Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / വിമാനവത്ഥു-അട്ഠകഥാ • Vimānavatthu-aṭṭhakathā |
൬. ഗോപാലവിമാനവണ്ണനാ
6. Gopālavimānavaṇṇanā
ദിസ്വാന ദേവം പടിപുച്ഛി ഭിക്ഖൂതി ഗോപാലവിമാനം. തസ്സ കാ ഉപ്പത്തി? ഭഗവാ രാജഗഹേ വിഹരതി വേളുവനേ. തേന സമയേന രാജഗഹവാസീ അഞ്ഞതരോ ഗോപാലകോ പാതരാസത്ഥായ പിലോതികായ പുടബദ്ധം കുമ്മാസം ഗഹേത്വാ നഗരതോ നിക്ഖമിത്വാ ഗാവീനം ചരണട്ഠാനഭൂതം ഗോചരഭൂമിം സമ്പാപുണി. തം ആയസ്മാ മഹാമോഗ്ഗല്ലാനോ ‘‘അയം ഇദാനേവ കാലം കരിസ്സതി, മയ്ഹഞ്ച കുമ്മാസം ദത്വാ താവതിംസേസു ഉപ്പജ്ജിസ്സതീ’’തി ച ഞത്വാ തസ്സ സമീപം അഗമാസി. സോ വേലം ഓലോകേത്വാ ഥേരസ്സ കുമ്മാസം ദാതുകാമോ അഹോസി. തേന ച സമയേന ഗാവിയോ മാസക്ഖേത്തം പവിസന്തി. അഥ സോ ഗോപാലോ ചിന്തേസി ‘‘കിം നു ഖോ ഥേരസ്സ കുമ്മാസം ദദേയ്യം, ഉദാഹു ഗാവിയോ മാസക്ഖേത്തതോ നീഹരേയ്യ’’ന്തി. അഥസ്സ ഏതദഹോസി ‘‘മാസസാമികാ മം യം ഇച്ഛന്തി, തം കരോന്തു, ഥേരേ പന ഗതേ കുമ്മാസദാനന്തരായോ മേ സിയാ, ഹന്ദാഹം പഠമം അയ്യസ്സ കുമ്മാസം ദസ്സാമീ’’തി തം ഥേരസ്സ ഉപനേസി. പടിഗ്ഗഹേസി ഥേരോ അനുകമ്പം ഉപാദായ.
Disvānadevaṃ paṭipucchi bhikkhūti gopālavimānaṃ. Tassa kā uppatti? Bhagavā rājagahe viharati veḷuvane. Tena samayena rājagahavāsī aññataro gopālako pātarāsatthāya pilotikāya puṭabaddhaṃ kummāsaṃ gahetvā nagarato nikkhamitvā gāvīnaṃ caraṇaṭṭhānabhūtaṃ gocarabhūmiṃ sampāpuṇi. Taṃ āyasmā mahāmoggallāno ‘‘ayaṃ idāneva kālaṃ karissati, mayhañca kummāsaṃ datvā tāvatiṃsesu uppajjissatī’’ti ca ñatvā tassa samīpaṃ agamāsi. So velaṃ oloketvā therassa kummāsaṃ dātukāmo ahosi. Tena ca samayena gāviyo māsakkhettaṃ pavisanti. Atha so gopālo cintesi ‘‘kiṃ nu kho therassa kummāsaṃ dadeyyaṃ, udāhu gāviyo māsakkhettato nīhareyya’’nti. Athassa etadahosi ‘‘māsasāmikā maṃ yaṃ icchanti, taṃ karontu, there pana gate kummāsadānantarāyo me siyā, handāhaṃ paṭhamaṃ ayyassa kummāsaṃ dassāmī’’ti taṃ therassa upanesi. Paṭiggahesi thero anukampaṃ upādāya.
അഥ നം ഗാവിയോ നിവത്തേതും പരിസ്സയം അനോലോകേത്വാ വേഗേന ഉപധാവന്തം പാദേന ഫുട്ഠോ ആസീവിസോ ഡംസി. ഥേരോപി തം അനുകമ്പമാനോ തം കുമ്മാസം പരിഭുഞ്ജിതും ആരഭി. ഗോപാലകോപി ഗാവിയോ നിവത്തേത്വാ ആഗതോ ഥേരം കുമ്മാസം പരിഭുഞ്ജന്തം ദിസ്വാ പസന്നചിത്തോ ഉളാരം പീതിസോമനസ്സം പടിസംവേദേന്തോ നിസീദി. താവദേവസ്സ സകലസരീരം വിസം അജ്ഝോത്ഥരി. മുഹുത്തമേവ വേഗേ മുദ്ധപത്തേ കാലമകാസി, കാലകതോ ച താവതിംസേസു ദ്വാദസയോജനികേ കനകവിമാനേ നിബ്ബത്തി. തം ആയസ്മാ മഹാമോഗ്ഗല്ലാനോ ദിസ്വാ ഇമാഹി ഗാഥാഹി പടിപുച്ഛി –
Atha naṃ gāviyo nivattetuṃ parissayaṃ anoloketvā vegena upadhāvantaṃ pādena phuṭṭho āsīviso ḍaṃsi. Theropi taṃ anukampamāno taṃ kummāsaṃ paribhuñjituṃ ārabhi. Gopālakopi gāviyo nivattetvā āgato theraṃ kummāsaṃ paribhuñjantaṃ disvā pasannacitto uḷāraṃ pītisomanassaṃ paṭisaṃvedento nisīdi. Tāvadevassa sakalasarīraṃ visaṃ ajjhotthari. Muhuttameva vege muddhapatte kālamakāsi, kālakato ca tāvatiṃsesu dvādasayojanike kanakavimāne nibbatti. Taṃ āyasmā mahāmoggallāno disvā imāhi gāthāhi paṭipucchi –
൧൧൫൯.
1159.
‘‘ദിസ്വാന ദേവം പടിപുച്ഛി ഭിക്ഖു, ഉച്ചേ വിമാനമ്ഹി ചിരട്ഠിതികേ;
‘‘Disvāna devaṃ paṭipucchi bhikkhu, ucce vimānamhi ciraṭṭhitike;
ആമുത്തഹത്ഥാഭരണം യസസ്സിം, ദിബ്ബേ വിമാനമ്ഹി യഥാപി ചന്ദിമാ.
Āmuttahatthābharaṇaṃ yasassiṃ, dibbe vimānamhi yathāpi candimā.
൧൧൬൦.
1160.
‘‘അലങ്കതോ മല്യധരോ സുവത്ഥോ, സുകുണ്ഡലീ കപ്പിതകേസമസ്സു;
‘‘Alaṅkato malyadharo suvattho, sukuṇḍalī kappitakesamassu;
ആമുത്തഹത്ഥാഭരണോ യസസ്സീ, ദിബ്ബേ വിമാനമ്ഹി യഥാപി ചന്ദിമാ.
Āmuttahatthābharaṇo yasassī, dibbe vimānamhi yathāpi candimā.
൧൧൬൧.
1161.
‘‘ദിബ്ബാ ച വീണാ പവദന്തി വഗ്ഗും; അട്ഠട്ഠകാ സിക്ഖിതാ സാധുരൂപാ;
‘‘Dibbā ca vīṇā pavadanti vagguṃ; Aṭṭhaṭṭhakā sikkhitā sādhurūpā;
ദിബ്ബാ ച കഞ്ഞാ തിദസചരാ ഉളാരാ, നച്ചന്തി ഗായന്തി പമോദയന്തി.
Dibbā ca kaññā tidasacarā uḷārā, naccanti gāyanti pamodayanti.
൧൧൬൨.
1162.
‘‘ദേവിദ്ധിപത്തോസി മഹാനുഭാവോ…പേ॰…
‘‘Deviddhipattosi mahānubhāvo…pe…
വണ്ണോ ച തേ സബ്ബദിസാ പഭാസതീ’’തി.
Vaṇṇo ca te sabbadisā pabhāsatī’’ti.
സോപി തസ്സ ബ്യാകാസി –
Sopi tassa byākāsi –
൧൧൬൩. ‘‘സോ ദേവപുത്തോ അത്തമനോ…പേ॰…യസ്സ കമ്മസ്സിദം ഫലം’’.
1163. ‘‘So devaputto attamano…pe…yassa kammassidaṃ phalaṃ’’.
൧൧൬൪.
1164.
‘‘അഹം മനുസ്സേസു മനുസ്സഭൂതോ, സങ്ഗമ്മ രക്ഖിസ്സം പരേസം ധേനുയോ;
‘‘Ahaṃ manussesu manussabhūto, saṅgamma rakkhissaṃ paresaṃ dhenuyo;
തതോ ച ആഗാ സമണോ മമന്തികേ, ഗാവോ ച മാസേ അഗമംസു ഖാദിതും.
Tato ca āgā samaṇo mamantike, gāvo ca māse agamaṃsu khādituṃ.
൧൧൬൫.
1165.
‘‘ദ്വയജ്ജ കിച്ചം ഉഭയഞ്ച കാരിയം, ഇച്ചേവഹം ഭന്തേ തദാ വിചിന്തയിം;
‘‘Dvayajja kiccaṃ ubhayañca kāriyaṃ, iccevahaṃ bhante tadā vicintayiṃ;
തതോ ച സഞ്ഞം പടിലദ്ധ യോനിസോ, ‘ദദാമി ഭന്തേ’തി ഖിപിം അനന്തകം.
Tato ca saññaṃ paṭiladdha yoniso, ‘dadāmi bhante’ti khipiṃ anantakaṃ.
൧൧൬൬.
1166.
‘‘സോ മാസഖേത്തം തുരിതോ അവാസരിം, പുരാ അയം ഭഞ്ജതി യസ്സിദം ധനം;
‘‘So māsakhettaṃ turito avāsariṃ, purā ayaṃ bhañjati yassidaṃ dhanaṃ;
തതോ ച കണ്ഹോ ഉരഗോ മഹാവിസോ, അഡംസി പാദേ തുരിതസ്സ മേ സതോ.
Tato ca kaṇho urago mahāviso, aḍaṃsi pāde turitassa me sato.
൧൧൬൭.
1167.
‘‘സ്വാഹം അട്ടോമ്ഹി ദുക്ഖേന പീളിതോ, ഭിക്ഖു ച തം സാമം മുഞ്ചിത്വാനന്തകം;
‘‘Svāhaṃ aṭṭomhi dukkhena pīḷito, bhikkhu ca taṃ sāmaṃ muñcitvānantakaṃ;
അഹാസി കുമ്മാസം മമാനുകമ്പയാ, തതോ ചുതോ കാലകതോമ്ഹി ദേവതാ.
Ahāsi kummāsaṃ mamānukampayā, tato cuto kālakatomhi devatā.
൧൧൬൮.
1168.
‘‘തദേവ കമ്മം കുസലം കതം മയാ, സുഖഞ്ച കമ്മം അനുഭോമി അത്തനാ;
‘‘Tadeva kammaṃ kusalaṃ kataṃ mayā, sukhañca kammaṃ anubhomi attanā;
തയാ ഹി ഭന്തേ അനുകമ്പിതോ ഭുസം, കതഞ്ഞുതായ അഭിവാദയാമി തം.
Tayā hi bhante anukampito bhusaṃ, kataññutāya abhivādayāmi taṃ.
൧൧൬൯.
1169.
‘‘സദേവകേ ലോകേ സമാരകേ ച, അഞ്ഞോ മുനി നത്ഥി തയാനുകമ്പകോ;
‘‘Sadevake loke samārake ca, añño muni natthi tayānukampako;
തയാ ഹി ഭന്തേ അനുകമ്പിതോ ഭുസം, കതഞ്ഞുതായ അഭിവാദയാമി തം.
Tayā hi bhante anukampito bhusaṃ, kataññutāya abhivādayāmi taṃ.
൧൧൭൦.
1170.
‘‘ഇമസ്മിം ലോകേ പരസ്മിം വാ പന, അഞ്ഞോ മുനീ നത്ഥി തയാനുകമ്പകോ;
‘‘Imasmiṃ loke parasmiṃ vā pana, añño munī natthi tayānukampako;
തയാ ഹി ഭന്തേ അനുകമ്പിതോ ഭുസം, കതഞ്ഞുതായ അഭിവാദയാമി ത’’ന്തി.
Tayā hi bhante anukampito bhusaṃ, kataññutāya abhivādayāmi ta’’nti.
അഥായസ്മാ മഹാമോഗ്ഗല്ലാനോ അത്തനാ ച ദേവതായ ച കഥിതനിയാമേനേവ തം ഭഗവതോ ആരോചേസി. സത്ഥാ തമത്ഥം പച്ചനുഭാസിത്വാ തം അട്ഠുപ്പത്തിം കത്വാ സമ്പത്തപരിസായ ധമ്മം ദേസേതും ‘‘ദിസ്വാന ദേവം പടിപുച്ഛി ഭിക്ഖൂ’’തിആദിമാഹ.
Athāyasmā mahāmoggallāno attanā ca devatāya ca kathitaniyāmeneva taṃ bhagavato ārocesi. Satthā tamatthaṃ paccanubhāsitvā taṃ aṭṭhuppattiṃ katvā sampattaparisāya dhammaṃ desetuṃ ‘‘disvāna devaṃ paṭipucchi bhikkhū’’tiādimāha.
൧൧൫൯. തത്ഥ ദേവന്തി ഗോപാലദേവപുത്തം. ഭിക്ഖൂതി ആയസ്മന്തം മഹാമോഗ്ഗല്ലാനം സന്ധായ സത്ഥാ വദതി. സോ ഹി സബ്ബസോ ഭിന്നകിലേസതായ ഭിക്ഖു. വിമാനസ്സ ബഹുകാലാവട്ഠായിതായ കപ്പട്ഠിതികതായ ഏവ വാ ‘‘ചിരട്ഠിതികേ’’തി വുത്തം, ‘‘ചിരട്ഠിതിക’’ന്തിപി കേചി പഠന്തി. തഞ്ഹി ‘‘ദേവ’’ന്തി ഇമിനാ സമ്ബന്ധിതബ്ബം. സോപി ഹി സട്ഠിസതസഹസ്സാധികാ തിസ്സോ വസ്സകോടിയോ തത്ഥ അവട്ഠാനതോ ‘‘ചിരട്ഠിതികേ’’തി വത്തബ്ബതം ലഭതി. യഥാപി ചന്ദിമാതി യഥാ ചന്ദിമാ ദേവപുത്തോ കന്തസീതലമനോഹരകിരണജാലസമുജ്ജലേ അത്തനോ ദിബ്ബേ വിമാനമ്ഹി വിരോചതി, ഏവം വിരോചമാനന്തി വചനസേസാ.
1159. Tattha devanti gopāladevaputtaṃ. Bhikkhūti āyasmantaṃ mahāmoggallānaṃ sandhāya satthā vadati. So hi sabbaso bhinnakilesatāya bhikkhu. Vimānassa bahukālāvaṭṭhāyitāya kappaṭṭhitikatāya eva vā ‘‘ciraṭṭhitike’’ti vuttaṃ, ‘‘ciraṭṭhitika’’ntipi keci paṭhanti. Tañhi ‘‘deva’’nti iminā sambandhitabbaṃ. Sopi hi saṭṭhisatasahassādhikā tisso vassakoṭiyo tattha avaṭṭhānato ‘‘ciraṭṭhitike’’ti vattabbataṃ labhati. Yathāpi candimāti yathā candimā devaputto kantasītalamanoharakiraṇajālasamujjale attano dibbe vimānamhi virocati, evaṃ virocamānanti vacanasesā.
൧൧൬൦. അലങ്കതോതിആദി തസ്സ ദേവപുത്തസ്സ ഥേരേന പുച്ഛിതാകാരദസ്സനം, തം ഹേട്ഠാ വുത്തത്ഥമേവ.
1160.Alaṅkatotiādi tassa devaputtassa therena pucchitākāradassanaṃ, taṃ heṭṭhā vuttatthameva.
൧൧൬൪. സങ്ഗമ്മാതി സങ്ഗമേത്വാ, സങ്ഗമ്മാതി വാ സങ്ഗഹേത്വാ. ഹേത്വത്ഥോപി ഹി ഇധ അന്തോനീതോ, ബഹൂ ഏകതോ ഹുത്വാതി അത്ഥോ. ആഗാതി ആഗഞ്ഛി. മാസേതി മാസസസ്സാനി.
1164.Saṅgammāti saṅgametvā, saṅgammāti vā saṅgahetvā. Hetvatthopi hi idha antonīto, bahū ekato hutvāti attho. Āgāti āgañchi. Māseti māsasassāni.
൧൧൬൫. ദ്വയജ്ജാതി ദ്വയം അജ്ജ ഏതരഹി കിച്ചം കാതബ്ബം. ഉഭയഞ്ച കാരിയന്തി വുത്തസ്സേവത്ഥസ്സ പരിയായവചനം. സഞ്ഞന്തി ധമ്മസഞ്ഞം. തേനാഹ ‘‘യോനിസോ’’തി പടിലദ്ധാതി പടിലഭിത്വാ. ഖിപിന്തി പനിഗ്ഗാഹാപനവസേന ഹത്ഥേ ഖിപിം. അനന്തകന്തി നന്തകം കുമ്മാസം പക്ഖിപിത്വാ ബന്ധിത്വാ ഠപിതം പിലോതികം. അ-കാരോ ചേത്ഥ നിപാതമത്തം.
1165.Dvayajjāti dvayaṃ ajja etarahi kiccaṃ kātabbaṃ. Ubhayañca kāriyanti vuttassevatthassa pariyāyavacanaṃ. Saññanti dhammasaññaṃ. Tenāha ‘‘yoniso’’ti paṭiladdhāti paṭilabhitvā. Khipinti paniggāhāpanavasena hatthe khipiṃ. Anantakanti nantakaṃ kummāsaṃ pakkhipitvā bandhitvā ṭhapitaṃ pilotikaṃ. A-kāro cettha nipātamattaṃ.
൧൧൬൬. സോതി സോ അഹം. തുരിതോതി തുരിതോ സമ്ഭമന്തോ. അവാസരിന്തി ഉപഗച്ഛി, പാവിസിം വാ. പുരാ അയം ഭഞ്ജതി യസ്സിദം ധനന്തി യസ്സ ഖേത്തസാമികസ്സ ഇദം മാസസസ്സം ധനം, തം അയം ഗോഗണോ ഭഞ്ജതി പുരാ തസ്സ ഭഞ്ജനതോ, ആമദ്ദനതോ പുരേതരമേവാതി അത്ഥോ. തതോതി തത്ഥ. തുരിതസ്സ മേ സതോതി സമ്ഭമന്തസ്സ മേ സമാനസ്സ, സഹസാ ഗമനേന മഗ്ഗേ കണ്ഹസപ്പം അനോലോകേത്വാ ഗതസ്സാതി അധിപ്പായോ.
1166.Soti so ahaṃ. Turitoti turito sambhamanto. Avāsarinti upagacchi, pāvisiṃ vā. Purā ayaṃ bhañjati yassidaṃ dhananti yassa khettasāmikassa idaṃ māsasassaṃ dhanaṃ, taṃ ayaṃ gogaṇo bhañjati purā tassa bhañjanato, āmaddanato puretaramevāti attho. Tatoti tattha. Turitassa me satoti sambhamantassa me samānassa, sahasā gamanena magge kaṇhasappaṃ anoloketvā gatassāti adhippāyo.
൧൧൬൭. അട്ടോമ്ഹി ദുക്ഖേന പീളിതോതി തേന ആസീവിസഡംസനേന അട്ടോ അട്ടിതോ ഉപദ്ദുതോ മരണദുക്ഖേന ബാധിതോ ഭവാമി. അഹാസീതി അജ്ഝോഹരി, പരിഭുഞ്ജീതി അത്ഥോ. തതോ ചുതോ കാലകതോമ്ഹി ദേവതാതി തതോ മനുസ്സത്തഭാവതോ ചുതോ മരണകാലപ്പത്തിയാ, തത്ഥ വാ ആയുസങ്ഖാരസ്സ ഖേപനസങ്ഖാതസ്സ കാലസ്സ കതത്താ കാലകതോ, തദനന്തരമേവ ച അമ്ഹി ദേവതാ ദേവത്തഭാവപ്പത്തിയാ ദേവതാ ഹോമീതി അത്ഥോ.
1167.Aṭṭomhi dukkhena pīḷitoti tena āsīvisaḍaṃsanena aṭṭo aṭṭito upadduto maraṇadukkhena bādhito bhavāmi. Ahāsīti ajjhohari, paribhuñjīti attho. Tato cuto kālakatomhi devatāti tato manussattabhāvato cuto maraṇakālappattiyā, tattha vā āyusaṅkhārassa khepanasaṅkhātassa kālassa katattā kālakato, tadanantarameva ca amhi devatā devattabhāvappattiyā devatā homīti attho.
൧൧൬൯. തയാതി തയാ സദിസോ അഞ്ഞോ മുനി മോനേയ്യഗുണയുത്തോ ഇസി നത്ഥി. തയാതി വാ നിസ്സക്കേ ഇദം കരണവചനം. സേസം വുത്തനയമേവ.
1169.Tayāti tayā sadiso añño muni moneyyaguṇayutto isi natthi. Tayāti vā nissakke idaṃ karaṇavacanaṃ. Sesaṃ vuttanayameva.
ഗോപാലവിമാനവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Gopālavimānavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / വിമാനവത്ഥുപാളി • Vimānavatthupāḷi / ൬. ഗോപാലവിമാനവത്ഥു • 6. Gopālavimānavatthu