Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / బుద్ధవంస-అట్ఠకథా • Buddhavaṃsa-aṭṭhakathā |
౨౭. గోతమబుద్ధవంసవణ్ణనా
27. Gotamabuddhavaṃsavaṇṇanā
దూరేనిదానకథా
Dūrenidānakathā
‘‘ఇదాని యస్మా అమ్హాకం, బుద్ధవంసస్స వణ్ణనా;
‘‘Idāni yasmā amhākaṃ, buddhavaṃsassa vaṇṇanā;
అనుక్కమేన సమ్పత్తా, తస్మాయం తస్స వణ్ణనా’’.
Anukkamena sampattā, tasmāyaṃ tassa vaṇṇanā’’.
తత్థ అమ్హాకం బోధిసత్తో దీపఙ్కరాదీనం చతువీసతియా బుద్ధానం సన్తికే అధికారం కరోన్తో కప్పసతసహస్సాధికాని చత్తారి అసఙ్ఖ్యేయ్యాని ఆగతో. కస్సపస్స పన భగవతో ఓరభాగే ఠపేత్వా ఇమం సమ్మాసమ్బుద్ధం అఞ్ఞో బుద్ధో నామ నత్థి. ఇతి దీపఙ్కరాదీనం చతువీసతియా బుద్ధానం సన్తికే లద్ధబ్యాకరణో పన బోధిసత్తో యేనేన –
Tattha amhākaṃ bodhisatto dīpaṅkarādīnaṃ catuvīsatiyā buddhānaṃ santike adhikāraṃ karonto kappasatasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni āgato. Kassapassa pana bhagavato orabhāge ṭhapetvā imaṃ sammāsambuddhaṃ añño buddho nāma natthi. Iti dīpaṅkarādīnaṃ catuvīsatiyā buddhānaṃ santike laddhabyākaraṇo pana bodhisatto yenena –
‘‘మనుస్సత్తం లిఙ్గసమ్పత్తి, హేతు సత్థారదస్సనం;
‘‘Manussattaṃ liṅgasampatti, hetu satthāradassanaṃ;
పబ్బజ్జా గుణసమ్పత్తి, అధికారో చ ఛన్దతా;
Pabbajjā guṇasampatti, adhikāro ca chandatā;
అట్ఠధమ్మసమోధానా, అభినీహారో సమిజ్ఝతీ’’తి. (బు॰ వం॰ ౨.౫౯) –
Aṭṭhadhammasamodhānā, abhinīhāro samijjhatī’’ti. (bu. vaṃ. 2.59) –
ఇమే అట్ఠ ధమ్మే సమోధానేత్వా దీపఙ్కరపాదమూలే కతాభినీహారేన ‘‘హన్ద, బుద్ధకరే ధమ్మే, విచినామి ఇతో చితో’’తి ఉస్సాహం కత్వా ‘‘విచినన్తో తదాదక్ఖిం, పఠమం దానపారమి’’న్తి దానపారమితాదయో బుద్ధకారకధమ్మా దిట్ఠా, తే పూరేన్తో యావ వేస్సన్తరత్తభావా ఆగమి, ఆగచ్ఛన్తో చ యే తే కతాభినీహారానం బోధిసత్తానం ఆనిసంసా సంవణ్ణితా –
Ime aṭṭha dhamme samodhānetvā dīpaṅkarapādamūle katābhinīhārena ‘‘handa, buddhakare dhamme, vicināmi ito cito’’ti ussāhaṃ katvā ‘‘vicinanto tadādakkhiṃ, paṭhamaṃ dānapārami’’nti dānapāramitādayo buddhakārakadhammā diṭṭhā, te pūrento yāva vessantarattabhāvā āgami, āgacchanto ca ye te katābhinīhārānaṃ bodhisattānaṃ ānisaṃsā saṃvaṇṇitā –
‘‘ఏవం సబ్బఙ్గసమ్పన్నా, బోధియా నియతా నరా;
‘‘Evaṃ sabbaṅgasampannā, bodhiyā niyatā narā;
సంసరం దీఘమద్ధానం, కప్పకోటిసతేహిపి.
Saṃsaraṃ dīghamaddhānaṃ, kappakoṭisatehipi.
‘‘అవీచిమ్హి నుప్పజ్జన్తి, తథా లోకన్తరేసు చ;
‘‘Avīcimhi nuppajjanti, tathā lokantaresu ca;
నిజ్ఝామతణ్హా ఖుప్పిపాసా, న హోన్తి కాళకఞ్జికా.
Nijjhāmataṇhā khuppipāsā, na honti kāḷakañjikā.
‘‘న హోన్తి ఖుద్దకా పాణా, ఉప్పజ్జన్తాపి దుగ్గతిం;
‘‘Na honti khuddakā pāṇā, uppajjantāpi duggatiṃ;
జాయమానా మనుస్సేసు, జచ్చన్ధా న భవన్తి తే.
Jāyamānā manussesu, jaccandhā na bhavanti te.
‘‘సోతవేకల్లతా నత్థి, న భవన్తి మూగపక్ఖికా;
‘‘Sotavekallatā natthi, na bhavanti mūgapakkhikā;
ఇత్థిభావం న గచ్ఛన్తి, ఉభతోబ్యఞ్జనపణ్డకా.
Itthibhāvaṃ na gacchanti, ubhatobyañjanapaṇḍakā.
‘‘న భవన్తి పరియాపన్నా, బోధియా నియతా నరా;
‘‘Na bhavanti pariyāpannā, bodhiyā niyatā narā;
ముత్తా ఆనన్తరికేహి, సబ్బత్థ సుద్ధగోచరా.
Muttā ānantarikehi, sabbattha suddhagocarā.
‘‘మిచ్ఛాదిట్ఠిం న సేవన్తి, కమ్మకిరియదస్సనా;
‘‘Micchādiṭṭhiṃ na sevanti, kammakiriyadassanā;
వసమానాపి సగ్గేసు, అసఞ్ఞం నూపపజ్జరే.
Vasamānāpi saggesu, asaññaṃ nūpapajjare.
‘‘సుద్ధావాసేసు దేవేసు, హేతు నామ న విజ్జతి;
‘‘Suddhāvāsesu devesu, hetu nāma na vijjati;
నేక్ఖమ్మనిన్నా సప్పురిసా, విసంయుత్తా భవాభవే;
Nekkhammaninnā sappurisā, visaṃyuttā bhavābhave;
చరన్తి లోకత్థచరియాయో, పూరేన్తి సబ్బపారమీ’’తి. (ధ॰ స॰ అట్ఠ॰ నిదానకథా; అప॰ అట్ఠ॰ ౧.దూరేనిదానకథా; జా॰ అట్ఠ॰ ౧.దూరేనిదానకథా; చరియా॰ అట్ఠ॰ పకిణ్ణకకథా);
Caranti lokatthacariyāyo, pūrenti sabbapāramī’’ti. (dha. sa. aṭṭha. nidānakathā; apa. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā; jā. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā; cariyā. aṭṭha. pakiṇṇakakathā);
తే ఆనిసంసే అధిగన్త్వావ ఆగతో. ఏవం ఆగచ్ఛన్తో వేస్సన్తరత్తభావే ఠితో –
Te ānisaṃse adhigantvāva āgato. Evaṃ āgacchanto vessantarattabhāve ṭhito –
‘‘అచేతనాయం పథవీ, అవిఞ్ఞాయ సుఖం దుఖం;
‘‘Acetanāyaṃ pathavī, aviññāya sukhaṃ dukhaṃ;
సాపి దానబలా మయ్హం, సత్తక్ఖత్తుం పకమ్పథా’’తి. (చరియా॰ ౧.౧౨౪) –
Sāpi dānabalā mayhaṃ, sattakkhattuṃ pakampathā’’ti. (cariyā. 1.124) –
ఏవం మహాపథవికమ్పనాదీని మహాపుఞ్ఞాని కత్వా ఆయుపరియోసానే తతో చవిత్వా తుసితపురే నిబ్బత్తి.
Evaṃ mahāpathavikampanādīni mahāpuññāni katvā āyupariyosāne tato cavitvā tusitapure nibbatti.
అవిదూరేనిదానకథా
Avidūrenidānakathā
తుసితపురే వసమానేయేవ పన బోధిసత్తే బుద్ధకోలాహలం నామ ఉదపాది. లోకస్మిఞ్హి తీణి కోలాహలాని ఉప్పజ్జన్తి. సేయ్యథిదం – కప్పకోలాహలం, బుద్ధకోలాహలం, చక్కవత్తికోలాహలన్తి. తత్థ ‘‘వస్ససతసహస్సస్స అచ్చయేన కప్పుట్ఠానం భవిస్సతీ’’తి లోకబ్యూహా నామ కామావచరదేవా ముత్తసిరా వికిణ్ణకేసా రుదముఖా అస్సూని హత్థేహి పుఞ్ఛమానా రత్తవత్థనివత్థా అతివియ విరూపవేసధారినో హుత్వా మనుస్సపథే విచరన్తా ఏవం ఆరోచేన్తి – ‘‘మారిసా, మారిసా, ఇతో వస్ససతసహస్సస్స అచ్చయేన కప్పుట్ఠానం భవిస్సతి, అయం లోకో వినస్సిస్సతి, మహాసముద్దోపి ఉస్సుస్సిస్సతి, అయఞ్చ మహాపథవీ సినేరు చ పబ్బతరాజా ఉడ్డయ్హిస్సన్తి వినస్సిస్సన్తి, యావ బ్రహ్మలోకా లోకవినాసో భవిస్సతి, మేత్తం, మారిసా, భావేథ, కరుణం ముదితం ఉపేక్ఖం, మారిసా, భావేథ, మాతరం పితరం ఉపట్ఠహథ, కులే జేట్ఠాపచాయినో హోథా’’తి. ఇదం కప్పకోలాహలం నామ.
Tusitapure vasamāneyeva pana bodhisatte buddhakolāhalaṃ nāma udapādi. Lokasmiñhi tīṇi kolāhalāni uppajjanti. Seyyathidaṃ – kappakolāhalaṃ, buddhakolāhalaṃ, cakkavattikolāhalanti. Tattha ‘‘vassasatasahassassa accayena kappuṭṭhānaṃ bhavissatī’’ti lokabyūhā nāma kāmāvacaradevā muttasirā vikiṇṇakesā rudamukhā assūni hatthehi puñchamānā rattavatthanivatthā ativiya virūpavesadhārino hutvā manussapathe vicarantā evaṃ ārocenti – ‘‘mārisā, mārisā, ito vassasatasahassassa accayena kappuṭṭhānaṃ bhavissati, ayaṃ loko vinassissati, mahāsamuddopi ussussissati, ayañca mahāpathavī sineru ca pabbatarājā uḍḍayhissanti vinassissanti, yāva brahmalokā lokavināso bhavissati, mettaṃ, mārisā, bhāvetha, karuṇaṃ muditaṃ upekkhaṃ, mārisā, bhāvetha, mātaraṃ pitaraṃ upaṭṭhahatha, kule jeṭṭhāpacāyino hothā’’ti. Idaṃ kappakolāhalaṃ nāma.
‘‘వస్ససహస్సస్స అచ్చయేన పన సబ్బఞ్ఞుబుద్ధో లోకే ఉపజ్జిస్సతీ’’తి లోకపాలదేవతా – ‘‘ఇతో, మారిసా, వస్ససహస్సస్స అచ్చయేన బుద్ధో లోకే ఉప్పజ్జిస్సతీ’’తి ఉగ్ఘోసేన్తియో ఆహిణ్డన్తి. ఇదం బుద్ధకోలాహలం నామ.
‘‘Vassasahassassa accayena pana sabbaññubuddho loke upajjissatī’’ti lokapāladevatā – ‘‘ito, mārisā, vassasahassassa accayena buddho loke uppajjissatī’’ti ugghosentiyo āhiṇḍanti. Idaṃ buddhakolāhalaṃ nāma.
‘‘వస్ససతస్స అచ్చయేన చక్కవత్తిరాజా ఉప్పజ్జిస్సతీ’’తి దేవతా – ‘‘ఇతో, మారిసా, వస్ససతస్స అచ్చయేన చక్కవత్తిరాజా ఉప్పజ్జిస్సతీ’’తి ఉగ్ఘోసేన్తియో ఆహిణ్డన్తి. ఇదం చక్కవత్తికోలాహలం నామ (ఖు॰ పా॰ అట్ఠ॰ ౫.మఙ్గలపఞ్హసముట్ఠానకథా; అప॰ అట్ఠ॰ ౧.అవిదూరేనిదానకథా; జా॰ అట్ఠ॰ ౧.అవిదూరేనిదానకథా).
‘‘Vassasatassa accayena cakkavattirājā uppajjissatī’’ti devatā – ‘‘ito, mārisā, vassasatassa accayena cakkavattirājā uppajjissatī’’ti ugghosentiyo āhiṇḍanti. Idaṃ cakkavattikolāhalaṃ nāma (khu. pā. aṭṭha. 5.maṅgalapañhasamuṭṭhānakathā; apa. aṭṭha. 1.avidūrenidānakathā; jā. aṭṭha. 1.avidūrenidānakathā).
తేసు బుద్ధకోలాహలసద్దం సుత్వా సకలదససహస్సచక్కవాళదేవతా ఏకతో సన్నిపతిత్వా – ‘‘అసుకో నామ సత్తో బుద్ధో భవిస్సతీ’’తి ఞత్వా ఉపసఙ్కమిత్వా ఆయాచన్తి, ఆయాచమానా చ తస్స పుబ్బనిమిత్తేసు ఉప్పన్నేసు ఆయాచన్తి. తదా పన సబ్బాపి తా ఏకేకచక్కవాళే చతుమహారాజ-సక్క-సుయామ-సన్తుసిత-సునిమ్మిత-వసవత్తి-మహాబ్రహ్మేహి సద్ధిం ఏకచక్కవాళే సన్నిపతిత్వా తుసితభవనే ఉప్పన్నచుతినిమిత్తస్స బోధిసత్తస్స సన్తికం గన్త్వా – ‘‘మారిస, తుమ్హేహి దస పారమియో పూరితా, పూరేన్తేహి చ న సక్కబ్రహ్మసమ్పత్తిఆదికం సమ్పత్తిం పత్థేన్తేహి పూరితా, లోకనిత్థరణత్థాయ పన వో సబ్బఞ్ఞుతం పత్థేన్తేహి పరిపూరితా బుద్ధత్తాయ –
Tesu buddhakolāhalasaddaṃ sutvā sakaladasasahassacakkavāḷadevatā ekato sannipatitvā – ‘‘asuko nāma satto buddho bhavissatī’’ti ñatvā upasaṅkamitvā āyācanti, āyācamānā ca tassa pubbanimittesu uppannesu āyācanti. Tadā pana sabbāpi tā ekekacakkavāḷe catumahārāja-sakka-suyāma-santusita-sunimmita-vasavatti-mahābrahmehi saddhiṃ ekacakkavāḷe sannipatitvā tusitabhavane uppannacutinimittassa bodhisattassa santikaṃ gantvā – ‘‘mārisa, tumhehi dasa pāramiyo pūritā, pūrentehi ca na sakkabrahmasampattiādikaṃ sampattiṃ patthentehi pūritā, lokanittharaṇatthāya pana vo sabbaññutaṃ patthentehi paripūritā buddhattāya –
‘‘కాలో ఖో తే మహావీర, ఉప్పజ్జ మాతుకుచ్ఛియం;
‘‘Kālo kho te mahāvīra, uppajja mātukucchiyaṃ;
సదేవకం తారయన్తో, బుజ్ఝస్సు అమతం పద’’న్తి. (బు॰ వం॰ ౧.౬౭) –
Sadevakaṃ tārayanto, bujjhassu amataṃ pada’’nti. (bu. vaṃ. 1.67) –
యాచింసు.
Yāciṃsu.
అథ మహాసత్తో దేవతాహి ఏవం ఆయాచియమానో దేవతానం పటిఞ్ఞం అదత్వావ కాల-దీప-దేస-కుల-జనేత్తిఆయుపరిచ్ఛేదవసేన పఞ్చ మహావిలోకనాని విలోకేసి. తత్థ ‘‘కాలో ను ఖో, న కాలో’’తి పఠమం కాలం విలోకేసి. తత్థ వస్ససతసహస్సతో ఉద్ధం వడ్ఢితఆయుకాలో కాలో నామ న హోతి. కస్మా? తదా హి సత్తానం జాతిజరామరణాని న పఞ్ఞాయన్తి, బుద్ధానఞ్చ ధమ్మదేసనా తిలక్ఖణముత్తా నామ నత్థి, తేసం ‘‘అనిచ్చం దుక్ఖమనత్తా’’తి కథేన్తానం ‘‘కిం నామేతం కథేన్తీ’’తి నేవ సోతబ్బం న సద్ధాతబ్బం మఞ్ఞన్తి, తతో అభిసమయో న హోతి, తస్మిం అసతి అనియ్యానికం సాసనం హోతి. తస్మా సో అకాలో. వస్ససతతో ఊనఆయుకాలోపి కాలో న హోతి. కస్మా? తదా సత్తా ఉస్సన్నకిలేసా హోన్తి, ఉస్సన్నకిలేసానఞ్చ దిన్నోవాదో ఓవాదట్ఠానే న తిట్ఠతి, ఉదకే దణ్డరాజి వియ ఖిప్పం విగచ్ఛతి. తస్మా సోపి అకాలో. వస్ససతసహస్సతో పన పట్ఠాయ హేట్ఠా వస్ససతతో పట్ఠాయ ఉద్ధం ఆయుకాలో కాలో నామ. తదా పన వస్ససతకాలో అహోసి. అథ మహాసత్తో ‘‘నిబ్బత్తితబ్బకాలో’’తి కాలం పస్సి.
Atha mahāsatto devatāhi evaṃ āyāciyamāno devatānaṃ paṭiññaṃ adatvāva kāla-dīpa-desa-kula-janettiāyuparicchedavasena pañca mahāvilokanāni vilokesi. Tattha ‘‘kālo nu kho, na kālo’’ti paṭhamaṃ kālaṃ vilokesi. Tattha vassasatasahassato uddhaṃ vaḍḍhitaāyukālo kālo nāma na hoti. Kasmā? Tadā hi sattānaṃ jātijarāmaraṇāni na paññāyanti, buddhānañca dhammadesanā tilakkhaṇamuttā nāma natthi, tesaṃ ‘‘aniccaṃ dukkhamanattā’’ti kathentānaṃ ‘‘kiṃ nāmetaṃ kathentī’’ti neva sotabbaṃ na saddhātabbaṃ maññanti, tato abhisamayo na hoti, tasmiṃ asati aniyyānikaṃ sāsanaṃ hoti. Tasmā so akālo. Vassasatato ūnaāyukālopi kālo na hoti. Kasmā? Tadā sattā ussannakilesā honti, ussannakilesānañca dinnovādo ovādaṭṭhāne na tiṭṭhati, udake daṇḍarāji viya khippaṃ vigacchati. Tasmā sopi akālo. Vassasatasahassato pana paṭṭhāya heṭṭhā vassasatato paṭṭhāya uddhaṃ āyukālo kālo nāma. Tadā pana vassasatakālo ahosi. Atha mahāsatto ‘‘nibbattitabbakālo’’ti kālaṃ passi.
తతో దీపం ఓలోకేన్తో సపరివారే చత్తారో మహాదీపే ఓలోకేత్వా – ‘‘తీసు దీపేసు బుద్ధా న నిబ్బత్తన్తి, జమ్బుదీపేయేవ నిబ్బత్తన్తీ’’తి దీపం పస్సి.
Tato dīpaṃ olokento saparivāre cattāro mahādīpe oloketvā – ‘‘tīsu dīpesu buddhā na nibbattanti, jambudīpeyeva nibbattantī’’ti dīpaṃ passi.
తతో ‘‘జమ్బుదీపో నామ మహా, దసయోజనసహస్సపరిమాణో. కతరస్మిం ను ఖో పదేసే బుద్ధా నిబ్బత్తన్తీ’’తి ఓకాసం ఓలోకేన్తో మజ్ఝిమదేసం పస్సి. ‘‘కపిలవత్థు నామ నగరం, తత్థ మయా నిబ్బత్తితబ్బ’’న్తి నిట్ఠమగమాసి.
Tato ‘‘jambudīpo nāma mahā, dasayojanasahassaparimāṇo. Katarasmiṃ nu kho padese buddhā nibbattantī’’ti okāsaṃ olokento majjhimadesaṃ passi. ‘‘Kapilavatthu nāma nagaraṃ, tattha mayā nibbattitabba’’nti niṭṭhamagamāsi.
తతో కులం విలోకేన్తో – ‘‘బుద్ధా నామ వేస్సకులే వా సుద్దకులే వా న నిబ్బత్తన్తి. లోకసమ్మతే పన ఖత్తియకులే వా బ్రాహ్మణకులే వా నిబ్బత్తన్తి, ఏతరహి ఖత్తియకులం లోకసమ్మతం, తత్థ నిబ్బత్తిస్సామి సుద్ధోదనో నామ రాజా పితా మే భవిస్సతీ’’తి కులం పస్సి.
Tato kulaṃ vilokento – ‘‘buddhā nāma vessakule vā suddakule vā na nibbattanti. Lokasammate pana khattiyakule vā brāhmaṇakule vā nibbattanti, etarahi khattiyakulaṃ lokasammataṃ, tattha nibbattissāmi suddhodano nāma rājā pitā me bhavissatī’’ti kulaṃ passi.
తతో మాతరం విలోకేన్తో – ‘‘బుద్ధమాతా నామ లోలా సురాధుత్తా న హోతి, కప్పసతసహస్సం పన పూరితపారమీ జాతితో పట్ఠాయ అఖణ్డపఞ్చసీలాయేవ హోతి. అయఞ్చ మహామాయా నామ దేవీ ఏదిసీ, అయం మే మాతా భవిస్సతి, కిత్తకం పనస్సా ఆయూతి, దసన్నం మాసానం ఉపరి సత్త దివసానీ’’తి పస్సి.
Tato mātaraṃ vilokento – ‘‘buddhamātā nāma lolā surādhuttā na hoti, kappasatasahassaṃ pana pūritapāramī jātito paṭṭhāya akhaṇḍapañcasīlāyeva hoti. Ayañca mahāmāyā nāma devī edisī, ayaṃ me mātā bhavissati, kittakaṃ panassā āyūti, dasannaṃ māsānaṃ upari satta divasānī’’ti passi.
ఇతి ఇమం పఞ్చవిధం మహావిలోకనం విలోకేత్వా – ‘‘కాలో మే, మారిసా, బుద్ధభావాయా’’తి దేవానం పటిఞ్ఞం దత్వా – ‘‘గచ్ఛథ తుమ్హే’’తి తా దేవతా ఉయ్యోజేత్వా తుసితదేవతాహి పరివుతో తుసితపురే నన్దనవనం పావిసి. సబ్బదేవలోకేసు హి నన్దనవనం అత్థియేవ. తత్ర నం దేవతా – ‘‘ఇతో చుతో సుగతిం గచ్ఛా’’తి పుబ్బే కతకుసలకమ్మోకాసం సారయమానా విచరన్తి. సో ఏవం తాహి దేవతాహి కుసలం సారయమానాహి పరివుతో తత్ర విచరన్తోవ చవిత్వా మహామాయాయ దేవియా కుచ్ఛిస్మిం ఉత్తరాసాళ్హనక్ఖత్తేన పటిసన్ధిం గణ్హి. మహాపురిసస్స పన మాతు కుచ్ఛిస్మిం పటిసన్ధిగ్గణ్హనక్ఖణే ఏకప్పహారేనేవ సకలదససహస్సిలోకధాతు సఙ్కమ్పి. ద్వత్తింస పుబ్బనిమిత్తాని పాతురహేసుం.
Iti imaṃ pañcavidhaṃ mahāvilokanaṃ viloketvā – ‘‘kālo me, mārisā, buddhabhāvāyā’’ti devānaṃ paṭiññaṃ datvā – ‘‘gacchatha tumhe’’ti tā devatā uyyojetvā tusitadevatāhi parivuto tusitapure nandanavanaṃ pāvisi. Sabbadevalokesu hi nandanavanaṃ atthiyeva. Tatra naṃ devatā – ‘‘ito cuto sugatiṃ gacchā’’ti pubbe katakusalakammokāsaṃ sārayamānā vicaranti. So evaṃ tāhi devatāhi kusalaṃ sārayamānāhi parivuto tatra vicarantova cavitvā mahāmāyāya deviyā kucchismiṃ uttarāsāḷhanakkhattena paṭisandhiṃ gaṇhi. Mahāpurisassa pana mātu kucchismiṃ paṭisandhiggaṇhanakkhaṇe ekappahāreneva sakaladasasahassilokadhātu saṅkampi. Dvattiṃsa pubbanimittāni pāturahesuṃ.
ఏవం గహితపటిసన్ధికస్స బోధిసత్తస్స చేవ బోధిసత్తమాతుయా చ ఉపద్దవనివారణత్థం ఖగ్గహత్థా చత్తారో దేవపుత్తా ఆరక్ఖం గణ్హింసు. బోధిసత్తస్స మాతు పురిసేసు రాగచిత్తం నుప్పజ్జి, లాభగ్గయసగ్గప్పత్తా చ సా అహోసి సుఖినీ అకిలన్తకాయా. బోధిసత్తఞ్చ అత్తనో కుచ్ఛిగతం విప్పసన్నే మణిరతనే ఆవుతపణ్డుసుత్తం వియ పస్సతి. యస్మా బోధిసత్తేన వసితకుచ్ఛి నామ చేతియగబ్భసదిసా హోతి, న సక్కా అఞ్ఞేన సత్తేన ఆవసితుం వా పరిభుఞ్జితుం వా, తస్మా బోధిసత్తమాతా సత్తాహజాతే బోధిసత్తే కాలం కత్వా తుసితపురే నిబ్బత్తి. యథా పన అఞ్ఞా ఇత్థియో దస మాసే అప్పత్వాపి అతిక్కమిత్వాపి నిసిన్నాపి నిపన్నాపి విజాయన్తి, న ఏవం బోధిసత్తమాతా. బోధిసత్తమాతా పన బోధిసత్తం దస మాసే కుచ్ఛినా పరిహరిత్వా ఠితావ విజాయతి. అయం బోధిసత్తమాతు ధమ్మతా.
Evaṃ gahitapaṭisandhikassa bodhisattassa ceva bodhisattamātuyā ca upaddavanivāraṇatthaṃ khaggahatthā cattāro devaputtā ārakkhaṃ gaṇhiṃsu. Bodhisattassa mātu purisesu rāgacittaṃ nuppajji, lābhaggayasaggappattā ca sā ahosi sukhinī akilantakāyā. Bodhisattañca attano kucchigataṃ vippasanne maṇiratane āvutapaṇḍusuttaṃ viya passati. Yasmā bodhisattena vasitakucchi nāma cetiyagabbhasadisā hoti, na sakkā aññena sattena āvasituṃ vā paribhuñjituṃ vā, tasmā bodhisattamātā sattāhajāte bodhisatte kālaṃ katvā tusitapure nibbatti. Yathā pana aññā itthiyo dasa māse appatvāpi atikkamitvāpi nisinnāpi nipannāpi vijāyanti, na evaṃ bodhisattamātā. Bodhisattamātā pana bodhisattaṃ dasa māse kucchinā pariharitvā ṭhitāva vijāyati. Ayaṃ bodhisattamātu dhammatā.
మహామాయాపి దేవీ దస మాసే కుచ్ఛినా బోధిసత్తం పరిహరిత్వా పరిపుణ్ణగబ్భా ఞాతిఘరం గన్తుకామా సుద్ధోదనమహారాజస్స ఆరోచేసి – ‘‘ఇచ్ఛామహం, మహారాజ, దేవదహనగరం గన్తు’’న్తి. రాజా ‘‘సాధూ’’తి సమ్పటిచ్ఛిత్వా కపిలవత్థుతో యావ దేవదహనగరా అఞ్జసం సమం కారేత్వా కదలిపుణ్ణఘటకముకధజపటాకాదీహి అలఙ్కారాపేత్వా నవకనకసివికాయ నిసీదాపేత్వా మహతియా విభూతియా మహతా పరివారేన పేసేసి. ద్విన్నం పన నగరానం అన్తరే ఉభయనగరవాసీనం పరిభోగారహం లుమ్బినీవనం నామ మఙ్గలసాలవనం అత్థి, తం తస్మిం సమయే మూలతో యావ అగ్గసాఖా సబ్బం ఏకఫాలిఫుల్లం అహోసి. సాఖన్తరేహి చేవ పుప్ఫన్తరేహి చ పరమరతికరమధురమనోరమవిరుతాహి మదముదితాహి అనుభుత్తపఞ్చరాహి పరభతమధుకరవధూహి ఉపగీయమానసురనన్దననన్దనవనసదిససోభం వనం దిస్వా దేవియా సాలవనకీళమనుభవితుం చిత్తముప్పజ్జి (అప॰ అట్ఠ॰ ౧.అవిదూరేనిదానకథా; జా॰ అట్ఠ॰ ౧.అవిదూరేనిదానకథా).
Mahāmāyāpi devī dasa māse kucchinā bodhisattaṃ pariharitvā paripuṇṇagabbhā ñātigharaṃ gantukāmā suddhodanamahārājassa ārocesi – ‘‘icchāmahaṃ, mahārāja, devadahanagaraṃ gantu’’nti. Rājā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā kapilavatthuto yāva devadahanagarā añjasaṃ samaṃ kāretvā kadalipuṇṇaghaṭakamukadhajapaṭākādīhi alaṅkārāpetvā navakanakasivikāya nisīdāpetvā mahatiyā vibhūtiyā mahatā parivārena pesesi. Dvinnaṃ pana nagarānaṃ antare ubhayanagaravāsīnaṃ paribhogārahaṃ lumbinīvanaṃ nāma maṅgalasālavanaṃ atthi, taṃ tasmiṃ samaye mūlato yāva aggasākhā sabbaṃ ekaphāliphullaṃ ahosi. Sākhantarehi ceva pupphantarehi ca paramaratikaramadhuramanoramavirutāhi madamuditāhi anubhuttapañcarāhi parabhatamadhukaravadhūhi upagīyamānasuranandananandanavanasadisasobhaṃ vanaṃ disvā deviyā sālavanakīḷamanubhavituṃ cittamuppajji (apa. aṭṭha. 1.avidūrenidānakathā; jā. aṭṭha. 1.avidūrenidānakathā).
‘‘విభూసితా బాలజనాతిచాలినీ, విభూసితఙ్గీ వనితేవ మాలినీ;
‘‘Vibhūsitā bālajanāticālinī, vibhūsitaṅgī vaniteva mālinī;
సదా జనానం నయనాలిమాలినీ, విలుమ్పినీవాతివిరోచి లుమ్బినీ’’.
Sadā janānaṃ nayanālimālinī, vilumpinīvātiviroci lumbinī’’.
అమచ్చా రఞ్ఞో ఆరోచేత్వా దేవిం గహేత్వా తం లుమ్బినీవనం పవిసింసు. సా మఙ్గలసాలమూలం గన్త్వా తస్స ఉజుసమవట్టక్ఖన్ధస్స పుప్ఫఫలపల్లవసమలఙ్కతస్స యం సాఖం గణ్హితుకామా అహోసి, సా సాలసాఖా అబలా జనహదయలోలా సయమేవ విలమ్బమానా హుత్వా తస్సా కరతలస్మిం సముపగతా. అథ సా తం సాలసాఖం తమ్బతుఙ్గనఖుజ్జలేన కమలదలవత్తివట్టఙ్గులినా నవకనకకటవలయసోభినా దక్ఖిణేన పరమరతికరేన కరేన అగ్గహేసి. సా తం సాలసాఖం గహేత్వా ఠితా అసితజలధరవివరగతా బాలచన్దలేఖా వియ చ అచిరట్ఠితికా అచ్చిపభా వియ చ నన్దనవనజాతా దేవీ వియ చ దేవీ విరోచిత్థ. తావదేవ చస్సా కమ్మజవాతా చలింసు. అథస్సా సాణిపాకారం పరిక్ఖిపిత్వా మహాజనో పటిక్కమి. సా సాలసాఖం గహేత్వా తిట్ఠమానాయ ఏవ తస్సా గబ్భవుట్ఠానం అహోసి.
Amaccā rañño ārocetvā deviṃ gahetvā taṃ lumbinīvanaṃ pavisiṃsu. Sā maṅgalasālamūlaṃ gantvā tassa ujusamavaṭṭakkhandhassa pupphaphalapallavasamalaṅkatassa yaṃ sākhaṃ gaṇhitukāmā ahosi, sā sālasākhā abalā janahadayalolā sayameva vilambamānā hutvā tassā karatalasmiṃ samupagatā. Atha sā taṃ sālasākhaṃ tambatuṅganakhujjalena kamaladalavattivaṭṭaṅgulinā navakanakakaṭavalayasobhinā dakkhiṇena paramaratikarena karena aggahesi. Sā taṃ sālasākhaṃ gahetvā ṭhitā asitajaladharavivaragatā bālacandalekhā viya ca aciraṭṭhitikā accipabhā viya ca nandanavanajātā devī viya ca devī virocittha. Tāvadeva cassā kammajavātā caliṃsu. Athassā sāṇipākāraṃ parikkhipitvā mahājano paṭikkami. Sā sālasākhaṃ gahetvā tiṭṭhamānāya eva tassā gabbhavuṭṭhānaṃ ahosi.
తఙ్ఖణంయేవ చత్తారో విసుద్ధచిత్తా మహాబ్రహ్మానో సువణ్ణజాలం ఆదాయ ఆగన్త్వా తేన సువణ్ణజాలేన బోధిసత్తం సమ్పటిచ్ఛిత్వా మాతు పురతో ఠపేత్వా – ‘‘అత్తమనా, దేవి, హోహి, మహేసక్ఖో తే పుత్తో ఉప్పన్నో’’తి ఆహంసు. యథా పన అఞ్ఞే సత్తా మాతుకుచ్ఛితో నిక్ఖమన్తా పటిక్కూలేన అసుచినా మక్ఖితా నిక్ఖమన్తి, న ఏవం బోధిసత్తో. బోధిసత్తో పన ద్వే హత్థే ద్వే పాదే పసారేత్వా ఠితకోవ మాతుకుచ్ఛిసమ్భవేన కేనచి అసుచినా అమక్ఖితోవ సుద్ధో విసదో కాసికవత్థే నిక్ఖిత్తమణిరతనం వియ విరోచమానో మాతుకుచ్ఛితో నిక్ఖమి. ఏవం సన్తేపి బోధిసత్తస్స చ బోధిసత్తమాతుయా చ సక్కారత్థం ఆకాసతో ద్వే ఉదకధారా నిక్ఖమిత్వా బోధిసత్తస్స చ మాతుయా చ సరీరే ఉతుం గాహాపేసుం.
Taṅkhaṇaṃyeva cattāro visuddhacittā mahābrahmāno suvaṇṇajālaṃ ādāya āgantvā tena suvaṇṇajālena bodhisattaṃ sampaṭicchitvā mātu purato ṭhapetvā – ‘‘attamanā, devi, hohi, mahesakkho te putto uppanno’’ti āhaṃsu. Yathā pana aññe sattā mātukucchito nikkhamantā paṭikkūlena asucinā makkhitā nikkhamanti, na evaṃ bodhisatto. Bodhisatto pana dve hatthe dve pāde pasāretvā ṭhitakova mātukucchisambhavena kenaci asucinā amakkhitova suddho visado kāsikavatthe nikkhittamaṇiratanaṃ viya virocamāno mātukucchito nikkhami. Evaṃ santepi bodhisattassa ca bodhisattamātuyā ca sakkāratthaṃ ākāsato dve udakadhārā nikkhamitvā bodhisattassa ca mātuyā ca sarīre utuṃ gāhāpesuṃ.
అథ నం సువణ్ణజాలేన పటిగ్గహేత్వా ఠితానం బ్రహ్మానం హత్థతో చత్తారో మహారాజానో మఙ్గలసమ్మతాయ సుఖసమ్ఫస్సాయ అజినప్పవేణియా గణ్హింసు, తేసం హత్థతో మనుస్సా దుకూలచుమ్బటకేన గణ్హింసు, మనుస్సానం హత్థతో ముచ్చిత్వా పథవియం పతిట్ఠాయ పురత్థిమం దిసం ఓలోకేసి, అనేకాని చక్కవాళసహస్సాని ఏకఙ్గణాని అహేసుం. తత్థ దేవమనుస్సా గన్ధపుప్ఫమాలాదీహి పూజయమానా – ‘‘మహాపురిస, తుమ్హేహి సదిసో ఏత్థ నత్థి, కుతో ఉత్తరితరో’’తి ఆహంసు. ఏవం దస దిసా అనువిలోకేత్వా అత్తనా సదిసం అదిస్వా ఉత్తరదిసాభిముఖో సత్తపదవీతిహారేన అగమాసి. గచ్ఛన్తో చ పథవియా ఏవ గతో, నాకాసేన. అచేలకోవ గతో, న సచేలకో. దహరోవ గతో, న సోళసవస్సుద్దేసికో. మహాజనస్స పన ఆకాసేన గచ్ఛన్తో వియ అలఙ్కతపటియత్తో వియ చ సోళసవస్సుద్దేసికో వియ చ అహోసి. తతో సత్తమే పదే ఠత్వా ‘‘అగ్గోహమస్మి లోకస్సా’’తిఆదికం (దీ॰ ని॰ ౨.౩౧; మ॰ ని॰ ౩.౨౦౭) ఆసభిం వాచం నిచ్ఛారేన్తో సీహనాదం నది.
Atha naṃ suvaṇṇajālena paṭiggahetvā ṭhitānaṃ brahmānaṃ hatthato cattāro mahārājāno maṅgalasammatāya sukhasamphassāya ajinappaveṇiyā gaṇhiṃsu, tesaṃ hatthato manussā dukūlacumbaṭakena gaṇhiṃsu, manussānaṃ hatthato muccitvā pathaviyaṃ patiṭṭhāya puratthimaṃ disaṃ olokesi, anekāni cakkavāḷasahassāni ekaṅgaṇāni ahesuṃ. Tattha devamanussā gandhapupphamālādīhi pūjayamānā – ‘‘mahāpurisa, tumhehi sadiso ettha natthi, kuto uttaritaro’’ti āhaṃsu. Evaṃ dasa disā anuviloketvā attanā sadisaṃ adisvā uttaradisābhimukho sattapadavītihārena agamāsi. Gacchanto ca pathaviyā eva gato, nākāsena. Acelakova gato, na sacelako. Daharova gato, na soḷasavassuddesiko. Mahājanassa pana ākāsena gacchanto viya alaṅkatapaṭiyatto viya ca soḷasavassuddesiko viya ca ahosi. Tato sattame pade ṭhatvā ‘‘aggohamasmi lokassā’’tiādikaṃ (dī. ni. 2.31; ma. ni. 3.207) āsabhiṃ vācaṃ nicchārento sīhanādaṃ nadi.
బోధిసత్తో హి తీసు అత్తభావేసు మాతుకుచ్ఛితో నిక్ఖన్తమత్తోవ వాచం నిచ్ఛారేసి మహోసధత్తభావే, వేస్సన్తరత్తభావే, ఇమస్మిం అత్తభావేతి. మహోసధత్తభావే కిరస్స మాతుకుచ్ఛితో నిక్ఖన్తమత్తస్సేవ సక్కో దేవరాజా ఆగన్త్వా చన్దనసారం హత్థే ఠపేత్వా గతో, తం ముట్ఠియం కత్వావ నిక్ఖన్తో. అథ నం మాతా – ‘‘తాత, త్వం కిం గహేత్వా ఆగతోసీ’’తి పుచ్ఛి. ‘‘ఓసధం, అమ్మా’’తి. ఇతి ఓసధం గహేత్వా ఆగతత్తా ‘‘ఓసధకుమారో’’త్వేవస్స నామమకంసు.
Bodhisatto hi tīsu attabhāvesu mātukucchito nikkhantamattova vācaṃ nicchāresi mahosadhattabhāve, vessantarattabhāve, imasmiṃ attabhāveti. Mahosadhattabhāve kirassa mātukucchito nikkhantamattasseva sakko devarājā āgantvā candanasāraṃ hatthe ṭhapetvā gato, taṃ muṭṭhiyaṃ katvāva nikkhanto. Atha naṃ mātā – ‘‘tāta, tvaṃ kiṃ gahetvā āgatosī’’ti pucchi. ‘‘Osadhaṃ, ammā’’ti. Iti osadhaṃ gahetvā āgatattā ‘‘osadhakumāro’’tvevassa nāmamakaṃsu.
వేస్సన్తరత్తభావే పన మాతుకుచ్ఛితో నిక్ఖన్తమత్తోవ దక్ఖిణహత్థం పసారేత్వా – ‘‘అత్థి ను ఖో, అమ్మ, కిఞ్చి గేహస్మిం ధనం, దానం దస్సామీ’’తి వదన్తో నిక్ఖమి. అథస్స మాతా – ‘‘సధనే కులే నిబ్బత్తోసి, తాతా’’తి పుత్తస్స హత్థం అత్తనో హత్థతలే కత్వా సహస్సత్థవికం ఠపేసి.
Vessantarattabhāve pana mātukucchito nikkhantamattova dakkhiṇahatthaṃ pasāretvā – ‘‘atthi nu kho, amma, kiñci gehasmiṃ dhanaṃ, dānaṃ dassāmī’’ti vadanto nikkhami. Athassa mātā – ‘‘sadhane kule nibbattosi, tātā’’ti puttassa hatthaṃ attano hatthatale katvā sahassatthavikaṃ ṭhapesi.
ఇమస్మిం పన అత్తభావే ఇమం సీహనాదం నదీతి ఏవం బోధిసత్తో తీసు అత్తభావేసు మాతుకుచ్ఛితో నిక్ఖన్తమత్తోవ వాచం నిచ్ఛారేసి. జాతక్ఖణేపిస్స ద్వత్తింస పుబ్బనిమిత్తాని పాతురహేసుం. యస్మిం పన సమయే అమ్హాకం బోధిసత్తో లుమ్బినీవనే జాతో తస్మింయేవ సమయే రాహులమాతా దేవీ ఆనన్దో ఛన్నో కాళుదాయీ అమచ్చో కణ్డకో అస్సరాజా మహాబోధిరుక్ఖో చతస్సో నిధికుమ్భియో చ జాతా, తత్థ ఏకో గావుతప్పమాణో ఏకో అడ్ఢయోజనప్పమాణో ఏకో తిగావుతప్పమాణో ఏకో యోజనప్పమాణో అహోసి. ఇమే సత్త సహజాతా నామ హోన్తి.
Imasmiṃ pana attabhāve imaṃ sīhanādaṃ nadīti evaṃ bodhisatto tīsu attabhāvesu mātukucchito nikkhantamattova vācaṃ nicchāresi. Jātakkhaṇepissa dvattiṃsa pubbanimittāni pāturahesuṃ. Yasmiṃ pana samaye amhākaṃ bodhisatto lumbinīvane jāto tasmiṃyeva samaye rāhulamātā devī ānando channo kāḷudāyī amacco kaṇḍako assarājā mahābodhirukkho catasso nidhikumbhiyo ca jātā, tattha eko gāvutappamāṇo eko aḍḍhayojanappamāṇo eko tigāvutappamāṇo eko yojanappamāṇo ahosi. Ime satta sahajātā nāma honti.
ఉభయనగరవాసినో మహాపురిసం గహేత్వా కపిలవత్థుపురమేవ అగమంసు. తందివసమేవ – ‘‘కపిలవత్థునగరే సుద్ధోదనమహారాజస్స పుత్తో బోధిమూలే నిసీదిత్వా బుద్ధో భవిస్సతీ’’తి తావతింసభవనే హట్ఠతుట్ఠా దేవసఙ్ఘా చేలుక్ఖేపాదీని పవత్తేన్తా కీళింసు. తస్మిం సమయే సుద్ధోదనమహారాజస్స కులూపకో అట్ఠసమాపత్తిలాభీ కాళదేవలో నామ తాపసో భత్తకిచ్చం కత్వా దివావిహారత్థాయ తావతింసభవనం గన్త్వా తత్థ దివావిహారం నిసిన్నో తా దేవతా తుట్ఠమానసా కీళన్తియో దిస్వా ‘‘కింకారణా తుట్ఠమానసా పముదితహదయా కీళథ, మయ్హం తం కారణం కథేథా’’తి పుచ్ఛి. తతో దేవతా ఆహంసు – ‘‘మారిస, సుద్ధోదనరఞ్ఞో పుత్తో జాతో, సో బోధిమణ్డే నిసీదిత్వా బుద్ధో హుత్వా ధమ్మచక్కం పవత్తేస్సతి, తస్స ‘అనన్తరూపం బుద్ధలీళం పస్సితుం లభిస్సామా’తి ఇమినా కారణేన తుట్ఠమ్హా’’తి.
Ubhayanagaravāsino mahāpurisaṃ gahetvā kapilavatthupurameva agamaṃsu. Taṃdivasameva – ‘‘kapilavatthunagare suddhodanamahārājassa putto bodhimūle nisīditvā buddho bhavissatī’’ti tāvatiṃsabhavane haṭṭhatuṭṭhā devasaṅghā celukkhepādīni pavattentā kīḷiṃsu. Tasmiṃ samaye suddhodanamahārājassa kulūpako aṭṭhasamāpattilābhī kāḷadevalo nāma tāpaso bhattakiccaṃ katvā divāvihāratthāya tāvatiṃsabhavanaṃ gantvā tattha divāvihāraṃ nisinno tā devatā tuṭṭhamānasā kīḷantiyo disvā ‘‘kiṃkāraṇā tuṭṭhamānasā pamuditahadayā kīḷatha, mayhaṃ taṃ kāraṇaṃ kathethā’’ti pucchi. Tato devatā āhaṃsu – ‘‘mārisa, suddhodanarañño putto jāto, so bodhimaṇḍe nisīditvā buddho hutvā dhammacakkaṃ pavattessati, tassa ‘anantarūpaṃ buddhalīḷaṃ passituṃ labhissāmā’ti iminā kāraṇena tuṭṭhamhā’’ti.
అథ తాపసో తాసం దేవతానం వచనం సుత్వా పరమదస్సనీయరతనావలోకతో దేవలోకతో ఓరుయ్హ నరపతినివేసనం పవిసిత్వా పఞ్ఞత్తే ఆసనే నిసీది. తతో కతపటిసన్థారం రాజానం – ‘‘పుత్తో కిర తే, మహారాజ, జాతో, తం పస్సిస్సామా’’తి ఆహ. రాజా అలఙ్కతపటియత్తం తనయం ఆహరాపేత్వా దేవలతాపసం వన్దాపేతుం అభిహరి. మహాపురిసస్స పాదా పరివత్తిత్వా విజ్జులతా వియ అసితజలధరకూటేసు తాపసస్స జటాసు పతిట్ఠహింసు. బోధిసత్తేన హి తేనత్తభావేన వన్దితబ్బో నామ అఞ్ఞో నత్థి. తతో తాపసో ఉట్ఠాయాసనా బోధిసత్తస్స అఞ్జలిం పగ్గహేసి. రాజా తం అచ్ఛరియం దిస్వా అత్తనో పుత్తం వన్ది. తాపసో బోధిసత్తస్స లక్ఖణసమ్పత్తిం దిస్వా – ‘‘భవిస్సతి ను ఖో బుద్ధో, ఉదాహు న భవిస్సతీ’’తి ఆవజ్జేత్వా ఉపధారేన్తో – ‘‘నిస్సంసయం బుద్ధో భవిస్సతీ’’తి అనాగతంసఞాణేన ఞత్వా – ‘‘అచ్ఛరియపురిసో అయ’’న్తి సితం అకాసి.
Atha tāpaso tāsaṃ devatānaṃ vacanaṃ sutvā paramadassanīyaratanāvalokato devalokato oruyha narapatinivesanaṃ pavisitvā paññatte āsane nisīdi. Tato katapaṭisanthāraṃ rājānaṃ – ‘‘putto kira te, mahārāja, jāto, taṃ passissāmā’’ti āha. Rājā alaṅkatapaṭiyattaṃ tanayaṃ āharāpetvā devalatāpasaṃ vandāpetuṃ abhihari. Mahāpurisassa pādā parivattitvā vijjulatā viya asitajaladharakūṭesu tāpasassa jaṭāsu patiṭṭhahiṃsu. Bodhisattena hi tenattabhāvena vanditabbo nāma añño natthi. Tato tāpaso uṭṭhāyāsanā bodhisattassa añjaliṃ paggahesi. Rājā taṃ acchariyaṃ disvā attano puttaṃ vandi. Tāpaso bodhisattassa lakkhaṇasampattiṃ disvā – ‘‘bhavissati nu kho buddho, udāhu na bhavissatī’’ti āvajjetvā upadhārento – ‘‘nissaṃsayaṃ buddho bhavissatī’’ti anāgataṃsañāṇena ñatvā – ‘‘acchariyapuriso aya’’nti sitaṃ akāsi.
తతో ‘‘అహం ఇమం బుద్ధభూతం దట్ఠుం లభిస్సామి ను ఖో, నో’’తి ఉపధారేన్తో – ‘‘న లభిస్సామి, అన్తరాయేవ కాలం కత్వా బుద్ధసతేనపి బుద్ధసహస్సేనపి గన్త్వా బోధేతుం అసక్కుణేయ్యే అరూపభవే నిబ్బత్తిస్సామీ’’తి దిస్వా – ‘‘ఏవరూపం నామ అచ్ఛరియపురిసం బుద్ధభూతం దట్ఠుం న లభిస్సామి, మహతీ వత మే జాని భవిస్సతీ’’తి పరోది. మనుస్సా పన దిస్వా – ‘‘అమ్హాకం అయ్యో ఇదానేవ హసిత్వా పున రోదితుమారభి, కిం ను ఖో, భన్తే, అమ్హాకం అయ్యపుత్తస్స కోచి అన్తరాయో భవిస్సతీ’’తి పుచ్ఛింసు. తాపసో ఆహ – ‘‘నత్థేతస్స అన్తరాయో, నిస్సంసయేన బుద్ధో భవిస్సతీ’’తి. ‘‘అథ కస్మా తుమ్హే పరోదిత్థా’’తి? ‘‘ఏవరూపం అచ్ఛరియపురిసం బుద్ధభూతం దట్ఠుం న లభిస్సామి, మహతీ వత మే జాని భవిస్సతీతి అత్తానం అనుసోచన్తో రోదామీ’’తి ఆహ.
Tato ‘‘ahaṃ imaṃ buddhabhūtaṃ daṭṭhuṃ labhissāmi nu kho, no’’ti upadhārento – ‘‘na labhissāmi, antarāyeva kālaṃ katvā buddhasatenapi buddhasahassenapi gantvā bodhetuṃ asakkuṇeyye arūpabhave nibbattissāmī’’ti disvā – ‘‘evarūpaṃ nāma acchariyapurisaṃ buddhabhūtaṃ daṭṭhuṃ na labhissāmi, mahatī vata me jāni bhavissatī’’ti parodi. Manussā pana disvā – ‘‘amhākaṃ ayyo idāneva hasitvā puna roditumārabhi, kiṃ nu kho, bhante, amhākaṃ ayyaputtassa koci antarāyo bhavissatī’’ti pucchiṃsu. Tāpaso āha – ‘‘natthetassa antarāyo, nissaṃsayena buddho bhavissatī’’ti. ‘‘Atha kasmā tumhe paroditthā’’ti? ‘‘Evarūpaṃ acchariyapurisaṃ buddhabhūtaṃ daṭṭhuṃ na labhissāmi, mahatī vata me jāni bhavissatīti attānaṃ anusocanto rodāmī’’ti āha.
తతో బోధిసత్తం పఞ్చమే దివసే సీసం న్హాపేత్వా – ‘‘నామం గణ్హిస్సామా’’తి రాజభవనం చతుజ్జాతికగన్ధేన ఉపలిమ్పిత్వా లాజపఞ్చమాని కుసుమాని వికిరిత్వా అసమ్భిన్నపాయాసం పచాపేత్వా తిణ్ణం వేదానం పారఙ్గతే అట్ఠసతే బ్రాహ్మణే నిమన్తేత్వా రాజభవనే నిసీదాపేత్వా మధుపాయాసం భోజేత్వా సక్కారం కత్వా – ‘‘కిం ను ఖో భవిస్సతీ’’తి లక్ఖణాని పరిగ్గాహాపేసుం. తేసు రామాదయో అట్ఠ బ్రాహ్మణపణ్డితా లక్ఖణపరిగ్గాహకా అహేసుం. తేసు సత్త జనా ద్వే అఙ్గులియో ఉక్ఖిపిత్వా ద్వేధా బ్యాకరింసు – ‘‘ఇమేహి లక్ఖణేహి సమన్నాగతో అగారం అజ్ఝావసన్తో రాజా హోతి చక్కవత్తీ, పబ్బజమానో బుద్ధో’’తి. తేసం పన సబ్బదహరో గోత్తేన కోణ్డఞ్ఞో నామ బ్రాహ్మణో బోధిసత్తస్స లక్ఖణవరసమ్పత్తిం దిస్వా – ‘‘ఏతస్స అగారమజ్ఝే ఠానకారణం నత్థి, ఏకన్తేనేవ వివటచ్ఛదో బుద్ధో భవిస్సతీ’’తి ఏకమేవ అఙ్గులిం ఉక్ఖిపిత్వా ఏకంసబ్యాకరణం బ్యాకాసి. అథస్స నామం గణ్హన్తా సబ్బలోకత్థసిద్ధికరత్తా సిద్ధత్థోతి నామమకంసు.
Tato bodhisattaṃ pañcame divase sīsaṃ nhāpetvā – ‘‘nāmaṃ gaṇhissāmā’’ti rājabhavanaṃ catujjātikagandhena upalimpitvā lājapañcamāni kusumāni vikiritvā asambhinnapāyāsaṃ pacāpetvā tiṇṇaṃ vedānaṃ pāraṅgate aṭṭhasate brāhmaṇe nimantetvā rājabhavane nisīdāpetvā madhupāyāsaṃ bhojetvā sakkāraṃ katvā – ‘‘kiṃ nu kho bhavissatī’’ti lakkhaṇāni pariggāhāpesuṃ. Tesu rāmādayo aṭṭha brāhmaṇapaṇḍitā lakkhaṇapariggāhakā ahesuṃ. Tesu satta janā dve aṅguliyo ukkhipitvā dvedhā byākariṃsu – ‘‘imehi lakkhaṇehi samannāgato agāraṃ ajjhāvasanto rājā hoti cakkavattī, pabbajamāno buddho’’ti. Tesaṃ pana sabbadaharo gottena koṇḍañño nāma brāhmaṇo bodhisattassa lakkhaṇavarasampattiṃ disvā – ‘‘etassa agāramajjhe ṭhānakāraṇaṃ natthi, ekanteneva vivaṭacchado buddho bhavissatī’’ti ekameva aṅguliṃ ukkhipitvā ekaṃsabyākaraṇaṃ byākāsi. Athassa nāmaṃ gaṇhantā sabbalokatthasiddhikarattā siddhatthoti nāmamakaṃsu.
అథ తే బ్రాహ్మణా అత్తనో ఘరాని గన్త్వా పుత్తే ఆమన్తేత్వా ఏవమాహంసు – ‘‘అమ్హే మహల్లకా, సుద్ధోదనమహారాజస్స పుత్తం సబ్బఞ్ఞుతం పత్తం సమ్భావేయ్యామ వా నో వా, తుమ్హే పన తస్మిం పబ్బజిత్వా సబ్బఞ్ఞుతం పత్తే తస్స సాసనే పబ్బజథా’’తి. తతో సత్తపి జనా యావతాయుకం ఠత్వా యథాకమ్మం గతా. కోణ్డఞ్ఞమాణవో అరోగో అహోసి. తదా పన రాజా తేసం వచనం సుత్వా – ‘‘కిం దిస్వా మమ పుత్తో పబ్బజిస్సతీ’’తి తే పుచ్ఛి. ‘‘చత్తారి పుబ్బనిమిత్తాని, దేవా’’తి. ‘‘కతరఞ్చ కతరఞ్చా’’తి? ‘‘జిణ్ణం బ్యాధితం మతం పబ్బజిత’’న్తి. రాజా ‘‘ఇతో పట్ఠాయ ఏవరూపానం మమ పుత్తస్స సన్తికం ఆగమితుం మా అదత్థా’’తి వత్వా కుమారస్స చక్ఖుపథే జిణ్ణపురిసాదీనం ఆగమననివారణత్థం చతూసు దిసాసు గావుతగావుతట్ఠానే ఆరక్ఖం ఠపేసి. తందివసం మఙ్గలట్ఠానే సన్నిపతితేసు అసీతియా ఞాతికులసహస్సేసు ఏకమేకో ఏకమేకం పుత్తం పటిజాని – ‘‘అయం బుద్ధో వా హోతు రాజా వా, మయం ఏకమేకం పుత్తం దస్సామ, సచే బుద్ధో భవిస్సతి, ఖత్తియసమణేహేవ పరివుతో విచరిస్సతి. సచే రాజా చక్కవత్తీ భవిస్సతి, ఖత్తియకుమారేహేవ పరివుతో విచరిస్సతీ’’తి. అథ రాజా మహాపురిసస్స పరమరూపసమ్పన్నా విగతసబ్బదోసా చతుసట్ఠి ధాతియో అదాసి. బోధిసత్తో అనన్తేన పరివారేన మహతా సిరిసముదయేన వడ్ఢి.
Atha te brāhmaṇā attano gharāni gantvā putte āmantetvā evamāhaṃsu – ‘‘amhe mahallakā, suddhodanamahārājassa puttaṃ sabbaññutaṃ pattaṃ sambhāveyyāma vā no vā, tumhe pana tasmiṃ pabbajitvā sabbaññutaṃ patte tassa sāsane pabbajathā’’ti. Tato sattapi janā yāvatāyukaṃ ṭhatvā yathākammaṃ gatā. Koṇḍaññamāṇavo arogo ahosi. Tadā pana rājā tesaṃ vacanaṃ sutvā – ‘‘kiṃ disvā mama putto pabbajissatī’’ti te pucchi. ‘‘Cattāri pubbanimittāni, devā’’ti. ‘‘Katarañca katarañcā’’ti? ‘‘Jiṇṇaṃ byādhitaṃ mataṃ pabbajita’’nti. Rājā ‘‘ito paṭṭhāya evarūpānaṃ mama puttassa santikaṃ āgamituṃ mā adatthā’’ti vatvā kumārassa cakkhupathe jiṇṇapurisādīnaṃ āgamananivāraṇatthaṃ catūsu disāsu gāvutagāvutaṭṭhāne ārakkhaṃ ṭhapesi. Taṃdivasaṃ maṅgalaṭṭhāne sannipatitesu asītiyā ñātikulasahassesu ekameko ekamekaṃ puttaṃ paṭijāni – ‘‘ayaṃ buddho vā hotu rājā vā, mayaṃ ekamekaṃ puttaṃ dassāma, sace buddho bhavissati, khattiyasamaṇeheva parivuto vicarissati. Sace rājā cakkavattī bhavissati, khattiyakumāreheva parivuto vicarissatī’’ti. Atha rājā mahāpurisassa paramarūpasampannā vigatasabbadosā catusaṭṭhi dhātiyo adāsi. Bodhisatto anantena parivārena mahatā sirisamudayena vaḍḍhi.
అథేకదివసం రఞ్ఞో వప్పమఙ్గలం నామ అహోసి. తందివసం రాజా మహతియా విభూతియా మహతా పరివారేన నగరతో నిక్ఖమన్తో పుత్తమ్పి గహేత్వావ అగమాసి. కసికమ్మట్ఠానే ఏకో జమ్బురుక్ఖో పరమరమణీయో ఘనసన్దచ్ఛాయో అహోసి. తస్స హేట్ఠా కుమారస్స సయనం పఞ్ఞాపేత్వా ఉపరి వరకనకతారాఖచితం రత్తచేలవితానం బన్ధిత్వా సాణిపాకారేన పరిక్ఖిపాపేత్వా ఆరక్ఖం ఠపేత్వా రాజా సబ్బాలఙ్కారం అలఙ్కరిత్వా అమచ్చగణపరివుతో నఙ్గలకరణట్ఠానమగమాసి. తత్థ రాజా పరమమఙ్గలం సువణ్ణనఙ్గలం గణ్హాతి, అమచ్చాదయో రజతనఙ్గలాదీని గణ్హన్తి. తందివసం నఙ్గలసహస్సం యోజీయతి. బోధిసత్తం పరివారేత్వా నిసిన్నా ధాతియో – ‘‘రఞ్ఞో సమ్పత్తిం పస్సిస్సామా’’తి అన్తోసాణితో బహి నిక్ఖన్తా.
Athekadivasaṃ rañño vappamaṅgalaṃ nāma ahosi. Taṃdivasaṃ rājā mahatiyā vibhūtiyā mahatā parivārena nagarato nikkhamanto puttampi gahetvāva agamāsi. Kasikammaṭṭhāne eko jamburukkho paramaramaṇīyo ghanasandacchāyo ahosi. Tassa heṭṭhā kumārassa sayanaṃ paññāpetvā upari varakanakatārākhacitaṃ rattacelavitānaṃ bandhitvā sāṇipākārena parikkhipāpetvā ārakkhaṃ ṭhapetvā rājā sabbālaṅkāraṃ alaṅkaritvā amaccagaṇaparivuto naṅgalakaraṇaṭṭhānamagamāsi. Tattha rājā paramamaṅgalaṃ suvaṇṇanaṅgalaṃ gaṇhāti, amaccādayo rajatanaṅgalādīni gaṇhanti. Taṃdivasaṃ naṅgalasahassaṃ yojīyati. Bodhisattaṃ parivāretvā nisinnā dhātiyo – ‘‘rañño sampattiṃ passissāmā’’ti antosāṇito bahi nikkhantā.
అథ బోధిసత్తో ఇతో చితో చ ఓలోకేన్తో కిఞ్చి అదిస్వా సహసా ఉట్ఠాయ పల్లఙ్కం ఆభుజిత్వా ఆనాపానే పరిగ్గహేత్వా పఠమజ్ఝానం నిబ్బత్తేసి. ధాతియో ఖజ్జభోజ్జన్తరే విచరన్తియో థోకం చిరాయింసు. సేసరుక్ఖానం ఛాయా నివత్తా, తస్స పన జమ్బురుక్ఖస్స ఛాయా పరిమణ్డలా హుత్వా తత్థేవ అట్ఠాసి. ధాతితో పనస్స ‘‘అయ్యపుత్తో ఏకకోవా’’తి వేగేన సాణిపాకారం ఉక్ఖిపిత్వా పరియేసన్తియో సిరిసయనే పల్లఙ్కేన నిసిన్నం తఞ్చ పాటిహారియం దిస్వా గన్త్వా తం పవత్తిం రఞ్ఞో ఆరోచేసుం. రాజా వేగేన ఆగన్త్వా తం పాటిహారియం దిస్వా – ‘‘అయం వో, తాత, దుతియవన్దనా’’తి పుత్తం వన్ది.
Atha bodhisatto ito cito ca olokento kiñci adisvā sahasā uṭṭhāya pallaṅkaṃ ābhujitvā ānāpāne pariggahetvā paṭhamajjhānaṃ nibbattesi. Dhātiyo khajjabhojjantare vicarantiyo thokaṃ cirāyiṃsu. Sesarukkhānaṃ chāyā nivattā, tassa pana jamburukkhassa chāyā parimaṇḍalā hutvā tattheva aṭṭhāsi. Dhātito panassa ‘‘ayyaputto ekakovā’’ti vegena sāṇipākāraṃ ukkhipitvā pariyesantiyo sirisayane pallaṅkena nisinnaṃ tañca pāṭihāriyaṃ disvā gantvā taṃ pavattiṃ rañño ārocesuṃ. Rājā vegena āgantvā taṃ pāṭihāriyaṃ disvā – ‘‘ayaṃ vo, tāta, dutiyavandanā’’ti puttaṃ vandi.
అథ మహాపురిసో అనుక్కమేన సోళసవస్సుద్దేసికో అహోసి. రాజా బోధిసత్తస్స తిణ్ణం ఉతూనం అనుచ్ఛవికే రమ్మ-సురమ్మ-సుభనామకే తయో పాసాదే కారేసి. ఏకం నవభూమికం ఏకం సత్తభూమికం ఏకం పఞ్చభూమికం. తయోపి పాసాదా ఉబ్బేధేన సమప్పమాణా అహేసుం. భూమికాసు పన నానత్తం అహోసి.
Atha mahāpuriso anukkamena soḷasavassuddesiko ahosi. Rājā bodhisattassa tiṇṇaṃ utūnaṃ anucchavike ramma-suramma-subhanāmake tayo pāsāde kāresi. Ekaṃ navabhūmikaṃ ekaṃ sattabhūmikaṃ ekaṃ pañcabhūmikaṃ. Tayopi pāsādā ubbedhena samappamāṇā ahesuṃ. Bhūmikāsu pana nānattaṃ ahosi.
అథ రాజా చిన్తేసి – ‘‘పుత్తో మే వయప్పత్తో ఛత్తమస్స ఉస్సాపేత్వా రజ్జసిరిం పస్సిస్సామీ’’తి. సో సాకియానం పణ్ణాని పహిణి ‘‘పుత్తో మే వయప్పత్తో, రజ్జే నం పతిట్ఠాపేస్సామి, సబ్బే అత్తనో గేహేసు వయప్పత్తా దారికా ఇమం గేహం పేసేన్తూ’’తి. తే రఞ్ఞో సాసనం సుత్వా – ‘‘కుమారో కేవలం రూపసమ్పన్నో, న కిఞ్చి సిప్పం జానాతి, దారభరణం కాతుం న సక్ఖిస్సతి, న మయం ధీతరో దస్సామా’’తి ఆహంసు. రాజా తం పవత్తిం సుత్వా పుత్తస్స సన్తికం గన్త్వా తమత్థం ఆరోచేసి. బోధిసత్తో – ‘‘కిం సిప్పం దస్సేతుం వట్టతీ’’తి ఆహ. ‘‘సహస్సత్థామం ధనుం ఆరోపేతుం వట్టతి, తాతా’’తి. ‘‘తేన హి ఆహరాపేథా’’తి ఆహ. రాజా ఆహరాపేత్వా అదాసి. తం ధనుం పురిససహస్సం ఆరోపేతి, పురిససహస్సం ఓరోపేతి. మహాపురిసో తం సరాసనం ఆహరాపేత్వా పల్లఙ్కేన నిసిన్నోవ జియం పాదఙ్గుట్ఠకే వేఠాపేత్వా కడ్ఢన్తో పాదఙ్గుట్ఠకేనేవ ధనుం ఆరోపేత్వా వామేన హత్థేన దణ్డే గహేత్వా దక్ఖిణేన హత్థేన కడ్ఢిత్వా జియం రోపేసి. సకలనగరం ఉప్పత్తనాకారప్పత్తం అహోసి . ‘‘కిం ఏసో సద్దో’’తి చ వుత్తే ‘‘దేవో గజ్జతీ’’తి ఆహంసు. అథఞ్ఞే ‘‘తుమ్హే న జానాథ, న దేవో గజ్జతి, అఙ్గీరసస్స కుమారస్స సహస్సత్థామం ధనుం ఆరోపేత్వా జియం పోఠేన్తస్స జియప్పహారసద్దో ఏసో’’తి ఆహంసు. సాకియా తం సుత్వా తావతకేనేవ ఆరద్ధచిత్తా తుట్ఠమానసా అహేసుం.
Atha rājā cintesi – ‘‘putto me vayappatto chattamassa ussāpetvā rajjasiriṃ passissāmī’’ti. So sākiyānaṃ paṇṇāni pahiṇi ‘‘putto me vayappatto, rajje naṃ patiṭṭhāpessāmi, sabbe attano gehesu vayappattā dārikā imaṃ gehaṃ pesentū’’ti. Te rañño sāsanaṃ sutvā – ‘‘kumāro kevalaṃ rūpasampanno, na kiñci sippaṃ jānāti, dārabharaṇaṃ kātuṃ na sakkhissati, na mayaṃ dhītaro dassāmā’’ti āhaṃsu. Rājā taṃ pavattiṃ sutvā puttassa santikaṃ gantvā tamatthaṃ ārocesi. Bodhisatto – ‘‘kiṃ sippaṃ dassetuṃ vaṭṭatī’’ti āha. ‘‘Sahassatthāmaṃ dhanuṃ āropetuṃ vaṭṭati, tātā’’ti. ‘‘Tena hi āharāpethā’’ti āha. Rājā āharāpetvā adāsi. Taṃ dhanuṃ purisasahassaṃ āropeti, purisasahassaṃ oropeti. Mahāpuriso taṃ sarāsanaṃ āharāpetvā pallaṅkena nisinnova jiyaṃ pādaṅguṭṭhake veṭhāpetvā kaḍḍhanto pādaṅguṭṭhakeneva dhanuṃ āropetvā vāmena hatthena daṇḍe gahetvā dakkhiṇena hatthena kaḍḍhitvā jiyaṃ ropesi. Sakalanagaraṃ uppattanākārappattaṃ ahosi . ‘‘Kiṃ eso saddo’’ti ca vutte ‘‘devo gajjatī’’ti āhaṃsu. Athaññe ‘‘tumhe na jānātha, na devo gajjati, aṅgīrasassa kumārassa sahassatthāmaṃ dhanuṃ āropetvā jiyaṃ poṭhentassa jiyappahārasaddo eso’’ti āhaṃsu. Sākiyā taṃ sutvā tāvatakeneva āraddhacittā tuṭṭhamānasā ahesuṃ.
అథ మహాపురిసో – ‘‘కిం కాతుం వట్టతీ’’తి ఆహ. అట్ఠఙ్గులబహలం అయోపట్టం కణ్డేన విజ్ఝితుం వట్టతీతి . తం విజ్ఝిత్వా – ‘‘అఞ్ఞం కిం కాతుం వట్టతీ’’తి ఆహ. చతురఙ్గులబహలం అసనఫలకం విజ్ఝితుం వట్టతీతి. తమ్పి విజ్ఝిత్వా – ‘‘అఞ్ఞం కిం కాతుం వట్టతీ’’తి ఆహ. విదత్థిబహలం ఉదుమ్బరఫలకం విజ్ఝితుం వట్టతీతి. తమ్పి విజ్ఝిత్వా అఞ్ఞం కిం కాతుం వట్టతీతి. తతో ‘‘వాలుకసకటానీ’’తి ఆహంసు. మహాసత్తో వాలుకసకటమ్పి పలాలసకటమ్పి వినివిజ్ఝిత్వా ఉదకే ఏకూసభప్పమాణం కణ్డం పేసేసి థలే అట్ఠఉసభప్పమాణం. అథ నం ‘‘వాతిఙ్గణసఞ్ఞాయ వాలం విజ్ఝితుం వట్టతీ’’తి ఆహంసు. ‘‘తేన హి యోజనమత్తం వాతిఙ్గణం బన్ధాపేథా’’తి వత్వా యోజనమత్తకే వాతిఙ్గణసఞ్ఞాయ వాలం బన్ధాపేత్వా రత్తన్ధకారే మేఘపటలేహి ఛన్నాసు దిసాసు కణ్డం ఖిపి. తం గన్త్వా యోజనమత్తకే వాలం ఫాలేత్వా పథవిం పావిసి. న కేవలం ఏత్తకమేవ, తందివసం మహాపురిసో లోకే వత్తమానం సిప్పం సబ్బమేవ దస్సేసి.
Atha mahāpuriso – ‘‘kiṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti āha. Aṭṭhaṅgulabahalaṃ ayopaṭṭaṃ kaṇḍena vijjhituṃ vaṭṭatīti . Taṃ vijjhitvā – ‘‘aññaṃ kiṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti āha. Caturaṅgulabahalaṃ asanaphalakaṃ vijjhituṃ vaṭṭatīti. Tampi vijjhitvā – ‘‘aññaṃ kiṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti āha. Vidatthibahalaṃ udumbaraphalakaṃ vijjhituṃ vaṭṭatīti. Tampi vijjhitvā aññaṃ kiṃ kātuṃ vaṭṭatīti. Tato ‘‘vālukasakaṭānī’’ti āhaṃsu. Mahāsatto vālukasakaṭampi palālasakaṭampi vinivijjhitvā udake ekūsabhappamāṇaṃ kaṇḍaṃ pesesi thale aṭṭhausabhappamāṇaṃ. Atha naṃ ‘‘vātiṅgaṇasaññāya vālaṃ vijjhituṃ vaṭṭatī’’ti āhaṃsu. ‘‘Tena hi yojanamattaṃ vātiṅgaṇaṃ bandhāpethā’’ti vatvā yojanamattake vātiṅgaṇasaññāya vālaṃ bandhāpetvā rattandhakāre meghapaṭalehi channāsu disāsu kaṇḍaṃ khipi. Taṃ gantvā yojanamattake vālaṃ phāletvā pathaviṃ pāvisi. Na kevalaṃ ettakameva, taṃdivasaṃ mahāpuriso loke vattamānaṃ sippaṃ sabbameva dassesi.
అథ సాకియా అత్తనో ధీతరో అలఙ్కరిత్వా పేసయింసు. చత్తాలీససహస్సా నాటకిత్థియో అహేసుం. రాహులమాతా పన దేవీ అగ్గమహేసీ అహోసి. మహాపురిసో దేవకుమారో వియ సురయువతీహి పరివుతో నరయువతీహి పరివుతో నిప్పురిసేహి తురియేహి పరిచారియమానో మహాసమ్పత్తిం అనుభవమానో ఉతువారేన ఉతువారేన తేసు తీసు పాసాదేసు విహరతి. అథేకదివసం బోధిసత్తో ఉయ్యానభూమిం గన్తుకామో సారథిం ఆమన్తేత్వా – ‘‘రథం యోజేహి ఉయ్యానభూమిం పస్సిస్సామీ’’తి ఆహ. సో ‘‘సాధూ’’తి పటిస్సుణిత్వా మహారహం వరరుచిరథిరకుబ్బరవరత్తం థిరతరనేమినాభిం వరకనకరజతమణిరతనఖచితఈసాముఖం నవకనకరజతతారకఖచితనేమిపస్సం సమోసరితవివిధసురభికుసుమదామసస్సిరికం రవిరథసదిసదస్సనీయం వరరథం సమలఙ్కరిత్వా ససికుముదసదిసవణ్ణే అనిలగరుళజవే ఆజానీయే చత్తారో మఙ్గలసిన్ధవే యోజేత్వా బోధిసత్తస్స పటివేదేసి. బోధిసత్తో దేవవిమానసదిసం తం రథవరమారుయ్హ ఉయ్యానాభిముఖో పాయాసి.
Atha sākiyā attano dhītaro alaṅkaritvā pesayiṃsu. Cattālīsasahassā nāṭakitthiyo ahesuṃ. Rāhulamātā pana devī aggamahesī ahosi. Mahāpuriso devakumāro viya surayuvatīhi parivuto narayuvatīhi parivuto nippurisehi turiyehi paricāriyamāno mahāsampattiṃ anubhavamāno utuvārena utuvārena tesu tīsu pāsādesu viharati. Athekadivasaṃ bodhisatto uyyānabhūmiṃ gantukāmo sārathiṃ āmantetvā – ‘‘rathaṃ yojehi uyyānabhūmiṃ passissāmī’’ti āha. So ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā mahārahaṃ vararucirathirakubbaravarattaṃ thirataraneminābhiṃ varakanakarajatamaṇiratanakhacitaīsāmukhaṃ navakanakarajatatārakakhacitanemipassaṃ samosaritavividhasurabhikusumadāmasassirikaṃ ravirathasadisadassanīyaṃ vararathaṃ samalaṅkaritvā sasikumudasadisavaṇṇe anilagaruḷajave ājānīye cattāro maṅgalasindhave yojetvā bodhisattassa paṭivedesi. Bodhisatto devavimānasadisaṃ taṃ rathavaramāruyha uyyānābhimukho pāyāsi.
అథ దేవతా ‘‘సిద్ధత్థకుమారస్స అభిసమ్బుజ్ఝనకాలో ఆసన్నో, పుబ్బనిమిత్తమస్స దస్సేస్సామా’’తి ఏకం దేవపుత్తం జరాజజ్జరసరీరం ఖణ్డదన్తం పలితకేసం వఙ్కగత్తం దణ్డహత్థం పవేధమానం కత్వా దస్సేసుం. తం బోధిసత్తో చేవ సారథి చ పస్సన్తి. తతో బోధిసత్తో – ‘‘సారథి కో నామేస పురిసో కేసాపిస్స న యథా అఞ్ఞేస’’న్తి మహాపదానసుత్తే (దీ॰ ని॰ ౨.౪౩ ఆదయో) ఆగతనయేనేవ పుచ్ఛిత్వా తస్స వచనం సుత్వా – ‘‘ధిరత్థు వత, భో, జాతి, యత్ర హి నామ జాతస్స జరా పఞ్ఞాయిస్సతీ’’తి (దీ॰ ని॰ ౨.౪౫, ౪౭) సంవిగ్గహదయో తతోవ పటినివత్తిత్వా పాసాదమేవ అభిరుహి.
Atha devatā ‘‘siddhatthakumārassa abhisambujjhanakālo āsanno, pubbanimittamassa dassessāmā’’ti ekaṃ devaputtaṃ jarājajjarasarīraṃ khaṇḍadantaṃ palitakesaṃ vaṅkagattaṃ daṇḍahatthaṃ pavedhamānaṃ katvā dassesuṃ. Taṃ bodhisatto ceva sārathi ca passanti. Tato bodhisatto – ‘‘sārathi ko nāmesa puriso kesāpissa na yathā aññesa’’nti mahāpadānasutte (dī. ni. 2.43 ādayo) āgatanayeneva pucchitvā tassa vacanaṃ sutvā – ‘‘dhiratthu vata, bho, jāti, yatra hi nāma jātassa jarā paññāyissatī’’ti (dī. ni. 2.45, 47) saṃviggahadayo tatova paṭinivattitvā pāsādameva abhiruhi.
రాజా ‘‘కింకారణా మమ పుత్తో పటినివత్తీ’’తి పుచ్ఛి. ‘‘జిణ్ణపురిసం దిస్వా, దేవా’’తి. తతో కమ్పమానమానసో రాజా అడ్ఢయోజనే ఆరక్ఖం ఠపేసి. పునేకదివసం బోధిసత్తో ఉయ్యానం గచ్ఛన్తో తాహి ఏవ దేవతాహి నిమ్మితం బ్యాధితఞ్చ పురిసం దిస్వా పురిమనయేనేవ పుచ్ఛిత్వా సంవిగ్గహదయో నివత్తిత్వా పాసాదమేవ అభిరుహి. రాజా పుచ్ఛిత్వా నాటకాని విస్సజ్జేసి. ‘‘పబ్బజ్జాయ మానసం అస్స భిన్నం కరిస్స’’న్తి ఆరక్ఖం వడ్ఢేత్వా సమన్తతో తిగావుతప్పమాణే పదేసే ఆరక్ఖం ఠపేసి.
Rājā ‘‘kiṃkāraṇā mama putto paṭinivattī’’ti pucchi. ‘‘Jiṇṇapurisaṃ disvā, devā’’ti. Tato kampamānamānaso rājā aḍḍhayojane ārakkhaṃ ṭhapesi. Punekadivasaṃ bodhisatto uyyānaṃ gacchanto tāhi eva devatāhi nimmitaṃ byādhitañca purisaṃ disvā purimanayeneva pucchitvā saṃviggahadayo nivattitvā pāsādameva abhiruhi. Rājā pucchitvā nāṭakāni vissajjesi. ‘‘Pabbajjāya mānasaṃ assa bhinnaṃ karissa’’nti ārakkhaṃ vaḍḍhetvā samantato tigāvutappamāṇe padese ārakkhaṃ ṭhapesi.
పునపి బోధిసత్తో ఏకదివసం ఉయ్యానం గచ్ఛన్తో తథేవ దేవతాహి నిమ్మితం కాలఙ్కతం దిస్వా పురిమనయేనేవ పుచ్ఛిత్వా సంవిగ్గహదయో నివత్తిత్వా పాసాదమభిరుహి. రాజా నివత్తనకారణం పుచ్ఛిత్వా పున ఆరక్ఖం వడ్ఢేత్వా యోజనప్పమాణే పదేసే ఆరక్ఖం ఠపేసి.
Punapi bodhisatto ekadivasaṃ uyyānaṃ gacchanto tatheva devatāhi nimmitaṃ kālaṅkataṃ disvā purimanayeneva pucchitvā saṃviggahadayo nivattitvā pāsādamabhiruhi. Rājā nivattanakāraṇaṃ pucchitvā puna ārakkhaṃ vaḍḍhetvā yojanappamāṇe padese ārakkhaṃ ṭhapesi.
పునపి బోధిసత్తో ఏకదివసం ఉయ్యానం గచ్ఛన్తో తథేవ దేవతాహి నిమ్మితం సునివత్థం సుపారుతం పబ్బజితం దిస్వా – ‘‘కో నామేసో, సమ్మ, సారథీ’’తి సారథిం పుచ్ఛి. సారథి కిఞ్చాపి బుద్ధుప్పాదస్స అభావా పబ్బజితం వా పబ్బజితగుణే వా న జానాతి, దేవతానుభావేన పన ‘‘పబ్బజితో నామాయం దేవా’’తి వత్వా పబ్బజ్జాయ గుణం తస్స వణ్ణేసి.
Punapi bodhisatto ekadivasaṃ uyyānaṃ gacchanto tatheva devatāhi nimmitaṃ sunivatthaṃ supārutaṃ pabbajitaṃ disvā – ‘‘ko nāmeso, samma, sārathī’’ti sārathiṃ pucchi. Sārathi kiñcāpi buddhuppādassa abhāvā pabbajitaṃ vā pabbajitaguṇe vā na jānāti, devatānubhāvena pana ‘‘pabbajito nāmāyaṃ devā’’ti vatvā pabbajjāya guṇaṃ tassa vaṇṇesi.
తతో బోధిసత్తో పబ్బజ్జాయ రుచిం ఉప్పాదేత్వా తందివసం ఉయ్యానం అగమాసి. దీఘాయుకా బోధిసత్తా వస్ససతే వస్ససతే అతిక్కన్తే జిణ్ణాదీసు ఏకేకం అద్దసంసు. అమ్హాకం పన బోధిసత్తో అప్పాయుకకాలే ఉప్పన్నత్తా చతున్నం చతున్నం మాసానం అచ్చయేన ఉయ్యానం గచ్ఛన్తో అనుక్కమేన ఏకేకం అద్దస. దీఘభాణకా పనాహు – ‘‘చత్తారి నిమిత్తాని ఏకదివసేనేవ దిస్వా అగమాసీ’’తి. తత్థ దివసభాగం కీళిత్వా ఉయ్యానరసమనుభవిత్వా మఙ్గలపోక్ఖరణియం న్హత్వా అత్థఙ్గతే సూరియే మఙ్గలసిలాతలే నిసీది అత్తానం అలఙ్కారాపేతుకామో. అథస్స చిత్తాచారమఞ్ఞాయ సక్కేన దేవానమిన్దేన ఆణత్తో విస్సకమ్మో నామ దేవపుత్తో ఆగన్త్వా తస్సేవ కప్పకసదిసో హుత్వా దిబ్బేహి అలఙ్కారేహి అలఙ్కరి. అథస్స సబ్బాలఙ్కారసమలఙ్కతస్స సబ్బతాలావచరేసు సకాని సకాని పటిభానాని దస్సయన్తేసు బ్రాహ్మణేసు చ ‘‘జయ నన్దా’’తిఆదివచనేహి సుతమఙ్గలికాదీసు నానప్పకారేహి మఙ్గలవచనత్థుతిఘోసేహి సమ్భావేన్తేసు సబ్బాలఙ్కారసమలఙ్కతం రథవరం అభిరుహి. తస్మిం సమయే – ‘‘రాహులమాతా పుత్తం విజాతా’’తి సుత్వా సుద్ధోదనమహారాజా – ‘‘పుత్తస్స మే తుట్ఠిం నివేదేథా’’తి సాసనం పహిణి. బోధిసత్తో తం సుత్వా – ‘‘రాహు జాతో, బన్ధనం జాత’’న్తి ఆహ. రాజా – ‘‘కిం మే పుత్తో అవచా’’తి పుచ్ఛిత్వా తం వచనం సుత్వా ‘‘ఇతో పట్ఠాయ మే నత్తా ‘రాహులకుమారో’త్వేవ నామం హోతూ’’తి ఆహ.
Tato bodhisatto pabbajjāya ruciṃ uppādetvā taṃdivasaṃ uyyānaṃ agamāsi. Dīghāyukā bodhisattā vassasate vassasate atikkante jiṇṇādīsu ekekaṃ addasaṃsu. Amhākaṃ pana bodhisatto appāyukakāle uppannattā catunnaṃ catunnaṃ māsānaṃ accayena uyyānaṃ gacchanto anukkamena ekekaṃ addasa. Dīghabhāṇakā panāhu – ‘‘cattāri nimittāni ekadivaseneva disvā agamāsī’’ti. Tattha divasabhāgaṃ kīḷitvā uyyānarasamanubhavitvā maṅgalapokkharaṇiyaṃ nhatvā atthaṅgate sūriye maṅgalasilātale nisīdi attānaṃ alaṅkārāpetukāmo. Athassa cittācāramaññāya sakkena devānamindena āṇatto vissakammo nāma devaputto āgantvā tasseva kappakasadiso hutvā dibbehi alaṅkārehi alaṅkari. Athassa sabbālaṅkārasamalaṅkatassa sabbatālāvacaresu sakāni sakāni paṭibhānāni dassayantesu brāhmaṇesu ca ‘‘jaya nandā’’tiādivacanehi sutamaṅgalikādīsu nānappakārehi maṅgalavacanatthutighosehi sambhāventesu sabbālaṅkārasamalaṅkataṃ rathavaraṃ abhiruhi. Tasmiṃ samaye – ‘‘rāhulamātā puttaṃ vijātā’’ti sutvā suddhodanamahārājā – ‘‘puttassa me tuṭṭhiṃ nivedethā’’ti sāsanaṃ pahiṇi. Bodhisatto taṃ sutvā – ‘‘rāhu jāto, bandhanaṃ jāta’’nti āha. Rājā – ‘‘kiṃ me putto avacā’’ti pucchitvā taṃ vacanaṃ sutvā ‘‘ito paṭṭhāya me nattā ‘rāhulakumāro’tveva nāmaṃ hotū’’ti āha.
బోధిసత్తోపి తం రథవరమారుయ్హ మహతా పరివారేన అతిమనోరమేన సిరిసోభగ్గేన నగరం పావిసి. తస్మిం సమయే రూపసిరియా గుణసమ్పత్తియా చ అకిసా కిసాగోతమీ నామ ఖత్తియకఞ్ఞా ఉపరిపాసాదవరతలగతా నగరం పవిసన్తస్స బోధిసత్తస్స రూపసిరిం దిస్వా సఞ్జాతపీతిసోమనస్సా హుత్వా –
Bodhisattopi taṃ rathavaramāruyha mahatā parivārena atimanoramena sirisobhaggena nagaraṃ pāvisi. Tasmiṃ samaye rūpasiriyā guṇasampattiyā ca akisā kisāgotamī nāma khattiyakaññā uparipāsādavaratalagatā nagaraṃ pavisantassa bodhisattassa rūpasiriṃ disvā sañjātapītisomanassā hutvā –
‘‘నిబ్బుతా నూన సా మాతా, నిబ్బుతో నూన సో పితా;
‘‘Nibbutā nūna sā mātā, nibbuto nūna so pitā;
నిబ్బుతా నూన సా నారీ, యస్సాయం ఈదిసో పతీ’’తి. (ధ॰ స॰ అట్ఠ॰ నిదానకథా; ధ॰ ప॰ అట్ఠ॰ ౧.సారిపుత్తత్థేరవత్థు; అప॰ అట్ఠ॰ ౧.అవిదూరేనిదానకథా; జా॰ అట్ఠ॰ ౧.అవిదూరేనిదానకథా) –
Nibbutā nūna sā nārī, yassāyaṃ īdiso patī’’ti. (dha. sa. aṭṭha. nidānakathā; dha. pa. aṭṭha. 1.sāriputtattheravatthu; apa. aṭṭha. 1.avidūrenidānakathā; jā. aṭṭha. 1.avidūrenidānakathā) –
ఇమం ఉదానం ఉదానేసి.
Imaṃ udānaṃ udānesi.
బోధిసత్తో తం సుత్వా చిన్తేసి – ‘‘అయం మే సుస్సవనం వచనం సావేసి, అహఞ్హి నిబ్బానం గవేసన్తో విచరామి, అజ్జేవ మయా ఘరావాసం ఛడ్డేత్వా నిక్ఖమ్మ పబ్బజిత్వా నిబ్బానం గవేసితుం వట్టతీ’’తి. ‘‘అయం ఇమిస్సా ఆచరియభాగో హోతూ’’తి ముత్తాహారం కణ్ఠతో ఓముఞ్చిత్వా కిసాగోతమియా సతసహస్సగ్ఘనికం పరమరతికరం ముత్తాహారం పేసేసి. సా ‘‘సిద్ధత్థకుమారో మయి పటిబద్ధహదయో హుత్వా పణ్ణాకారం పేసేసీ’’తి సోమనస్సజాతా అహోసి.
Bodhisatto taṃ sutvā cintesi – ‘‘ayaṃ me sussavanaṃ vacanaṃ sāvesi, ahañhi nibbānaṃ gavesanto vicarāmi, ajjeva mayā gharāvāsaṃ chaḍḍetvā nikkhamma pabbajitvā nibbānaṃ gavesituṃ vaṭṭatī’’ti. ‘‘Ayaṃ imissā ācariyabhāgo hotū’’ti muttāhāraṃ kaṇṭhato omuñcitvā kisāgotamiyā satasahassagghanikaṃ paramaratikaraṃ muttāhāraṃ pesesi. Sā ‘‘siddhatthakumāro mayi paṭibaddhahadayo hutvā paṇṇākāraṃ pesesī’’ti somanassajātā ahosi.
బోధిసత్తోపి మహతా సిరిసముదయేన పరమరమణీయం పాసాదం అభిరుహిత్వా సిరిసయనే నిపజ్జి. తావదేవ నం పరిపుణ్ణరజనికరసదిసరుచిరవరవదనా బిమ్బఫలసదిసదసనవసనా సితవిమలసమసంహితావిరళవరదసనా అసితనయనకేసపాసా సుజాతఞ్జనాతినీలకుటిలభముకా సుజాతహంససమసంహితపయోధరా రతికరనవకనకరజతవిరచితవరమణిమేఖలా పరిగతవిపులఘనజఘనతటా కరికరసన్నిభోరుయుగలా నచ్చగీతవాదితేసు కుసలా సురయువతిసదిసరూపసోభా వరయువతియో మధురరవాని తురియాని గహేత్వా మహాపురిసం సమ్పరివారేత్వా రమాపయన్తియో నచ్చగీతవాదితాని పయోజయింసు. బోధిసత్తో పన కిలేసేసు విరత్తచిత్తతాయ నచ్చగీతాదీసు అనభిరతో ముహుత్తం నిద్దం ఓక్కమి.
Bodhisattopi mahatā sirisamudayena paramaramaṇīyaṃ pāsādaṃ abhiruhitvā sirisayane nipajji. Tāvadeva naṃ paripuṇṇarajanikarasadisaruciravaravadanā bimbaphalasadisadasanavasanā sitavimalasamasaṃhitāviraḷavaradasanā asitanayanakesapāsā sujātañjanātinīlakuṭilabhamukā sujātahaṃsasamasaṃhitapayodharā ratikaranavakanakarajataviracitavaramaṇimekhalā parigatavipulaghanajaghanataṭā karikarasannibhoruyugalā naccagītavāditesu kusalā surayuvatisadisarūpasobhā varayuvatiyo madhuraravāni turiyāni gahetvā mahāpurisaṃ samparivāretvā ramāpayantiyo naccagītavāditāni payojayiṃsu. Bodhisatto pana kilesesu virattacittatāya naccagītādīsu anabhirato muhuttaṃ niddaṃ okkami.
తా తం దిస్వా ‘‘యస్సత్థాయ నచ్చాదీని మయం పయోజేమ, సో నిద్దం ఉపగతో, ఇదాని కిమత్థం కిలమామా’’తి గహితాని తురియాని అజ్ఝోత్థరిత్వా నిపజ్జింసు, గన్ధతేలప్పదీపా చ ఝాయన్తి. బోధిసత్తో పబుజ్ఝిత్వా సయనపిట్ఠే పల్లఙ్కేన నిసిన్నో అద్దస తా ఇత్థియో తురియభణ్డాని అవత్థరిత్వా నిద్దాయన్తియో పగ్ఘరితలాలా కిలిన్నకపోలగత్తా, ఏకచ్చా దన్తే ఖాదన్తియో, ఏకచ్చా కాకచ్ఛన్తియో, ఏకచ్చా విప్పలపన్తియో, ఏకచ్చా వివటముఖా, ఏకచ్చా అపగతవసనరసనా , పాకటబీభచ్ఛసమ్బాధట్ఠానా, ఏకచ్చా విముత్తాకులసిరోరుహా సుసానరూపరూపం ధారయమానా సయింసు. మహాసత్తో తాసం తం విప్పకారం దిస్వా భియ్యోసోమత్తాయ కామేసు విరత్తచిత్తో అహోసి. తస్స పన అలఙ్కతపటియత్తం దససతనయనభవనసదిసం రుచిరసోభమ్పి పాసాదవరతలం అపవిద్ధమతసరీరకుణపభరితం ఆమకసుసానమివ పరమపటిక్కూలం ఉపట్ఠాసి. తయోపి భవా ఆదిత్తభవనసదిసా హుత్వా ఉపట్ఠహింసు. ‘‘ఉపద్దుతం వత, భో, ఉపస్సట్ఠం వత భో’’తి చ వాచం పవత్తేసి. అతివియ పబ్బజ్జాయ చిత్తం నమి.
Tā taṃ disvā ‘‘yassatthāya naccādīni mayaṃ payojema, so niddaṃ upagato, idāni kimatthaṃ kilamāmā’’ti gahitāni turiyāni ajjhottharitvā nipajjiṃsu, gandhatelappadīpā ca jhāyanti. Bodhisatto pabujjhitvā sayanapiṭṭhe pallaṅkena nisinno addasa tā itthiyo turiyabhaṇḍāni avattharitvā niddāyantiyo paggharitalālā kilinnakapolagattā, ekaccā dante khādantiyo, ekaccā kākacchantiyo, ekaccā vippalapantiyo, ekaccā vivaṭamukhā, ekaccā apagatavasanarasanā , pākaṭabībhacchasambādhaṭṭhānā, ekaccā vimuttākulasiroruhā susānarūparūpaṃ dhārayamānā sayiṃsu. Mahāsatto tāsaṃ taṃ vippakāraṃ disvā bhiyyosomattāya kāmesu virattacitto ahosi. Tassa pana alaṅkatapaṭiyattaṃ dasasatanayanabhavanasadisaṃ rucirasobhampi pāsādavaratalaṃ apaviddhamatasarīrakuṇapabharitaṃ āmakasusānamiva paramapaṭikkūlaṃ upaṭṭhāsi. Tayopi bhavā ādittabhavanasadisā hutvā upaṭṭhahiṃsu. ‘‘Upaddutaṃ vata, bho, upassaṭṭhaṃ vata bho’’ti ca vācaṃ pavattesi. Ativiya pabbajjāya cittaṃ nami.
సో ‘‘అజ్జేవ మయా మహాభినిక్ఖమనం నిక్ఖమితుం వట్టతీ’’తి సిరిసయనతో ఉట్ఠాయ ద్వారసమీపం గన్త్వా – ‘‘కో ఏత్థా’’తి ఆహ. ఉమ్మారే సీసం కత్వా నిపన్నో ఛన్నో ఆహ – ‘‘అహం, అయ్యపుత్త, ఛన్నో’’తి. అథ మహాపురిసో – ‘‘అహం అజ్జ మహాభినిక్ఖమనం నిక్ఖమితుకామో, న కఞ్చి పటివేదిత్వా సీఘమేకం అతిజయం సిన్ధవం కప్పేహీ’’తి. సో ‘‘సాధు, దేవా’’తి అస్సభణ్డకం గహేత్వా అస్ససాలం గన్త్వా గన్ధతేలప్పదీపేసు జలన్తేసు సుమనపట్టవితానస్స హేట్ఠా పరమరమణీయే భూమిభాగే ఠితం అరిమన్థకం కణ్డకం తురఙ్గవరం దిస్వా – ‘‘అజ్జ మయా అయ్యపుత్తస్స నిక్ఖమనత్థాయ ఇమమేవ మఙ్గలహయం కప్పేతుం వట్టతీ’’తి కణ్డకం కప్పేసి. సో కప్పియమానోవ అఞ్ఞాసి – ‘‘అయం కప్పనా అతిగాళ్హా, అఞ్ఞేసు దివసేసు ఉయ్యానకీళం గమనకాలే కప్పనా వియ న హోతి. నిస్సంసయం అజ్జేవ అయ్యపుత్తో మహాభినిక్ఖమనం నిక్ఖమిస్సతీ’’తి. తతో తుట్ఠమానసో మహాహసితం హసి. సో నాదో తం సకలకపిలవత్థుపురం ఉన్నాదం కరేయ్య, దేవతా పన సన్నిరుమ్భిత్వా న కస్సచి సోతుం అదంసు.
So ‘‘ajjeva mayā mahābhinikkhamanaṃ nikkhamituṃ vaṭṭatī’’ti sirisayanato uṭṭhāya dvārasamīpaṃ gantvā – ‘‘ko etthā’’ti āha. Ummāre sīsaṃ katvā nipanno channo āha – ‘‘ahaṃ, ayyaputta, channo’’ti. Atha mahāpuriso – ‘‘ahaṃ ajja mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitukāmo, na kañci paṭiveditvā sīghamekaṃ atijayaṃ sindhavaṃ kappehī’’ti. So ‘‘sādhu, devā’’ti assabhaṇḍakaṃ gahetvā assasālaṃ gantvā gandhatelappadīpesu jalantesu sumanapaṭṭavitānassa heṭṭhā paramaramaṇīye bhūmibhāge ṭhitaṃ arimanthakaṃ kaṇḍakaṃ turaṅgavaraṃ disvā – ‘‘ajja mayā ayyaputtassa nikkhamanatthāya imameva maṅgalahayaṃ kappetuṃ vaṭṭatī’’ti kaṇḍakaṃ kappesi. So kappiyamānova aññāsi – ‘‘ayaṃ kappanā atigāḷhā, aññesu divasesu uyyānakīḷaṃ gamanakāle kappanā viya na hoti. Nissaṃsayaṃ ajjeva ayyaputto mahābhinikkhamanaṃ nikkhamissatī’’ti. Tato tuṭṭhamānaso mahāhasitaṃ hasi. So nādo taṃ sakalakapilavatthupuraṃ unnādaṃ kareyya, devatā pana sannirumbhitvā na kassaci sotuṃ adaṃsu.
బోధిసత్తో ‘‘పుత్తం తావ పస్సిస్సామీ’’తి చిన్తేత్వా ఠితట్ఠానతో ఉట్ఠాయ రాహులమాతుయా వసనట్ఠానం గన్త్వా గబ్భద్వారం వివరి. తస్మిం ఖణే అన్తోగబ్భే గన్ధతేలప్పదీపో ఝాయతి. రాహులమాతా సుమనమల్లికాదీనం అమ్బణమత్తేన అత్తిప్పకిణ్ణే వరసయనే పుత్తస్స మత్థకే హత్థం ఠపేత్వా నిద్దాయతి. బోధిసత్తో ఉమ్మారే పాదం ఠపేత్వా ఠితకోవ ఓలోకేత్వా – ‘‘సచాహం దేవియా హత్థం అపనేత్వా మమ పుత్తం గణ్హిస్సామి, దేవీ పబుజ్ఝిస్సతి, ఏవం మే అభినిక్ఖమనస్స అన్తరాయో భవిస్సతి. బుద్ధో హుత్వావ ఆగన్త్వా పుత్తం పస్సిస్సామీ’’తి చిన్తేత్వా పాసాదతలతో ఓతరిత్వా అస్సస్స సమీపం గన్త్వా ఏవమాహ – ‘‘తాత కణ్డక, త్వం అజ్జ ఏకరత్తిం మం తారయ, అహం తం నిస్సాయ బుద్ధో హుత్వా సదేవకం లోకం తారేస్సామీ’’తి. తతో ఉల్లఙ్ఘిత్వా కణ్డకస్స పిట్ఠిం అభిరుహి. కణ్డకో గీవతో పట్ఠాయ ఆయామతో అట్ఠారసహత్థో హోతి తదనురూపేన ఉబ్బేధేన సమన్నాగతో రూపగ్గజవబలసమ్పన్నో సబ్బసేతో ధోతసఙ్ఖసదిసదస్సనీయవణ్ణో. తతో బోధిసత్తో వరతురఙ్గపిట్ఠిగతో ఛన్నం అస్సస్స వాలధిం గాహాపేత్వా అడ్ఢరత్తసమయే నగరస్స మహాద్వారం సమ్పత్తో.
Bodhisatto ‘‘puttaṃ tāva passissāmī’’ti cintetvā ṭhitaṭṭhānato uṭṭhāya rāhulamātuyā vasanaṭṭhānaṃ gantvā gabbhadvāraṃ vivari. Tasmiṃ khaṇe antogabbhe gandhatelappadīpo jhāyati. Rāhulamātā sumanamallikādīnaṃ ambaṇamattena attippakiṇṇe varasayane puttassa matthake hatthaṃ ṭhapetvā niddāyati. Bodhisatto ummāre pādaṃ ṭhapetvā ṭhitakova oloketvā – ‘‘sacāhaṃ deviyā hatthaṃ apanetvā mama puttaṃ gaṇhissāmi, devī pabujjhissati, evaṃ me abhinikkhamanassa antarāyo bhavissati. Buddho hutvāva āgantvā puttaṃ passissāmī’’ti cintetvā pāsādatalato otaritvā assassa samīpaṃ gantvā evamāha – ‘‘tāta kaṇḍaka, tvaṃ ajja ekarattiṃ maṃ tāraya, ahaṃ taṃ nissāya buddho hutvā sadevakaṃ lokaṃ tāressāmī’’ti. Tato ullaṅghitvā kaṇḍakassa piṭṭhiṃ abhiruhi. Kaṇḍako gīvato paṭṭhāya āyāmato aṭṭhārasahattho hoti tadanurūpena ubbedhena samannāgato rūpaggajavabalasampanno sabbaseto dhotasaṅkhasadisadassanīyavaṇṇo. Tato bodhisatto varaturaṅgapiṭṭhigato channaṃ assassa vāladhiṃ gāhāpetvā aḍḍharattasamaye nagarassa mahādvāraṃ sampatto.
తదా పన రాజా పుబ్బేవ బోధిసత్తస్స గమనపటిసేధనత్థాయ ద్వీసు ద్వారకవాటేసు ఏకేకం పురిససహస్సేన వివరితబ్బం కారేత్వా తత్థ బహుపురిసే ఆరక్ఖం ఠపేసి. బోధిసత్తో కిర పురిసగణనాయ కోటిసతసహస్సస్స బలం ధారేసి, హత్థిగణనాయ కోటిసహస్సస్స. తస్మా సో చిన్తేసి – ‘‘యది ద్వారం న వివరీయతి, అజ్జ కణ్డకస్స పిట్ఠే నిసిన్నో ఛన్నం వాలధిం గాహాపేత్వా తేన సద్ధింయేవ కణ్డకం ఊరూహి నిప్పీళేత్వా అట్ఠారసహత్థం పాకారం ఉప్పతిత్వా అతిక్కమేయ్య’’న్తి. ఛన్నో చిన్తేసి – ‘‘సచే ద్వారం న ఉగ్ఘాపయతి, అహం అయ్యపుత్తం ఖన్ధే కత్వా కణ్డకం దక్ఖిణహత్థేన పరిక్ఖిపన్తో ఉపకచ్ఛకే కత్వా ఉప్పతిత్వా పాకారం అతిక్కమిస్సామీ’’తి. కణ్డకో చిన్తేసి – ‘‘అహం ద్వారే అవివరియమానే యథానిసిన్నమేవ అయ్యపుత్తం గహితవాలధినా ఛన్నేన సద్ధిం ఉప్పతిత్వా పాకారస్స పురతో పతిట్ఠహిస్సామీ’’తి. ఏవమేవ తయో పురిసా చిన్తయింసు. ద్వారే అధివత్థా దేవతా మహాద్వారం వివరింసు.
Tadā pana rājā pubbeva bodhisattassa gamanapaṭisedhanatthāya dvīsu dvārakavāṭesu ekekaṃ purisasahassena vivaritabbaṃ kāretvā tattha bahupurise ārakkhaṃ ṭhapesi. Bodhisatto kira purisagaṇanāya koṭisatasahassassa balaṃ dhāresi, hatthigaṇanāya koṭisahassassa. Tasmā so cintesi – ‘‘yadi dvāraṃ na vivarīyati, ajja kaṇḍakassa piṭṭhe nisinno channaṃ vāladhiṃ gāhāpetvā tena saddhiṃyeva kaṇḍakaṃ ūrūhi nippīḷetvā aṭṭhārasahatthaṃ pākāraṃ uppatitvā atikkameyya’’nti. Channo cintesi – ‘‘sace dvāraṃ na ugghāpayati, ahaṃ ayyaputtaṃ khandhe katvā kaṇḍakaṃ dakkhiṇahatthena parikkhipanto upakacchake katvā uppatitvā pākāraṃ atikkamissāmī’’ti. Kaṇḍako cintesi – ‘‘ahaṃ dvāre avivariyamāne yathānisinnameva ayyaputtaṃ gahitavāladhinā channena saddhiṃ uppatitvā pākārassa purato patiṭṭhahissāmī’’ti. Evameva tayo purisā cintayiṃsu. Dvāre adhivatthā devatā mahādvāraṃ vivariṃsu.
తస్మిం ఖణే మారో పాపిమా ‘‘మహాసత్తం నివత్తేస్సామీ’’తి ఆగన్త్వా గగనతలే ఠత్వా ఆహ –
Tasmiṃ khaṇe māro pāpimā ‘‘mahāsattaṃ nivattessāmī’’ti āgantvā gaganatale ṭhatvā āha –
‘‘మా నిక్ఖమ మహావీర, ఇతో తే సత్తమే దినే;
‘‘Mā nikkhama mahāvīra, ito te sattame dine;
దిబ్బం తు చక్కరతనం, అద్ధా పాతు భవిస్సతి. –
Dibbaṃ tu cakkaratanaṃ, addhā pātu bhavissati. –
ద్విసహస్సపరిత్తదీపపరివారానం చతున్నం మహాదీపానం రజ్జం కారేస్ససి, నివత్త, మారిసా’’తి. మహాపురిసో ఆహ ‘‘కోసి త్వ’’న్తి. అహం వసవత్తీతి.
Dvisahassaparittadīpaparivārānaṃ catunnaṃ mahādīpānaṃ rajjaṃ kāressasi, nivatta, mārisā’’ti. Mahāpuriso āha ‘‘kosi tva’’nti. Ahaṃ vasavattīti.
‘‘జానామహం మహారాజ, మయ్హం చక్కస్స సమ్భవం;
‘‘Jānāmahaṃ mahārāja, mayhaṃ cakkassa sambhavaṃ;
అనత్థికోహం రజ్జేన, గచ్ఛ త్వం మార మా ఇధ.
Anatthikohaṃ rajjena, gaccha tvaṃ māra mā idha.
‘‘సకలం దససహస్సమ్పి, లోకధాతుమహం పన;
‘‘Sakalaṃ dasasahassampi, lokadhātumahaṃ pana;
ఉన్నాదేత్వా భవిస్సామి, బుద్ధో లోకే వినాయకో’’తి. –
Unnādetvā bhavissāmi, buddho loke vināyako’’ti. –
ఆహ. సో తత్థేవన్తరధాయి.
Āha. So tatthevantaradhāyi.
మహాసత్తో ఏకూనత్తింసవస్సకాలే హత్థగతం చక్కవత్తిరజ్జం ఖేళపిణ్డం వియ అనపేక్ఖో ఛడ్డేత్వా చక్కవత్తిసిరినివాసభూతా రాజభవనా నిక్ఖమిత్వా ఆసాళ్హిపుణ్ణమాయ ఉత్తరాసాళ్హనక్ఖత్తే వత్తమానే నగరతో నిక్ఖమిత్వా నగరం అపలోకేతుకామో అహోసి. వితక్కసమనన్తరమేవ చస్స కులాలచక్కం వియ సో భూమిప్పదేసో పరివత్తి. యథాఠితోవ మహాసత్తో కపిలవత్థుపురం దిస్వా తస్సిం భూమిప్పదేసే కణ్డకనివత్తనం నామ చేతియట్ఠానం దస్సేత్వా గన్తబ్బమగాభిముఖంయేవ కణ్డకం కత్వా పాయాసి మహతా సక్కారేన ఉళారేన సిరిసముదయేన. తదా మహాసత్తే గచ్ఛన్తే తస్స పురతో దేవతా సట్ఠి ఉక్కాసతసహస్సాని ధారయింసు, తథా పచ్ఛతో సట్ఠి దక్ఖిణతో సట్ఠి ఉక్కాసతసహస్సాని, తథా వామపస్సతో. అపరా దేవతా సురభికుసుమమాలాదామచన్దనచుణ్ణచామరధజపటాకాహి సక్కరోన్తియో పరివారేత్వా అగమంసు. దిబ్బాని సఙ్గీతాని అనేకాని చ తురియాని వజ్జింసు.
Mahāsatto ekūnattiṃsavassakāle hatthagataṃ cakkavattirajjaṃ kheḷapiṇḍaṃ viya anapekkho chaḍḍetvā cakkavattisirinivāsabhūtā rājabhavanā nikkhamitvā āsāḷhipuṇṇamāya uttarāsāḷhanakkhatte vattamāne nagarato nikkhamitvā nagaraṃ apaloketukāmo ahosi. Vitakkasamanantarameva cassa kulālacakkaṃ viya so bhūmippadeso parivatti. Yathāṭhitova mahāsatto kapilavatthupuraṃ disvā tassiṃ bhūmippadese kaṇḍakanivattanaṃ nāma cetiyaṭṭhānaṃ dassetvā gantabbamagābhimukhaṃyeva kaṇḍakaṃ katvā pāyāsi mahatā sakkārena uḷārena sirisamudayena. Tadā mahāsatte gacchante tassa purato devatā saṭṭhi ukkāsatasahassāni dhārayiṃsu, tathā pacchato saṭṭhi dakkhiṇato saṭṭhi ukkāsatasahassāni, tathā vāmapassato. Aparā devatā surabhikusumamālādāmacandanacuṇṇacāmaradhajapaṭākāhi sakkarontiyo parivāretvā agamaṃsu. Dibbāni saṅgītāni anekāni ca turiyāni vajjiṃsu.
ఇమినా సిరిసముదయేన గచ్ఛన్తో బోధిసత్తో ఏకరత్తేనేవ తీణి రజ్జాని అతిక్కమ్మ తింసయోజనికం మగ్గం గన్త్వా అనోమానదీతీరం సమ్పాపుణి. అథ బోధిసత్తో నదీతీరే ఠత్వా ఛన్నం పుచ్ఛి – ‘‘కా నామాయం నదీ’’తి? ‘‘అనోమా నామ, దేవా’’తి. ‘‘అమ్హాకమ్పి పబ్బజ్జా అనోమా భవిస్సతీ’’తి పణ్హియా అస్సం ఘట్టేన్తో అస్సస్స సఞ్ఞం అదాసి. అస్సో ఉల్లఙ్ఘిత్వా అట్ఠఉసభవిత్థారాయ నదియా పారిమతీరే అట్ఠాసి. బోధిసత్తో అస్సపిట్ఠితో ఓరుయ్హ ముత్తరాసిసదిసే వాలుకాపులినే ఠత్వా ఛన్నం ఆమన్తేసి – ‘‘సమ్మ ఛన్న, త్వం మయ్హం ఆభరణాని చేవ కణ్డకఞ్చ ఆదాయ గచ్ఛ, అహం పబ్బజిస్సామీ’’తి. ఛన్నో, ‘‘అహమ్పి, దేవ, పబ్బజిస్సామీ’’తి. బోధిసత్తో ఆహ – ‘‘న లబ్భా తయా పబ్బజితుం, గచ్ఛేవ త్వ’’న్తి తిక్ఖత్తుం నివారేత్వా ఆభరణాని చేవ కణ్డకఞ్చ పటిచ్ఛాపేత్వా చిన్తేసి – ‘‘ఇమే మయ్హం కేసా సమణసారుప్పా న హోన్తి, తే ఖగ్గేన ఛిన్దిస్సామీ’’తి దక్ఖిణేన హత్థేన పరమనిసితమసివరం గహేత్వా వామహత్థేన మోళియా సద్ధిం చూళం గహేత్వా ఛిన్ది, కేసా ద్వఙ్గులమత్తా హుత్వా దక్ఖిణతో ఆవట్టమానా సీసే అల్లీయింసు. తేసం పన కేసానం యావజీవం తదేవ పమాణం అహోసి, మస్సు చ తదనురూపం, పున కేసమస్సుఓహారణకిచ్చమ్పిస్స నాహోసి. బోధిసత్తో సహ మోళియా చూళం గహేత్వా – ‘‘సచాహం బుద్ధో భవిస్సామి, ఆకాసే తిట్ఠతు, నో చే, భూమియం పతతూ’’తి ఆకాసే ఖిపి. తం చూళామణిబన్ధనం యోజనప్పమాణం ఠానం గన్త్వా ఆకాసే అట్ఠాసి.
Iminā sirisamudayena gacchanto bodhisatto ekaratteneva tīṇi rajjāni atikkamma tiṃsayojanikaṃ maggaṃ gantvā anomānadītīraṃ sampāpuṇi. Atha bodhisatto nadītīre ṭhatvā channaṃ pucchi – ‘‘kā nāmāyaṃ nadī’’ti? ‘‘Anomā nāma, devā’’ti. ‘‘Amhākampi pabbajjā anomā bhavissatī’’ti paṇhiyā assaṃ ghaṭṭento assassa saññaṃ adāsi. Asso ullaṅghitvā aṭṭhausabhavitthārāya nadiyā pārimatīre aṭṭhāsi. Bodhisatto assapiṭṭhito oruyha muttarāsisadise vālukāpuline ṭhatvā channaṃ āmantesi – ‘‘samma channa, tvaṃ mayhaṃ ābharaṇāni ceva kaṇḍakañca ādāya gaccha, ahaṃ pabbajissāmī’’ti. Channo, ‘‘ahampi, deva, pabbajissāmī’’ti. Bodhisatto āha – ‘‘na labbhā tayā pabbajituṃ, gaccheva tva’’nti tikkhattuṃ nivāretvā ābharaṇāni ceva kaṇḍakañca paṭicchāpetvā cintesi – ‘‘ime mayhaṃ kesā samaṇasāruppā na honti, te khaggena chindissāmī’’ti dakkhiṇena hatthena paramanisitamasivaraṃ gahetvā vāmahatthena moḷiyā saddhiṃ cūḷaṃ gahetvā chindi, kesā dvaṅgulamattā hutvā dakkhiṇato āvaṭṭamānā sīse allīyiṃsu. Tesaṃ pana kesānaṃ yāvajīvaṃ tadeva pamāṇaṃ ahosi, massu ca tadanurūpaṃ, puna kesamassuohāraṇakiccampissa nāhosi. Bodhisatto saha moḷiyā cūḷaṃ gahetvā – ‘‘sacāhaṃ buddho bhavissāmi, ākāse tiṭṭhatu, no ce, bhūmiyaṃ patatū’’ti ākāse khipi. Taṃ cūḷāmaṇibandhanaṃ yojanappamāṇaṃ ṭhānaṃ gantvā ākāse aṭṭhāsi.
అథ సక్కో దేవరాజా దిబ్బేన చక్ఖునా ఓలోకేన్తో యోజనికేన రతనచఙ్కోటకేన తం పటిగ్గహేత్వా తావతింసభవనే తియోజనం సత్తరతనమయం చూళామణిచేతియం నామ పతిట్ఠాపేసి. యథాహ –
Atha sakko devarājā dibbena cakkhunā olokento yojanikena ratanacaṅkoṭakena taṃ paṭiggahetvā tāvatiṃsabhavane tiyojanaṃ sattaratanamayaṃ cūḷāmaṇicetiyaṃ nāma patiṭṭhāpesi. Yathāha –
‘‘ఛేత్వాన మోళిం వరగన్ధవాసితం, వేహాయసం ఉక్ఖిపి అగ్గపుగ్గలో;
‘‘Chetvāna moḷiṃ varagandhavāsitaṃ, vehāyasaṃ ukkhipi aggapuggalo;
సహస్సనేత్తో సిరసా పటిగ్గహి, సువణ్ణచఙ్కోటవరేన వాసవో’’తి. (మ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౨౨౨; సం॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౨.౨.౧౨; అప॰ అట్ఠ॰ ౧.అవిదూరేనిదానకథా; జా॰ అట్ఠ॰ ౧.అవిదూరేనిదానకథా);
Sahassanetto sirasā paṭiggahi, suvaṇṇacaṅkoṭavarena vāsavo’’ti. (ma. ni. aṭṭha. 1.222; saṃ. ni. aṭṭha. 2.2.12; apa. aṭṭha. 1.avidūrenidānakathā; jā. aṭṭha. 1.avidūrenidānakathā);
పున బోధిసత్తో చిన్తేసి – ‘‘ఇమాని కాసికవత్థాని మహగ్ఘాని, న మయ్హం సమణసారుప్పానీ’’తి. అథస్స కస్సపబుద్ధకాలే పురాణసహాయకో ఘటికారమహాబ్రహ్మా ఏకం బుద్ధన్తరం వినాసభావాప్పత్తేన మిత్తభావేన చిన్తేసి – ‘‘అజ్జ మే సహాయకో మహాభినిక్ఖమనం నిక్ఖన్తో, సమణపరిక్ఖారమస్స గహేత్వా గచ్ఛిస్సామీ’’తి.
Puna bodhisatto cintesi – ‘‘imāni kāsikavatthāni mahagghāni, na mayhaṃ samaṇasāruppānī’’ti. Athassa kassapabuddhakāle purāṇasahāyako ghaṭikāramahābrahmā ekaṃ buddhantaraṃ vināsabhāvāppattena mittabhāvena cintesi – ‘‘ajja me sahāyako mahābhinikkhamanaṃ nikkhanto, samaṇaparikkhāramassa gahetvā gacchissāmī’’ti.
‘‘తిచీవరఞ్చ పత్తో చ, వాసి సూచి చ బన్ధనం;
‘‘Ticīvarañca patto ca, vāsi sūci ca bandhanaṃ;
పరిస్సావనఞ్చ అట్ఠేతే, యుత్తయోగస్స భిక్ఖునో’’తి. (దీ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౨౧౫; మ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౨౯౪; ౨.౩౪౯; అ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౨.౪.౧౯౮; పారా॰ అట్ఠ॰ ౧.౪౫ పదభాజనీయవణ్ణనా; అప॰ అట్ఠ॰ ౧.అవిదూరేనిదానకథా; జా॰ అట్ఠ॰ ౧.అవిదూరేనిదానకథా; మహాని॰ అట్ఠ॰ ౨౦౬) –
Parissāvanañca aṭṭhete, yuttayogassa bhikkhuno’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.215; ma. ni. aṭṭha. 1.294; 2.349; a. ni. aṭṭha. 2.4.198; pārā. aṭṭha. 1.45 padabhājanīyavaṇṇanā; apa. aṭṭha. 1.avidūrenidānakathā; jā. aṭṭha. 1.avidūrenidānakathā; mahāni. aṭṭha. 206) –
ఇమే అట్ఠ సమణపరిక్ఖారే ఆహరిత్వా అదాసి. మహాపురిసో అరహద్ధజం నివాసేత్వా ఉత్తమం పబ్బజ్జావేసం గహేత్వా సాటకయుగలం ఆకాసే ఖిపి. తం మహాబ్రహ్మా పటిగ్గహేత్వా బ్రహ్మలోకే ద్వాదసయోజనికం సబ్బరతనమయం చేతియం కత్వా తం అన్తో పక్ఖిపిత్వా ఠపేసి. అథ నం మహాసత్తో – ‘‘ఛన్న, మమ వచనేన మాతాపితూనం ఆరోగ్యం వదేహీ’’తి వత్వా ఉయ్యోజేసి. తతో ఛన్నో మహాపురిసం వన్దిత్వా పదక్ఖిణం కత్వా పక్కామి. కణ్డకో పన ఛన్నేన సద్ధిం మన్తయమానస్స బోధిసత్తస్స వచనం సుణన్తో ఠత్వా – ‘‘నత్థి దాని మయ్హం పున సామినో దస్సన’’న్తి చక్ఖుపథమస్స విజహన్తో వియోగదుక్ఖమధివాసేతుం అసక్కోన్తో హదయేన ఫలితేన కాలం కత్వా సురరిపుదురభిభవనే తావతింసభవనే కణ్డకో నామ దేవపుత్తో హుత్వా నిబ్బత్తి. తస్స ఉప్పత్తి విమలత్థవిలాసినియా విమానవత్థుట్ఠకథాయ గహేతబ్బా. ఛన్నస్స పఠమం ఏకోవ సోకో అహోసి. సో కణ్డకస్స కాలకిరియాయ దుతియేన సోకేన పీళియమానో రోదన్తో పరిదేవన్తో దుక్ఖేన అగమాసి.
Ime aṭṭha samaṇaparikkhāre āharitvā adāsi. Mahāpuriso arahaddhajaṃ nivāsetvā uttamaṃ pabbajjāvesaṃ gahetvā sāṭakayugalaṃ ākāse khipi. Taṃ mahābrahmā paṭiggahetvā brahmaloke dvādasayojanikaṃ sabbaratanamayaṃ cetiyaṃ katvā taṃ anto pakkhipitvā ṭhapesi. Atha naṃ mahāsatto – ‘‘channa, mama vacanena mātāpitūnaṃ ārogyaṃ vadehī’’ti vatvā uyyojesi. Tato channo mahāpurisaṃ vanditvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi. Kaṇḍako pana channena saddhiṃ mantayamānassa bodhisattassa vacanaṃ suṇanto ṭhatvā – ‘‘natthi dāni mayhaṃ puna sāmino dassana’’nti cakkhupathamassa vijahanto viyogadukkhamadhivāsetuṃ asakkonto hadayena phalitena kālaṃ katvā suraripudurabhibhavane tāvatiṃsabhavane kaṇḍako nāma devaputto hutvā nibbatti. Tassa uppatti vimalatthavilāsiniyā vimānavatthuṭṭhakathāya gahetabbā. Channassa paṭhamaṃ ekova soko ahosi. So kaṇḍakassa kālakiriyāya dutiyena sokena pīḷiyamāno rodanto paridevanto dukkhena agamāsi.
బోధిసత్తోపి పబ్బజిత్వా తస్మింయేవ పదేసే అనుపియం నామ అమ్బవనం అత్థి, తత్థేవ సత్తాహం పబ్బజ్జాసుఖేన వీతినామేత్వా తతో పచ్ఛా సఞ్ఝాప్పభానురఞ్జితసలిలధరసంవుతో సరదసమయే పరిపుణ్ణరజనికరో వియ కాసావవరసంవుతో ఏకకోపి అనేకజనపరివుతో వియ విరోచమానో తం వనవాసిమిగపక్ఖీనం నయనామతపానమివ కరోన్తో ఏకచరో సీహో వియ నరసీహో మత్తమాతఙ్గవిలాసగామీ సమస్సాసేన్తో వియ వసున్ధరం పాదతలేహి ఏకదివసేనేవ తింసయోజనికం మగ్గం గన్త్వా ఉత్తుఙ్గతరఙ్గభఙ్గం అసఙ్గం గఙ్గం నదిం ఉత్తరిత్వా రతనజుతివిసరవిరాజితవరరుచిరరాజగహం రాజగహం నామ నగరం పావిసి. పవిసిత్వా చ పన సపదానం పిణ్డాయ చరి. సకలం పన తం నగరం బోధిసత్తస్స రూపదస్సనేన ధనపాలకే పవిట్ఠే తం నగరం వియ అసురిన్దే పవిట్ఠే దేవనగరం వియ సఙ్ఖోభమగమాసి. పిణ్డాయ చరన్తే మహాపురిసే నగరవాసినో మనుస్సా మహాసత్తస్స రూపదస్సనేన సఞ్జాతపీతిసోమనస్సా జాతవిమ్హితా బోధిసత్తస్స రూపదస్సనావజ్జితహదయా అహేసుం.
Bodhisattopi pabbajitvā tasmiṃyeva padese anupiyaṃ nāma ambavanaṃ atthi, tattheva sattāhaṃ pabbajjāsukhena vītināmetvā tato pacchā sañjhāppabhānurañjitasaliladharasaṃvuto saradasamaye paripuṇṇarajanikaro viya kāsāvavarasaṃvuto ekakopi anekajanaparivuto viya virocamāno taṃ vanavāsimigapakkhīnaṃ nayanāmatapānamiva karonto ekacaro sīho viya narasīho mattamātaṅgavilāsagāmī samassāsento viya vasundharaṃ pādatalehi ekadivaseneva tiṃsayojanikaṃ maggaṃ gantvā uttuṅgataraṅgabhaṅgaṃ asaṅgaṃ gaṅgaṃ nadiṃ uttaritvā ratanajutivisaravirājitavararucirarājagahaṃ rājagahaṃ nāma nagaraṃ pāvisi. Pavisitvā ca pana sapadānaṃ piṇḍāya cari. Sakalaṃ pana taṃ nagaraṃ bodhisattassa rūpadassanena dhanapālake paviṭṭhe taṃ nagaraṃ viya asurinde paviṭṭhe devanagaraṃ viya saṅkhobhamagamāsi. Piṇḍāya carante mahāpurise nagaravāsino manussā mahāsattassa rūpadassanena sañjātapītisomanassā jātavimhitā bodhisattassa rūpadassanāvajjitahadayā ahesuṃ.
తేసం మనుస్సానం అఞ్ఞతరో అఞ్ఞతరమేవమాహ – ‘‘కిన్ను యం, భో, రాహుభయేన నిగూళ్హకిరణజాలో పుణ్ణచన్దో మనుస్సలోకమాగతో’’తి. తమఞ్ఞో సితం కత్వా ఏవమాహ – ‘‘కిం కథేసి, సమ్మ, కదా నామ తయా పుణ్ణచన్దో మనుస్సలోకమాగతో దిట్ఠపుబ్బో, నను ఏస కుసుమకేతుకామదేవో వేసన్తరమాదాయ అమ్హాకం మహారాజస్స నాగరానఞ్చ పరమలీళావిభూతిం దిస్వా కీళితుమాగతో’’తి. తమఞ్ఞో సితం కత్వా ఏవమాహ – ‘‘కిం, భో, త్వం ఉమ్మత్తోసి, నను కామో ఇస్సరకోధహుతాసనపరిదడ్ఢసరీరో సురపతిదససతనయనో ఏసో అమరపురసఞ్ఞాయ ఇధాగతో’’తి! తమఞ్ఞో ఈసకం హసిత్వా – ‘‘కిం వదేసి, భో, తే పుబ్బాపరవిరోధం, కుతో పనస్స దససతనయనాని, కుతో వజిరం, కుతో ఏరావణో. అద్ధా బ్రహ్మా ఏస బ్రాహ్మణజనం పమత్తం ఞత్వా వేదవేదఙ్గాదీసు నియోజనత్థాయ ఆగతో’’తి. తే సబ్బేపి అపసాదేత్వా అఞ్ఞో పణ్డితజాతికో ఏవమాహ – ‘‘నేవాయం పుణ్ణచన్దో , న చ కామదేవో, నాపి దససతనయనో, న చాపి బ్రహ్మా, సబ్బలోకనాయకో సత్థా ఏస అచ్ఛరియమనుస్సో’’తి.
Tesaṃ manussānaṃ aññataro aññataramevamāha – ‘‘kinnu yaṃ, bho, rāhubhayena nigūḷhakiraṇajālo puṇṇacando manussalokamāgato’’ti. Tamañño sitaṃ katvā evamāha – ‘‘kiṃ kathesi, samma, kadā nāma tayā puṇṇacando manussalokamāgato diṭṭhapubbo, nanu esa kusumaketukāmadevo vesantaramādāya amhākaṃ mahārājassa nāgarānañca paramalīḷāvibhūtiṃ disvā kīḷitumāgato’’ti. Tamañño sitaṃ katvā evamāha – ‘‘kiṃ, bho, tvaṃ ummattosi, nanu kāmo issarakodhahutāsanaparidaḍḍhasarīro surapatidasasatanayano eso amarapurasaññāya idhāgato’’ti! Tamañño īsakaṃ hasitvā – ‘‘kiṃ vadesi, bho, te pubbāparavirodhaṃ, kuto panassa dasasatanayanāni, kuto vajiraṃ, kuto erāvaṇo. Addhā brahmā esa brāhmaṇajanaṃ pamattaṃ ñatvā vedavedaṅgādīsu niyojanatthāya āgato’’ti. Te sabbepi apasādetvā añño paṇḍitajātiko evamāha – ‘‘nevāyaṃ puṇṇacando , na ca kāmadevo, nāpi dasasatanayano, na cāpi brahmā, sabbalokanāyako satthā esa acchariyamanusso’’ti.
ఏవం సల్లపన్తేసు ఏవ నాగరేసు రాజపురిసా గన్త్వా తం పవత్తిం రఞ్ఞో బిమ్బిసారస్స ఆరోచేసుం – ‘‘దేవ, దేవో వా గన్ధబ్బో వా ఉదాహు నాగరాజా వా యక్ఖో వా కో ను వా అమ్హాకం నగరే పిణ్డాయ చరతీ’’తి. రాజా తం సుత్వా ఉపరిపాసాదతలే ఠత్వా మహాపురిసం దిస్వా అచ్ఛరియబ్భుతచిత్తజాతో రాజపురిసే ఆణాపేసి – ‘‘గచ్ఛథ, భణే, తం వీమంసథ, సచే అమనుస్సో భవిస్సతి, నగరా నిక్ఖమిత్వా అన్తరధాయిస్సతి, సచే దేవతా భవిస్సతి, ఆకాసేన గమిస్సతి, సచే నాగరాజా భవిస్సతి, పథవియం నిముజ్జిత్వా గమిస్సతి, సచే మనుస్సో భవిస్సతి, యథాలద్ధం భిక్ఖం పరిభుఞ్జిస్సతీ’’తి.
Evaṃ sallapantesu eva nāgaresu rājapurisā gantvā taṃ pavattiṃ rañño bimbisārassa ārocesuṃ – ‘‘deva, devo vā gandhabbo vā udāhu nāgarājā vā yakkho vā ko nu vā amhākaṃ nagare piṇḍāya caratī’’ti. Rājā taṃ sutvā uparipāsādatale ṭhatvā mahāpurisaṃ disvā acchariyabbhutacittajāto rājapurise āṇāpesi – ‘‘gacchatha, bhaṇe, taṃ vīmaṃsatha, sace amanusso bhavissati, nagarā nikkhamitvā antaradhāyissati, sace devatā bhavissati, ākāsena gamissati, sace nāgarājā bhavissati, pathaviyaṃ nimujjitvā gamissati, sace manusso bhavissati, yathāladdhaṃ bhikkhaṃ paribhuñjissatī’’ti.
మహాపురిసోపి సన్తిన్ద్రియో సన్తమానసో రూపసోభాయ మహాజనస్స నయనాని ఆకడ్ఢేన్తో వియ యుగమత్తం పేక్ఖమానో మిస్సకభత్తం యాపనమత్తం సంహరిత్వా పవిట్ఠద్వారేనేవ నగరా నిక్ఖమిత్వా పణ్డవపబ్బతచ్ఛాయాయ పురత్థాభిముఖో నిసీదిత్వా ఆహారం పచ్చవేక్ఖిత్వా నిబ్బికారో పరిభుఞ్జి. తతో రాజపురిసా గన్త్వా తం పవత్తిం రఞ్ఞో ఆరోచేసుం. తతో దూతవచనం సుత్వా మగధాధిపతి రాజా బాలజనేహి దురనుసారో మేరుమన్దారసారో సత్తసారో బిమ్బిసారో బోధిసత్తస్స గుణస్సవనేనేవ సఞ్జాతదస్సనకుతూహలో వేగేన నగరతో నిక్ఖమిత్వా పణ్డవపబ్బతాభిముఖో గన్త్వా యానా ఓరుయ్హ బోధిసత్తస్స సన్తికం గన్త్వా తేన కతానుఞ్ఞో బన్ధుజనసినేహసీతలే సిలాతలే నిసీదిత్వా బోధిసత్తస్స ఇరియాపథే పసీదిత్వా కతపటిసన్థారో నామగోత్తాదీని పుచ్ఛిత్వా బోధిసత్తస్స సబ్బం ఇస్సరియం నియ్యాతేసి. బోధిసత్తో – ‘‘మయ్హం, మహారాజ, వత్థుకామేహి వా కిలేసకామేహి వా అత్థో నత్థి. అహఞ్హి పరమాభిసమ్బోధిం పత్థయన్తో నిక్ఖన్తో’’తి ఆహ. రాజా అనేకప్పకారేన యాచన్తోపి తస్స చిత్తం అలభిత్వా – ‘‘అద్ధా బుద్ధో భవిస్సతి, బుద్ధభూతేన పన తయా పఠమం మమ విజితం ఆగన్తబ్బ’’న్తి వత్వా నగరం పవిట్ఠో.
Mahāpurisopi santindriyo santamānaso rūpasobhāya mahājanassa nayanāni ākaḍḍhento viya yugamattaṃ pekkhamāno missakabhattaṃ yāpanamattaṃ saṃharitvā paviṭṭhadvāreneva nagarā nikkhamitvā paṇḍavapabbatacchāyāya puratthābhimukho nisīditvā āhāraṃ paccavekkhitvā nibbikāro paribhuñji. Tato rājapurisā gantvā taṃ pavattiṃ rañño ārocesuṃ. Tato dūtavacanaṃ sutvā magadhādhipati rājā bālajanehi duranusāro merumandārasāro sattasāro bimbisāro bodhisattassa guṇassavaneneva sañjātadassanakutūhalo vegena nagarato nikkhamitvā paṇḍavapabbatābhimukho gantvā yānā oruyha bodhisattassa santikaṃ gantvā tena katānuñño bandhujanasinehasītale silātale nisīditvā bodhisattassa iriyāpathe pasīditvā katapaṭisanthāro nāmagottādīni pucchitvā bodhisattassa sabbaṃ issariyaṃ niyyātesi. Bodhisatto – ‘‘mayhaṃ, mahārāja, vatthukāmehi vā kilesakāmehi vā attho natthi. Ahañhi paramābhisambodhiṃ patthayanto nikkhanto’’ti āha. Rājā anekappakārena yācantopi tassa cittaṃ alabhitvā – ‘‘addhā buddho bhavissati, buddhabhūtena pana tayā paṭhamaṃ mama vijitaṃ āgantabba’’nti vatvā nagaraṃ paviṭṭho.
‘‘అథ రాజగహం వరరాజగహం, నరరాజవరే నగరం తు గతే;
‘‘Atha rājagahaṃ vararājagahaṃ, nararājavare nagaraṃ tu gate;
గిరిరాజవరో మునిరాజవరో, మిగరాజగతో సుగతోపి గతో’’.
Girirājavaro munirājavaro, migarājagato sugatopi gato’’.
అథ బోధిసత్తో అనుపుబ్బేన చారికం చరమానో ఆళారఞ్చ కాలామం ఉదకఞ్చ రామపుత్తం ఉపసఙ్కమిత్వా అట్ఠ సమాపత్తియో నిబ్బత్తేత్వా – ‘‘నాయం మగ్గో బోధియా’’తి తం సమాపత్తిభావనం అనలఙ్కరిత్వా మహాపధానం పదహితుకామో ఉరువేలం గన్త్వా – ‘‘రమణీయో వతాయం భూమిభాగో’’తి తత్థేవ వాసం ఉపగన్త్వా మహాపధానం పదహి. లక్ఖణపరిగ్గాహకబ్రాహ్మణానం చత్తారో పుత్తా కోణ్డఞ్ఞో బ్రాహ్మణో చాతి ఇమే పఞ్చ జనా పఠమంయేవ పబ్బజితా గామనిగమరాజధానీసు భిక్ఖాచరియం చరన్తా తత్థ బోధిసత్తం సమ్పాపుణింసు. అథ నం ఛబ్బస్సాని మహాపధానం పదహన్తం – ‘‘ఇదాని బుద్ధో భవిస్సతి, ఇదాని బుద్ధో భవిస్సతీ’’తి పరివేణసమ్మజ్జనాదికాయ వత్తపటిపత్తియా ఉపట్ఠహమానా సన్తికావచరావస్స అహేసుం. బోధిసత్తోపి – ‘‘కోటిప్పత్తం దుక్కరం కరిస్సామీ’’తి ఏకతిలతణ్డులాదీహి వీతినామేసి. సబ్బసోపి ఆహారుపచ్ఛేదం అకాసి. దేవతాపి లోమకూపేహి దిబ్బోజం ఉపహారయమానా పక్ఖిపింసు.
Atha bodhisatto anupubbena cārikaṃ caramāno āḷārañca kālāmaṃ udakañca rāmaputtaṃ upasaṅkamitvā aṭṭha samāpattiyo nibbattetvā – ‘‘nāyaṃ maggo bodhiyā’’ti taṃ samāpattibhāvanaṃ analaṅkaritvā mahāpadhānaṃ padahitukāmo uruvelaṃ gantvā – ‘‘ramaṇīyo vatāyaṃ bhūmibhāgo’’ti tattheva vāsaṃ upagantvā mahāpadhānaṃ padahi. Lakkhaṇapariggāhakabrāhmaṇānaṃ cattāro puttā koṇḍañño brāhmaṇo cāti ime pañca janā paṭhamaṃyeva pabbajitā gāmanigamarājadhānīsu bhikkhācariyaṃ carantā tattha bodhisattaṃ sampāpuṇiṃsu. Atha naṃ chabbassāni mahāpadhānaṃ padahantaṃ – ‘‘idāni buddho bhavissati, idāni buddho bhavissatī’’ti pariveṇasammajjanādikāya vattapaṭipattiyā upaṭṭhahamānā santikāvacarāvassa ahesuṃ. Bodhisattopi – ‘‘koṭippattaṃ dukkaraṃ karissāmī’’ti ekatilataṇḍulādīhi vītināmesi. Sabbasopi āhārupacchedaṃ akāsi. Devatāpi lomakūpehi dibbojaṃ upahārayamānā pakkhipiṃsu.
అథస్స తాయ నిరాహారతాయ పరమకిసభావప్పత్తకాయస్స సువణ్ణవణ్ణో కాయో కాళవణ్ణో అహోసి, ద్వత్తింసమహాపురిసలక్ఖణాని పటిచ్ఛన్నాని అహేసుం. అథ బోధిసత్తో దుక్కరకారికాయ అన్తం గన్త్వా – ‘‘నాయం మగ్గో బోధియా’’తి ఓళారికం ఆహారం ఆహారేతుం గామనిగమేసు పిణ్డాయ చరిత్వా ఆహారం ఆహరి. అథస్స ద్వత్తింసమహాపురిసలక్ఖణాని పాకతికాని అహేసుం, కాయో సువణ్ణవణ్ణో అహోసి. అథ పఞ్చవగ్గియా భిక్ఖూ తం దిస్వా – ‘‘అయం ఛబ్బస్సాని దుక్కరకారికం కరోన్తోపి సబ్బఞ్ఞుతం పటివిజ్ఝితుం నాసక్ఖి, ఇదాని గామనిగమరాజధానీసు పిణ్డాయ చరిత్వా ఓళారికం ఆహారం ఆహరియమానో కిం సక్ఖిస్సతి, బాహుల్లికో ఏస పధానవిబ్భన్తో, కిం నో ఇమినా’’తి మహాపురిసం పహాయ బారాణసియం ఇసిపతనం అగమంసు.
Athassa tāya nirāhāratāya paramakisabhāvappattakāyassa suvaṇṇavaṇṇo kāyo kāḷavaṇṇo ahosi, dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇāni paṭicchannāni ahesuṃ. Atha bodhisatto dukkarakārikāya antaṃ gantvā – ‘‘nāyaṃ maggo bodhiyā’’ti oḷārikaṃ āhāraṃ āhāretuṃ gāmanigamesu piṇḍāya caritvā āhāraṃ āhari. Athassa dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇāni pākatikāni ahesuṃ, kāyo suvaṇṇavaṇṇo ahosi. Atha pañcavaggiyā bhikkhū taṃ disvā – ‘‘ayaṃ chabbassāni dukkarakārikaṃ karontopi sabbaññutaṃ paṭivijjhituṃ nāsakkhi, idāni gāmanigamarājadhānīsu piṇḍāya caritvā oḷārikaṃ āhāraṃ āhariyamāno kiṃ sakkhissati, bāhulliko esa padhānavibbhanto, kiṃ no iminā’’ti mahāpurisaṃ pahāya bārāṇasiyaṃ isipatanaṃ agamaṃsu.
అథ మహాపురిసో విసాఖపుణ్ణమాయ ఉరువేలాయం సేనానిగమే సేనాకుటుమ్బికస్స గేహే నిబ్బత్తా సుజాతా నామ దారికా అహోసి . తాయ సమ్పసాదనజాతాయ దిన్నం పక్ఖిత్తదిబ్బోజం మధుపాయాసం పరిభుఞ్జిత్వా సువణ్ణపాతిం గహేత్వా నేరఞ్జరాయ పటిసోతం ఖిపిత్వా కాళనాగరాజం సుపన్తం బోధేసి. అథ బోధిసత్తో నేరఞ్జరాతీరే సురభికుసుమసమలఙ్కతే నీలోభాసే మనోరమే సాలవనే దివావిహారం కత్వా సాయన్హసమయే దేవతాహి అలఙ్కతేన మగ్గేన బోధిరుక్ఖాభిముఖో పాయాసి. దేవనాగయక్ఖసిద్ధాదయో దిబ్బేహి మాలాగన్ధవిలేపనేహి పూజయింసు. తస్మిం సమయే సోత్థియో నామ తిణహారకో తిణం ఆదాయ పటిపథే ఆగచ్ఛన్తో మహాపురిసస్స ఆకారం ఞత్వా అట్ఠ తిణముట్ఠియో అదాసి. బోధిసత్తో తిణం గహేత్వా అసితఞ్జనగిరిసఙ్కాసం ఆచరన్తమివ దినకరజాలం సకహదయమివ కరుణాసీతలం సీతచ్ఛాయం వివిధవిహగగణసమ్పాతవిరహితం మన్దమారుతేరితాయ ఘనసాఖాయ సమలఙ్కతం నచ్చన్తమివ పీతియా రఞ్జమానమివ చ తరుగణానం విరోచమానవిజయతరుమస్సత్థబోధిరుక్ఖమూలముపగన్త్వా అస్సత్థదుమరాజం తిక్ఖత్తుం పదక్ఖిణం కత్వా పుబ్బుత్తరదిసాభాగే ఠితో తాని తిణాని అగ్గే గహేత్వా చాలేసి. తావదేవ చుద్దసహత్థో పల్లఙ్కో అహోసి. తాని చ తిణాని చిత్తకారేన లేఖాగహితాని వియ అహేసుం. బోధిసత్తో తత్థ చుద్దసహత్థే తిణసన్థరే తిసన్ధిపల్లఙ్కం ఆభుజిత్వా చతురఙ్గసమన్నాగతవీరియం అధిట్ఠహిత్వా సువణ్ణపీఠే ఠపితరజతక్ఖన్ధం వియ చ పఞ్ఞాసహత్థం బోధిక్ఖన్ధం పిట్ఠితో కత్వా ఉపరి మణిఛత్తేన వియ బోధిసాఖాహి ధారియమానో నిసీది. సువణ్ణవణ్ణే పనస్స చీవరే బోధిఅఙ్కురా పతమానా సువణ్ణపట్టే పవాళా వియ నిక్ఖిత్తా విరోచయింసు.
Atha mahāpuriso visākhapuṇṇamāya uruvelāyaṃ senānigame senākuṭumbikassa gehe nibbattā sujātā nāma dārikā ahosi . Tāya sampasādanajātāya dinnaṃ pakkhittadibbojaṃ madhupāyāsaṃ paribhuñjitvā suvaṇṇapātiṃ gahetvā nerañjarāya paṭisotaṃ khipitvā kāḷanāgarājaṃ supantaṃ bodhesi. Atha bodhisatto nerañjarātīre surabhikusumasamalaṅkate nīlobhāse manorame sālavane divāvihāraṃ katvā sāyanhasamaye devatāhi alaṅkatena maggena bodhirukkhābhimukho pāyāsi. Devanāgayakkhasiddhādayo dibbehi mālāgandhavilepanehi pūjayiṃsu. Tasmiṃ samaye sotthiyo nāma tiṇahārako tiṇaṃ ādāya paṭipathe āgacchanto mahāpurisassa ākāraṃ ñatvā aṭṭha tiṇamuṭṭhiyo adāsi. Bodhisatto tiṇaṃ gahetvā asitañjanagirisaṅkāsaṃ ācarantamiva dinakarajālaṃ sakahadayamiva karuṇāsītalaṃ sītacchāyaṃ vividhavihagagaṇasampātavirahitaṃ mandamāruteritāya ghanasākhāya samalaṅkataṃ naccantamiva pītiyā rañjamānamiva ca tarugaṇānaṃ virocamānavijayatarumassatthabodhirukkhamūlamupagantvā assatthadumarājaṃ tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā pubbuttaradisābhāge ṭhito tāni tiṇāni agge gahetvā cālesi. Tāvadeva cuddasahattho pallaṅko ahosi. Tāni ca tiṇāni cittakārena lekhāgahitāni viya ahesuṃ. Bodhisatto tattha cuddasahatthe tiṇasanthare tisandhipallaṅkaṃ ābhujitvā caturaṅgasamannāgatavīriyaṃ adhiṭṭhahitvā suvaṇṇapīṭhe ṭhapitarajatakkhandhaṃ viya ca paññāsahatthaṃ bodhikkhandhaṃ piṭṭhito katvā upari maṇichattena viya bodhisākhāhi dhāriyamāno nisīdi. Suvaṇṇavaṇṇe panassa cīvare bodhiaṅkurā patamānā suvaṇṇapaṭṭe pavāḷā viya nikkhittā virocayiṃsu.
బోధిసత్తే పన తత్థ నిసిన్నేయేవ వసవత్తిమారో దేవపుత్తో – ‘‘సిద్ధత్థకుమారో మమ విసయమతిక్కమితుకామో, న దానాహమతిక్కమితుమస్స దస్సామీ’’తి మారబలస్స తమత్థం ఆరోచేత్వా మారబలమాదాయ నిక్ఖమి. సా కిర మారసేనా మారస్స పురతో ద్వాదసయోజనా అహోసి, తథా దక్ఖిణతో చ వామపస్సతో చ, పచ్ఛతో పన చక్కవాళపరియన్తం కత్వా ఠితా, ఉద్ధం నవయోజనుబ్బేధా అహోసి. యస్సా పన ఉన్నదన్తియా సద్దో నవయోజనసహస్సతో పట్ఠాయ పథవిఉన్ద్రియనసద్దో వియ సుయ్యతి. తస్మిం సమయే సక్కో దేవరాజా విజయుత్తరం నామ సఙ్ఖం ధమమానో అట్ఠాసి. సో కిర సఙ్ఖో వీసహత్థసతికో అహోసి. పఞ్చసిఖో గన్ధబ్బదేవపుత్తో తిగావుతాయతం బేళువపణ్డువీణం ఆదాయ వాదయమానో మఙ్గలయుత్తాని గీతాని గాయమానో అట్ఠాసి. సుయామో దేవరాజా తిగావుతాయతం సరదసమయరజనికరసస్సిరికం దిబ్బచామరం గహేత్వా మన్దం మన్దం బీజయమానో అట్ఠాసి. బ్రహ్మా చ సహమ్పతి తియోజనవిత్థతం దుతియమివ పుణ్ణచన్దం సేతచ్ఛత్తం భగవతో ఉద్ధం ధారేత్వా అట్ఠాసి. మహాకాళోపి నాగరాజా అసీతియా నాగనాటకసహస్సేహి పరివుతో థుతిసఙ్గీతాని పవత్తేన్తో మహాసత్తం నమస్సమానో అట్ఠాసి. దససు చక్కవాళసహస్సేసు దేవతాయో నానావిధేహి సురభికుసుమదామధూపచుణ్ణాదీహి పూజయమానా సాధుకారం పవత్తయమానా అట్ఠంసు.
Bodhisatte pana tattha nisinneyeva vasavattimāro devaputto – ‘‘siddhatthakumāro mama visayamatikkamitukāmo, na dānāhamatikkamitumassa dassāmī’’ti mārabalassa tamatthaṃ ārocetvā mārabalamādāya nikkhami. Sā kira mārasenā mārassa purato dvādasayojanā ahosi, tathā dakkhiṇato ca vāmapassato ca, pacchato pana cakkavāḷapariyantaṃ katvā ṭhitā, uddhaṃ navayojanubbedhā ahosi. Yassā pana unnadantiyā saddo navayojanasahassato paṭṭhāya pathaviundriyanasaddo viya suyyati. Tasmiṃ samaye sakko devarājā vijayuttaraṃ nāma saṅkhaṃ dhamamāno aṭṭhāsi. So kira saṅkho vīsahatthasatiko ahosi. Pañcasikho gandhabbadevaputto tigāvutāyataṃ beḷuvapaṇḍuvīṇaṃ ādāya vādayamāno maṅgalayuttāni gītāni gāyamāno aṭṭhāsi. Suyāmo devarājā tigāvutāyataṃ saradasamayarajanikarasassirikaṃ dibbacāmaraṃ gahetvā mandaṃ mandaṃ bījayamāno aṭṭhāsi. Brahmā ca sahampati tiyojanavitthataṃ dutiyamiva puṇṇacandaṃ setacchattaṃ bhagavato uddhaṃ dhāretvā aṭṭhāsi. Mahākāḷopi nāgarājā asītiyā nāganāṭakasahassehi parivuto thutisaṅgītāni pavattento mahāsattaṃ namassamāno aṭṭhāsi. Dasasu cakkavāḷasahassesu devatāyo nānāvidhehi surabhikusumadāmadhūpacuṇṇādīhi pūjayamānā sādhukāraṃ pavattayamānā aṭṭhaṃsu.
అథ మారో దేవపుత్తో దియడ్ఢయోజనసతికం హిమగిరిసిఖరసదిసం పరమరుచిరదస్సనం గిరిమేఖలం నామ రతనఖచితవరవారణం అరివారణవారణం అభిరుహిత్వా బాహుసహస్సం మాపేత్వా అగ్గహితగ్గహణేన నానావుధాని అగ్గహాపేసి. మారపరిసాపి అసిఫరసుసరసత్తిసబలా సముస్సితధనుముసల-ఫాల-సఙ్కు-కున్త-తోమర-ఉపల-లగుళ-వలయ-కణయ-కప్పణ-చక్కకటకధారారురు- సీహ-ఖగ్గ-సరభ-వరాహ-బ్యగ్ఘ-వానరోరగ-మజ్జారోలూకవదనా మహింస-పసద-తురఙ్గ-దిరదాదివదనా చ నానాభీమవిరూపబీభచ్ఛకాయా మనుస్సయక్ఖపిసాచసదిసకాయా చ మహాసత్తం బోధిసత్తం బోధిమూలే నిసిన్నం అజ్ఝోత్థరమానా గన్త్వా పరివారయిత్వా మారస్స సన్దేసం సముదిక్ఖమానా అట్ఠాసి.
Atha māro devaputto diyaḍḍhayojanasatikaṃ himagirisikharasadisaṃ paramaruciradassanaṃ girimekhalaṃ nāma ratanakhacitavaravāraṇaṃ arivāraṇavāraṇaṃ abhiruhitvā bāhusahassaṃ māpetvā aggahitaggahaṇena nānāvudhāni aggahāpesi. Māraparisāpi asipharasusarasattisabalā samussitadhanumusala-phāla-saṅku-kunta-tomara-upala-laguḷa-valaya-kaṇaya-kappaṇa-cakkakaṭakadhārāruru- sīha-khagga-sarabha-varāha-byaggha-vānaroraga-majjārolūkavadanā mahiṃsa-pasada-turaṅga-diradādivadanā ca nānābhīmavirūpabībhacchakāyā manussayakkhapisācasadisakāyā ca mahāsattaṃ bodhisattaṃ bodhimūle nisinnaṃ ajjhottharamānā gantvā parivārayitvā mārassa sandesaṃ samudikkhamānā aṭṭhāsi.
తతో మారబలే బోధిమణ్డముపసఙ్కమన్తేయేవ తేసం సక్కాదీనం ఏకోపి ఠాతుం నాసక్ఖి. సమ్ముఖసమ్ముఖట్ఠానేనేవ పలాయింసు. సక్కో పన దేవరాజా తం విజయుత్తరసఙ్ఖం పిట్ఠియం కత్వా పలాయిత్వా చక్కవాళముఖవట్టియం అట్ఠాసి. మహాబ్రహ్మా సేతచ్ఛత్తం చక్కవాళకోటియం ఠపేత్వా బ్రహ్మలోకమేవ అగమాసి. కాళో నాగరాజా సబ్బనాటకాని ఛడ్డేత్వా పథవియం నిముజ్జిత్వా పఞ్చయోజనసతికం మఞ్జేరికనాగభవనం గన్త్వా హత్థేన ముఖం పిదహిత్వా నిపజ్జి. ఏకదేవతాపి తత్థ ఠాతుం సమత్థా నామ నాహోసి. మహాపురిసో పన సుఞ్ఞవిమానే మహాబ్రహ్మా వియ ఏకకోవ నిసీది. ‘‘ఇదాని మారో ఆగమిస్సతీ’’తి పఠమమేవ అనేకరూపాని అనిట్ఠాని దున్నిమిత్తాని పాతురహేసుం.
Tato mārabale bodhimaṇḍamupasaṅkamanteyeva tesaṃ sakkādīnaṃ ekopi ṭhātuṃ nāsakkhi. Sammukhasammukhaṭṭhāneneva palāyiṃsu. Sakko pana devarājā taṃ vijayuttarasaṅkhaṃ piṭṭhiyaṃ katvā palāyitvā cakkavāḷamukhavaṭṭiyaṃ aṭṭhāsi. Mahābrahmā setacchattaṃ cakkavāḷakoṭiyaṃ ṭhapetvā brahmalokameva agamāsi. Kāḷo nāgarājā sabbanāṭakāni chaḍḍetvā pathaviyaṃ nimujjitvā pañcayojanasatikaṃ mañjerikanāgabhavanaṃ gantvā hatthena mukhaṃ pidahitvā nipajji. Ekadevatāpi tattha ṭhātuṃ samatthā nāma nāhosi. Mahāpuriso pana suññavimāne mahābrahmā viya ekakova nisīdi. ‘‘Idāni māro āgamissatī’’ti paṭhamameva anekarūpāni aniṭṭhāni dunnimittāni pāturahesuṃ.
‘‘పమత్తబన్ధుస్స చ యుద్ధకాలే, తిలోకబన్ధుస్స చ వత్తమానే;
‘‘Pamattabandhussa ca yuddhakāle, tilokabandhussa ca vattamāne;
ఉక్కా సమన్తా నిపతింసు ఘోరా, ధూమన్ధకారా చ దిసా అహేసుం.
Ukkā samantā nipatiṃsu ghorā, dhūmandhakārā ca disā ahesuṃ.
‘‘అచేతనాయమ్పి సచేతనా యథా, గతా వియోగం పతినేవ కామినీ;
‘‘Acetanāyampi sacetanā yathā, gatā viyogaṃ patineva kāminī;
లతేవ వాతాభిహతా ససాగరా, పకమ్పి నానాసధరా ధరా మహీ.
Lateva vātābhihatā sasāgarā, pakampi nānāsadharā dharā mahī.
‘‘అహేసుముద్ధూతజలా సముద్దా, వహింసు నజ్జో పటిలోమమేవ;
‘‘Ahesumuddhūtajalā samuddā, vahiṃsu najjo paṭilomameva;
కూటాని నానాతరుసఙ్ఘటాని, భేత్వా గిరీనం పథవిం భజింసు.
Kūṭāni nānātarusaṅghaṭāni, bhetvā girīnaṃ pathaviṃ bhajiṃsu.
‘‘పవాయి వాతో ఫరుసో సమన్తా, నిఘట్టసద్దో తుములో అహోసి;
‘‘Pavāyi vāto pharuso samantā, nighaṭṭasaddo tumulo ahosi;
భజిత్థ ఘోరం రవిరన్ధకారం, కబన్ధరూపం గగనే చరిత్థ.
Bhajittha ghoraṃ ravirandhakāraṃ, kabandharūpaṃ gagane carittha.
‘‘ఏవంపకారం అసివం అనిట్ఠం, ఆకాసగం భూమిగతఞ్చ ఘోరం;
‘‘Evaṃpakāraṃ asivaṃ aniṭṭhaṃ, ākāsagaṃ bhūmigatañca ghoraṃ;
అనేకరూపం కిర దున్నిమిత్తం, అహోసి మారాగమనే సమన్తా.
Anekarūpaṃ kira dunnimittaṃ, ahosi mārāgamane samantā.
‘‘తం దేవదేవం అభిహన్తుకామం, కామం తు దిస్వా పన దేవసఙ్ఘా;
‘‘Taṃ devadevaṃ abhihantukāmaṃ, kāmaṃ tu disvā pana devasaṅghā;
హాహాతి సద్దం అనుకమ్పమానా, అకంసు సద్ధిం అమరఙ్గనాహి.
Hāhāti saddaṃ anukampamānā, akaṃsu saddhiṃ amaraṅganāhi.
‘‘పచ్ఛాపి పస్సింసు సుదన్తరూపం, దిసావిదిసాసు పలాయమానం;
‘‘Pacchāpi passiṃsu sudantarūpaṃ, disāvidisāsu palāyamānaṃ;
సఅన్తకం తం సబలం అనేకం, హత్థే చ థరూ చ పాతా తయింసు.
Saantakaṃ taṃ sabalaṃ anekaṃ, hatthe ca tharū ca pātā tayiṃsu.
‘‘విహఙ్గమానం గరుళోవ మజ్ఝే, మజ్ఝే మిగానం పరమోవ సీహో;
‘‘Vihaṅgamānaṃ garuḷova majjhe, majjhe migānaṃ paramova sīho;
మహాయసో మారబలస్స మజ్ఝే, విసారదో వీతభయో నిసీది’’.
Mahāyaso mārabalassa majjhe, visārado vītabhayo nisīdi’’.
అథ మారో – ‘‘సిద్ధత్థం భింసాపేత్వా పలాపేస్సామీ’’తి వాతవస్సం పహరణవస్సం పాసాణవస్సం పున అఙ్గారకుక్కుళవాలుకకలలన్ధకారవుట్ఠీహి నవహి మారఇద్ధీహి బోధిసత్తం పలాపేతుం అసక్కోన్తో కుద్ధమానసో – ‘‘కిం, భణే, తిట్ఠథ, ఇమం సిద్ధత్థమసిద్ధత్థం కరోథ, గణ్హథ హనథ ఛిన్దథ బన్ధథ న ముఞ్చథ పలాపేథా’’తి మారపరిసం ఆణాపేత్వా సయఞ్చ గిరిమేఖలస్స ఖన్ధే నిసీదిత్వా ఏకేన కరేన సరం భమయన్తో బోధిసత్తం ఉపసఙ్కమిత్వా – ‘‘భో సిద్ధత్థ, ఉట్ఠహ పల్లఙ్కా’’తి ఆహ. మారపరిసాపి మహాసత్తస్స అతిఘోరం పీళమకాసి. అథ మహాపురిసో – ‘‘కదా తే పూరితా, మార, పల్లఙ్కత్థాయ పారమీ’’తిఆదీని వచనాని వత్వా దక్ఖిణహత్థం పథవిం నిన్నామేసి. తఙ్ఖణఞ్ఞేవ చుద్దససహస్సాధికాని దససతసహస్సయోజనబహలాని పథవిసన్ధారకాని వాతుదకాని పఠమం కమ్పేత్వా తదన్తరం చతునహుతాధికద్వియోజనసతసహస్సబహలా అయం మహాపథవీ ఛధా పకమ్పిత్థ. ఉపరి ఆకాసే అనేకసహస్సాని విజ్జులతా చ అసనీ చ ఫలింసు. అథ గిరిమేఖలదిరదో జణ్ణుకేన పతి. మారో గిరిమేఖలక్ఖన్ధే నిసిన్నో భూమియం పతి. మారపరిసాపి దిసావిదిసాసు భుసముట్ఠి వియ వికిరింసు.
Atha māro – ‘‘siddhatthaṃ bhiṃsāpetvā palāpessāmī’’ti vātavassaṃ paharaṇavassaṃ pāsāṇavassaṃ puna aṅgārakukkuḷavālukakalalandhakāravuṭṭhīhi navahi māraiddhīhi bodhisattaṃ palāpetuṃ asakkonto kuddhamānaso – ‘‘kiṃ, bhaṇe, tiṭṭhatha, imaṃ siddhatthamasiddhatthaṃ karotha, gaṇhatha hanatha chindatha bandhatha na muñcatha palāpethā’’ti māraparisaṃ āṇāpetvā sayañca girimekhalassa khandhe nisīditvā ekena karena saraṃ bhamayanto bodhisattaṃ upasaṅkamitvā – ‘‘bho siddhattha, uṭṭhaha pallaṅkā’’ti āha. Māraparisāpi mahāsattassa atighoraṃ pīḷamakāsi. Atha mahāpuriso – ‘‘kadā te pūritā, māra, pallaṅkatthāya pāramī’’tiādīni vacanāni vatvā dakkhiṇahatthaṃ pathaviṃ ninnāmesi. Taṅkhaṇaññeva cuddasasahassādhikāni dasasatasahassayojanabahalāni pathavisandhārakāni vātudakāni paṭhamaṃ kampetvā tadantaraṃ catunahutādhikadviyojanasatasahassabahalā ayaṃ mahāpathavī chadhā pakampittha. Upari ākāse anekasahassāni vijjulatā ca asanī ca phaliṃsu. Atha girimekhaladirado jaṇṇukena pati. Māro girimekhalakkhandhe nisinno bhūmiyaṃ pati. Māraparisāpi disāvidisāsu bhusamuṭṭhi viya vikiriṃsu.
అథ మహాపురిసోపి తం సమారం మారబలం ఖన్తిమేత్తావీరియపఞ్ఞాదీనం అత్తనో పారమీనమానుభావేన విద్ధంసేత్వా పఠమయామే పుబ్బేనివాసం అనుస్సరిత్వా మజ్ఝిమయామే దిబ్బచక్ఖుం విసోధేత్వా పచ్చూససమయే సబ్బబుద్ధానం ఆచిణ్ణే పచ్చయాకారే ఞాణం ఓతారేత్వా ఆనాపానచతుత్థజ్ఝానం నిబ్బత్తేత్వా తమేవ పాదకం కత్వా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా మగ్గపటిపాటియా అధిగతేన చతుత్థమగ్గేన సబ్బకిలేసే ఖేపేత్వా సబ్బబుద్ధగుణే పటివిజ్ఝిత్వా సబ్బబుద్ధాచిణ్ణం –
Atha mahāpurisopi taṃ samāraṃ mārabalaṃ khantimettāvīriyapaññādīnaṃ attano pāramīnamānubhāvena viddhaṃsetvā paṭhamayāme pubbenivāsaṃ anussaritvā majjhimayāme dibbacakkhuṃ visodhetvā paccūsasamaye sabbabuddhānaṃ āciṇṇe paccayākāre ñāṇaṃ otāretvā ānāpānacatutthajjhānaṃ nibbattetvā tameva pādakaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā maggapaṭipāṭiyā adhigatena catutthamaggena sabbakilese khepetvā sabbabuddhaguṇe paṭivijjhitvā sabbabuddhāciṇṇaṃ –
‘‘అనేకజాతిసంసారం, సన్ధావిస్సం అనిబ్బిసం;
‘‘Anekajātisaṃsāraṃ, sandhāvissaṃ anibbisaṃ;
గహకారం గవేసన్తో, దుక్ఖా జాతి పునప్పునం.
Gahakāraṃ gavesanto, dukkhā jāti punappunaṃ.
‘‘గహకారక దిట్ఠోసి, పున గేహం న కాహసి;
‘‘Gahakāraka diṭṭhosi, puna gehaṃ na kāhasi;
సబ్బా తే ఫాసుకా భగ్గా, గహకూటం విసఙ్ఖతం;
Sabbā te phāsukā bhaggā, gahakūṭaṃ visaṅkhataṃ;
విసఙ్ఖారగతం చిత్తం, తణ్హానం ఖయమజ్ఝగా’’తి. (ధ॰ ప॰ ౧౫౩-౧౫౪) –
Visaṅkhāragataṃ cittaṃ, taṇhānaṃ khayamajjhagā’’ti. (dha. pa. 153-154) –
ఉదానం ఉదానేసి.
Udānaṃ udānesi.
సన్తికేనిదానకథా
Santikenidānakathā
ఉదానం ఉదానేత్వా నిసిన్నస్స భగవతో ఏతదహోసి – ‘‘అహం కప్పసతసహస్సాధికాని చత్తారి అసఙ్ఖ్యేయ్యాని ఇమస్స పల్లఙ్కస్స కారణా సన్ధావిం, అయం మే పల్లఙ్కో విజయపల్లఙ్కో మఙ్గలపల్లఙ్కో, ఏత్థ మే నిసిన్నస్స యావ సఙ్కప్పో న పరిపుణ్ణో, న తావ ఇతో వుట్ఠహిస్సామీ’’తి అనేకకోటిసతసహస్ససఙ్ఖా సమాపత్తియో సమాపజ్జన్తో సత్తాహం తత్థేవ నిసీది. యం సన్ధాయ వుత్తం – ‘‘అథ ఖో భగవా సత్తాహం ఏకపల్లఙ్కేన నిసీది విముత్తిసుఖపటిసంవేదీ’’తి (మహావ॰ ౧).
Udānaṃ udānetvā nisinnassa bhagavato etadahosi – ‘‘ahaṃ kappasatasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni imassa pallaṅkassa kāraṇā sandhāviṃ, ayaṃ me pallaṅko vijayapallaṅko maṅgalapallaṅko, ettha me nisinnassa yāva saṅkappo na paripuṇṇo, na tāva ito vuṭṭhahissāmī’’ti anekakoṭisatasahassasaṅkhā samāpattiyo samāpajjanto sattāhaṃ tattheva nisīdi. Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘atha kho bhagavā sattāhaṃ ekapallaṅkena nisīdi vimuttisukhapaṭisaṃvedī’’ti (mahāva. 1).
అథేకచ్చానం దేవతానం – ‘‘అజ్జాపి తావ నూన సిద్ధత్థస్స కత్తబ్బకిచ్చం అత్థి. పల్లఙ్కస్మిఞ్హి ఆలయం న విజహతీ’’తి పరివితక్కో ఉదపాది. అథ సత్థా దేవతానం వితక్కం ఞత్వా తాసం వితక్కూపసమనత్థం వేహాసం అబ్భుగ్గన్త్వా యమకపాటిహారియం దస్సేసి. ఏవం ఇమినా పాటిహారియేన దేవతానం వితక్కం వూపసమేత్వా పల్లఙ్కతో ఈసకం పాచీననిస్సితే ఉత్తరదిసాభాగే ఠత్వా – ‘‘ఇమస్మిం వత మే పల్లఙ్కే సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణం పటివిద్ధ’’న్తి చత్తారి అసఙ్ఖ్యేయ్యాని కప్పసతసహస్సఞ్చ పూరితానం పారమీనం ఫలాధిగమనట్ఠానం పల్లఙ్కఞ్చ బోధిరుక్ఖఞ్చ అనిమిసేహి అక్ఖీహి ఓలోకయమానో సత్తాహం వీతినామేసి, తం ఠానం అనిమిసచేతియం నామ జాతం.
Athekaccānaṃ devatānaṃ – ‘‘ajjāpi tāva nūna siddhatthassa kattabbakiccaṃ atthi. Pallaṅkasmiñhi ālayaṃ na vijahatī’’ti parivitakko udapādi. Atha satthā devatānaṃ vitakkaṃ ñatvā tāsaṃ vitakkūpasamanatthaṃ vehāsaṃ abbhuggantvā yamakapāṭihāriyaṃ dassesi. Evaṃ iminā pāṭihāriyena devatānaṃ vitakkaṃ vūpasametvā pallaṅkato īsakaṃ pācīnanissite uttaradisābhāge ṭhatvā – ‘‘imasmiṃ vata me pallaṅke sabbaññutaññāṇaṃ paṭividdha’’nti cattāri asaṅkhyeyyāni kappasatasahassañca pūritānaṃ pāramīnaṃ phalādhigamanaṭṭhānaṃ pallaṅkañca bodhirukkhañca animisehi akkhīhi olokayamāno sattāhaṃ vītināmesi, taṃ ṭhānaṃ animisacetiyaṃ nāma jātaṃ.
అథ పల్లఙ్కస్స చ ఠితట్ఠానస్స చ అన్తరా చఙ్కమం మాపేత్వా పురత్థిమపచ్ఛిమతో ఆయతే రతనచఙ్కమే చఙ్కమన్తో సత్తాహం వీతినామేసి, తం ఠానం రతనచఙ్కమచేతియం నామ జాతం.
Atha pallaṅkassa ca ṭhitaṭṭhānassa ca antarā caṅkamaṃ māpetvā puratthimapacchimato āyate ratanacaṅkame caṅkamanto sattāhaṃ vītināmesi, taṃ ṭhānaṃ ratanacaṅkamacetiyaṃ nāma jātaṃ.
చతుత్థే పన సత్తాహే బోధితో పచ్ఛిముత్తరదిసాభాగే దేవతా రతనఘరం మాపయింసు. తత్థ పల్లఙ్కేన నిసీదిత్వా అభిధమ్మపిటకం విచినన్తో సత్తాహం వీతినామేసి, తం పన ఠానం రతనఘరచేతియం నామ జాతం.
Catutthe pana sattāhe bodhito pacchimuttaradisābhāge devatā ratanagharaṃ māpayiṃsu. Tattha pallaṅkena nisīditvā abhidhammapiṭakaṃ vicinanto sattāhaṃ vītināmesi, taṃ pana ṭhānaṃ ratanagharacetiyaṃ nāma jātaṃ.
ఏవం భగవా బోధిసమీపేయేవ చత్తారి సత్తాహాని వీతినామేత్వా పఞ్చమే సత్తాహే బోధిరుక్ఖమూలా యేన అజపాలనిగ్రోధో తేనుపసఙ్కమి. తత్రాపి ధమ్మం విచినన్తో విముత్తిసుఖఞ్చ పటిసంవేదేన్తో నిసీది.
Evaṃ bhagavā bodhisamīpeyeva cattāri sattāhāni vītināmetvā pañcame sattāhe bodhirukkhamūlā yena ajapālanigrodho tenupasaṅkami. Tatrāpi dhammaṃ vicinanto vimuttisukhañca paṭisaṃvedento nisīdi.
సత్థా తత్థ సత్తాహం వీతినామేత్వా ముచలిన్దమూలం అగమాసి. తత్థ సత్తాహవద్దలికాయ ఉప్పన్నాయ సీతాదిపటిబాహనత్థం ముచలిన్దేన నాగరాజేన సత్తక్ఖత్తుం భోగేహి పరిక్ఖిత్తో అసమ్బాధాయ గన్ధకుటియా విహరన్తో వియ విముత్తిసుఖం పటిసంవేదియమానో తత్థ సత్తాహం వీతినామేత్వా రాజాయతనమూలం ఉపసఙ్కమి. తత్థపి విముత్తిసుఖం పటిసంవేదియమానోవ సత్తాహం నిసీది. ఏత్తావతా సత్త సత్తాహాని పరిపుణ్ణాని. ఏత్థన్తరే భగవతో నేవ ముఖధోవనం న సరీరపటిజగ్గనం నాహారకిచ్చం అహోసి, ఫలసుఖేనేవ వీతివత్తేసి. అథ సత్తసత్తాహమత్థకే ఏకూనపఞ్ఞాసతిమే దివసే సక్కేన దేవానమిన్దేన ఉపనీతేన నాగలతాదన్తకట్ఠేన చ అనోతత్తదహోదకేన చ ముఖం ధోవిత్వా తత్థేవ రాజాయతనమూలే నిసీది.
Satthā tattha sattāhaṃ vītināmetvā mucalindamūlaṃ agamāsi. Tattha sattāhavaddalikāya uppannāya sītādipaṭibāhanatthaṃ mucalindena nāgarājena sattakkhattuṃ bhogehi parikkhitto asambādhāya gandhakuṭiyā viharanto viya vimuttisukhaṃ paṭisaṃvediyamāno tattha sattāhaṃ vītināmetvā rājāyatanamūlaṃ upasaṅkami. Tatthapi vimuttisukhaṃ paṭisaṃvediyamānova sattāhaṃ nisīdi. Ettāvatā satta sattāhāni paripuṇṇāni. Etthantare bhagavato neva mukhadhovanaṃ na sarīrapaṭijagganaṃ nāhārakiccaṃ ahosi, phalasukheneva vītivattesi. Atha sattasattāhamatthake ekūnapaññāsatime divase sakkena devānamindena upanītena nāgalatādantakaṭṭhena ca anotattadahodakena ca mukhaṃ dhovitvā tattheva rājāyatanamūle nisīdi.
తస్మిం సమయే తపుస్సభల్లికా నామ ద్వే వాణిజా ఞాతిసాలోహితాయ దేవతాయ సత్థు ఆహారదానే ఉస్సాహితా మన్థఞ్చ మధుపిణ్డికఞ్చ ఆదాయ – ‘‘పటిగ్గణ్హాతు భగవా ఇమం ఆహారం అనుకమ్పం ఉపాదాయా’’తి సత్థారం ఉపసఙ్కమిత్వా అట్ఠంసు. భగవా పాయాసపటిగ్గహణదివసేయేవ దేవదత్తియస్స పత్తస్స అన్తరహితత్తా – ‘‘న ఖో తథాగతా హత్థేసు ఆహారం పటిగ్గణ్హన్తి, కిమ్హి ను ఖో అహం ఇమం పటిగ్గణ్హేయ్య’’న్తి చిన్తేసి. అథస్స భగవతో అజ్ఝాసయం విదిత్వా చతూహి దిసాహి చత్తారో మహారాజానో ఇన్దనీలమణిమయే చత్తారో పత్తే ఉపనామేసుం. భగవా తే పటిక్ఖిపి. పున ముగ్గవణ్ణే సిలామయే చత్తారో పత్తే ఉపనామేసుం. భగవా తేసం చతున్నమ్పి దేవపుత్తానం అనుకమ్పం ఉపాదాయ పటిగ్గహేత్వా ఏకీభావం ఉపనేత్వా తస్మిం పచ్చగ్ఘే సేలమయే పత్తే ఆహారం పటిగ్గహేత్వా పరిభుఞ్జిత్వా అనుమోదనమకాసి. తే ద్వే భాతరో వాణిజా బుద్ధఞ్చ ధమ్మఞ్చ సరణం గన్త్వా ద్వేవాచికా ఉపాసకా అహేసుం.
Tasmiṃ samaye tapussabhallikā nāma dve vāṇijā ñātisālohitāya devatāya satthu āhāradāne ussāhitā manthañca madhupiṇḍikañca ādāya – ‘‘paṭiggaṇhātu bhagavā imaṃ āhāraṃ anukampaṃ upādāyā’’ti satthāraṃ upasaṅkamitvā aṭṭhaṃsu. Bhagavā pāyāsapaṭiggahaṇadivaseyeva devadattiyassa pattassa antarahitattā – ‘‘na kho tathāgatā hatthesu āhāraṃ paṭiggaṇhanti, kimhi nu kho ahaṃ imaṃ paṭiggaṇheyya’’nti cintesi. Athassa bhagavato ajjhāsayaṃ viditvā catūhi disāhi cattāro mahārājāno indanīlamaṇimaye cattāro patte upanāmesuṃ. Bhagavā te paṭikkhipi. Puna muggavaṇṇe silāmaye cattāro patte upanāmesuṃ. Bhagavā tesaṃ catunnampi devaputtānaṃ anukampaṃ upādāya paṭiggahetvā ekībhāvaṃ upanetvā tasmiṃ paccagghe selamaye patte āhāraṃ paṭiggahetvā paribhuñjitvā anumodanamakāsi. Te dve bhātaro vāṇijā buddhañca dhammañca saraṇaṃ gantvā dvevācikā upāsakā ahesuṃ.
అథ సత్థా పున అజపాలనిగ్రోధమేవ గన్త్వా నిగ్రోధమూలే నిసీది. అథస్స తత్థ నిసిన్నమత్తస్సేవ అధిగతస్స ధమ్మస్స గమ్భీరతం పచ్చవేక్ఖన్తస్స సబ్బబుద్ధానం ఆచిణ్ణో – ‘‘అధిగతో ఖో మ్యాయం ధమ్మో’’తిఆదినా (దీ॰ ని॰ ౨.౬౪; మ॰ ని॰ ౧.౨౮౧; ౨.౩౩౭; సం॰ ని॰ ౧.౧౭౨; మహావ॰ ౭) పరేసం ధమ్మం అదేసేతుకామతాకారప్పత్తో పరివితక్కో ఉదపాది. అథ బ్రహ్మా సహమ్పతి ‘‘నస్సతి వత భో లోకో, వినస్సతి వత భో లోకో’’తి (దీ॰ ని॰ ౨.౬౬; మ॰ ని॰ ౧.౨౮౨; ౨.౩౩౮; సం॰ ని॰ ౧.౧౭౨; మహావ॰ ౮) దససు చక్కవాళసహస్సేసు సక్కసుయామసన్తుసితనిమ్మానరతిపరనిమ్మితవసవత్తిమహాబ్రహ్మానో చ గహేత్వా సత్థు సన్తికం ఆగన్త్వా – ‘‘దేసేతు, భన్తే, భగవా ధమ్మ’’న్తిఆదినా (దీ॰ ని॰ ౨.౬౬; మ॰ ని॰ ౧.౨౮౨; ౨.౩౩౮; సం॰ ని॰ ౧.౧౭౨; మహావ॰ ౮) నయేన ధమ్మదేసనం ఆయాచి.
Atha satthā puna ajapālanigrodhameva gantvā nigrodhamūle nisīdi. Athassa tattha nisinnamattasseva adhigatassa dhammassa gambhīrataṃ paccavekkhantassa sabbabuddhānaṃ āciṇṇo – ‘‘adhigato kho myāyaṃ dhammo’’tiādinā (dī. ni. 2.64; ma. ni. 1.281; 2.337; saṃ. ni. 1.172; mahāva. 7) paresaṃ dhammaṃ adesetukāmatākārappatto parivitakko udapādi. Atha brahmā sahampati ‘‘nassati vata bho loko, vinassati vata bho loko’’ti (dī. ni. 2.66; ma. ni. 1.282; 2.338; saṃ. ni. 1.172; mahāva. 8) dasasu cakkavāḷasahassesu sakkasuyāmasantusitanimmānaratiparanimmitavasavattimahābrahmāno ca gahetvā satthu santikaṃ āgantvā – ‘‘desetu, bhante, bhagavā dhamma’’ntiādinā (dī. ni. 2.66; ma. ni. 1.282; 2.338; saṃ. ni. 1.172; mahāva. 8) nayena dhammadesanaṃ āyāci.
అథ సత్థా తస్స పటిఞ్ఞం దత్వా – ‘‘కస్స ను ఖో అహం పఠమం ధమ్మం దేసేయ్య’’న్తి చిన్తేన్తో ఆళారుదకానం కాలఙ్కతభావం ఞత్వా – ‘‘బహూపకారా ఖో మే పఞ్చవగ్గియా భిక్ఖూ’’తి పఞ్చవగ్గియే ఆరబ్భ మనసికారం కత్వా – ‘‘కహం ను ఖో తే ఏతరహి విహరన్తీ’’తి ఆవజ్జేన్తో – ‘‘బారాణసియం ఇసిపతనే మిగదాయే’’తి ఞత్వా – ‘‘తత్థ గన్త్వా ధమ్మచక్కం పవత్తేస్సామీ’’తి కతిపాహం బోధిమణ్డసామన్తేయేవ పిణ్డాయ చరన్తో విహరిత్వా ఆసాళ్హిపుణ్ణమియం బారాణసిం గమిస్సామీ’’తి పత్తచీవరమాదాయ అట్ఠారసయోజనమగ్గం పటిపజ్జి. అన్తరామగ్గే హట్ఠతుపగం ఉపకం నామ ఆజీవకం దిస్వా తస్స అత్తనో బుద్ధభావం ఆచిక్ఖిత్వా తందివసంయేవ సాయన్హసమయే ఇసిపతనం అగమాసి.
Atha satthā tassa paṭiññaṃ datvā – ‘‘kassa nu kho ahaṃ paṭhamaṃ dhammaṃ deseyya’’nti cintento āḷārudakānaṃ kālaṅkatabhāvaṃ ñatvā – ‘‘bahūpakārā kho me pañcavaggiyā bhikkhū’’ti pañcavaggiye ārabbha manasikāraṃ katvā – ‘‘kahaṃ nu kho te etarahi viharantī’’ti āvajjento – ‘‘bārāṇasiyaṃ isipatane migadāye’’ti ñatvā – ‘‘tattha gantvā dhammacakkaṃ pavattessāmī’’ti katipāhaṃ bodhimaṇḍasāmanteyeva piṇḍāya caranto viharitvā āsāḷhipuṇṇamiyaṃ bārāṇasiṃ gamissāmī’’ti pattacīvaramādāya aṭṭhārasayojanamaggaṃ paṭipajji. Antarāmagge haṭṭhatupagaṃ upakaṃ nāma ājīvakaṃ disvā tassa attano buddhabhāvaṃ ācikkhitvā taṃdivasaṃyeva sāyanhasamaye isipatanaṃ agamāsi.
పఞ్చవగ్గియా పన తథాగతం దూరతోవ ఆగచ్ఛన్తం దిస్వా – ‘‘అయం, ఆవుసో, సమణో గోతమో పచ్చయబాహుల్లాయ ఆవత్తో పరిపుణ్ణకాయో పీణిన్ద్రియో సువణ్ణవణ్ణో హుత్వా ఆగచ్ఛతి, ఇమస్స అభివాదనాదీని న కరిస్సామ, ఆసనమత్తం పన పఞ్ఞాపేయ్యామా’’తి కతికం అకంసు. భగవా తేసం చిత్తాచారం ఞత్వా సబ్బసత్తేసు అనోధిస్సకవసేన ఫరణసమత్థం మేత్తచిత్తం సంఖిపిత్వా ఓధిస్సకవసేన మేత్తచిత్తేన ఫరి. తే భగవతో మేత్తచిత్తేన ఫుట్ఠా తథాగతే ఉపసఙ్కమన్తే సకాయ కతికాయ సణ్ఠాతుం అసక్కోన్తా అభివాదనాదీని సబ్బకిచ్చాని అకంసు. విత్థారకథా వినయమహావగ్గాదీసు వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బా.
Pañcavaggiyā pana tathāgataṃ dūratova āgacchantaṃ disvā – ‘‘ayaṃ, āvuso, samaṇo gotamo paccayabāhullāya āvatto paripuṇṇakāyo pīṇindriyo suvaṇṇavaṇṇo hutvā āgacchati, imassa abhivādanādīni na karissāma, āsanamattaṃ pana paññāpeyyāmā’’ti katikaṃ akaṃsu. Bhagavā tesaṃ cittācāraṃ ñatvā sabbasattesu anodhissakavasena pharaṇasamatthaṃ mettacittaṃ saṃkhipitvā odhissakavasena mettacittena phari. Te bhagavato mettacittena phuṭṭhā tathāgate upasaṅkamante sakāya katikāya saṇṭhātuṃ asakkontā abhivādanādīni sabbakiccāni akaṃsu. Vitthārakathā vinayamahāvaggādīsu vuttanayeneva veditabbā.
అథ భగవా అత్తనో బుద్ధభావం తే ఞాపేత్వా పఞ్ఞత్తవరబుద్ధాసనే నిసీదిత్వా ఉత్తరాసాళ్హనక్ఖత్తయోగే వత్తమానే అట్ఠారసహి బ్రహ్మకోటీహి పరివుతో పఞ్చవగ్గియే థేరే ఆమన్తేత్వా ధమ్మచక్కప్పవత్తనసుత్తన్తం దేసేసి. తేసు అఞ్ఞాసికోణ్డఞ్ఞో దేసనానుసారేన ఞాణం పేసేన్తో సుత్తపరియోసానే అట్ఠారసహి బ్రహ్మకోటీహి సద్ధిం సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠాసి. తేన వుత్తం –
Atha bhagavā attano buddhabhāvaṃ te ñāpetvā paññattavarabuddhāsane nisīditvā uttarāsāḷhanakkhattayoge vattamāne aṭṭhārasahi brahmakoṭīhi parivuto pañcavaggiye there āmantetvā dhammacakkappavattanasuttantaṃ desesi. Tesu aññāsikoṇḍañño desanānusārena ñāṇaṃ pesento suttapariyosāne aṭṭhārasahi brahmakoṭīhi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –
౧.
1.
‘‘అహమేతరహి సమ్బుద్ధో, గోతమో సక్యవడ్ఢనో;
‘‘Ahametarahi sambuddho, gotamo sakyavaḍḍhano;
పధానం పదహిత్వాన, పత్తో సమ్బోధిముత్తమం.
Padhānaṃ padahitvāna, patto sambodhimuttamaṃ.
౨.
2.
‘‘బ్రహ్మునా యాచితో సన్తో, ధమ్మచక్కం పవత్తయిం;
‘‘Brahmunā yācito santo, dhammacakkaṃ pavattayiṃ;
అట్ఠారసన్నం కోటీనం, పఠమాభిసమయో అహూ’’తి.
Aṭṭhārasannaṃ koṭīnaṃ, paṭhamābhisamayo ahū’’ti.
తత్థ అహన్తి అత్తానం నిద్దిసతి. ఏతరహీతి అస్మిం కాలే. సక్యవడ్ఢనోతి సాకియకులవడ్ఢనో. ‘‘సక్యపుఙ్గవో’’తిపి పాఠో. పధానన్తి వీరియం వుచ్చతి. పదహిత్వానాతి ఘటేత్వా వాయమిత్వా, దుక్కరకారికం కత్వాతి అత్థో. అట్ఠారసన్నం కోటీనన్తి బారాణసియం ఇసిపతనే మిగదాయే ధమ్మచక్కప్పవత్తనసుత్తన్తకథాయ అఞ్ఞాసికోణ్డఞ్ఞత్థేరప్పముఖానం అట్ఠారసన్నం బ్రహ్మకోటీనం పఠమాభిసమయో అహోసీతి అత్థో.
Tattha ahanti attānaṃ niddisati. Etarahīti asmiṃ kāle. Sakyavaḍḍhanoti sākiyakulavaḍḍhano. ‘‘Sakyapuṅgavo’’tipi pāṭho. Padhānanti vīriyaṃ vuccati. Padahitvānāti ghaṭetvā vāyamitvā, dukkarakārikaṃ katvāti attho. Aṭṭhārasannaṃ koṭīnanti bārāṇasiyaṃ isipatane migadāye dhammacakkappavattanasuttantakathāya aññāsikoṇḍaññattherappamukhānaṃ aṭṭhārasannaṃ brahmakoṭīnaṃ paṭhamābhisamayo ahosīti attho.
ఇదాని భగవా అతీతం కథేత్వా అనాగతం అభిసమయం కథేన్తో –
Idāni bhagavā atītaṃ kathetvā anāgataṃ abhisamayaṃ kathento –
౩.
3.
‘‘తతో పరఞ్చ దేసేన్తే, నరదేవసమాగమే;
‘‘Tato parañca desente, naradevasamāgame;
గణనాయ న వత్తబ్బో, దుతియాభిసమయో అహూ’’తి. – ఆదిమాహ;
Gaṇanāya na vattabbo, dutiyābhisamayo ahū’’ti. – ādimāha;
తత్థ నరదేవసమాగమేతి తతో అపరేన సమయేన మహామఙ్గలసమాగమే దససు చక్కవాళసహస్సేసు దేవమనుస్సానం మజ్ఝే మఙ్గలసుత్తపరియోసానే (ఖు॰ పా॰ ౫.౧ ఆదయో; సు॰ ని॰ ౨౬౧ ఆదయో) గణనపథం వీతివత్తానం నరదేవానం. దుతియాభిసమయో అహూతి హేస్సతీతి అత్థో. అనాగతవచనే వత్తబ్బే సోతపతితత్తా ‘‘అహూ’’తి అతీతవచనం వుత్తం, కాలవిపరియాయవసేన వా. ఏస నయో ఇతో పరేసు ఈదిసేసు వచనేసు చ. పున రాహులోవాదసుత్తన్తదేసనాయ (మ॰ ని॰ ౩.౪౧౬ ఆదయో) గణనపథవీతివత్తే సత్తే అభిసమయామతపానం పాయేసి. అయం తతియాభిసమయో. తేన వుత్తం –
Tattha naradevasamāgameti tato aparena samayena mahāmaṅgalasamāgame dasasu cakkavāḷasahassesu devamanussānaṃ majjhe maṅgalasuttapariyosāne (khu. pā. 5.1 ādayo; su. ni. 261 ādayo) gaṇanapathaṃ vītivattānaṃ naradevānaṃ. Dutiyābhisamayo ahūti hessatīti attho. Anāgatavacane vattabbe sotapatitattā ‘‘ahū’’ti atītavacanaṃ vuttaṃ, kālavipariyāyavasena vā. Esa nayo ito paresu īdisesu vacanesu ca. Puna rāhulovādasuttantadesanāya (ma. ni. 3.416 ādayo) gaṇanapathavītivatte satte abhisamayāmatapānaṃ pāyesi. Ayaṃ tatiyābhisamayo. Tena vuttaṃ –
౪.
4.
‘‘ఇధేవాహం ఏతరహి, ఓవదిం మమ అత్రజం;
‘‘Idhevāhaṃ etarahi, ovadiṃ mama atrajaṃ;
గణనాయ న వత్తబ్బో, తతియాభిసమయో అహూ’’తి.
Gaṇanāya na vattabbo, tatiyābhisamayo ahū’’ti.
భగవతో కిర ఏకోవ సావకసన్నిపాతో అహోసి. ఉరువేలకస్సపాదీనం జటిలానం సహస్సం, ద్విన్నం అగ్గసావకానం అడ్ఢత్తియసతానీతి ఇమేసం అడ్ఢతేళససతానం సన్నిపాతో అహోసి. తేన వుత్తం –
Bhagavato kira ekova sāvakasannipāto ahosi. Uruvelakassapādīnaṃ jaṭilānaṃ sahassaṃ, dvinnaṃ aggasāvakānaṃ aḍḍhattiyasatānīti imesaṃ aḍḍhateḷasasatānaṃ sannipāto ahosi. Tena vuttaṃ –
౫.
5.
‘‘ఏకోసి సన్నిపాతో మే, సావకానం మహేసినం;
‘‘Ekosi sannipāto me, sāvakānaṃ mahesinaṃ;
అడ్ఢతేళససతానం, భిక్ఖూనాసి సమాగమో’’తి.
Aḍḍhateḷasasatānaṃ, bhikkhūnāsi samāgamo’’ti.
తత్థ ఏకోసీతి ఏకోవ ఆసి. అడ్ఢతేళససతానన్తి మమ సావకానం పఞ్ఞాసాధికానం ద్వాదససతానం. భిక్ఖూనాసీతి భిక్ఖూనం ఆసి . తేసం పన మజ్ఝగతో భగవా చతురఙ్గసన్నిపాతే పాతిమోక్ఖం ఉద్దిసి.
Tattha ekosīti ekova āsi. Aḍḍhateḷasasatānanti mama sāvakānaṃ paññāsādhikānaṃ dvādasasatānaṃ. Bhikkhūnāsīti bhikkhūnaṃ āsi . Tesaṃ pana majjhagato bhagavā caturaṅgasannipāte pātimokkhaṃ uddisi.
అథ భగవా అత్తనో పవత్తిం దస్సేన్తో –
Atha bhagavā attano pavattiṃ dassento –
౬.
6.
‘‘విరోచమానో విమలో, భిక్ఖుసఙ్ఘస్స మజ్ఝగో;
‘‘Virocamāno vimalo, bhikkhusaṅghassa majjhago;
దదామి పత్థితం సబ్బం, మణీవ సబ్బకామదో’’తి. – ఆదిమాహ;
Dadāmi patthitaṃ sabbaṃ, maṇīva sabbakāmado’’ti. – ādimāha;
తత్థ విరోచమానోతి అనన్తబుద్ధసిరియా విరోచమానో. విమలోతి విగతరాగాదికిలేసమలో. మణీవ సబ్బకామదోతి చిన్తామణి వియ సబ్బకామదదో అహమ్పి ఇచ్ఛితం పత్థితం సబ్బం లోకియలోకుత్తరసుఖవిసేసం దేమీతి అత్థో.
Tattha virocamānoti anantabuddhasiriyā virocamāno. Vimaloti vigatarāgādikilesamalo. Maṇīva sabbakāmadoti cintāmaṇi viya sabbakāmadado ahampi icchitaṃ patthitaṃ sabbaṃ lokiyalokuttarasukhavisesaṃ demīti attho.
ఇదాని పత్థితపత్థనం దస్సేన్తో –
Idāni patthitapatthanaṃ dassento –
౭.
7.
‘‘ఫలమాకఙ్ఖమానానం, భవచ్ఛన్దజహేసినం;
‘‘Phalamākaṅkhamānānaṃ, bhavacchandajahesinaṃ;
చతుసచ్చం పకాసేమి, అనుకమ్పాయ పాణిన’’న్తి. – ఆదిమాహ;
Catusaccaṃ pakāsemi, anukampāya pāṇina’’nti. – ādimāha;
తత్థ ఫలన్తి సోతాపత్తిఫలాదికం చతుబ్బిధం ఫలం. భవచ్ఛన్దజహేసినన్తి భవతణ్హాపహాయినం, భవతణ్హం పజహితుకామానం. అనుకమ్పాయాతి అనుద్దయాయ.
Tattha phalanti sotāpattiphalādikaṃ catubbidhaṃ phalaṃ. Bhavacchandajahesinanti bhavataṇhāpahāyinaṃ, bhavataṇhaṃ pajahitukāmānaṃ. Anukampāyāti anuddayāya.
౮. ఇదాని చతుసచ్చప్పకాసనే, అభిసమయం దస్సేన్తో ‘‘దసవీససహస్సాన’’న్తి ఆదిమాహ.
8. Idāni catusaccappakāsane, abhisamayaṃ dassento ‘‘dasavīsasahassāna’’nti ādimāha.
తత్థ దసవీససహస్సానన్తి దససహస్సానఞ్చ వీసతిసహస్సానఞ్చ. ఏకద్విన్నన్తిఆదినా నయేనాతి అత్థో. నవమదసమగాథా ఉత్తానత్థావ.
Tattha dasavīsasahassānanti dasasahassānañca vīsatisahassānañca. Ekadvinnantiādinā nayenāti attho. Navamadasamagāthā uttānatthāva.
౧౧-౧౨. ఏకాదసమద్వాదసమగాథాసు ఇదానేతరహీతి ఉభోపి ఏకత్థా, వేనేయ్యవసేన పురిసపుగ్గలా వియ వుత్తా. అథ వా ఇదానీతి మయి ఉప్పన్నే. ఏతరహీతి మయి ధమ్మం దేసేన్తే. అపత్తమానసాతి అప్పత్తఅరహత్తఫలా. అరియఞ్జసన్తి అరియం అట్ఠఙ్గికం మగ్గం. థోమయన్తాతి పసంసన్తా. బుజ్ఝిస్సన్తీతి అనాగతే చతుసచ్చధమ్మం పటివిజ్ఝిస్సన్తీతి అత్థో. సంసారసరితన్తి సంసారసాగరం.
11-12. Ekādasamadvādasamagāthāsu idānetarahīti ubhopi ekatthā, veneyyavasena purisapuggalā viya vuttā. Atha vā idānīti mayi uppanne. Etarahīti mayi dhammaṃ desente. Apattamānasāti appattaarahattaphalā. Ariyañjasanti ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ. Thomayantāti pasaṃsantā. Bujjhissantīti anāgate catusaccadhammaṃ paṭivijjhissantīti attho. Saṃsārasaritanti saṃsārasāgaraṃ.
ఇదాని అత్తనో జాతనగరాదిం దస్సేన్తో –
Idāni attano jātanagarādiṃ dassento –
౧౩.
13.
‘‘నగరం కపిలవత్థు మే, రాజా సుద్ధోదనో పితా;
‘‘Nagaraṃ kapilavatthu me, rājā suddhodano pitā;
మయ్హం జనేత్తికా మాతా, మాయాదేవీతి వుచ్చతి.
Mayhaṃ janettikā mātā, māyādevīti vuccati.
౧౪.
14.
‘‘ఏకూనతింసవస్సాని, అగారం అజ్ఝహం వసిం;
‘‘Ekūnatiṃsavassāni, agāraṃ ajjhahaṃ vasiṃ;
రమ్మో సురమ్మో సుభకో, తయో పాసాదముత్తమా.
Rammo surammo subhako, tayo pāsādamuttamā.
౧౫.
15.
‘‘చత్తాలీససహస్సాని, నారియో సమలఙ్కతా;
‘‘Cattālīsasahassāni, nāriyo samalaṅkatā;
భద్దకఞ్చనా నామ నారీ, రాహులో నామ అత్రజో.
Bhaddakañcanā nāma nārī, rāhulo nāma atrajo.
౧౬.
16.
‘‘నిమిత్తే చతురో దిస్వా, అస్సయానేన నిక్ఖమిం;
‘‘Nimitte caturo disvā, assayānena nikkhamiṃ;
ఛబ్బస్సం పధానచారం, అచరిం దుక్కరం అహం.
Chabbassaṃ padhānacāraṃ, acariṃ dukkaraṃ ahaṃ.
౧౭.
17.
‘‘బారాణసియం ఇసిపతనే, చక్కం పవత్తితం మయా;
‘‘Bārāṇasiyaṃ isipatane, cakkaṃ pavattitaṃ mayā;
అహం గోతమసమ్బుద్ధో, సరణం సబ్బపాణినం.
Ahaṃ gotamasambuddho, saraṇaṃ sabbapāṇinaṃ.
౧౮.
18.
‘‘కోలితో ఉపతిస్సో చ, ద్వే భిక్ఖూ అగ్గసావకా;
‘‘Kolito upatisso ca, dve bhikkhū aggasāvakā;
ఆనన్దో నాముపట్ఠాకో, సన్తికావచరో మమ;
Ānando nāmupaṭṭhāko, santikāvacaro mama;
ఖేమా ఉప్పలవణ్ణా చ, భిక్ఖునీ అగ్గసావికా.
Khemā uppalavaṇṇā ca, bhikkhunī aggasāvikā.
౧౯.
19.
‘‘చిత్తో హత్థాళవకో చ, అగ్గుపట్ఠాకుపాసకా;
‘‘Citto hatthāḷavako ca, aggupaṭṭhākupāsakā;
నన్దమాతా చ ఉత్తరా, అగ్గుపట్ఠాకుపాసికా.
Nandamātā ca uttarā, aggupaṭṭhākupāsikā.
౨౦.
20.
‘‘అహం అస్సత్థమూలమ్హి, పత్తో సమ్బోధిముత్తమం;
‘‘Ahaṃ assatthamūlamhi, patto sambodhimuttamaṃ;
బ్యామప్పభా సదా మయ్హం, సోళసహత్థముగ్గతా.
Byāmappabhā sadā mayhaṃ, soḷasahatthamuggatā.
౨౧.
21.
‘‘అప్పం వస్ససతం ఆయు, ఇదానేతరహి విజ్జతి;
‘‘Appaṃ vassasataṃ āyu, idānetarahi vijjati;
తావతా తిట్ఠమానోహం, తారేమి జనతం బహుం.
Tāvatā tiṭṭhamānohaṃ, tāremi janataṃ bahuṃ.
౨౨.
22.
‘‘ఠపయిత్వాన ధమ్ముక్కం, పచ్ఛిమం జనబోధనం;
‘‘Ṭhapayitvāna dhammukkaṃ, pacchimaṃ janabodhanaṃ;
అహమ్పి న చిరస్సేవ, సద్ధిం సావకసఙ్ఘతో;
Ahampi na cirasseva, saddhiṃ sāvakasaṅghato;
ఇధేవ పరినిబ్బిస్సం, అగ్గీవాహారసఙ్ఖయా’’తి. – ఆదిమాహ;
Idheva parinibbissaṃ, aggīvāhārasaṅkhayā’’ti. – ādimāha;
మమ పన రమ్మసురమ్మసుభనామకా తయో పాసాదా నవభూమికసత్తభూమికపఞ్చభూమికా, చత్తాలీససహస్సా నాటకిత్థియో, యసోధరా నామ మమ అగ్గమహేసీ , సోహం చత్తారో నిమిత్తే దిస్వా అస్సయానేన మహాభినిక్ఖమనం నిక్ఖమిం. తతో ఛబ్బస్సాని పధానం పదహిత్వా విసాఖపుణ్ణమాయ ఉరువేలాయం సేనానిగమే సేనాకుటుమ్బికస్స ధీతాయ సమ్పసాదజాతాయ సుజాతాయ నామ దిన్నం మధుపాయాసం పరిభుఞ్జిత్వా సాలవనే దివావిహారం కత్వా సాయన్హసమయే సోత్థియేన నామ తిణహారకేన దిన్నా అట్ఠ తిణముట్ఠియో గహేత్వా అస్సత్థబోధిరుక్ఖమూలం ఉపగన్త్వా తత్థ మారబలం విద్ధంసేత్వా సమ్బోధిం పత్తోస్మీతి సబ్బం బ్యాకాసి.
Mama pana rammasurammasubhanāmakā tayo pāsādā navabhūmikasattabhūmikapañcabhūmikā, cattālīsasahassā nāṭakitthiyo, yasodharā nāma mama aggamahesī , sohaṃ cattāro nimitte disvā assayānena mahābhinikkhamanaṃ nikkhamiṃ. Tato chabbassāni padhānaṃ padahitvā visākhapuṇṇamāya uruvelāyaṃ senānigame senākuṭumbikassa dhītāya sampasādajātāya sujātāya nāma dinnaṃ madhupāyāsaṃ paribhuñjitvā sālavane divāvihāraṃ katvā sāyanhasamaye sotthiyena nāma tiṇahārakena dinnā aṭṭha tiṇamuṭṭhiyo gahetvā assatthabodhirukkhamūlaṃ upagantvā tattha mārabalaṃ viddhaṃsetvā sambodhiṃ pattosmīti sabbaṃ byākāsi.
తత్థ సద్ధిం సావకసఙ్ఘతోతి సద్ధిం సావకసఙ్ఘేన. పరినిబ్బిస్సన్తి పరినిబ్బాయిస్సామి. అగ్గీవాహారసఙ్ఖయాతి అగ్గి వియ ఇన్ధనక్ఖయేన యథా అగ్గి నిరుపాదానో నిబ్బాయతి, ఏవం అహమ్పి నిరుపాదానో పరినిబ్బాయిస్సామీతి అత్థో.
Tattha saddhiṃ sāvakasaṅghatoti saddhiṃ sāvakasaṅghena. Parinibbissanti parinibbāyissāmi. Aggīvāhārasaṅkhayāti aggi viya indhanakkhayena yathā aggi nirupādāno nibbāyati, evaṃ ahampi nirupādāno parinibbāyissāmīti attho.
౨౩-౪.
23-4.
తాని చ అతులతేజానీతి అగ్గసావకయుగాదీని తాని అసదిసతేజాని. ఇమాని చ దసబలానీతి ఏతాని చ సారీరదసబలాని గుణధారణో దేహోతి ఛఅసాధారణఞాణాదిగుణధరో అయం దేహో చ. తమన్తరహిస్సన్తీతి సబ్బాని ఏతాని వుత్తప్పకారాని అన్తరధాయిస్సన్తి వినస్సిస్సన్తి. నను రిత్తా సబ్బసఙ్ఖారాతి ఏత్థ ననూతి అయం అనుమతిఅత్థే నిపాతో. రిత్తాతి నిచ్చసారధువసారరహితత్తా తుచ్ఛా, సబ్బమేవ పన సఙ్ఖతం ఖయధమ్మం వయధమ్మం విరాగధమ్మం నిరోధధమ్మం హుత్వా అభావతో అనిచ్చం, ఉప్పాదాదిపటిపీళితత్తా దుక్ఖం, అవసవత్తనతో అనత్తా. తస్మా సఙ్ఖారేసు లక్ఖణత్తయం ఆరోపేత్వా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అమతమసఙ్ఖతం అచ్చుతం నిబ్బానం అధిగచ్ఛథ. అయం వో అమ్హాకం అనుసాసనీ ఇదం అమ్హాకం సాసనం అప్పమాదేన సమ్పాదేథాతి. దేసనాపరియోసానే కిర దేవతానం కోటిసతసహస్సస్స అనుపాదాయ ఆసవేహి చిత్తాని విముచ్చింసు. సేసమగ్గఫలేసు పతిట్ఠితా పన గణనపథం వీతివత్తా అహేసుం.
Tāni ca atulatejānīti aggasāvakayugādīni tāni asadisatejāni. Imāni cadasabalānīti etāni ca sārīradasabalāni guṇadhāraṇo dehoti chaasādhāraṇañāṇādiguṇadharo ayaṃ deho ca. Tamantarahissantīti sabbāni etāni vuttappakārāni antaradhāyissanti vinassissanti. Nanu rittā sabbasaṅkhārāti ettha nanūti ayaṃ anumatiatthe nipāto. Rittāti niccasāradhuvasārarahitattā tucchā, sabbameva pana saṅkhataṃ khayadhammaṃ vayadhammaṃ virāgadhammaṃ nirodhadhammaṃ hutvā abhāvato aniccaṃ, uppādādipaṭipīḷitattā dukkhaṃ, avasavattanato anattā. Tasmā saṅkhāresu lakkhaṇattayaṃ āropetvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā amatamasaṅkhataṃ accutaṃ nibbānaṃ adhigacchatha. Ayaṃ vo amhākaṃ anusāsanī idaṃ amhākaṃ sāsanaṃ appamādena sampādethāti. Desanāpariyosāne kira devatānaṃ koṭisatasahassassa anupādāya āsavehi cittāni vimucciṃsu. Sesamaggaphalesu patiṭṭhitā pana gaṇanapathaṃ vītivattā ahesuṃ.
ఏవం భగవా కప్పనామజాతిఆదివవత్థితం సకలమ్పి బుద్ధవంసం ఆకాసే రతనచఙ్కమే చఙ్కమన్తోవ కథేత్వా ఞాతిజనం వన్దాపేత్వా ఆకాసతో ఓతరిత్వా పఞ్ఞత్తవరబుద్ధాసనే నిసీది. ఏవం నిసిన్నే పన భగవతి లోకనాథే సిఖాప్పత్తో ఞాతిసమాగమో అహోసి. సబ్బే ఏకగ్గచిత్తా నిసీదింసు . తతో మహామేఘో పోక్ఖరవస్సం వస్సి. తఙ్ఖణే ఉదకం హేట్ఠా విరవన్తం గచ్ఛతి. తేమేతుకామోవ తేమేతి, అతేమితుకామస్స సరీరే ఏకబిన్దుమత్తమ్పి న పతతి. తం దిస్వా సబ్బే అచ్ఛరియబ్భుతచిత్తజాతా హుత్వా – ‘‘అహో అచ్ఛరియం, అహో అబ్భుత’’న్తి కథం సముట్ఠాపేసుం. తం సుత్వా సత్థా – ‘‘న ఇదానేవ మయ్హం ఞాతిసమాగమే పోక్ఖరవస్సం వస్సి, అతీతేపి వస్సీ’’తి ఇమిస్సా అట్ఠుప్పత్తియా వేస్సన్తరజాతకం (జా॰ ౨.౨౨.౧౬౫౫ ఆదయో) కథేసి. సా ధమ్మదేసనా సాత్థికా జాతా. తతో భగవా ఉట్ఠాయాసనా విహారం పావిసి.
Evaṃ bhagavā kappanāmajātiādivavatthitaṃ sakalampi buddhavaṃsaṃ ākāse ratanacaṅkame caṅkamantova kathetvā ñātijanaṃ vandāpetvā ākāsato otaritvā paññattavarabuddhāsane nisīdi. Evaṃ nisinne pana bhagavati lokanāthe sikhāppatto ñātisamāgamo ahosi. Sabbe ekaggacittā nisīdiṃsu . Tato mahāmegho pokkharavassaṃ vassi. Taṅkhaṇe udakaṃ heṭṭhā viravantaṃ gacchati. Temetukāmova temeti, atemitukāmassa sarīre ekabindumattampi na patati. Taṃ disvā sabbe acchariyabbhutacittajātā hutvā – ‘‘aho acchariyaṃ, aho abbhuta’’nti kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ. Taṃ sutvā satthā – ‘‘na idāneva mayhaṃ ñātisamāgame pokkharavassaṃ vassi, atītepi vassī’’ti imissā aṭṭhuppattiyā vessantarajātakaṃ (jā. 2.22.1655 ādayo) kathesi. Sā dhammadesanā sātthikā jātā. Tato bhagavā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ pāvisi.
ఇతి మధురత్థవిలాసినియా బుద్ధవంసట్ఠకథాయ
Iti madhuratthavilāsiniyā buddhavaṃsaṭṭhakathāya
గోతమబుద్ధవంసవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Gotamabuddhavaṃsavaṇṇanā niṭṭhitā.
నిట్ఠితో పఞ్చవీసతిమో బుద్ధవంసో.
Niṭṭhito pañcavīsatimo buddhavaṃso.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / బుద్ధవంసపాళి • Buddhavaṃsapāḷi / ౨౭. గోతమబుద్ధవంసో • 27. Gotamabuddhavaṃso