Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਥੇਰਗਾਥਾ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
੩. ਗੋਸਾਲਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ
3. Gosālattheragāthāvaṇṇanā
ਅਹਂ ਖੋ વੇਲ਼ੁਗੁਮ੍ਬਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਗੋਸਾਲਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਗਾਥਾ। ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਸੋਪਿ ਪੁਰਿਮਬੁਦ੍ਧੇਸੁ ਕਤਾਧਿਕਾਰੋ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ વਿવਟ੍ਟੂਪਨਿਸ੍ਸਯਂ ਕੁਸਲਂ ਆਚਿਨਨ੍ਤੋ ਇਤੋ ਏਕਨવੁਤੇ ਕਪ੍ਪੇ ਅਞ੍ਞਤਰਸ੍ਮਿਂ ਪਬ੍ਬਤੇ ਰੁਕ੍ਖਸਾਖਾਯਂ ਓਲਮ੍ਬਮਾਨਂ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਪਂਸੁਕੂਲਚੀવਰਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਅਰਹਦ੍ਧਜੋ વਤਾਯ’’ਨ੍ਤਿ ਪਸਨ੍ਨਚਿਤ੍ਤੋ ਪੁਪ੍ਫੇਹਿ ਪੂਜੇਹਿ। ਸੋ ਤੇਨ ਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮੇਨ ਤਾવਤਿਂਸਭવਨੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ । ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁਯੇવ ਸਂਸਰਨ੍ਤੋ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦੇ ਮਗਧਰਟ੍ਠੇ ਇਬ੍ਭਕੁਲੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ ਗੋਸਾਲੋ ਨਾਮ ਨਾਮੇਨ। ਸੋਣੇਨ ਪਨ ਕੋਟਿਕਣ੍ਣੇਨ ਕਤਪਰਿਚਯਤ੍ਤਾ ਤਸ੍ਸ ਪਬ੍ਬਜਿਤਭਾવਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਸੋਪਿ ਨਾਮ ਮਹਾવਿਭવੋ ਪਬ੍ਬਜਿਸ੍ਸਤਿ , ਕਿਮਙ੍ਗਂ ਪਨਾਹ’’ਨ੍ਤਿ ਸਞ੍ਜਾਤਸਂવੇਗੋ ਭਗવਤੋ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਚਰਿਯਾਨੁਕੂਲਂ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਸਪ੍ਪਾਯਂ વਸਨਟ੍ਠਾਨਂ ਗવੇਸਨ੍ਤੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਜਾਤਗਾਮਸ੍ਸ ਅવਿਦੂਰੇ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਸਾਨੁਪਬ੍ਬਤੇ વਿਹਾਸਿ। ਤਸ੍ਸ ਮਾਤਾ ਦਿવਸੇ ਦਿવਸੇ ਭਿਕ੍ਖਂ ਦੇਤਿ। ਅਥੇਕਦਿવਸਂ ਗਾਮਂ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਪવਿਟ੍ਠਸ੍ਸ ਮਾਤਾ ਮਧੁਸਕ੍ਖਰਾਭਿਸਙ੍ਖਤਂ ਪਾਯਾਸਂ ਅਦਾਸਿ। ਸੋ ਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਪਬ੍ਬਤਸ੍ਸ ਛਾਯਾਯਂ ਅਞ੍ਞਤਰਸ੍ਸ વੇਲ਼ੁਗੁਮ੍ਬਸ੍ਸ ਮੂਲੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਧੋવਿਤਪਤ੍ਤਪਾਣੀ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਆਰਭਿ। ਭੋਜਨਸਪ੍ਪਾਯਲਾਭੇਨ ਕਾਯਚਿਤ੍ਤਾਨਂ ਕਲ੍ਲਤਾਯ ਸਮਾਹਿਤੋ ਉਦਯਬ੍ਬਯਞਾਣਾਦਿਕੇ ਤਿਕ੍ਖੇ ਸੂਰੇ વਹਨ੍ਤੇ ਅਪ੍ਪਕਸਿਰੇਨੇવ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਾਪੇਤ੍વਾ ਮਗ੍ਗਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਭਾવਨਂ ਮਤ੍ਥਕਂ ਪਾਪੇਨ੍ਤੋ ਸਹ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਹਿ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਸਚ੍ਛਾਕਾਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਅਪਦਾਨੇ (ਅਪ॰ ਥੇਰ ੨.੫੦.੮-੧੪) –
Ahaṃ kho veḷugumbasminti āyasmato gosālattherassa gāthā. Kā uppatti? Sopi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ ācinanto ito ekanavute kappe aññatarasmiṃ pabbate rukkhasākhāyaṃ olambamānaṃ paccekabuddhassa paṃsukūlacīvaraṃ disvā ‘‘arahaddhajo vatāya’’nti pasannacitto pupphehi pūjehi. So tena puññakammena tāvatiṃsabhavane nibbatto . Tato paṭṭhāya devamanussesuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde magadharaṭṭhe ibbhakule nibbatto gosālo nāma nāmena. Soṇena pana koṭikaṇṇena kataparicayattā tassa pabbajitabhāvaṃ sutvā ‘‘sopi nāma mahāvibhavo pabbajissati , kimaṅgaṃ panāha’’nti sañjātasaṃvego bhagavato santike pabbajitvā cariyānukūlaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā sappāyaṃ vasanaṭṭhānaṃ gavesanto attano jātagāmassa avidūre ekasmiṃ sānupabbate vihāsi. Tassa mātā divase divase bhikkhaṃ deti. Athekadivasaṃ gāmaṃ piṇḍāya paviṭṭhassa mātā madhusakkharābhisaṅkhataṃ pāyāsaṃ adāsi. So taṃ gahetvā tassa pabbatassa chāyāyaṃ aññatarassa veḷugumbassa mūle nisīditvā paribhuñjitvā dhovitapattapāṇī vipassanaṃ ārabhi. Bhojanasappāyalābhena kāyacittānaṃ kallatāya samāhito udayabbayañāṇādike tikkhe sūre vahante appakasireneva vipassanaṃ ussukkāpetvā maggapaṭipāṭiyā bhāvanaṃ matthakaṃ pāpento saha paṭisambhidāhi arahattaṃ sacchākāsi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.50.8-14) –
‘‘ਹਿਮવਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅવਿਦੂਰੇ, ਉਦਙ੍ਗਣੋ ਨਾਮ ਪਬ੍ਬਤੋ।
‘‘Himavantassa avidūre, udaṅgaṇo nāma pabbato;
ਤਤ੍ਥਦ੍ਦਸਂ ਪਂਸੁਕੂਲਂ, ਦੁਮਗ੍ਗਮ੍ਹਿ વਿਲਮ੍ਬਿਤਂ॥
Tatthaddasaṃ paṃsukūlaṃ, dumaggamhi vilambitaṃ.
‘‘ਤੀਣਿ ਕਿਙ੍ਕਣਿਪੁਪ੍ਫਾਨਿ, ਓਚਿਨਿਤ੍વਾਨਹਂ ਤਦਾ।
‘‘Tīṇi kiṅkaṇipupphāni, ocinitvānahaṃ tadā;
ਹੇਟ੍ਠਾ ਪਹਟ੍ਠੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ, ਪਂਸੁਕੂਲਂ ਅਪੂਜਯਿਂ॥
Heṭṭhā pahaṭṭhena cittena, paṃsukūlaṃ apūjayiṃ.
‘‘ਤੇਨ ਕਮ੍ਮੇਨ ਸੁਕਤੇਨ, ਚੇਤਨਾਪਣਿਧੀਹਿ ਚ।
‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;
ਜਹਿਤ੍વਾ ਮਾਨੁਸਂ ਦੇਹਂ, ਤਾવਤਿਂਸਂ ਅਗਚ੍ਛਹਂ॥
Jahitvā mānusaṃ dehaṃ, tāvatiṃsaṃ agacchahaṃ.
‘‘ਏਕਨવੁਤੇ ਇਤੋ ਕਪ੍ਪੇ, ਯਂ ਕਮ੍ਮਮਕਰਿਂ ਤਦਾ।
‘‘Ekanavute ito kappe, yaṃ kammamakariṃ tadā;
ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ ਨਾਭਿਜਾਨਾਮਿ, ਪੂਜਿਤ੍વਾ ਅਰਹਦ੍ਧਜਂ॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, pūjitvā arahaddhajaṃ.
‘‘ਕਿਲੇਸਾ ਝਾਪਿਤਾ ਮਯ੍ਹਂ…ਪੇ॰… ਕਤਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਾਸਨ’’ਨ੍ਤਿ॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਨ ਅਧਿਗਨ੍ਤ੍વਾ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਸੁਖવਿਹਾਰਤ੍ਥਂ ਪਬ੍ਬਤਸਾਨੁਮੇવ ਗਨ੍ਤੁਕਾਮੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ ਪવੇਦੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਹਂ ਖੋ વੇਲ਼ੁਗੁਮ੍ਬਸ੍ਮਿ’’ਨ੍ਤਿ ਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ।
Arahattaṃ pana adhigantvā diṭṭhadhammasukhavihāratthaṃ pabbatasānumeva gantukāmo attano paṭipattiṃ pavedento ‘‘ahaṃ kho veḷugumbasmi’’nti gāthaṃ abhāsi.
੨੩. ਤਤ੍ਥ વੇਲ਼ੁਗੁਮ੍ਬਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ વੇਲ਼ੁਗਚ੍ਛਸ੍ਸ ਸਮੀਪੇ, ਤਸ੍ਸ ਛਾਯਾਯਂ। ਭੁਤ੍વਾਨ ਮਧੁਪਾਯਸਨ੍ਤਿ ਮਧੁਪਸਿਤ੍ਤਪਾਯਾਸਂ ਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ। ਪਦਕ੍ਖਿਣਨ੍ਤਿ ਪਦਕ੍ਖਿਣਗ੍ਗਾਹੇਨ, ਸਤ੍ਥੁ ਓવਾਦਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਾ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਮ੍ਮਸਨ੍ਤੋ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਉਦਯਬ੍ਬਯਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਉਦਯਬ੍ਬਯਞ੍ਚ વਿਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ, ਯਦਿਪਿ ਇਦਾਨਿ ਕਤਕਿਚ੍ਚੋ, ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਂ ਪਨ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਤੁਂ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਪਟ੍ਠਪੇਨ੍ਤੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਸਾਨੁਂ ਪਟਿਗਮਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਪੁਬ੍ਬੇ ਮਯਾ વੁਤ੍ਥਪਬ੍ਬਤਸਾਨੁਮੇવ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ ਗਚ੍ਛਿਸ੍ਸਾਮਿ। વਿવੇਕਮਨੁਬ੍ਰੂਹਯਨ੍ਤਿ ਪਟਿਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿવਿવੇਕਂ ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਕਾਯવਿવੇਕਞ੍ਚ ਪਰਿਬ੍ਰੂਹਯਨ੍ਤੋ, ਤਸ੍ਸ વਾ ਪਰਿਬ੍ਰੂਹਨਹੇਤੁ ਗਮਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ। ਏવਂ ਪਨ વਤ੍વਾ ਥੇਰੋ ਤਤ੍ਥੇવ ਗਤੋ, ਅਯਮੇવ ਚ ਇਮਸ੍ਸ ਥੇਰਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਾਬ੍ਯਾਕਰਣਗਾਥਾ ਅਹੋਸਿ।
23. Tattha veḷugumbasminti veḷugacchassa samīpe, tassa chāyāyaṃ. Bhutvāna madhupāyasanti madhupasittapāyāsaṃ bhuñjitvā. Padakkhiṇanti padakkhiṇaggāhena, satthu ovādassa sammā sampaṭicchanenāti attho. Sammasanto khandhānaṃudayabbayanti pañcannaṃ upādānakkhandhānaṃ udayabbayañca vipassanto, yadipi idāni katakicco, phalasamāpattiṃ pana samāpajjituṃ vipassanaṃ paṭṭhapentoti adhippāyo. Sānuṃ paṭigamissāmīti pubbe mayā vutthapabbatasānumeva uddissa gacchissāmi. Vivekamanubrūhayanti paṭipassaddhivivekaṃ phalasamāpattikāyavivekañca paribrūhayanto, tassa vā paribrūhanahetu gamissāmīti. Evaṃ pana vatvā thero tattheva gato, ayameva ca imassa therassa aññābyākaraṇagāthā ahosi.
ਗੋਸਾਲਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Gosālattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਥੇਰਗਾਥਾਪਾਲ਼ਿ • Theragāthāpāḷi / ੩. ਗੋਸਾਲਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾ • 3. Gosālattheragāthā