābhyāṃ bhinnaḥ sthāṇurayamacchedyo'yaṃ
yo'sau sūrye tiṣṭhati yo'sau goṣu tiṣṭhati ।
योऽसौ गोपान्पालयति ।
yo'sau gopānpālayati ।
योऽसौ सर्वेषु देवेषु तिष्ठति ।
yo'sau sarveṣu deveṣu tiṣṭhati ।
योऽसौ सर्वैर्देवैर्गीयते ।
yo'sau sarvairdevairgīyate ।
योऽसौ सर्वेषु भूतेष्वाविश्य
भूतानि विदधाति स वो हि स्वामी भवति ।
yo'sau sarveṣu bhūteṣvāviśya
bhūtāni vidadhāti sa vo hi svāmī bhavati ।
सा होवाच गान्धर्वी ।
sā hovāca gāndharvī ।
कथं वास्मासु जातो गोपालः कथं वा
ज्ञातोऽसौ त्वया मुने कृष्णः ।
kathaṃ vāsmāsu jāto gopālaḥ kathaṃ vā
jñāto'sau tvayā mune kṛṣṇaḥ ।
को वास्य मन्त्रः किं स्थानम् ।
ko vāsya mantraḥ kiṃ sthānam ।
कथं वा देवक्या जातः ।
kathaṃ vā devakyā jātaḥ ।
को वास्य जायाग्रामो भवति ।
ko vāsya jāyāgrāmo bhavati ।
कीदृशी पूजास्य गोपालस्य भवति ।
kīdṛśī pūjāsya gopālasya bhavati ।
साक्षात्प्रकृति-
परोऽयमात्मा गोपालः कथं त्ववतीर्णो भूम्यां
हि वै सा गान्धर्वी मुनिमुवाच ।
sākṣātprakṛti-
paro'yamātmā gopālaḥ kathaṃ tvavatīrṇo bhūmyāṃ
hi vai sā gāndharvī munimuvāca ।
स होवाच तां हि वै पूर्वं नारायणो
यस्मिंल्लोका ओताश्च प्रोताश्च तस्य
हृत्पद्माजातोऽब्जयोनिस्तपस्तपस्तप्त्वा
तस्मै ह वरं ददौ ।
sa hovāca tāṃ hi vai pūrvaṃ nārāyaṇo
yasmiṃllokā otāśca protāśca tasya
hṛtpadmājāto'bjayonistapastapastaptvā
tasmai ha varaṃ dadau ।
स कामप्रश्नमेव वव्रे ।
sa kāmapraśnameva vavre ।
तं हास्मै ददौ ।
taṃ hāsmai dadau ।
स होवाचाब्जयोनिः यो वावताराणां मध्ये
श्रेष्ठोऽवतारः को भवति ।
sa hovācābjayoniḥ yo vāvatārāṇāṃ madhye
śreṣṭho'vatāraḥ ko bhavati ।
येन लोकास्तुष्टा भवन्ति ।
yena lokāstuṣṭā bhavanti ।
यं स्मृत्वा मुक्ता अस्मात्संसाराद्भवन्ति ।
yaṃ smṛtvā muktā asmātsaṃsārādbhavanti ।
कथं वास्यावतारस्य ब्रह्मता भवति ।
kathaṃ vāsyāvatārasya brahmatā bhavati ।
स होवाच तं हि वै नारायणो देवः ।
sa hovāca taṃ hi vai nārāyaṇo devaḥ ।
सकाम्या मेरोः शृङ्गे यथा सप्तपुर्यो भवन्ति
तथा निष्काम्याः सकाम्या भूगोपालचक्रे
सप्तपुर्यो भवन्ति ।
sakāmyā meroḥ śṛṅge yathā saptapuryo bhavanti
tathā niṣkāmyāḥ sakāmyā bhūgopālacakre
saptapuryo bhavanti ।
तासां मध्ये साक्षाद्ब्रह्म गोपालपुरी भवति ।
tāsāṃ madhye sākṣādbrahma gopālapurī bhavati ।
सकाम्या निष्काम्या देवानां सर्वेषां
भूतानां भवति ।
sakāmyā niṣkāmyā devānāṃ sarveṣāṃ
bhūtānāṃ bhavati ।
अथास्य भजनं भवति ।
athāsya bhajanaṃ bhavati ।
यथा हि वै सरसि पद्मं तिष्ठति
तथा भूम्यां तिष्ठति ।
yathā hi vai sarasi padmaṃ tiṣṭhati
tathā bhūmyāṃ tiṣṭhati ।
चक्रेण रक्षिता मथुरा ।
cakreṇa rakṣitā mathurā ।
तस्माद्गोपालपुरी भवति बृहद्बृहद्वनं
मधोर्मधुवनं तालस्तालवनं काम्यं
काम्यवनं बहुला बहुलवनं कुमुदः
कुमुदवनं खदिरः खदिरवनं भद्रो
भद्रवनं भाण्डीर इति भाण्डीरवनं
श्रीवनं लोहवनं वृन्दावनमेतैरावृता
पुरी भवति ।
tasmādgopālapurī bhavati bṛhadbṛhadvanaṃ
madhormadhuvanaṃ tālastālavanaṃ kāmyaṃ
kāmyavanaṃ bahulā bahulavanaṃ kumudaḥ
kumudavanaṃ khadiraḥ khadiravanaṃ bhadro
bhadravanaṃ bhāṇḍīra iti bhāṇḍīravanaṃ
śrīvanaṃ lohavanaṃ vṛndāvanametairāvṛtā
purī bhavati ।
तत्र तेष्वेव गगनेश्वेवं देवा मनुष्या
गन्धर्वा नागाः किंनरा गायन्ति नृत्यन्तीति ।
tatra teṣveva gaganeśvevaṃ devā manuṣyā
gandharvā nāgāḥ kiṃnarā gāyanti nṛtyantīti ।
तत्र द्वादशादित्या एकादश रुद्रा
अष्टौ वसवः सप्त मुनयो ब्रह्मा नारदश्च
पञ्च विनायका वीरेश्वरो रुद्रेश्वरोऽम्बिकेश्वरो
गणेश्वरो नीलकण्ठेश्वरो विश्वेश्वरो
गोपालेश्वरो भद्रेश्वर इत्यष्टावन्यानि
लिङ्गानि चतुर्विंशतिर्भवन्ति ।
tatra dvādaśādityā ekādaśa rudrā
aṣṭau vasavaḥ sapta munayo brahmā nāradaśca
pañca vināyakā vīreśvaro rudreśvaro'mbikeśvaro
gaṇeśvaro nīlakaṇṭheśvaro viśveśvaro
gopāleśvaro bhadreśvara ityaṣṭāvanyāni
liṅgāni caturviṃśatirbhavanti ।
द्वे वने स्तः कृष्णवनं भद्रवनम् ।
dve vane staḥ kṛṣṇavanaṃ bhadravanam ।
तयोरन्तर्द्वादश वनानि पुण्यानि पुण्यतमानि ।
tayorantardvādaśa vanāni puṇyāni puṇyatamāni ।
तेश्वेव देवास्तिष्ठन्ति ।
teśveva devāstiṣṭhanti ।
सिद्धाः सिद्धिं प्राप्ताः ।
siddhāḥ siddhiṃ prāptāḥ ।
तत्र हि रामस्य राममूर्तिः प्रद्युम्नस्य प्रद्युम्नमूर्तिरनिरुद्धस्य-
अनिरुद्धमूर्तिः कृष्णस्य कृष्णमूर्तिः ।
tatra hi rāmasya rāmamūrtiḥ pradyumnasya pradyumnamūrtiraniruddhasya-
aniruddhamūrtiḥ kṛṣṇasya kṛṣṇamūrtiḥ ।
वनेश्वेवं मथुरास्वेवं द्वादश मूर्तयो भवन्ति ।
vaneśvevaṃ mathurāsvevaṃ dvādaśa mūrtayo bhavanti ।
एकां हि रुद्रा यजन्ति ।
ekāṃ hi rudrā yajanti ।
द्वितीयां हि ब्रह्मा यजति ।
dvitīyāṃ hi brahmā yajati ।
तृतीयां ब्रह्मजा यजन्ति ।
tṛtīyāṃ brahmajā yajanti ।
चतुर्थीं मरुतो यजन्ति ।
caturthīṃ maruto yajanti ।
पञ्चमीं विनायका यजन्ति ।
pañcamīṃ vināyakā yajanti ।
षष्ठीं च वसवो यजन्ति ।
ṣaṣṭhīṃ ca vasavo yajanti ।
सप्तमीमृषयो यजन्ति ।
saptamīmṛṣayo yajanti ।
नवमीमप्सरसो यजन्ति ।
navamīmapsaraso yajanti ।
दशमी वै ह्यन्तर्धाने तिष्ठति ।
daśamī vai hyantardhāne tiṣṭhati ।
एकादशीति-स्वपदानुगा ।
ekādaśīti-svapadānugā ।
द्वादशीति भूम्यां तिष्ठति ।
dvādaśīti bhūmyāṃ tiṣṭhati ।
तां हि ये यजन्ति ते मृत्युं तरन्ति ।
tāṃ hi ye yajanti te mṛtyuṃ taranti ।
मुक्तिं लभन्ते ।
muktiṃ labhante ।
गर्भजन्मजरामरणतापत्रयात्मकदुःखं
तरन्ति ।
garbhajanmajarāmaraṇatāpatrayātmakaduḥkhaṃ
taranti ।
तदप्येते श्लोका भवन्ति ।
tadapyete ślokā bhavanti ।
सम्प्राप्य मथुरा रम्यां सदा ब्रह्मादिवन्दिताम् ।
samprāpya mathurā ramyāṃ sadā brahmādivanditām ।
शङ्खचक्रगदाशार्ङ्गरक्षितां मुसलादिभिः ॥ १॥
śaṅkhacakragadāśārṅgarakṣitāṃ musalādibhiḥ ॥ 1॥
यत्रासौ संस्थितः कृष्णः स्त्रीभिः शक्त्या समाहितः ।
yatrāsau saṃsthitaḥ kṛṣṇaḥ strībhiḥ śaktyā samāhitaḥ ।
रमानिरुद्धप्रद्युम्नै रुक्मिण्या सहितो विभुः ॥ २॥
ramāniruddhapradyumnai rukmiṇyā sahito vibhuḥ ॥ 2॥
चतुःशब्दो भवेदेको ह्योंकारश्च उदाहृतः ।
catuḥśabdo bhavedeko hyoṃkāraśca udāhṛtaḥ ।
तस्मादेव परो रजसेति सोऽहमित्यवधार्यात्मानं
गोपालोऽहमिति भावयेत् ।
tasmādeva paro rajaseti so'hamityavadhāryātmānaṃ
gopālo'hamiti bhāvayet ।
स मोक्षमश्नुते ।
sa mokṣamaśnute ।
स ब्रह्मत्वमधिगच्छति ।
sa brahmatvamadhigacchati ।
स ब्रह्मविद्भवति ।
sa brahmavidbhavati ।
स गोपाञ्जीवानात्मत्वेन सृष्टिपर्यन्तमालाति ।
sa gopāñjīvānātmatvena sṛṣṭiparyantamālāti ।
स गोपालो ह्यों भवति ।
sa gopālo hyoṃ bhavati ।
तत्सत्सोऽहम् ।
tatsatso'ham ।
परं ब्रह्म कृष्णात्मको
नित्यानन्दैक्यस्वरूपः सोऽहम् ।
paraṃ brahma kṛṣṇātmako
nityānandaikyasvarūpaḥ so'ham ।
तत्सद्गोपालोऽहमेव ।
tatsadgopālo'hameva ।
परं सत्यमबाधितं सोऽहमित्यत्मानमादाय
मनसैक्यं कुर्यात् ।
paraṃ satyamabādhitaṃ so'hamityatmānamādāya
manasaikyaṃ kuryāt ।
आत्मानं गोपालोऽहमिति भावयेत् ।
ātmānaṃ gopālo'hamiti bhāvayet ।
स एवाव्यक्तोऽनन्तो नित्यो गोपालः ।
sa evāvyakto'nanto nityo gopālaḥ ।
मथुरायां स्थितिर्ब्रह्मन्सर्वदा मे भविष्यति ।
mathurāyāṃ sthitirbrahmansarvadā me bhaviṣyati ।
शङ्खचक्रगदापद्मवनमालाधरस्य वै ॥ १॥
śaṅkhacakragadāpadmavanamālādharasya vai ॥ 1॥
विश्वरूपं परंज्योतिः स्वरूपं रूपवर्जितम् ।
viśvarūpaṃ paraṃjyotiḥ svarūpaṃ rūpavarjitam ।
मथुरामण्डले यस्तु जम्बूद्वीपे स्थितोऽपि वा ॥ २॥
mathurāmaṇḍale yastu jambūdvīpe sthito'pi vā ॥ 2॥
योऽर्चयेत्प्रतिमां मां च स मे प्रियतरो भुवि ।
yo'rcayetpratimāṃ māṃ ca sa me priyataro bhuvi ।
तस्यामधिष्ठितः कृष्णरूपी पूज्यस्त्वया सदा ॥ ३॥
tasyāmadhiṣṭhitaḥ kṛṣṇarūpī pūjyastvayā sadā ॥ 3॥
चतुर्धा चास्यावतारभेदत्वेन यजन्ति माम् ।
caturdhā cāsyāvatārabhedatvena yajanti mām ।
युगानुवर्तिनो लोका यजन्तीह सुमेधसः ॥ ४॥
yugānuvartino lokā yajantīha sumedhasaḥ ॥ 4॥
गोपालं सानुजं कृष्णं रुक्मिण्या सह तत्परम् ।
gopālaṃ sānujaṃ kṛṣṇaṃ rukmiṇyā saha tatparam ।
गोपालोऽहमजो नित्यः प्रद्युम्नोऽहं सनातनः ॥ ५॥
gopālo'hamajo nityaḥ pradyumno'haṃ sanātanaḥ ॥ 5॥
रामोऽहमनिरुद्धोऽहमात्मानं चार्चयेद्बुधः ।
rāmo'hamaniruddho'hamātmānaṃ cārcayedbudhaḥ ।
मयोक्तेन स धर्मेण निष्कामेन विभागशः ॥ ६॥
mayoktena sa dharmeṇa niṣkāmena vibhāgaśaḥ ॥ 6॥
तैरहं पूजनीयो हि भद्रकृष्णनिवासिभिः ।
tairahaṃ pūjanīyo hi bhadrakṛṣṇanivāsibhiḥ ।
तद्धर्मगतिहीना ये तस्यां मयि परायणाः ॥ ७॥
taddharmagatihīnā ye tasyāṃ mayi parāyaṇāḥ ॥ 7॥
कलिना ग्रसिता ये वै तेषां तस्यामवस्थितिः ।
kalinā grasitā ye vai teṣāṃ tasyāmavasthitiḥ ।
यथा त्वं सह पुत्रैस्तु यथा रुद्रो गणैः सह ॥ ८॥
yathā tvaṃ saha putraistu yathā rudro gaṇaiḥ saha ॥ 8॥
यथा श्रियाभियुक्तोऽहं तथा भक्तो मम प्रियः ।
yathā śriyābhiyukto'haṃ tathā bhakto mama priyaḥ ।
स होवाचाब्जयोनिश्चतुर्भिर्देवैः कथमेको देवः स्यात् ।
sa hovācābjayoniścaturbhirdevaiḥ kathameko devaḥ syāt ।
एकमक्षरं यद्विश्रुतमनेकाक्षरं कथं संभूतम् ।
ekamakṣaraṃ yadviśrutamanekākṣaraṃ kathaṃ saṃbhūtam ।
स होवाच हि तं पूर्वमेकमेवाद्वितीयं ब्रह्मासीत् ।
sa hovāca hi taṃ pūrvamekamevādvitīyaṃ brahmāsīt ।
तस्मादव्यक्तमेकाक्षरम् ।
tasmādavyaktamekākṣaram ।
तस्मदक्षरान्महत् ।
tasmadakṣarānmahat ।
महतोऽहङ्कारः ।
mahato'haṅkāraḥ ।
तस्मादहङ्कारात्पञ्च तन्मात्राणि ।
tasmādahaṅkārātpañca tanmātrāṇi ।
तेभ्यो भूतानि ।
tebhyo bhūtāni ।
तैरावृतमक्षरम् ।
tairāvṛtamakṣaram ।
अक्षरोऽहमोंकारोऽयमजरोऽमरोऽभयोऽमृतो ब्रह्माभयं हि वै ।
akṣaro'hamoṃkāro'yamajaro'maro'bhayo'mṛto brahmābhayaṃ hi vai ।
स मुक्तोऽहमस्मि ।
sa mukto'hamasmi ।
अक्षरोऽहमस्मि ।
akṣaro'hamasmi ।
सत्तामात्रं चित्स्वरूपं प्रकाशं व्यापकं तथा ॥ ९॥
sattāmātraṃ citsvarūpaṃ prakāśaṃ vyāpakaṃ tathā ॥ 9॥
एकमेवाद्वयं ब्रह्म मायया च चतुष्टयम् ।
ekamevādvayaṃ brahma māyayā ca catuṣṭayam ।
रोहिणीतनयो विश्व अकाराक्षरसंभवः ॥ १०॥
rohiṇītanayo viśva akārākṣarasaṃbhavaḥ ॥ 10॥
तैजसात्मकः प्रद्युम्न उकाराक्षरसंभवः ।
taijasātmakaḥ pradyumna ukārākṣarasaṃbhavaḥ ।
प्राज्ञात्मकोऽनिरुद्धोऽसौ मकाराक्षरसंभवः ॥ ११॥
prājñātmako'niruddho'sau makārākṣarasaṃbhavaḥ ॥ 11॥
अर्धमात्रात्मकः कृष्णो यस्मिन्विश्वं प्रतिष्ठितम् ।
ardhamātrātmakaḥ kṛṣṇo yasminviśvaṃ pratiṣṭhitam ।
कृष्णात्मिका जगत्कर्त्री मूलप्रकृती रुक्मिणी ॥ १२॥
kṛṣṇātmikā jagatkartrī mūlaprakṛtī rukmiṇī ॥ 12॥
व्रजस्त्रीजनसंभूतः श्रुतिभ्यो ज्ञानसंगतः ।
vrajastrījanasaṃbhūtaḥ śrutibhyo jñānasaṃgataḥ ।
प्रणवत्वेन प्रकृतित्वं वदन्ति ब्रह्मवादिनः ॥ १३॥
praṇavatvena prakṛtitvaṃ vadanti brahmavādinaḥ ॥ 13॥
तस्मादोंकारसंभूतो गोपालो विश्वसंस्थितः ।
tasmādoṃkārasaṃbhūto gopālo viśvasaṃsthitaḥ ।
क्लीमोंकारस्यैकतत्वं वदन्ति ब्रह्मवादिनः ॥ १४॥
klīmoṃkārasyaikatatvaṃ vadanti brahmavādinaḥ ॥ 14॥
मथुरायां विशेषेण मां ध्यायन्मोक्षमश्नुते ।
mathurāyāṃ viśeṣeṇa māṃ dhyāyanmokṣamaśnute ।
अष्टपत्रं विकसितं हृत्पद्मं तत्र संस्थितम् ॥ १५॥
aṣṭapatraṃ vikasitaṃ hṛtpadmaṃ tatra saṃsthitam ॥ 15॥
दिव्यध्वजातपत्रैस्तु चिह्नितं चरणद्वयम् ।
divyadhvajātapatraistu cihnitaṃ caraṇadvayam ।
श्रीवत्सलाञ्छनं हृत्स्थं कौस्तुभं प्रभया युतम् ॥ १६॥
śrīvatsalāñchanaṃ hṛtsthaṃ kaustubhaṃ prabhayā yutam ॥ 16॥
चतुर्भुजं शङ्खचक्रशार्ङ्गपद्मगदान्वितम् ।
caturbhujaṃ śaṅkhacakraśārṅgapadmagadānvitam ।
सुकेयूरान्वितं बाहुं कण्ठमालसुशोभितम् ॥ १७॥
sukeyūrānvitaṃ bāhuṃ kaṇṭhamālasuśobhitam ॥ 17॥
द्युमत्किरीटमभयं स्फुरन्मकरकुण्डलम् ।
dyumatkirīṭamabhayaṃ sphuranmakarakuṇḍalam ।
हिरण्मयं सौम्यतनुं स्वभक्तायाभयप्रदम् ॥ १८॥
hiraṇmayaṃ saumyatanuṃ svabhaktāyābhayapradam ॥ 18॥
ध्यायेन्मनसि मां नित्यं वेणुशृङ्गधरं तु वा ।
dhyāyenmanasi māṃ nityaṃ veṇuśṛṅgadharaṃ tu vā ।
मथ्यते तु जगत्सर्वं ब्रह्मज्ञानेन येन वा ॥ १९॥
mathyate tu jagatsarvaṃ brahmajñānena yena vā ॥ 19॥
मत्सारभूतं यद्यत्स्यान्मथुरा सा निगद्यते ।
matsārabhūtaṃ yadyatsyānmathurā sā nigadyate ।
अष्टदिक्पालकैर्भूमिपद्मं विकसितं जगत् ॥ २०॥
aṣṭadikpālakairbhūmipadmaṃ vikasitaṃ jagat ॥ 20॥
संसारार्णवसंजातं सेवितं मम मानसे ।
saṃsārārṇavasaṃjātaṃ sevitaṃ mama mānase ।
चन्द्रसूर्यत्विषो दिव्या ध्वजा मेरुर्हिरण्मयः ॥ २१॥
candrasūryatviṣo divyā dhvajā merurhiraṇmayaḥ ॥ 21॥
आतपत्रं ब्रह्मलोकमथोर्ध्वं चरणं स्मृतम् ।
ātapatraṃ brahmalokamathordhvaṃ caraṇaṃ smṛtam ।
श्रीवत्सस्य स्वरूपं तु वर्तते लाञ्छनैः सह ॥ २२॥
śrīvatsasya svarūpaṃ tu vartate lāñchanaiḥ saha ॥ 22॥
श्रीवत्सलक्षणं तस्मात्कथ्यते ब्रह्मवादिभिः ।
śrīvatsalakṣaṇaṃ tasmātkathyate brahmavādibhiḥ ।
येन सूर्याग्निवाक्चन्द्रतेजसा स्वस्वरूपिणा ॥ २३॥
yena sūryāgnivākcandratejasā svasvarūpiṇā ॥ 23॥
वर्तते कौस्तुभाख्यमणिं वदन्तीशमानिनः ।
vartate kaustubhākhyamaṇiṃ vadantīśamāninaḥ ।
सत्त्वं रजस्तम इति अहंकारश्चतुर्भुजः ॥ २४॥
sattvaṃ rajastama iti ahaṃkāraścaturbhujaḥ ॥ 24॥
पञ्चभूतात्मकं शङ्खं करे रजसि संस्थितम् ।
pañcabhūtātmakaṃ śaṅkhaṃ kare rajasi saṃsthitam ।
बालस्वरूपमित्यन्तं मनश्चक्रं निगद्यते ॥ २५॥
bālasvarūpamityantaṃ manaścakraṃ nigadyate ॥ 25॥
आद्या माया भवेच्छार्ङ्गं पद्मं विश्वं करे स्थितम् ।
ādyā māyā bhavecchārṅgaṃ padmaṃ viśvaṃ kare sthitam ।
आद्या विद्या गदा वेद्या सर्वदा मे करे स्थिता ॥ २६॥
ādyā vidyā gadā vedyā sarvadā me kare sthitā ॥ 26॥
धर्मार्थकामकेयूरैर्दिव्यैर्दिव्यमयेरितैः ।
dharmārthakāmakeyūrairdivyairdivyamayeritaiḥ ।
कण्ठं तु निर्गुणं प्रोक्तं माल्यते आद्ययाऽजया ॥ २७॥
kaṇṭhaṃ tu nirguṇaṃ proktaṃ mālyate ādyayā'jayā ॥ 27॥
माला निगद्यते ब्रह्मंस्तव पुत्रैस्तु मानसैः ।
mālā nigadyate brahmaṃstava putraistu mānasaiḥ ।
कूटस्थं सत्त्वरूपं च किरीटं प्रवदन्ति माम् ॥ २८॥
kūṭasthaṃ sattvarūpaṃ ca kirīṭaṃ pravadanti mām ॥ 28॥
क्षीरोत्तरं प्रस्फुरन्तं कुण्डलं युगलं स्मृतम् ।
kṣīrottaraṃ prasphurantaṃ kuṇḍalaṃ yugalaṃ smṛtam ।
ध्यायेन्मम प्रियं नित्यं स मोक्षमधिगच्छति ॥ २९॥
dhyāyenmama priyaṃ nityaṃ sa mokṣamadhigacchati ॥ 29॥
स मुक्तो भवति तस्मै स्वात्मानं तु ददामि वै ।
sa mukto bhavati tasmai svātmānaṃ tu dadāmi vai ।
एतत्सर्वं मया प्रोक्तं भविष्यद्वै विधे तव ॥ ३०॥
etatsarvaṃ mayā proktaṃ bhaviṣyadvai vidhe tava ॥ 30॥
स्वरूपं द्विविधं चैव सगुणं निर्गुणात्मकम् ॥ ३१॥
svarūpaṃ dvividhaṃ caiva saguṇaṃ nirguṇātmakam ॥ 31॥
स होवाचाब्जयोनिः ।
sa hovācābjayoniḥ ।
व्यक्तीनां मूर्तीनां प्रोक्तानां कथं चाभरणानि भवन्ति ।
vyaktīnāṃ mūrtīnāṃ proktānāṃ kathaṃ cābharaṇāni bhavanti ।
कथं वा देवा यजन्ति ।
kathaṃ vā devā yajanti ।
रुद्रा यजन्ति ।
rudrā yajanti ।
ब्रह्मा यजति ।
brahmā yajati ।
ब्रह्मजा यजन्ति ।
brahmajā yajanti ।
विनायका यजन्ति ।
vināyakā yajanti ।
द्वादशादित्या यजन्ति ।
dvādaśādityā yajanti ।
वसवो यजन्ति ।
vasavo yajanti ।
गन्धर्वा यजन्ति ।
gandharvā yajanti ।
सपदानुगा अन्तर्धाने तिष्ठन्ति ।
sapadānugā antardhāne tiṣṭhanti ।
कां मनुष्या यजन्ति ।
kāṃ manuṣyā yajanti ।
सहोवाच तं हि वै नारायणो देव आद्या व्यक्ता
द्वादश मूर्तयः सर्वेषु लोकेषु सर्वेषु
देवेषु सर्वेषु मनुष्येषु तिष्ठन्तीति ।
sahovāca taṃ hi vai nārāyaṇo deva ādyā vyaktā
dvādaśa mūrtayaḥ sarveṣu lokeṣu sarveṣu
deveṣu sarveṣu manuṣyeṣu tiṣṭhantīti ।
रुद्रेषु रौद्री ब्रह्माणीषु ब्राह्मी देवेषु
दैवी मनुष्येषु मानवी विनायकेषु
विघ्नविनाशिनी आदित्येषु ज्योतिर्गन्धर्वेषु
गान्धर्वी अप्सरःस्वेवं गौर्वसुष्वेवं काम्या
अन्तर्धानेष्वप्रकाशिनी आविर्भावतिरोभावा
स्वपदे तिष्ठन्ति ।
rudreṣu raudrī brahmāṇīṣu brāhmī deveṣu
daivī manuṣyeṣu mānavī vināyakeṣu
vighnavināśinī ādityeṣu jyotirgandharveṣu
gāndharvī apsaraḥsvevaṃ gaurvasuṣvevaṃ kāmyā
antardhāneṣvaprakāśinī āvirbhāvatirobhāvā
svapade tiṣṭhanti ।
तामसी राजसी सात्त्विकी मानुषी विज्ञानघन
आनन्दसच्चिदानन्दैकरसे भक्तियोगे तिष्ठति ।
tāmasī rājasī sāttvikī mānuṣī vijñānaghana
ānandasaccidānandaikarase bhaktiyoge tiṣṭhati ।
ॐ प्राणात्मने ॐ तत्सद्भूर्भुवः सुवस्तस्मै
प्राणात्मने नमोनमः ॥ १॥
oṃ prāṇātmane oṃ tatsadbhūrbhuvaḥ suvastasmai
prāṇātmane namonamaḥ ॥ 1॥
ॐ श्रीकृष्णाय गोविन्दाय गोपीजनवल्लभाय
ॐ तत्सद्भूर्भुवः सुवस्तस्मै नमोनमः ॥ २॥
oṃ śrīkṛṣṇāya govindāya gopījanavallabhāya
oṃ tatsadbhūrbhuvaḥ suvastasmai namonamaḥ ॥ 2॥
ॐअपानात्मने ॐ तत्सद्भूर्भुवः सुवस्तस्मै
अपानात्मने नमोनमः ॥ ३॥
oṃapānātmane oṃ tatsadbhūrbhuvaḥ suvastasmai
apānātmane namonamaḥ ॥ 3॥
ॐ श्रीकृष्णायानिरुद्धाय ॐ तत्सद्भूर्भुवः
सुवस्तस्मै वै नमोनमः ॥ ४॥
oṃ śrīkṛṣṇāyāniruddhāya oṃ tatsadbhūrbhuvaḥ
suvastasmai vai namonamaḥ ॥ 4॥
ॐ व्यानात्मने ॐ तत्सद्भूर्भुवः सुवस्तस्मै
व्यानात्मने नमोनमः ॥ ५॥
oṃ vyānātmane oṃ tatsadbhūrbhuvaḥ suvastasmai
vyānātmane namonamaḥ ॥ 5॥
ॐ श्रीकृष्णाय रामाय ॐ तत्सद्भूर्भुवः
सुवस्तस्मै वै नमोनमः ॥ ६॥
oṃ śrīkṛṣṇāya rāmāya oṃ tatsadbhūrbhuvaḥ
suvastasmai vai namonamaḥ ॥ 6॥
ॐउदानात्मने ॐ तत्सद्भूर्भुवः सुवस्तस्मै
उदानात्मने नमोनमः ॥ ७॥
oṃudānātmane oṃ tatsadbhūrbhuvaḥ suvastasmai
udānātmane namonamaḥ ॥ 7॥
ॐ श्रीकृष्णाय देवकीनन्दनाय ॐ तत्सद्भूर्भुवः
सुवस्तस्मै वै नमोनमः ॥ ८॥
oṃ śrīkṛṣṇāya devakīnandanāya oṃ tatsadbhūrbhuvaḥ
suvastasmai vai namonamaḥ ॥ 8॥
ॐ समानात्मने ॐ तत्सद्भूर्भुवः सुवस्तस्मै
समानात्मने नमोनमः ॥ ९॥
oṃ samānātmane oṃ tatsadbhūrbhuvaḥ suvastasmai
samānātmane namonamaḥ ॥ 9॥
ॐ श्रीगोपालाय निजस्वरूपाय ॐ तत्सद्भूर्भुवः
सुवस्तस्मै वै नमोनमः ॥ १०॥
oṃ śrīgopālāya nijasvarūpāya oṃ tatsadbhūrbhuvaḥ
suvastasmai vai namonamaḥ ॥ 10॥
ॐ योऽसौ प्रधानात्मा गोपाल ॐ तत्सद्भूर्भुवः
सुवस्तस्मै वै नमोनमः ॥ ११॥
oṃ yo'sau pradhānātmā gopāla oṃ tatsadbhūrbhuvaḥ
suvastasmai vai namonamaḥ ॥ 11॥
ॐ योऽसाविन्द्रियात्मा गोपाल ॐ तत्सद्भूर्भुवः
सुवस्तस्मै वै नमोनमः ॥ १२॥
oṃ yo'sāvindriyātmā gopāla oṃ tatsadbhūrbhuvaḥ
suvastasmai vai namonamaḥ ॥ 12॥
ॐ योऽसौ भूतात्मा गोपाल ॐ तत्सद्भूर्भुवः
सुवस्तस्मै वै नमोनमः ॥ १३॥
oṃ yo'sau bhūtātmā gopāla oṃ tatsadbhūrbhuvaḥ
suvastasmai vai namonamaḥ ॥ 13॥
ॐ योऽसावुत्तमपुरुषो गोपाल ॐ तत्सद्भूर्भुवः
सुवस्तमै वै नमोनमः ॥ १४॥
oṃ yo'sāvuttamapuruṣo gopāla oṃ tatsadbhūrbhuvaḥ
suvastamai vai namonamaḥ ॥ 14॥
ॐ योऽसौ ब्रह्म परं वै ब्रह्म ॐ तत्सद्भूर्भुवः
सुवस्तस्मै वै नमोनमः ॥ १५॥
oṃ yo'sau brahma paraṃ vai brahma oṃ tatsadbhūrbhuvaḥ
suvastasmai vai namonamaḥ ॥ 15॥
ॐ योऽसौ सर्वभूतात्मा गोपाल ॐ तत्सद्भूर्भुवः
सुवस्तस्मै नमोनमः ॥ १६॥
oṃ yo'sau sarvabhūtātmā gopāla oṃ tatsadbhūrbhuvaḥ
suvastasmai namonamaḥ ॥ 16॥
ॐ जाग्रत्स्वप्नसुषुप्तितुरीयतुरीयातीतोऽन्तर्यामी गोपाल
ॐ तत्सद्भूर्भुवः सुवस्तस्मै वै नमोनमः ॥ १७॥
oṃ jāgratsvapnasuṣuptiturīyaturīyātīto'ntaryāmī gopāla
oṃ tatsadbhūrbhuvaḥ suvastasmai vai namonamaḥ ॥ 17॥
एको देवः सर्वभूतेषु गूढः
सर्वव्यापी सर्वभूतान्तरात्मा ।
eko devaḥ sarvabhūteṣu gūḍhaḥ
sarvavyāpī sarvabhūtāntarātmā ।
कर्माध्यक्षः सर्वभूताधिवासः
साक्षी चेता केवलो निर्गुणश्च ॥ १८॥
karmādhyakṣaḥ sarvabhūtādhivāsaḥ
sākṣī cetā kevalo nirguṇaśca ॥ 18॥
रुद्राय नमः ।
rudrāya namaḥ ।
आदित्याय नमः ।
ādityāya namaḥ ।
विनायकाय नमः ।
vināyakāya namaḥ ।
सूर्याय नमः ।
sūryāya namaḥ ।
विद्यायै नमः ।
vidyāyai namaḥ ।
इन्द्राय नमः ।
indrāya namaḥ ।
अग्नये नमः ।
agnaye namaḥ ।
यमाय नमः ।
yamāya namaḥ ।
निरृतये नमः ।
nirṛtaye namaḥ ।
वरुणाय नमः ।
varuṇāya namaḥ ।
वायवे नमः ।
vāyave namaḥ ।
कुबेराय नमः ।
kuberāya namaḥ ।
ईशानाय नमः ।
īśānāya namaḥ ।
सर्वेभ्यो देवेभ्यो नमः ।
sarvebhyo devebhyo namaḥ ।
दत्त्वा स्तुतिं पुण्यतमां ब्रह्मणे स्वस्वरूपिणे ।
dattvā stutiṃ puṇyatamāṃ brahmaṇe svasvarūpiṇe ।
कर्तृत्वं सर्वभूतानामन्तर्धानो बभूव सः ॥ १९॥
kartṛtvaṃ sarvabhūtānāmantardhāno babhūva saḥ ॥ 19॥
ब्रह्मणे ब्रह्मपुत्रेभ्यो नारदात्तु श्रुतं मुने ।
brahmaṇe brahmaputrebhyo nāradāttu śrutaṃ mune ।
तथा प्रोक्तं तु गान्धर्वि गच्छ त्वं स्वालयान्तिकम् ॥ २०॥
tathā proktaṃ tu gāndharvi gaccha tvaṃ svālayāntikam ॥ 20॥
इति॥
iti॥
ॐ भद्रं कर्णेभिः शृणुयाम देवाः ॥
oṃ bhadraṃ karṇebhiḥ śṛṇuyāma devāḥ ॥
भद्रं पश्येमाक्षभिर्यजत्राः ॥
bhadraṃ paśyemākṣabhiryajatrāḥ ॥
स्थिरैरङ्गैस्तुष्टुवा्ँसस्तनूभिः ॥
sthirairaṅgaistuṣṭuvām̐sastanūbhiḥ ॥
व्यशेम देवहितं यदायुः ॥
vyaśema devahitaṃ yadāyuḥ ॥
स्वस्ति न इन्द्रो वृद्धश्रवाः ॥
svasti na indro vṛddhaśravāḥ ॥
स्वस्ति नः पूषा विश्ववेदाः ॥
svasti naḥ pūṣā viśvavedāḥ ॥
स्वस्ति नस्तार्क्ष्यो अरिष्टनेमिः ॥
svasti nastārkṣyo ariṣṭanemiḥ ॥
स्वस्ति नो बृहस्पतिर्दधातु ॥
svasti no bṛhaspatirdadhātu ॥
ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥
oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ॥
हरिः ॐ तत्सत् ॥
hariḥ oṃ tatsat ॥
इति गोपालोत्तरतापिन्युपनिषत्समाप्ता ॥
iti gopālottaratāpinyupaniṣatsamāptā ॥
YOU MAY ALSO LIKE
