Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ពុទ្ធវំស-អដ្ឋកថា • Buddhavaṃsa-aṭṭhakathā

    ២៧. គោតមពុទ្ធវំសវណ្ណនា

    27. Gotamabuddhavaṃsavaṇṇanā

    ទូរេនិទានកថា

    Dūrenidānakathā

    ‘‘ឥទានិ យស្មា អម្ហាកំ, ពុទ្ធវំសស្ស វណ្ណនា;

    ‘‘Idāni yasmā amhākaṃ, buddhavaṃsassa vaṇṇanā;

    អនុក្កមេន សម្បត្តា, តស្មាយំ តស្ស វណ្ណនា’’។

    Anukkamena sampattā, tasmāyaṃ tassa vaṇṇanā’’.

    តត្ថ អម្ហាកំ ពោធិសត្តោ ទីបង្ករាទីនំ ចតុវីសតិយា ពុទ្ធានំ សន្តិកេ អធិការំ ករោន្តោ កប្បសតសហស្សាធិកានិ ចត្តារិ អសង្ខ្យេយ្យានិ អាគតោ។ កស្សបស្ស បន ភគវតោ ឱរភាគេ ឋបេត្វា ឥមំ សម្មាសម្ពុទ្ធំ អញ្ញោ ពុទ្ធោ នាម នត្ថិ។ ឥតិ ទីបង្ករាទីនំ ចតុវីសតិយា ពុទ្ធានំ សន្តិកេ លទ្ធព្យាករណោ បន ពោធិសត្តោ យេនេន –

    Tattha amhākaṃ bodhisatto dīpaṅkarādīnaṃ catuvīsatiyā buddhānaṃ santike adhikāraṃ karonto kappasatasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni āgato. Kassapassa pana bhagavato orabhāge ṭhapetvā imaṃ sammāsambuddhaṃ añño buddho nāma natthi. Iti dīpaṅkarādīnaṃ catuvīsatiyā buddhānaṃ santike laddhabyākaraṇo pana bodhisatto yenena –

    ‘‘មនុស្សត្តំ លិង្គសម្បត្តិ, ហេតុ សត្ថារទស្សនំ;

    ‘‘Manussattaṃ liṅgasampatti, hetu satthāradassanaṃ;

    បព្ពជ្ជា គុណសម្បត្តិ, អធិការោ ច ឆន្ទតា;

    Pabbajjā guṇasampatti, adhikāro ca chandatā;

    អដ្ឋធម្មសមោធានា, អភិនីហារោ សមិជ្ឈតី’’តិ។ (ពុ. វំ. ២.៥៩) –

    Aṭṭhadhammasamodhānā, abhinīhāro samijjhatī’’ti. (bu. vaṃ. 2.59) –

    ឥមេ អដ្ឋ ធម្មេ សមោធានេត្វា ទីបង្ករបាទមូលេ កតាភិនីហារេន ‘‘ហន្ទ, ពុទ្ធករេ ធម្មេ, វិចិនាមិ ឥតោ ចិតោ’’តិ ឧស្សាហំ កត្វា ‘‘វិចិនន្តោ តទាទក្ខិំ, បឋមំ ទានបារមិ’’ន្តិ ទានបារមិតាទយោ ពុទ្ធការកធម្មា ទិដ្ឋា, តេ បូរេន្តោ យាវ វេស្សន្តរត្តភាវា អាគមិ, អាគច្ឆន្តោ ច យេ តេ កតាភិនីហារានំ ពោធិសត្តានំ អានិសំសា សំវណ្ណិតា –

    Ime aṭṭha dhamme samodhānetvā dīpaṅkarapādamūle katābhinīhārena ‘‘handa, buddhakare dhamme, vicināmi ito cito’’ti ussāhaṃ katvā ‘‘vicinanto tadādakkhiṃ, paṭhamaṃ dānapārami’’nti dānapāramitādayo buddhakārakadhammā diṭṭhā, te pūrento yāva vessantarattabhāvā āgami, āgacchanto ca ye te katābhinīhārānaṃ bodhisattānaṃ ānisaṃsā saṃvaṇṇitā –

    ‘‘ឯវំ សព្ពង្គសម្បន្នា, ពោធិយា និយតា នរា;

    ‘‘Evaṃ sabbaṅgasampannā, bodhiyā niyatā narā;

    សំសរំ ទីឃមទ្ធានំ, កប្បកោដិសតេហិបិ។

    Saṃsaraṃ dīghamaddhānaṃ, kappakoṭisatehipi.

    ‘‘អវីចិម្ហិ នុប្បជ្ជន្តិ, តថា លោកន្តរេសុ ច;

    ‘‘Avīcimhi nuppajjanti, tathā lokantaresu ca;

    និជ្ឈាមតណ្ហា ខុប្បិបាសា, ន ហោន្តិ កាឡកញ្ជិកា។

    Nijjhāmataṇhā khuppipāsā, na honti kāḷakañjikā.

    ‘‘ន ហោន្តិ ខុទ្ទកា បាណា, ឧប្បជ្ជន្តាបិ ទុគ្គតិំ;

    ‘‘Na honti khuddakā pāṇā, uppajjantāpi duggatiṃ;

    ជាយមានា មនុស្សេសុ, ជច្ចន្ធា ន ភវន្តិ តេ។

    Jāyamānā manussesu, jaccandhā na bhavanti te.

    ‘‘សោតវេកល្លតា នត្ថិ, ន ភវន្តិ មូគបក្ខិកា;

    ‘‘Sotavekallatā natthi, na bhavanti mūgapakkhikā;

    ឥត្ថិភាវំ ន គច្ឆន្តិ, ឧភតោព្យញ្ជនបណ្ឌកា។

    Itthibhāvaṃ na gacchanti, ubhatobyañjanapaṇḍakā.

    ‘‘ន ភវន្តិ បរិយាបន្នា, ពោធិយា និយតា នរា;

    ‘‘Na bhavanti pariyāpannā, bodhiyā niyatā narā;

    មុត្តា អានន្តរិកេហិ, សព្ពត្ថ សុទ្ធគោចរា។

    Muttā ānantarikehi, sabbattha suddhagocarā.

    ‘‘មិច្ឆាទិដ្ឋិំ ន សេវន្តិ, កម្មកិរិយទស្សនា;

    ‘‘Micchādiṭṭhiṃ na sevanti, kammakiriyadassanā;

    វសមានាបិ សគ្គេសុ, អសញ្ញំ នូបបជ្ជរេ។

    Vasamānāpi saggesu, asaññaṃ nūpapajjare.

    ‘‘សុទ្ធាវាសេសុ ទេវេសុ, ហេតុ នាម ន វិជ្ជតិ;

    ‘‘Suddhāvāsesu devesu, hetu nāma na vijjati;

    នេក្ខម្មនិន្នា សប្បុរិសា, វិសំយុត្តា ភវាភវេ;

    Nekkhammaninnā sappurisā, visaṃyuttā bhavābhave;

    ចរន្តិ លោកត្ថចរិយាយោ, បូរេន្តិ សព្ពបារមី’’តិ។ (ធ. ស. អដ្ឋ. និទានកថា; អប. អដ្ឋ. ១.ទូរេនិទានកថា; ជា. អដ្ឋ. ១.ទូរេនិទានកថា; ចរិយា. អដ្ឋ. បកិណ្ណកកថា);

    Caranti lokatthacariyāyo, pūrenti sabbapāramī’’ti. (dha. sa. aṭṭha. nidānakathā; apa. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā; jā. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā; cariyā. aṭṭha. pakiṇṇakakathā);

    តេ អានិសំសេ អធិគន្ត្វាវ អាគតោ។ ឯវំ អាគច្ឆន្តោ វេស្សន្តរត្តភាវេ ឋិតោ –

    Te ānisaṃse adhigantvāva āgato. Evaṃ āgacchanto vessantarattabhāve ṭhito –

    ‘‘អចេតនាយំ បថវី, អវិញ្ញាយ សុខំ ទុខំ;

    ‘‘Acetanāyaṃ pathavī, aviññāya sukhaṃ dukhaṃ;

    សាបិ ទានពលា មយ្ហំ, សត្តក្ខត្តុំ បកម្បថា’’តិ។ (ចរិយា. ១.១២៤) –

    Sāpi dānabalā mayhaṃ, sattakkhattuṃ pakampathā’’ti. (cariyā. 1.124) –

    ឯវំ មហាបថវិកម្បនាទីនិ មហាបុញ្ញានិ កត្វា អាយុបរិយោសានេ តតោ ចវិត្វា តុសិតបុរេ និព្ពត្តិ។

    Evaṃ mahāpathavikampanādīni mahāpuññāni katvā āyupariyosāne tato cavitvā tusitapure nibbatti.

    អវិទូរេនិទានកថា

    Avidūrenidānakathā

    តុសិតបុរេ វសមានេយេវ បន ពោធិសត្តេ ពុទ្ធកោលាហលំ នាម ឧទបាទិ។ លោកស្មិញ្ហិ តីណិ កោលាហលានិ ឧប្បជ្ជន្តិ។ សេយ្យថិទំ – កប្បកោលាហលំ, ពុទ្ធកោលាហលំ, ចក្កវត្តិកោលាហលន្តិ។ តត្ថ ‘‘វស្សសតសហស្សស្ស អច្ចយេន កប្បុដ្ឋានំ ភវិស្សតី’’តិ លោកព្យូហា នាម កាមាវចរទេវា មុត្តសិរា វិកិណ្ណកេសា រុទមុខា អស្សូនិ ហត្ថេហិ បុញ្ឆមានា រត្តវត្ថនិវត្ថា អតិវិយ វិរូបវេសធារិនោ ហុត្វា មនុស្សបថេ វិចរន្តា ឯវំ អារោចេន្តិ – ‘‘មារិសា, មារិសា, ឥតោ វស្សសតសហស្សស្ស អច្ចយេន កប្បុដ្ឋានំ ភវិស្សតិ, អយំ លោកោ វិនស្សិស្សតិ, មហាសមុទ្ទោបិ ឧស្សុស្សិស្សតិ, អយញ្ច មហាបថវី សិនេរុ ច បព្ពតរាជា ឧឌ្ឌយ្ហិស្សន្តិ វិនស្សិស្សន្តិ, យាវ ព្រហ្មលោកា លោកវិនាសោ ភវិស្សតិ, មេត្តំ, មារិសា, ភាវេថ, ករុណំ មុទិតំ ឧបេក្ខំ, មារិសា, ភាវេថ, មាតរំ បិតរំ ឧបដ្ឋហថ, កុលេ ជេដ្ឋាបចាយិនោ ហោថា’’តិ។ ឥទំ កប្បកោលាហលំ នាម។

    Tusitapure vasamāneyeva pana bodhisatte buddhakolāhalaṃ nāma udapādi. Lokasmiñhi tīṇi kolāhalāni uppajjanti. Seyyathidaṃ – kappakolāhalaṃ, buddhakolāhalaṃ, cakkavattikolāhalanti. Tattha ‘‘vassasatasahassassa accayena kappuṭṭhānaṃ bhavissatī’’ti lokabyūhā nāma kāmāvacaradevā muttasirā vikiṇṇakesā rudamukhā assūni hatthehi puñchamānā rattavatthanivatthā ativiya virūpavesadhārino hutvā manussapathe vicarantā evaṃ ārocenti – ‘‘mārisā, mārisā, ito vassasatasahassassa accayena kappuṭṭhānaṃ bhavissati, ayaṃ loko vinassissati, mahāsamuddopi ussussissati, ayañca mahāpathavī sineru ca pabbatarājā uḍḍayhissanti vinassissanti, yāva brahmalokā lokavināso bhavissati, mettaṃ, mārisā, bhāvetha, karuṇaṃ muditaṃ upekkhaṃ, mārisā, bhāvetha, mātaraṃ pitaraṃ upaṭṭhahatha, kule jeṭṭhāpacāyino hothā’’ti. Idaṃ kappakolāhalaṃ nāma.

    ‘‘វស្សសហស្សស្ស អច្ចយេន បន សព្ពញ្ញុពុទ្ធោ លោកេ ឧបជ្ជិស្សតី’’តិ លោកបាលទេវតា – ‘‘ឥតោ, មារិសា, វស្សសហស្សស្ស អច្ចយេន ពុទ្ធោ លោកេ ឧប្បជ្ជិស្សតី’’តិ ឧគ្ឃោសេន្តិយោ អាហិណ្ឌន្តិ។ ឥទំ ពុទ្ធកោលាហលំ នាម។

    ‘‘Vassasahassassa accayena pana sabbaññubuddho loke upajjissatī’’ti lokapāladevatā – ‘‘ito, mārisā, vassasahassassa accayena buddho loke uppajjissatī’’ti ugghosentiyo āhiṇḍanti. Idaṃ buddhakolāhalaṃ nāma.

    ‘‘វស្សសតស្ស អច្ចយេន ចក្កវត្តិរាជា ឧប្បជ្ជិស្សតី’’តិ ទេវតា – ‘‘ឥតោ, មារិសា, វស្សសតស្ស អច្ចយេន ចក្កវត្តិរាជា ឧប្បជ្ជិស្សតី’’តិ ឧគ្ឃោសេន្តិយោ អាហិណ្ឌន្តិ។ ឥទំ ចក្កវត្តិកោលាហលំ នាម (ខុ. បា. អដ្ឋ. ៥.មង្គលបញ្ហសមុដ្ឋានកថា; អប. អដ្ឋ. ១.អវិទូរេនិទានកថា; ជា. អដ្ឋ. ១.អវិទូរេនិទានកថា)។

    ‘‘Vassasatassa accayena cakkavattirājā uppajjissatī’’ti devatā – ‘‘ito, mārisā, vassasatassa accayena cakkavattirājā uppajjissatī’’ti ugghosentiyo āhiṇḍanti. Idaṃ cakkavattikolāhalaṃ nāma (khu. pā. aṭṭha. 5.maṅgalapañhasamuṭṭhānakathā; apa. aṭṭha. 1.avidūrenidānakathā; jā. aṭṭha. 1.avidūrenidānakathā).

    តេសុ ពុទ្ធកោលាហលសទ្ទំ សុត្វា សកលទសសហស្សចក្កវាឡទេវតា ឯកតោ សន្និបតិត្វា – ‘‘អសុកោ នាម សត្តោ ពុទ្ធោ ភវិស្សតី’’តិ ញត្វា ឧបសង្កមិត្វា អាយាចន្តិ, អាយាចមានា ច តស្ស បុព្ពនិមិត្តេសុ ឧប្បន្នេសុ អាយាចន្តិ។ តទា បន សព្ពាបិ តា ឯកេកចក្កវាឡេ ចតុមហារាជ-សក្ក-សុយាម-សន្តុសិត-សុនិម្មិត-វសវត្តិ-មហាព្រហ្មេហិ សទ្ធិំ ឯកចក្កវាឡេ សន្និបតិត្វា តុសិតភវនេ ឧប្បន្នចុតិនិមិត្តស្ស ពោធិសត្តស្ស សន្តិកំ គន្ត្វា – ‘‘មារិស, តុម្ហេហិ ទស បារមិយោ បូរិតា, បូរេន្តេហិ ច ន សក្កព្រហ្មសម្បត្តិអាទិកំ សម្បត្តិំ បត្ថេន្តេហិ បូរិតា, លោកនិត្ថរណត្ថាយ បន វោ សព្ពញ្ញុតំ បត្ថេន្តេហិ បរិបូរិតា ពុទ្ធត្តាយ –

    Tesu buddhakolāhalasaddaṃ sutvā sakaladasasahassacakkavāḷadevatā ekato sannipatitvā – ‘‘asuko nāma satto buddho bhavissatī’’ti ñatvā upasaṅkamitvā āyācanti, āyācamānā ca tassa pubbanimittesu uppannesu āyācanti. Tadā pana sabbāpi tā ekekacakkavāḷe catumahārāja-sakka-suyāma-santusita-sunimmita-vasavatti-mahābrahmehi saddhiṃ ekacakkavāḷe sannipatitvā tusitabhavane uppannacutinimittassa bodhisattassa santikaṃ gantvā – ‘‘mārisa, tumhehi dasa pāramiyo pūritā, pūrentehi ca na sakkabrahmasampattiādikaṃ sampattiṃ patthentehi pūritā, lokanittharaṇatthāya pana vo sabbaññutaṃ patthentehi paripūritā buddhattāya –

    ‘‘កាលោ ខោ តេ មហាវីរ, ឧប្បជ្ជ មាតុកុច្ឆិយំ;

    ‘‘Kālo kho te mahāvīra, uppajja mātukucchiyaṃ;

    សទេវកំ តារយន្តោ, ពុជ្ឈស្សុ អមតំ បទ’’ន្តិ។ (ពុ. វំ. ១.៦៧) –

    Sadevakaṃ tārayanto, bujjhassu amataṃ pada’’nti. (bu. vaṃ. 1.67) –

    យាចិំសុ។

    Yāciṃsu.

    អថ មហាសត្តោ ទេវតាហិ ឯវំ អាយាចិយមានោ ទេវតានំ បដិញ្ញំ អទត្វាវ កាល-ទីប-ទេស-កុល-ជនេត្តិអាយុបរិច្ឆេទវសេន បញ្ច មហាវិលោកនានិ វិលោកេសិ។ តត្ថ ‘‘កាលោ នុ ខោ, ន កាលោ’’តិ បឋមំ កាលំ វិលោកេសិ។ តត្ថ វស្សសតសហស្សតោ ឧទ្ធំ វឌ្ឍិតអាយុកាលោ កាលោ នាម ន ហោតិ។ កស្មា? តទា ហិ សត្តានំ ជាតិជរាមរណានិ ន បញ្ញាយន្តិ, ពុទ្ធានញ្ច ធម្មទេសនា តិលក្ខណមុត្តា នាម នត្ថិ, តេសំ ‘‘អនិច្ចំ ទុក្ខមនត្តា’’តិ កថេន្តានំ ‘‘កិំ នាមេតំ កថេន្តី’’តិ នេវ សោតព្ពំ ន សទ្ធាតព្ពំ មញ្ញន្តិ, តតោ អភិសមយោ ន ហោតិ, តស្មិំ អសតិ អនិយ្យានិកំ សាសនំ ហោតិ។ តស្មា សោ អកាលោ។ វស្សសតតោ ឩនអាយុកាលោបិ កាលោ ន ហោតិ។ កស្មា? តទា សត្តា ឧស្សន្នកិលេសា ហោន្តិ, ឧស្សន្នកិលេសានញ្ច ទិន្នោវាទោ ឱវាទដ្ឋានេ ន តិដ្ឋតិ, ឧទកេ ទណ្ឌរាជិ វិយ ខិប្បំ វិគច្ឆតិ។ តស្មា សោបិ អកាលោ។ វស្សសតសហស្សតោ បន បដ្ឋាយ ហេដ្ឋា វស្សសតតោ បដ្ឋាយ ឧទ្ធំ អាយុកាលោ កាលោ នាម។ តទា បន វស្សសតកាលោ អហោសិ។ អថ មហាសត្តោ ‘‘និព្ពត្តិតព្ពកាលោ’’តិ កាលំ បស្សិ។

    Atha mahāsatto devatāhi evaṃ āyāciyamāno devatānaṃ paṭiññaṃ adatvāva kāla-dīpa-desa-kula-janettiāyuparicchedavasena pañca mahāvilokanāni vilokesi. Tattha ‘‘kālo nu kho, na kālo’’ti paṭhamaṃ kālaṃ vilokesi. Tattha vassasatasahassato uddhaṃ vaḍḍhitaāyukālo kālo nāma na hoti. Kasmā? Tadā hi sattānaṃ jātijarāmaraṇāni na paññāyanti, buddhānañca dhammadesanā tilakkhaṇamuttā nāma natthi, tesaṃ ‘‘aniccaṃ dukkhamanattā’’ti kathentānaṃ ‘‘kiṃ nāmetaṃ kathentī’’ti neva sotabbaṃ na saddhātabbaṃ maññanti, tato abhisamayo na hoti, tasmiṃ asati aniyyānikaṃ sāsanaṃ hoti. Tasmā so akālo. Vassasatato ūnaāyukālopi kālo na hoti. Kasmā? Tadā sattā ussannakilesā honti, ussannakilesānañca dinnovādo ovādaṭṭhāne na tiṭṭhati, udake daṇḍarāji viya khippaṃ vigacchati. Tasmā sopi akālo. Vassasatasahassato pana paṭṭhāya heṭṭhā vassasatato paṭṭhāya uddhaṃ āyukālo kālo nāma. Tadā pana vassasatakālo ahosi. Atha mahāsatto ‘‘nibbattitabbakālo’’ti kālaṃ passi.

    តតោ ទីបំ ឱលោកេន្តោ សបរិវារេ ចត្តារោ មហាទីបេ ឱលោកេត្វា – ‘‘តីសុ ទីបេសុ ពុទ្ធា ន និព្ពត្តន្តិ, ជម្ពុទីបេយេវ និព្ពត្តន្តី’’តិ ទីបំ បស្សិ។

    Tato dīpaṃ olokento saparivāre cattāro mahādīpe oloketvā – ‘‘tīsu dīpesu buddhā na nibbattanti, jambudīpeyeva nibbattantī’’ti dīpaṃ passi.

    តតោ ‘‘ជម្ពុទីបោ នាម មហា, ទសយោជនសហស្សបរិមាណោ។ កតរស្មិំ នុ ខោ បទេសេ ពុទ្ធា និព្ពត្តន្តី’’តិ ឱកាសំ ឱលោកេន្តោ មជ្ឈិមទេសំ បស្សិ។ ‘‘កបិលវត្ថុ នាម នគរំ, តត្ថ មយា និព្ពត្តិតព្ព’’ន្តិ និដ្ឋមគមាសិ។

    Tato ‘‘jambudīpo nāma mahā, dasayojanasahassaparimāṇo. Katarasmiṃ nu kho padese buddhā nibbattantī’’ti okāsaṃ olokento majjhimadesaṃ passi. ‘‘Kapilavatthu nāma nagaraṃ, tattha mayā nibbattitabba’’nti niṭṭhamagamāsi.

    តតោ កុលំ វិលោកេន្តោ – ‘‘ពុទ្ធា នាម វេស្សកុលេ វា សុទ្ទកុលេ វា ន និព្ពត្តន្តិ។ លោកសម្មតេ បន ខត្តិយកុលេ វា ព្រាហ្មណកុលេ វា និព្ពត្តន្តិ, ឯតរហិ ខត្តិយកុលំ លោកសម្មតំ, តត្ថ និព្ពត្តិស្សាមិ សុទ្ធោទនោ នាម រាជា បិតា មេ ភវិស្សតី’’តិ កុលំ បស្សិ។

    Tato kulaṃ vilokento – ‘‘buddhā nāma vessakule vā suddakule vā na nibbattanti. Lokasammate pana khattiyakule vā brāhmaṇakule vā nibbattanti, etarahi khattiyakulaṃ lokasammataṃ, tattha nibbattissāmi suddhodano nāma rājā pitā me bhavissatī’’ti kulaṃ passi.

    តតោ មាតរំ វិលោកេន្តោ – ‘‘ពុទ្ធមាតា នាម លោលា សុរាធុត្តា ន ហោតិ, កប្បសតសហស្សំ បន បូរិតបារមី ជាតិតោ បដ្ឋាយ អខណ្ឌបញ្ចសីលាយេវ ហោតិ។ អយញ្ច មហាមាយា នាម ទេវី ឯទិសី, អយំ មេ មាតា ភវិស្សតិ, កិត្តកំ បនស្សា អាយូតិ, ទសន្នំ មាសានំ ឧបរិ សត្ត ទិវសានី’’តិ បស្សិ។

    Tato mātaraṃ vilokento – ‘‘buddhamātā nāma lolā surādhuttā na hoti, kappasatasahassaṃ pana pūritapāramī jātito paṭṭhāya akhaṇḍapañcasīlāyeva hoti. Ayañca mahāmāyā nāma devī edisī, ayaṃ me mātā bhavissati, kittakaṃ panassā āyūti, dasannaṃ māsānaṃ upari satta divasānī’’ti passi.

    ឥតិ ឥមំ បញ្ចវិធំ មហាវិលោកនំ វិលោកេត្វា – ‘‘កាលោ មេ, មារិសា, ពុទ្ធភាវាយា’’តិ ទេវានំ បដិញ្ញំ ទត្វា – ‘‘គច្ឆថ តុម្ហេ’’តិ តា ទេវតា ឧយ្យោជេត្វា តុសិតទេវតាហិ បរិវុតោ តុសិតបុរេ នន្ទនវនំ បាវិសិ។ សព្ពទេវលោកេសុ ហិ នន្ទនវនំ អត្ថិយេវ។ តត្រ នំ ទេវតា – ‘‘ឥតោ ចុតោ សុគតិំ គច្ឆា’’តិ បុព្ពេ កតកុសលកម្មោកាសំ សារយមានា វិចរន្តិ។ សោ ឯវំ តាហិ ទេវតាហិ កុសលំ សារយមានាហិ បរិវុតោ តត្រ វិចរន្តោវ ចវិត្វា មហាមាយាយ ទេវិយា កុច្ឆិស្មិំ ឧត្តរាសាឡ្ហនក្ខត្តេន បដិសន្ធិំ គណ្ហិ។ មហាបុរិសស្ស បន មាតុ កុច្ឆិស្មិំ បដិសន្ធិគ្គណ្ហនក្ខណេ ឯកប្បហារេនេវ សកលទសសហស្សិលោកធាតុ សង្កម្បិ។ ទ្វត្តិំស បុព្ពនិមិត្តានិ បាតុរហេសុំ។

    Iti imaṃ pañcavidhaṃ mahāvilokanaṃ viloketvā – ‘‘kālo me, mārisā, buddhabhāvāyā’’ti devānaṃ paṭiññaṃ datvā – ‘‘gacchatha tumhe’’ti tā devatā uyyojetvā tusitadevatāhi parivuto tusitapure nandanavanaṃ pāvisi. Sabbadevalokesu hi nandanavanaṃ atthiyeva. Tatra naṃ devatā – ‘‘ito cuto sugatiṃ gacchā’’ti pubbe katakusalakammokāsaṃ sārayamānā vicaranti. So evaṃ tāhi devatāhi kusalaṃ sārayamānāhi parivuto tatra vicarantova cavitvā mahāmāyāya deviyā kucchismiṃ uttarāsāḷhanakkhattena paṭisandhiṃ gaṇhi. Mahāpurisassa pana mātu kucchismiṃ paṭisandhiggaṇhanakkhaṇe ekappahāreneva sakaladasasahassilokadhātu saṅkampi. Dvattiṃsa pubbanimittāni pāturahesuṃ.

    ឯវំ គហិតបដិសន្ធិកស្ស ពោធិសត្តស្ស ចេវ ពោធិសត្តមាតុយា ច ឧបទ្ទវនិវារណត្ថំ ខគ្គហត្ថា ចត្តារោ ទេវបុត្តា អារក្ខំ គណ្ហិំសុ។ ពោធិសត្តស្ស មាតុ បុរិសេសុ រាគចិត្តំ នុប្បជ្ជិ, លាភគ្គយសគ្គប្បត្តា ច សា អហោសិ សុខិនី អកិលន្តកាយា។ ពោធិសត្តញ្ច អត្តនោ កុច្ឆិគតំ វិប្បសន្នេ មណិរតនេ អាវុតបណ្ឌុសុត្តំ វិយ បស្សតិ។ យស្មា ពោធិសត្តេន វសិតកុច្ឆិ នាម ចេតិយគព្ភសទិសា ហោតិ, ន សក្កា អញ្ញេន សត្តេន អាវសិតុំ វា បរិភុញ្ជិតុំ វា, តស្មា ពោធិសត្តមាតា សត្តាហជាតេ ពោធិសត្តេ កាលំ កត្វា តុសិតបុរេ និព្ពត្តិ។ យថា បន អញ្ញា ឥត្ថិយោ ទស មាសេ អប្បត្វាបិ អតិក្កមិត្វាបិ និសិន្នាបិ និបន្នាបិ វិជាយន្តិ, ន ឯវំ ពោធិសត្តមាតា។ ពោធិសត្តមាតា បន ពោធិសត្តំ ទស មាសេ កុច្ឆិនា បរិហរិត្វា ឋិតាវ វិជាយតិ។ អយំ ពោធិសត្តមាតុ ធម្មតា។

    Evaṃ gahitapaṭisandhikassa bodhisattassa ceva bodhisattamātuyā ca upaddavanivāraṇatthaṃ khaggahatthā cattāro devaputtā ārakkhaṃ gaṇhiṃsu. Bodhisattassa mātu purisesu rāgacittaṃ nuppajji, lābhaggayasaggappattā ca sā ahosi sukhinī akilantakāyā. Bodhisattañca attano kucchigataṃ vippasanne maṇiratane āvutapaṇḍusuttaṃ viya passati. Yasmā bodhisattena vasitakucchi nāma cetiyagabbhasadisā hoti, na sakkā aññena sattena āvasituṃ vā paribhuñjituṃ vā, tasmā bodhisattamātā sattāhajāte bodhisatte kālaṃ katvā tusitapure nibbatti. Yathā pana aññā itthiyo dasa māse appatvāpi atikkamitvāpi nisinnāpi nipannāpi vijāyanti, na evaṃ bodhisattamātā. Bodhisattamātā pana bodhisattaṃ dasa māse kucchinā pariharitvā ṭhitāva vijāyati. Ayaṃ bodhisattamātu dhammatā.

    មហាមាយាបិ ទេវី ទស មាសេ កុច្ឆិនា ពោធិសត្តំ បរិហរិត្វា បរិបុណ្ណគព្ភា ញាតិឃរំ គន្តុកាមា សុទ្ធោទនមហារាជស្ស អារោចេសិ – ‘‘ឥច្ឆាមហំ, មហារាជ, ទេវទហនគរំ គន្តុ’’ន្តិ។ រាជា ‘‘សាធូ’’តិ សម្បដិច្ឆិត្វា កបិលវត្ថុតោ យាវ ទេវទហនគរា អញ្ជសំ សមំ ការេត្វា កទលិបុណ្ណឃដកមុកធជបដាកាទីហិ អលង្ការាបេត្វា នវកនកសិវិកាយ និសីទាបេត្វា មហតិយា វិភូតិយា មហតា បរិវារេន បេសេសិ។ ទ្វិន្នំ បន នគរានំ អន្តរេ ឧភយនគរវាសីនំ បរិភោគារហំ លុម្ពិនីវនំ នាម មង្គលសាលវនំ អត្ថិ, តំ តស្មិំ សមយេ មូលតោ យាវ អគ្គសាខា សព្ពំ ឯកផាលិផុល្លំ អហោសិ។ សាខន្តរេហិ ចេវ បុប្ផន្តរេហិ ច បរមរតិករមធុរមនោរមវិរុតាហិ មទមុទិតាហិ អនុភុត្តបញ្ចរាហិ បរភតមធុករវធូហិ ឧបគីយមានសុរនន្ទននន្ទនវនសទិសសោភំ វនំ ទិស្វា ទេវិយា សាលវនកីឡមនុភវិតុំ ចិត្តមុប្បជ្ជិ (អប. អដ្ឋ. ១.អវិទូរេនិទានកថា; ជា. អដ្ឋ. ១.អវិទូរេនិទានកថា)។

    Mahāmāyāpi devī dasa māse kucchinā bodhisattaṃ pariharitvā paripuṇṇagabbhā ñātigharaṃ gantukāmā suddhodanamahārājassa ārocesi – ‘‘icchāmahaṃ, mahārāja, devadahanagaraṃ gantu’’nti. Rājā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā kapilavatthuto yāva devadahanagarā añjasaṃ samaṃ kāretvā kadalipuṇṇaghaṭakamukadhajapaṭākādīhi alaṅkārāpetvā navakanakasivikāya nisīdāpetvā mahatiyā vibhūtiyā mahatā parivārena pesesi. Dvinnaṃ pana nagarānaṃ antare ubhayanagaravāsīnaṃ paribhogārahaṃ lumbinīvanaṃ nāma maṅgalasālavanaṃ atthi, taṃ tasmiṃ samaye mūlato yāva aggasākhā sabbaṃ ekaphāliphullaṃ ahosi. Sākhantarehi ceva pupphantarehi ca paramaratikaramadhuramanoramavirutāhi madamuditāhi anubhuttapañcarāhi parabhatamadhukaravadhūhi upagīyamānasuranandananandanavanasadisasobhaṃ vanaṃ disvā deviyā sālavanakīḷamanubhavituṃ cittamuppajji (apa. aṭṭha. 1.avidūrenidānakathā; jā. aṭṭha. 1.avidūrenidānakathā).

    ‘‘វិភូសិតា ពាលជនាតិចាលិនី, វិភូសិតង្គី វនិតេវ មាលិនី;

    ‘‘Vibhūsitā bālajanāticālinī, vibhūsitaṅgī vaniteva mālinī;

    សទា ជនានំ នយនាលិមាលិនី, វិលុម្បិនីវាតិវិរោចិ លុម្ពិនី’’។

    Sadā janānaṃ nayanālimālinī, vilumpinīvātiviroci lumbinī’’.

    អមច្ចា រញ្ញោ អារោចេត្វា ទេវិំ គហេត្វា តំ លុម្ពិនីវនំ បវិសិំសុ។ សា មង្គលសាលមូលំ គន្ត្វា តស្ស ឧជុសមវដ្ដក្ខន្ធស្ស បុប្ផផលបល្លវសមលង្កតស្ស យំ សាខំ គណ្ហិតុកាមា អហោសិ, សា សាលសាខា អពលា ជនហទយលោលា សយមេវ វិលម្ពមានា ហុត្វា តស្សា ករតលស្មិំ សមុបគតា។ អថ សា តំ សាលសាខំ តម្ពតុង្គនខុជ្ជលេន កមលទលវត្តិវដ្ដង្គុលិនា នវកនកកដវលយសោភិនា ទក្ខិណេន បរមរតិករេន ករេន អគ្គហេសិ។ សា តំ សាលសាខំ គហេត្វា ឋិតា អសិតជលធរវិវរគតា ពាលចន្ទលេខា វិយ ច អចិរដ្ឋិតិកា អច្ចិបភា វិយ ច នន្ទនវនជាតា ទេវី វិយ ច ទេវី វិរោចិត្ថ។ តាវទេវ ចស្សា កម្មជវាតា ចលិំសុ។ អថស្សា សាណិបាការំ បរិក្ខិបិត្វា មហាជនោ បដិក្កមិ។ សា សាលសាខំ គហេត្វា តិដ្ឋមានាយ ឯវ តស្សា គព្ភវុដ្ឋានំ អហោសិ។

    Amaccā rañño ārocetvā deviṃ gahetvā taṃ lumbinīvanaṃ pavisiṃsu. Sā maṅgalasālamūlaṃ gantvā tassa ujusamavaṭṭakkhandhassa pupphaphalapallavasamalaṅkatassa yaṃ sākhaṃ gaṇhitukāmā ahosi, sā sālasākhā abalā janahadayalolā sayameva vilambamānā hutvā tassā karatalasmiṃ samupagatā. Atha sā taṃ sālasākhaṃ tambatuṅganakhujjalena kamaladalavattivaṭṭaṅgulinā navakanakakaṭavalayasobhinā dakkhiṇena paramaratikarena karena aggahesi. Sā taṃ sālasākhaṃ gahetvā ṭhitā asitajaladharavivaragatā bālacandalekhā viya ca aciraṭṭhitikā accipabhā viya ca nandanavanajātā devī viya ca devī virocittha. Tāvadeva cassā kammajavātā caliṃsu. Athassā sāṇipākāraṃ parikkhipitvā mahājano paṭikkami. Sā sālasākhaṃ gahetvā tiṭṭhamānāya eva tassā gabbhavuṭṭhānaṃ ahosi.

    តង្ខណំយេវ ចត្តារោ វិសុទ្ធចិត្តា មហាព្រហ្មានោ សុវណ្ណជាលំ អាទាយ អាគន្ត្វា តេន សុវណ្ណជាលេន ពោធិសត្តំ សម្បដិច្ឆិត្វា មាតុ បុរតោ ឋបេត្វា – ‘‘អត្តមនា, ទេវិ, ហោហិ, មហេសក្ខោ តេ បុត្តោ ឧប្បន្នោ’’តិ អាហំសុ។ យថា បន អញ្ញេ សត្តា មាតុកុច្ឆិតោ និក្ខមន្តា បដិក្កូលេន អសុចិនា មក្ខិតា និក្ខមន្តិ, ន ឯវំ ពោធិសត្តោ។ ពោធិសត្តោ បន ទ្វេ ហត្ថេ ទ្វេ បាទេ បសារេត្វា ឋិតកោវ មាតុកុច្ឆិសម្ភវេន កេនចិ អសុចិនា អមក្ខិតោវ សុទ្ធោ វិសទោ កាសិកវត្ថេ និក្ខិត្តមណិរតនំ វិយ វិរោចមានោ មាតុកុច្ឆិតោ និក្ខមិ។ ឯវំ សន្តេបិ ពោធិសត្តស្ស ច ពោធិសត្តមាតុយា ច សក្ការត្ថំ អាកាសតោ ទ្វេ ឧទកធារា និក្ខមិត្វា ពោធិសត្តស្ស ច មាតុយា ច សរីរេ ឧតុំ គាហាបេសុំ។

    Taṅkhaṇaṃyeva cattāro visuddhacittā mahābrahmāno suvaṇṇajālaṃ ādāya āgantvā tena suvaṇṇajālena bodhisattaṃ sampaṭicchitvā mātu purato ṭhapetvā – ‘‘attamanā, devi, hohi, mahesakkho te putto uppanno’’ti āhaṃsu. Yathā pana aññe sattā mātukucchito nikkhamantā paṭikkūlena asucinā makkhitā nikkhamanti, na evaṃ bodhisatto. Bodhisatto pana dve hatthe dve pāde pasāretvā ṭhitakova mātukucchisambhavena kenaci asucinā amakkhitova suddho visado kāsikavatthe nikkhittamaṇiratanaṃ viya virocamāno mātukucchito nikkhami. Evaṃ santepi bodhisattassa ca bodhisattamātuyā ca sakkāratthaṃ ākāsato dve udakadhārā nikkhamitvā bodhisattassa ca mātuyā ca sarīre utuṃ gāhāpesuṃ.

    អថ នំ សុវណ្ណជាលេន បដិគ្គហេត្វា ឋិតានំ ព្រហ្មានំ ហត្ថតោ ចត្តារោ មហារាជានោ មង្គលសម្មតាយ សុខសម្ផស្សាយ អជិនប្បវេណិយា គណ្ហិំសុ, តេសំ ហត្ថតោ មនុស្សា ទុកូលចុម្ពដកេន គណ្ហិំសុ, មនុស្សានំ ហត្ថតោ មុច្ចិត្វា បថវិយំ បតិដ្ឋាយ បុរត្ថិមំ ទិសំ ឱលោកេសិ, អនេកានិ ចក្កវាឡសហស្សានិ ឯកង្គណានិ អហេសុំ។ តត្ថ ទេវមនុស្សា គន្ធបុប្ផមាលាទីហិ បូជយមានា – ‘‘មហាបុរិស, តុម្ហេហិ សទិសោ ឯត្ថ នត្ថិ, កុតោ ឧត្តរិតរោ’’តិ អាហំសុ។ ឯវំ ទស ទិសា អនុវិលោកេត្វា អត្តនា សទិសំ អទិស្វា ឧត្តរទិសាភិមុខោ សត្តបទវីតិហារេន អគមាសិ។ គច្ឆន្តោ ច បថវិយា ឯវ គតោ, នាកាសេន។ អចេលកោវ គតោ, ន សចេលកោ។ ទហរោវ គតោ, ន សោឡសវស្សុទ្ទេសិកោ។ មហាជនស្ស បន អាកាសេន គច្ឆន្តោ វិយ អលង្កតបដិយត្តោ វិយ ច សោឡសវស្សុទ្ទេសិកោ វិយ ច អហោសិ។ តតោ សត្តមេ បទេ ឋត្វា ‘‘អគ្គោហមស្មិ លោកស្សា’’តិអាទិកំ (ទី. និ. ២.៣១; ម. និ. ៣.២០៧) អាសភិំ វាចំ និច្ឆារេន្តោ សីហនាទំ នទិ។

    Atha naṃ suvaṇṇajālena paṭiggahetvā ṭhitānaṃ brahmānaṃ hatthato cattāro mahārājāno maṅgalasammatāya sukhasamphassāya ajinappaveṇiyā gaṇhiṃsu, tesaṃ hatthato manussā dukūlacumbaṭakena gaṇhiṃsu, manussānaṃ hatthato muccitvā pathaviyaṃ patiṭṭhāya puratthimaṃ disaṃ olokesi, anekāni cakkavāḷasahassāni ekaṅgaṇāni ahesuṃ. Tattha devamanussā gandhapupphamālādīhi pūjayamānā – ‘‘mahāpurisa, tumhehi sadiso ettha natthi, kuto uttaritaro’’ti āhaṃsu. Evaṃ dasa disā anuviloketvā attanā sadisaṃ adisvā uttaradisābhimukho sattapadavītihārena agamāsi. Gacchanto ca pathaviyā eva gato, nākāsena. Acelakova gato, na sacelako. Daharova gato, na soḷasavassuddesiko. Mahājanassa pana ākāsena gacchanto viya alaṅkatapaṭiyatto viya ca soḷasavassuddesiko viya ca ahosi. Tato sattame pade ṭhatvā ‘‘aggohamasmi lokassā’’tiādikaṃ (dī. ni. 2.31; ma. ni. 3.207) āsabhiṃ vācaṃ nicchārento sīhanādaṃ nadi.

    ពោធិសត្តោ ហិ តីសុ អត្តភាវេសុ មាតុកុច្ឆិតោ និក្ខន្តមត្តោវ វាចំ និច្ឆារេសិ មហោសធត្តភាវេ, វេស្សន្តរត្តភាវេ, ឥមស្មិំ អត្តភាវេតិ។ មហោសធត្តភាវេ កិរស្ស មាតុកុច្ឆិតោ និក្ខន្តមត្តស្សេវ សក្កោ ទេវរាជា អាគន្ត្វា ចន្ទនសារំ ហត្ថេ ឋបេត្វា គតោ, តំ មុដ្ឋិយំ កត្វាវ និក្ខន្តោ។ អថ នំ មាតា – ‘‘តាត, ត្វំ កិំ គហេត្វា អាគតោសី’’តិ បុច្ឆិ។ ‘‘ឱសធំ, អម្មា’’តិ។ ឥតិ ឱសធំ គហេត្វា អាគតត្តា ‘‘ឱសធកុមារោ’’ត្វេវស្ស នាមមកំសុ។

    Bodhisatto hi tīsu attabhāvesu mātukucchito nikkhantamattova vācaṃ nicchāresi mahosadhattabhāve, vessantarattabhāve, imasmiṃ attabhāveti. Mahosadhattabhāve kirassa mātukucchito nikkhantamattasseva sakko devarājā āgantvā candanasāraṃ hatthe ṭhapetvā gato, taṃ muṭṭhiyaṃ katvāva nikkhanto. Atha naṃ mātā – ‘‘tāta, tvaṃ kiṃ gahetvā āgatosī’’ti pucchi. ‘‘Osadhaṃ, ammā’’ti. Iti osadhaṃ gahetvā āgatattā ‘‘osadhakumāro’’tvevassa nāmamakaṃsu.

    វេស្សន្តរត្តភាវេ បន មាតុកុច្ឆិតោ និក្ខន្តមត្តោវ ទក្ខិណហត្ថំ បសារេត្វា – ‘‘អត្ថិ នុ ខោ, អម្ម, កិញ្ចិ គេហស្មិំ ធនំ, ទានំ ទស្សាមី’’តិ វទន្តោ និក្ខមិ។ អថស្ស មាតា – ‘‘សធនេ កុលេ និព្ពត្តោសិ, តាតា’’តិ បុត្តស្ស ហត្ថំ អត្តនោ ហត្ថតលេ កត្វា សហស្សត្ថវិកំ ឋបេសិ។

    Vessantarattabhāve pana mātukucchito nikkhantamattova dakkhiṇahatthaṃ pasāretvā – ‘‘atthi nu kho, amma, kiñci gehasmiṃ dhanaṃ, dānaṃ dassāmī’’ti vadanto nikkhami. Athassa mātā – ‘‘sadhane kule nibbattosi, tātā’’ti puttassa hatthaṃ attano hatthatale katvā sahassatthavikaṃ ṭhapesi.

    ឥមស្មិំ បន អត្តភាវេ ឥមំ សីហនាទំ នទីតិ ឯវំ ពោធិសត្តោ តីសុ អត្តភាវេសុ មាតុកុច្ឆិតោ និក្ខន្តមត្តោវ វាចំ និច្ឆារេសិ។ ជាតក្ខណេបិស្ស ទ្វត្តិំស បុព្ពនិមិត្តានិ បាតុរហេសុំ។ យស្មិំ បន សមយេ អម្ហាកំ ពោធិសត្តោ លុម្ពិនីវនេ ជាតោ តស្មិំយេវ សមយេ រាហុលមាតា ទេវី អានន្ទោ ឆន្នោ កាឡុទាយី អមច្ចោ កណ្ឌកោ អស្សរាជា មហាពោធិរុក្ខោ ចតស្សោ និធិកុម្ភិយោ ច ជាតា, តត្ថ ឯកោ គាវុតប្បមាណោ ឯកោ អឌ្ឍយោជនប្បមាណោ ឯកោ តិគាវុតប្បមាណោ ឯកោ យោជនប្បមាណោ អហោសិ។ ឥមេ សត្ត សហជាតា នាម ហោន្តិ។

    Imasmiṃ pana attabhāve imaṃ sīhanādaṃ nadīti evaṃ bodhisatto tīsu attabhāvesu mātukucchito nikkhantamattova vācaṃ nicchāresi. Jātakkhaṇepissa dvattiṃsa pubbanimittāni pāturahesuṃ. Yasmiṃ pana samaye amhākaṃ bodhisatto lumbinīvane jāto tasmiṃyeva samaye rāhulamātā devī ānando channo kāḷudāyī amacco kaṇḍako assarājā mahābodhirukkho catasso nidhikumbhiyo ca jātā, tattha eko gāvutappamāṇo eko aḍḍhayojanappamāṇo eko tigāvutappamāṇo eko yojanappamāṇo ahosi. Ime satta sahajātā nāma honti.

    ឧភយនគរវាសិនោ មហាបុរិសំ គហេត្វា កបិលវត្ថុបុរមេវ អគមំសុ។ តំទិវសមេវ – ‘‘កបិលវត្ថុនគរេ សុទ្ធោទនមហារាជស្ស បុត្តោ ពោធិមូលេ និសីទិត្វា ពុទ្ធោ ភវិស្សតី’’តិ តាវតិំសភវនេ ហដ្ឋតុដ្ឋា ទេវសង្ឃា ចេលុក្ខេបាទីនិ បវត្តេន្តា កីឡិំសុ។ តស្មិំ សមយេ សុទ្ធោទនមហារាជស្ស កុលូបកោ អដ្ឋសមាបត្តិលាភី កាឡទេវលោ នាម តាបសោ ភត្តកិច្ចំ កត្វា ទិវាវិហារត្ថាយ តាវតិំសភវនំ គន្ត្វា តត្ថ ទិវាវិហារំ និសិន្នោ តា ទេវតា តុដ្ឋមានសា កីឡន្តិយោ ទិស្វា ‘‘កិំការណា តុដ្ឋមានសា បមុទិតហទយា កីឡថ, មយ្ហំ តំ ការណំ កថេថា’’តិ បុច្ឆិ។ តតោ ទេវតា អាហំសុ – ‘‘មារិស, សុទ្ធោទនរញ្ញោ បុត្តោ ជាតោ, សោ ពោធិមណ្ឌេ និសីទិត្វា ពុទ្ធោ ហុត្វា ធម្មចក្កំ បវត្តេស្សតិ, តស្ស ‘អនន្តរូបំ ពុទ្ធលីឡំ បស្សិតុំ លភិស្សាមា’តិ ឥមិនា ការណេន តុដ្ឋម្ហា’’តិ។

    Ubhayanagaravāsino mahāpurisaṃ gahetvā kapilavatthupurameva agamaṃsu. Taṃdivasameva – ‘‘kapilavatthunagare suddhodanamahārājassa putto bodhimūle nisīditvā buddho bhavissatī’’ti tāvatiṃsabhavane haṭṭhatuṭṭhā devasaṅghā celukkhepādīni pavattentā kīḷiṃsu. Tasmiṃ samaye suddhodanamahārājassa kulūpako aṭṭhasamāpattilābhī kāḷadevalo nāma tāpaso bhattakiccaṃ katvā divāvihāratthāya tāvatiṃsabhavanaṃ gantvā tattha divāvihāraṃ nisinno tā devatā tuṭṭhamānasā kīḷantiyo disvā ‘‘kiṃkāraṇā tuṭṭhamānasā pamuditahadayā kīḷatha, mayhaṃ taṃ kāraṇaṃ kathethā’’ti pucchi. Tato devatā āhaṃsu – ‘‘mārisa, suddhodanarañño putto jāto, so bodhimaṇḍe nisīditvā buddho hutvā dhammacakkaṃ pavattessati, tassa ‘anantarūpaṃ buddhalīḷaṃ passituṃ labhissāmā’ti iminā kāraṇena tuṭṭhamhā’’ti.

    អថ តាបសោ តាសំ ទេវតានំ វចនំ សុត្វា បរមទស្សនីយរតនាវលោកតោ ទេវលោកតោ ឱរុយ្ហ នរបតិនិវេសនំ បវិសិត្វា បញ្ញត្តេ អាសនេ និសីទិ។ តតោ កតបដិសន្ថារំ រាជានំ – ‘‘បុត្តោ កិរ តេ, មហារាជ, ជាតោ, តំ បស្សិស្សាមា’’តិ អាហ។ រាជា អលង្កតបដិយត្តំ តនយំ អាហរាបេត្វា ទេវលតាបសំ វន្ទាបេតុំ អភិហរិ។ មហាបុរិសស្ស បាទា បរិវត្តិត្វា វិជ្ជុលតា វិយ អសិតជលធរកូដេសុ តាបសស្ស ជដាសុ បតិដ្ឋហិំសុ។ ពោធិសត្តេន ហិ តេនត្តភាវេន វន្ទិតព្ពោ នាម អញ្ញោ នត្ថិ។ តតោ តាបសោ ឧដ្ឋាយាសនា ពោធិសត្តស្ស អញ្ជលិំ បគ្គហេសិ។ រាជា តំ អច្ឆរិយំ ទិស្វា អត្តនោ បុត្តំ វន្ទិ។ តាបសោ ពោធិសត្តស្ស លក្ខណសម្បត្តិំ ទិស្វា – ‘‘ភវិស្សតិ នុ ខោ ពុទ្ធោ, ឧទាហុ ន ភវិស្សតី’’តិ អាវជ្ជេត្វា ឧបធារេន្តោ – ‘‘និស្សំសយំ ពុទ្ធោ ភវិស្សតី’’តិ អនាគតំសញាណេន ញត្វា – ‘‘អច្ឆរិយបុរិសោ អយ’’ន្តិ សិតំ អកាសិ។

    Atha tāpaso tāsaṃ devatānaṃ vacanaṃ sutvā paramadassanīyaratanāvalokato devalokato oruyha narapatinivesanaṃ pavisitvā paññatte āsane nisīdi. Tato katapaṭisanthāraṃ rājānaṃ – ‘‘putto kira te, mahārāja, jāto, taṃ passissāmā’’ti āha. Rājā alaṅkatapaṭiyattaṃ tanayaṃ āharāpetvā devalatāpasaṃ vandāpetuṃ abhihari. Mahāpurisassa pādā parivattitvā vijjulatā viya asitajaladharakūṭesu tāpasassa jaṭāsu patiṭṭhahiṃsu. Bodhisattena hi tenattabhāvena vanditabbo nāma añño natthi. Tato tāpaso uṭṭhāyāsanā bodhisattassa añjaliṃ paggahesi. Rājā taṃ acchariyaṃ disvā attano puttaṃ vandi. Tāpaso bodhisattassa lakkhaṇasampattiṃ disvā – ‘‘bhavissati nu kho buddho, udāhu na bhavissatī’’ti āvajjetvā upadhārento – ‘‘nissaṃsayaṃ buddho bhavissatī’’ti anāgataṃsañāṇena ñatvā – ‘‘acchariyapuriso aya’’nti sitaṃ akāsi.

    តតោ ‘‘អហំ ឥមំ ពុទ្ធភូតំ ទដ្ឋុំ លភិស្សាមិ នុ ខោ, នោ’’តិ ឧបធារេន្តោ – ‘‘ន លភិស្សាមិ, អន្តរាយេវ កាលំ កត្វា ពុទ្ធសតេនបិ ពុទ្ធសហស្សេនបិ គន្ត្វា ពោធេតុំ អសក្កុណេយ្យេ អរូបភវេ និព្ពត្តិស្សាមី’’តិ ទិស្វា – ‘‘ឯវរូបំ នាម អច្ឆរិយបុរិសំ ពុទ្ធភូតំ ទដ្ឋុំ ន លភិស្សាមិ, មហតី វត មេ ជានិ ភវិស្សតី’’តិ បរោទិ។ មនុស្សា បន ទិស្វា – ‘‘អម្ហាកំ អយ្យោ ឥទានេវ ហសិត្វា បុន រោទិតុមារភិ, កិំ នុ ខោ, ភន្តេ, អម្ហាកំ អយ្យបុត្តស្ស កោចិ អន្តរាយោ ភវិស្សតី’’តិ បុច្ឆិំសុ។ តាបសោ អាហ – ‘‘នត្ថេតស្ស អន្តរាយោ, និស្សំសយេន ពុទ្ធោ ភវិស្សតី’’តិ។ ‘‘អថ កស្មា តុម្ហេ បរោទិត្ថា’’តិ? ‘‘ឯវរូបំ អច្ឆរិយបុរិសំ ពុទ្ធភូតំ ទដ្ឋុំ ន លភិស្សាមិ, មហតី វត មេ ជានិ ភវិស្សតីតិ អត្តានំ អនុសោចន្តោ រោទាមី’’តិ អាហ។

    Tato ‘‘ahaṃ imaṃ buddhabhūtaṃ daṭṭhuṃ labhissāmi nu kho, no’’ti upadhārento – ‘‘na labhissāmi, antarāyeva kālaṃ katvā buddhasatenapi buddhasahassenapi gantvā bodhetuṃ asakkuṇeyye arūpabhave nibbattissāmī’’ti disvā – ‘‘evarūpaṃ nāma acchariyapurisaṃ buddhabhūtaṃ daṭṭhuṃ na labhissāmi, mahatī vata me jāni bhavissatī’’ti parodi. Manussā pana disvā – ‘‘amhākaṃ ayyo idāneva hasitvā puna roditumārabhi, kiṃ nu kho, bhante, amhākaṃ ayyaputtassa koci antarāyo bhavissatī’’ti pucchiṃsu. Tāpaso āha – ‘‘natthetassa antarāyo, nissaṃsayena buddho bhavissatī’’ti. ‘‘Atha kasmā tumhe paroditthā’’ti? ‘‘Evarūpaṃ acchariyapurisaṃ buddhabhūtaṃ daṭṭhuṃ na labhissāmi, mahatī vata me jāni bhavissatīti attānaṃ anusocanto rodāmī’’ti āha.

    តតោ ពោធិសត្តំ បញ្ចមេ ទិវសេ សីសំ ន្ហាបេត្វា – ‘‘នាមំ គណ្ហិស្សាមា’’តិ រាជភវនំ ចតុជ្ជាតិកគន្ធេន ឧបលិម្បិត្វា លាជបញ្ចមានិ កុសុមានិ វិកិរិត្វា អសម្ភិន្នបាយាសំ បចាបេត្វា តិណ្ណំ វេទានំ បារង្គតេ អដ្ឋសតេ ព្រាហ្មណេ និមន្តេត្វា រាជភវនេ និសីទាបេត្វា មធុបាយាសំ ភោជេត្វា សក្ការំ កត្វា – ‘‘កិំ នុ ខោ ភវិស្សតី’’តិ លក្ខណានិ បរិគ្គាហាបេសុំ។ តេសុ រាមាទយោ អដ្ឋ ព្រាហ្មណបណ្ឌិតា លក្ខណបរិគ្គាហកា អហេសុំ។ តេសុ សត្ត ជនា ទ្វេ អង្គុលិយោ ឧក្ខិបិត្វា ទ្វេធា ព្យាករិំសុ – ‘‘ឥមេហិ លក្ខណេហិ សមន្នាគតោ អគារំ អជ្ឈាវសន្តោ រាជា ហោតិ ចក្កវត្តី, បព្ពជមានោ ពុទ្ធោ’’តិ។ តេសំ បន សព្ពទហរោ គោត្តេន កោណ្ឌញ្ញោ នាម ព្រាហ្មណោ ពោធិសត្តស្ស លក្ខណវរសម្បត្តិំ ទិស្វា – ‘‘ឯតស្ស អគារមជ្ឈេ ឋានការណំ នត្ថិ, ឯកន្តេនេវ វិវដច្ឆទោ ពុទ្ធោ ភវិស្សតី’’តិ ឯកមេវ អង្គុលិំ ឧក្ខិបិត្វា ឯកំសព្យាករណំ ព្យាកាសិ។ អថស្ស នាមំ គណ្ហន្តា សព្ពលោកត្ថសិទ្ធិករត្តា សិទ្ធត្ថោតិ នាមមកំសុ។

    Tato bodhisattaṃ pañcame divase sīsaṃ nhāpetvā – ‘‘nāmaṃ gaṇhissāmā’’ti rājabhavanaṃ catujjātikagandhena upalimpitvā lājapañcamāni kusumāni vikiritvā asambhinnapāyāsaṃ pacāpetvā tiṇṇaṃ vedānaṃ pāraṅgate aṭṭhasate brāhmaṇe nimantetvā rājabhavane nisīdāpetvā madhupāyāsaṃ bhojetvā sakkāraṃ katvā – ‘‘kiṃ nu kho bhavissatī’’ti lakkhaṇāni pariggāhāpesuṃ. Tesu rāmādayo aṭṭha brāhmaṇapaṇḍitā lakkhaṇapariggāhakā ahesuṃ. Tesu satta janā dve aṅguliyo ukkhipitvā dvedhā byākariṃsu – ‘‘imehi lakkhaṇehi samannāgato agāraṃ ajjhāvasanto rājā hoti cakkavattī, pabbajamāno buddho’’ti. Tesaṃ pana sabbadaharo gottena koṇḍañño nāma brāhmaṇo bodhisattassa lakkhaṇavarasampattiṃ disvā – ‘‘etassa agāramajjhe ṭhānakāraṇaṃ natthi, ekanteneva vivaṭacchado buddho bhavissatī’’ti ekameva aṅguliṃ ukkhipitvā ekaṃsabyākaraṇaṃ byākāsi. Athassa nāmaṃ gaṇhantā sabbalokatthasiddhikarattā siddhatthoti nāmamakaṃsu.

    អថ តេ ព្រាហ្មណា អត្តនោ ឃរានិ គន្ត្វា បុត្តេ អាមន្តេត្វា ឯវមាហំសុ – ‘‘អម្ហេ មហល្លកា, សុទ្ធោទនមហារាជស្ស បុត្តំ សព្ពញ្ញុតំ បត្តំ សម្ភាវេយ្យាម វា នោ វា, តុម្ហេ បន តស្មិំ បព្ពជិត្វា សព្ពញ្ញុតំ បត្តេ តស្ស សាសនេ បព្ពជថា’’តិ។ តតោ សត្តបិ ជនា យាវតាយុកំ ឋត្វា យថាកម្មំ គតា។ កោណ្ឌញ្ញមាណវោ អរោគោ អហោសិ។ តទា បន រាជា តេសំ វចនំ សុត្វា – ‘‘កិំ ទិស្វា មម បុត្តោ បព្ពជិស្សតី’’តិ តេ បុច្ឆិ។ ‘‘ចត្តារិ បុព្ពនិមិត្តានិ, ទេវា’’តិ។ ‘‘កតរញ្ច កតរញ្ចា’’តិ? ‘‘ជិណ្ណំ ព្យាធិតំ មតំ បព្ពជិត’’ន្តិ។ រាជា ‘‘ឥតោ បដ្ឋាយ ឯវរូបានំ មម បុត្តស្ស សន្តិកំ អាគមិតុំ មា អទត្ថា’’តិ វត្វា កុមារស្ស ចក្ខុបថេ ជិណ្ណបុរិសាទីនំ អាគមននិវារណត្ថំ ចតូសុ ទិសាសុ គាវុតគាវុតដ្ឋានេ អារក្ខំ ឋបេសិ។ តំទិវសំ មង្គលដ្ឋានេ សន្និបតិតេសុ អសីតិយា ញាតិកុលសហស្សេសុ ឯកមេកោ ឯកមេកំ បុត្តំ បដិជានិ – ‘‘អយំ ពុទ្ធោ វា ហោតុ រាជា វា, មយំ ឯកមេកំ បុត្តំ ទស្សាម, សចេ ពុទ្ធោ ភវិស្សតិ, ខត្តិយសមណេហេវ បរិវុតោ វិចរិស្សតិ។ សចេ រាជា ចក្កវត្តី ភវិស្សតិ, ខត្តិយកុមារេហេវ បរិវុតោ វិចរិស្សតី’’តិ។ អថ រាជា មហាបុរិសស្ស បរមរូបសម្បន្នា វិគតសព្ពទោសា ចតុសដ្ឋិ ធាតិយោ អទាសិ។ ពោធិសត្តោ អនន្តេន បរិវារេន មហតា សិរិសមុទយេន វឌ្ឍិ។

    Atha te brāhmaṇā attano gharāni gantvā putte āmantetvā evamāhaṃsu – ‘‘amhe mahallakā, suddhodanamahārājassa puttaṃ sabbaññutaṃ pattaṃ sambhāveyyāma vā no vā, tumhe pana tasmiṃ pabbajitvā sabbaññutaṃ patte tassa sāsane pabbajathā’’ti. Tato sattapi janā yāvatāyukaṃ ṭhatvā yathākammaṃ gatā. Koṇḍaññamāṇavo arogo ahosi. Tadā pana rājā tesaṃ vacanaṃ sutvā – ‘‘kiṃ disvā mama putto pabbajissatī’’ti te pucchi. ‘‘Cattāri pubbanimittāni, devā’’ti. ‘‘Katarañca katarañcā’’ti? ‘‘Jiṇṇaṃ byādhitaṃ mataṃ pabbajita’’nti. Rājā ‘‘ito paṭṭhāya evarūpānaṃ mama puttassa santikaṃ āgamituṃ mā adatthā’’ti vatvā kumārassa cakkhupathe jiṇṇapurisādīnaṃ āgamananivāraṇatthaṃ catūsu disāsu gāvutagāvutaṭṭhāne ārakkhaṃ ṭhapesi. Taṃdivasaṃ maṅgalaṭṭhāne sannipatitesu asītiyā ñātikulasahassesu ekameko ekamekaṃ puttaṃ paṭijāni – ‘‘ayaṃ buddho vā hotu rājā vā, mayaṃ ekamekaṃ puttaṃ dassāma, sace buddho bhavissati, khattiyasamaṇeheva parivuto vicarissati. Sace rājā cakkavattī bhavissati, khattiyakumāreheva parivuto vicarissatī’’ti. Atha rājā mahāpurisassa paramarūpasampannā vigatasabbadosā catusaṭṭhi dhātiyo adāsi. Bodhisatto anantena parivārena mahatā sirisamudayena vaḍḍhi.

    អថេកទិវសំ រញ្ញោ វប្បមង្គលំ នាម អហោសិ។ តំទិវសំ រាជា មហតិយា វិភូតិយា មហតា បរិវារេន នគរតោ និក្ខមន្តោ បុត្តម្បិ គហេត្វាវ អគមាសិ។ កសិកម្មដ្ឋានេ ឯកោ ជម្ពុរុក្ខោ បរមរមណីយោ ឃនសន្ទច្ឆាយោ អហោសិ។ តស្ស ហេដ្ឋា កុមារស្ស សយនំ បញ្ញាបេត្វា ឧបរិ វរកនកតារាខចិតំ រត្តចេលវិតានំ ពន្ធិត្វា សាណិបាការេន បរិក្ខិបាបេត្វា អារក្ខំ ឋបេត្វា រាជា សព្ពាលង្ការំ អលង្ករិត្វា អមច្ចគណបរិវុតោ នង្គលករណដ្ឋានមគមាសិ។ តត្ថ រាជា បរមមង្គលំ សុវណ្ណនង្គលំ គណ្ហាតិ, អមច្ចាទយោ រជតនង្គលាទីនិ គណ្ហន្តិ។ តំទិវសំ នង្គលសហស្សំ យោជីយតិ។ ពោធិសត្តំ បរិវារេត្វា និសិន្នា ធាតិយោ – ‘‘រញ្ញោ សម្បត្តិំ បស្សិស្សាមា’’តិ អន្តោសាណិតោ ពហិ និក្ខន្តា។

    Athekadivasaṃ rañño vappamaṅgalaṃ nāma ahosi. Taṃdivasaṃ rājā mahatiyā vibhūtiyā mahatā parivārena nagarato nikkhamanto puttampi gahetvāva agamāsi. Kasikammaṭṭhāne eko jamburukkho paramaramaṇīyo ghanasandacchāyo ahosi. Tassa heṭṭhā kumārassa sayanaṃ paññāpetvā upari varakanakatārākhacitaṃ rattacelavitānaṃ bandhitvā sāṇipākārena parikkhipāpetvā ārakkhaṃ ṭhapetvā rājā sabbālaṅkāraṃ alaṅkaritvā amaccagaṇaparivuto naṅgalakaraṇaṭṭhānamagamāsi. Tattha rājā paramamaṅgalaṃ suvaṇṇanaṅgalaṃ gaṇhāti, amaccādayo rajatanaṅgalādīni gaṇhanti. Taṃdivasaṃ naṅgalasahassaṃ yojīyati. Bodhisattaṃ parivāretvā nisinnā dhātiyo – ‘‘rañño sampattiṃ passissāmā’’ti antosāṇito bahi nikkhantā.

    អថ ពោធិសត្តោ ឥតោ ចិតោ ច ឱលោកេន្តោ កិញ្ចិ អទិស្វា សហសា ឧដ្ឋាយ បល្លង្កំ អាភុជិត្វា អានាបានេ បរិគ្គហេត្វា បឋមជ្ឈានំ និព្ពត្តេសិ។ ធាតិយោ ខជ្ជភោជ្ជន្តរេ វិចរន្តិយោ ថោកំ ចិរាយិំសុ។ សេសរុក្ខានំ ឆាយា និវត្តា, តស្ស បន ជម្ពុរុក្ខស្ស ឆាយា បរិមណ្ឌលា ហុត្វា តត្ថេវ អដ្ឋាសិ។ ធាតិតោ បនស្ស ‘‘អយ្យបុត្តោ ឯកកោវា’’តិ វេគេន សាណិបាការំ ឧក្ខិបិត្វា បរិយេសន្តិយោ សិរិសយនេ បល្លង្កេន និសិន្នំ តញ្ច បាដិហារិយំ ទិស្វា គន្ត្វា តំ បវត្តិំ រញ្ញោ អារោចេសុំ។ រាជា វេគេន អាគន្ត្វា តំ បាដិហារិយំ ទិស្វា – ‘‘អយំ វោ, តាត, ទុតិយវន្ទនា’’តិ បុត្តំ វន្ទិ។

    Atha bodhisatto ito cito ca olokento kiñci adisvā sahasā uṭṭhāya pallaṅkaṃ ābhujitvā ānāpāne pariggahetvā paṭhamajjhānaṃ nibbattesi. Dhātiyo khajjabhojjantare vicarantiyo thokaṃ cirāyiṃsu. Sesarukkhānaṃ chāyā nivattā, tassa pana jamburukkhassa chāyā parimaṇḍalā hutvā tattheva aṭṭhāsi. Dhātito panassa ‘‘ayyaputto ekakovā’’ti vegena sāṇipākāraṃ ukkhipitvā pariyesantiyo sirisayane pallaṅkena nisinnaṃ tañca pāṭihāriyaṃ disvā gantvā taṃ pavattiṃ rañño ārocesuṃ. Rājā vegena āgantvā taṃ pāṭihāriyaṃ disvā – ‘‘ayaṃ vo, tāta, dutiyavandanā’’ti puttaṃ vandi.

    អថ មហាបុរិសោ អនុក្កមេន សោឡសវស្សុទ្ទេសិកោ អហោសិ។ រាជា ពោធិសត្តស្ស តិណ្ណំ ឧតូនំ អនុច្ឆវិកេ រម្ម-សុរម្ម-សុភនាមកេ តយោ បាសាទេ ការេសិ។ ឯកំ នវភូមិកំ ឯកំ សត្តភូមិកំ ឯកំ បញ្ចភូមិកំ។ តយោបិ បាសាទា ឧព្ពេធេន សមប្បមាណា អហេសុំ។ ភូមិកាសុ បន នានត្តំ អហោសិ។

    Atha mahāpuriso anukkamena soḷasavassuddesiko ahosi. Rājā bodhisattassa tiṇṇaṃ utūnaṃ anucchavike ramma-suramma-subhanāmake tayo pāsāde kāresi. Ekaṃ navabhūmikaṃ ekaṃ sattabhūmikaṃ ekaṃ pañcabhūmikaṃ. Tayopi pāsādā ubbedhena samappamāṇā ahesuṃ. Bhūmikāsu pana nānattaṃ ahosi.

    អថ រាជា ចិន្តេសិ – ‘‘បុត្តោ មេ វយប្បត្តោ ឆត្តមស្ស ឧស្សាបេត្វា រជ្ជសិរិំ បស្សិស្សាមី’’តិ។ សោ សាកិយានំ បណ្ណានិ បហិណិ ‘‘បុត្តោ មេ វយប្បត្តោ, រជ្ជេ នំ បតិដ្ឋាបេស្សាមិ, សព្ពេ អត្តនោ គេហេសុ វយប្បត្តា ទារិកា ឥមំ គេហំ បេសេន្តូ’’តិ។ តេ រញ្ញោ សាសនំ សុត្វា – ‘‘កុមារោ កេវលំ រូបសម្បន្នោ, ន កិញ្ចិ សិប្បំ ជានាតិ, ទារភរណំ កាតុំ ន សក្ខិស្សតិ, ន មយំ ធីតរោ ទស្សាមា’’តិ អាហំសុ។ រាជា តំ បវត្តិំ សុត្វា បុត្តស្ស សន្តិកំ គន្ត្វា តមត្ថំ អារោចេសិ។ ពោធិសត្តោ – ‘‘កិំ សិប្បំ ទស្សេតុំ វដ្ដតី’’តិ អាហ។ ‘‘សហស្សត្ថាមំ ធនុំ អារោបេតុំ វដ្ដតិ, តាតា’’តិ។ ‘‘តេន ហិ អាហរាបេថា’’តិ អាហ។ រាជា អាហរាបេត្វា អទាសិ។ តំ ធនុំ បុរិសសហស្សំ អារោបេតិ, បុរិសសហស្សំ ឱរោបេតិ។ មហាបុរិសោ តំ សរាសនំ អាហរាបេត្វា បល្លង្កេន និសិន្នោវ ជិយំ បាទង្គុដ្ឋកេ វេឋាបេត្វា កឌ្ឍន្តោ បាទង្គុដ្ឋកេនេវ ធនុំ អារោបេត្វា វាមេន ហត្ថេន ទណ្ឌេ គហេត្វា ទក្ខិណេន ហត្ថេន កឌ្ឍិត្វា ជិយំ រោបេសិ។ សកលនគរំ ឧប្បត្តនាការប្បត្តំ អហោសិ ។ ‘‘កិំ ឯសោ សទ្ទោ’’តិ ច វុត្តេ ‘‘ទេវោ គជ្ជតី’’តិ អាហំសុ។ អថញ្ញេ ‘‘តុម្ហេ ន ជានាថ, ន ទេវោ គជ្ជតិ, អង្គីរសស្ស កុមារស្ស សហស្សត្ថាមំ ធនុំ អារោបេត្វា ជិយំ បោឋេន្តស្ស ជិយប្បហារសទ្ទោ ឯសោ’’តិ អាហំសុ។ សាកិយា តំ សុត្វា តាវតកេនេវ អារទ្ធចិត្តា តុដ្ឋមានសា អហេសុំ។

    Atha rājā cintesi – ‘‘putto me vayappatto chattamassa ussāpetvā rajjasiriṃ passissāmī’’ti. So sākiyānaṃ paṇṇāni pahiṇi ‘‘putto me vayappatto, rajje naṃ patiṭṭhāpessāmi, sabbe attano gehesu vayappattā dārikā imaṃ gehaṃ pesentū’’ti. Te rañño sāsanaṃ sutvā – ‘‘kumāro kevalaṃ rūpasampanno, na kiñci sippaṃ jānāti, dārabharaṇaṃ kātuṃ na sakkhissati, na mayaṃ dhītaro dassāmā’’ti āhaṃsu. Rājā taṃ pavattiṃ sutvā puttassa santikaṃ gantvā tamatthaṃ ārocesi. Bodhisatto – ‘‘kiṃ sippaṃ dassetuṃ vaṭṭatī’’ti āha. ‘‘Sahassatthāmaṃ dhanuṃ āropetuṃ vaṭṭati, tātā’’ti. ‘‘Tena hi āharāpethā’’ti āha. Rājā āharāpetvā adāsi. Taṃ dhanuṃ purisasahassaṃ āropeti, purisasahassaṃ oropeti. Mahāpuriso taṃ sarāsanaṃ āharāpetvā pallaṅkena nisinnova jiyaṃ pādaṅguṭṭhake veṭhāpetvā kaḍḍhanto pādaṅguṭṭhakeneva dhanuṃ āropetvā vāmena hatthena daṇḍe gahetvā dakkhiṇena hatthena kaḍḍhitvā jiyaṃ ropesi. Sakalanagaraṃ uppattanākārappattaṃ ahosi . ‘‘Kiṃ eso saddo’’ti ca vutte ‘‘devo gajjatī’’ti āhaṃsu. Athaññe ‘‘tumhe na jānātha, na devo gajjati, aṅgīrasassa kumārassa sahassatthāmaṃ dhanuṃ āropetvā jiyaṃ poṭhentassa jiyappahārasaddo eso’’ti āhaṃsu. Sākiyā taṃ sutvā tāvatakeneva āraddhacittā tuṭṭhamānasā ahesuṃ.

    អថ មហាបុរិសោ – ‘‘កិំ កាតុំ វដ្ដតី’’តិ អាហ។ អដ្ឋង្គុលពហលំ អយោបដ្ដំ កណ្ឌេន វិជ្ឈិតុំ វដ្ដតីតិ ។ តំ វិជ្ឈិត្វា – ‘‘អញ្ញំ កិំ កាតុំ វដ្ដតី’’តិ អាហ។ ចតុរង្គុលពហលំ អសនផលកំ វិជ្ឈិតុំ វដ្ដតីតិ។ តម្បិ វិជ្ឈិត្វា – ‘‘អញ្ញំ កិំ កាតុំ វដ្ដតី’’តិ អាហ។ វិទត្ថិពហលំ ឧទុម្ពរផលកំ វិជ្ឈិតុំ វដ្ដតីតិ។ តម្បិ វិជ្ឈិត្វា អញ្ញំ កិំ កាតុំ វដ្ដតីតិ។ តតោ ‘‘វាលុកសកដានី’’តិ អាហំសុ។ មហាសត្តោ វាលុកសកដម្បិ បលាលសកដម្បិ វិនិវិជ្ឈិត្វា ឧទកេ ឯកូសភប្បមាណំ កណ្ឌំ បេសេសិ ថលេ អដ្ឋឧសភប្បមាណំ។ អថ នំ ‘‘វាតិង្គណសញ្ញាយ វាលំ វិជ្ឈិតុំ វដ្ដតី’’តិ អាហំសុ។ ‘‘តេន ហិ យោជនមត្តំ វាតិង្គណំ ពន្ធាបេថា’’តិ វត្វា យោជនមត្តកេ វាតិង្គណសញ្ញាយ វាលំ ពន្ធាបេត្វា រត្តន្ធការេ មេឃបដលេហិ ឆន្នាសុ ទិសាសុ កណ្ឌំ ខិបិ។ តំ គន្ត្វា យោជនមត្តកេ វាលំ ផាលេត្វា បថវិំ បាវិសិ។ ន កេវលំ ឯត្តកមេវ, តំទិវសំ មហាបុរិសោ លោកេ វត្តមានំ សិប្បំ សព្ពមេវ ទស្សេសិ។

    Atha mahāpuriso – ‘‘kiṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti āha. Aṭṭhaṅgulabahalaṃ ayopaṭṭaṃ kaṇḍena vijjhituṃ vaṭṭatīti . Taṃ vijjhitvā – ‘‘aññaṃ kiṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti āha. Caturaṅgulabahalaṃ asanaphalakaṃ vijjhituṃ vaṭṭatīti. Tampi vijjhitvā – ‘‘aññaṃ kiṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti āha. Vidatthibahalaṃ udumbaraphalakaṃ vijjhituṃ vaṭṭatīti. Tampi vijjhitvā aññaṃ kiṃ kātuṃ vaṭṭatīti. Tato ‘‘vālukasakaṭānī’’ti āhaṃsu. Mahāsatto vālukasakaṭampi palālasakaṭampi vinivijjhitvā udake ekūsabhappamāṇaṃ kaṇḍaṃ pesesi thale aṭṭhausabhappamāṇaṃ. Atha naṃ ‘‘vātiṅgaṇasaññāya vālaṃ vijjhituṃ vaṭṭatī’’ti āhaṃsu. ‘‘Tena hi yojanamattaṃ vātiṅgaṇaṃ bandhāpethā’’ti vatvā yojanamattake vātiṅgaṇasaññāya vālaṃ bandhāpetvā rattandhakāre meghapaṭalehi channāsu disāsu kaṇḍaṃ khipi. Taṃ gantvā yojanamattake vālaṃ phāletvā pathaviṃ pāvisi. Na kevalaṃ ettakameva, taṃdivasaṃ mahāpuriso loke vattamānaṃ sippaṃ sabbameva dassesi.

    អថ សាកិយា អត្តនោ ធីតរោ អលង្ករិត្វា បេសយិំសុ។ ចត្តាលីសសហស្សា នាដកិត្ថិយោ អហេសុំ។ រាហុលមាតា បន ទេវី អគ្គមហេសី អហោសិ។ មហាបុរិសោ ទេវកុមារោ វិយ សុរយុវតីហិ បរិវុតោ នរយុវតីហិ បរិវុតោ និប្បុរិសេហិ តុរិយេហិ បរិចារិយមានោ មហាសម្បត្តិំ អនុភវមានោ ឧតុវារេន ឧតុវារេន តេសុ តីសុ បាសាទេសុ វិហរតិ។ អថេកទិវសំ ពោធិសត្តោ ឧយ្យានភូមិំ គន្តុកាមោ សារថិំ អាមន្តេត្វា – ‘‘រថំ យោជេហិ ឧយ្យានភូមិំ បស្សិស្សាមី’’តិ អាហ។ សោ ‘‘សាធូ’’តិ បដិស្សុណិត្វា មហារហំ វររុចិរថិរកុព្ពរវរត្តំ ថិរតរនេមិនាភិំ វរកនករជតមណិរតនខចិតឦសាមុខំ នវកនករជតតារកខចិតនេមិបស្សំ សមោសរិតវិវិធសុរភិកុសុមទាមសស្សិរិកំ រវិរថសទិសទស្សនីយំ វររថំ សមលង្ករិត្វា សសិកុមុទសទិសវណ្ណេ អនិលគរុឡជវេ អាជានីយេ ចត្តារោ មង្គលសិន្ធវេ យោជេត្វា ពោធិសត្តស្ស បដិវេទេសិ។ ពោធិសត្តោ ទេវវិមានសទិសំ តំ រថវរមារុយ្ហ ឧយ្យានាភិមុខោ បាយាសិ។

    Atha sākiyā attano dhītaro alaṅkaritvā pesayiṃsu. Cattālīsasahassā nāṭakitthiyo ahesuṃ. Rāhulamātā pana devī aggamahesī ahosi. Mahāpuriso devakumāro viya surayuvatīhi parivuto narayuvatīhi parivuto nippurisehi turiyehi paricāriyamāno mahāsampattiṃ anubhavamāno utuvārena utuvārena tesu tīsu pāsādesu viharati. Athekadivasaṃ bodhisatto uyyānabhūmiṃ gantukāmo sārathiṃ āmantetvā – ‘‘rathaṃ yojehi uyyānabhūmiṃ passissāmī’’ti āha. So ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā mahārahaṃ vararucirathirakubbaravarattaṃ thirataraneminābhiṃ varakanakarajatamaṇiratanakhacitaīsāmukhaṃ navakanakarajatatārakakhacitanemipassaṃ samosaritavividhasurabhikusumadāmasassirikaṃ ravirathasadisadassanīyaṃ vararathaṃ samalaṅkaritvā sasikumudasadisavaṇṇe anilagaruḷajave ājānīye cattāro maṅgalasindhave yojetvā bodhisattassa paṭivedesi. Bodhisatto devavimānasadisaṃ taṃ rathavaramāruyha uyyānābhimukho pāyāsi.

    អថ ទេវតា ‘‘សិទ្ធត្ថកុមារស្ស អភិសម្ពុជ្ឈនកាលោ អាសន្នោ, បុព្ពនិមិត្តមស្ស ទស្សេស្សាមា’’តិ ឯកំ ទេវបុត្តំ ជរាជជ្ជរសរីរំ ខណ្ឌទន្តំ បលិតកេសំ វង្កគត្តំ ទណ្ឌហត្ថំ បវេធមានំ កត្វា ទស្សេសុំ។ តំ ពោធិសត្តោ ចេវ សារថិ ច បស្សន្តិ។ តតោ ពោធិសត្តោ – ‘‘សារថិ កោ នាមេស បុរិសោ កេសាបិស្ស ន យថា អញ្ញេស’’ន្តិ មហាបទានសុត្តេ (ទី. និ. ២.៤៣ អាទយោ) អាគតនយេនេវ បុច្ឆិត្វា តស្ស វចនំ សុត្វា – ‘‘ធិរត្ថុ វត, ភោ, ជាតិ, យត្រ ហិ នាម ជាតស្ស ជរា បញ្ញាយិស្សតី’’តិ (ទី. និ. ២.៤៥, ៤៧) សំវិគ្គហទយោ តតោវ បដិនិវត្តិត្វា បាសាទមេវ អភិរុហិ។

    Atha devatā ‘‘siddhatthakumārassa abhisambujjhanakālo āsanno, pubbanimittamassa dassessāmā’’ti ekaṃ devaputtaṃ jarājajjarasarīraṃ khaṇḍadantaṃ palitakesaṃ vaṅkagattaṃ daṇḍahatthaṃ pavedhamānaṃ katvā dassesuṃ. Taṃ bodhisatto ceva sārathi ca passanti. Tato bodhisatto – ‘‘sārathi ko nāmesa puriso kesāpissa na yathā aññesa’’nti mahāpadānasutte (dī. ni. 2.43 ādayo) āgatanayeneva pucchitvā tassa vacanaṃ sutvā – ‘‘dhiratthu vata, bho, jāti, yatra hi nāma jātassa jarā paññāyissatī’’ti (dī. ni. 2.45, 47) saṃviggahadayo tatova paṭinivattitvā pāsādameva abhiruhi.

    រាជា ‘‘កិំការណា មម បុត្តោ បដិនិវត្តី’’តិ បុច្ឆិ។ ‘‘ជិណ្ណបុរិសំ ទិស្វា, ទេវា’’តិ។ តតោ កម្បមានមានសោ រាជា អឌ្ឍយោជនេ អារក្ខំ ឋបេសិ។ បុនេកទិវសំ ពោធិសត្តោ ឧយ្យានំ គច្ឆន្តោ តាហិ ឯវ ទេវតាហិ និម្មិតំ ព្យាធិតញ្ច បុរិសំ ទិស្វា បុរិមនយេនេវ បុច្ឆិត្វា សំវិគ្គហទយោ និវត្តិត្វា បាសាទមេវ អភិរុហិ។ រាជា បុច្ឆិត្វា នាដកានិ វិស្សជ្ជេសិ។ ‘‘បព្ពជ្ជាយ មានសំ អស្ស ភិន្នំ ករិស្ស’’ន្តិ អារក្ខំ វឌ្ឍេត្វា សមន្តតោ តិគាវុតប្បមាណេ បទេសេ អារក្ខំ ឋបេសិ។

    Rājā ‘‘kiṃkāraṇā mama putto paṭinivattī’’ti pucchi. ‘‘Jiṇṇapurisaṃ disvā, devā’’ti. Tato kampamānamānaso rājā aḍḍhayojane ārakkhaṃ ṭhapesi. Punekadivasaṃ bodhisatto uyyānaṃ gacchanto tāhi eva devatāhi nimmitaṃ byādhitañca purisaṃ disvā purimanayeneva pucchitvā saṃviggahadayo nivattitvā pāsādameva abhiruhi. Rājā pucchitvā nāṭakāni vissajjesi. ‘‘Pabbajjāya mānasaṃ assa bhinnaṃ karissa’’nti ārakkhaṃ vaḍḍhetvā samantato tigāvutappamāṇe padese ārakkhaṃ ṭhapesi.

    បុនបិ ពោធិសត្តោ ឯកទិវសំ ឧយ្យានំ គច្ឆន្តោ តថេវ ទេវតាហិ និម្មិតំ កាលង្កតំ ទិស្វា បុរិមនយេនេវ បុច្ឆិត្វា សំវិគ្គហទយោ និវត្តិត្វា បាសាទមភិរុហិ។ រាជា និវត្តនការណំ បុច្ឆិត្វា បុន អារក្ខំ វឌ្ឍេត្វា យោជនប្បមាណេ បទេសេ អារក្ខំ ឋបេសិ។

    Punapi bodhisatto ekadivasaṃ uyyānaṃ gacchanto tatheva devatāhi nimmitaṃ kālaṅkataṃ disvā purimanayeneva pucchitvā saṃviggahadayo nivattitvā pāsādamabhiruhi. Rājā nivattanakāraṇaṃ pucchitvā puna ārakkhaṃ vaḍḍhetvā yojanappamāṇe padese ārakkhaṃ ṭhapesi.

    បុនបិ ពោធិសត្តោ ឯកទិវសំ ឧយ្យានំ គច្ឆន្តោ តថេវ ទេវតាហិ និម្មិតំ សុនិវត្ថំ សុបារុតំ បព្ពជិតំ ទិស្វា – ‘‘កោ នាមេសោ, សម្ម, សារថី’’តិ សារថិំ បុច្ឆិ។ សារថិ កិញ្ចាបិ ពុទ្ធុប្បាទស្ស អភាវា បព្ពជិតំ វា បព្ពជិតគុណេ វា ន ជានាតិ, ទេវតានុភាវេន បន ‘‘បព្ពជិតោ នាមាយំ ទេវា’’តិ វត្វា បព្ពជ្ជាយ គុណំ តស្ស វណ្ណេសិ។

    Punapi bodhisatto ekadivasaṃ uyyānaṃ gacchanto tatheva devatāhi nimmitaṃ sunivatthaṃ supārutaṃ pabbajitaṃ disvā – ‘‘ko nāmeso, samma, sārathī’’ti sārathiṃ pucchi. Sārathi kiñcāpi buddhuppādassa abhāvā pabbajitaṃ vā pabbajitaguṇe vā na jānāti, devatānubhāvena pana ‘‘pabbajito nāmāyaṃ devā’’ti vatvā pabbajjāya guṇaṃ tassa vaṇṇesi.

    តតោ ពោធិសត្តោ បព្ពជ្ជាយ រុចិំ ឧប្បាទេត្វា តំទិវសំ ឧយ្យានំ អគមាសិ។ ទីឃាយុកា ពោធិសត្តា វស្សសតេ វស្សសតេ អតិក្កន្តេ ជិណ្ណាទីសុ ឯកេកំ អទ្ទសំសុ។ អម្ហាកំ បន ពោធិសត្តោ អប្បាយុកកាលេ ឧប្បន្នត្តា ចតុន្នំ ចតុន្នំ មាសានំ អច្ចយេន ឧយ្យានំ គច្ឆន្តោ អនុក្កមេន ឯកេកំ អទ្ទស។ ទីឃភាណកា បនាហុ – ‘‘ចត្តារិ និមិត្តានិ ឯកទិវសេនេវ ទិស្វា អគមាសី’’តិ។ តត្ថ ទិវសភាគំ កីឡិត្វា ឧយ្យានរសមនុភវិត្វា មង្គលបោក្ខរណិយំ ន្ហត្វា អត្ថង្គតេ សូរិយេ មង្គលសិលាតលេ និសីទិ អត្តានំ អលង្ការាបេតុកាមោ។ អថស្ស ចិត្តាចារមញ្ញាយ សក្កេន ទេវានមិន្ទេន អាណត្តោ វិស្សកម្មោ នាម ទេវបុត្តោ អាគន្ត្វា តស្សេវ កប្បកសទិសោ ហុត្វា ទិព្ពេហិ អលង្ការេហិ អលង្ករិ។ អថស្ស សព្ពាលង្ការសមលង្កតស្ស សព្ពតាលាវចរេសុ សកានិ សកានិ បដិភានានិ ទស្សយន្តេសុ ព្រាហ្មណេសុ ច ‘‘ជយ នន្ទា’’តិអាទិវចនេហិ សុតមង្គលិកាទីសុ នានប្បការេហិ មង្គលវចនត្ថុតិឃោសេហិ សម្ភាវេន្តេសុ សព្ពាលង្ការសមលង្កតំ រថវរំ អភិរុហិ។ តស្មិំ សមយេ – ‘‘រាហុលមាតា បុត្តំ វិជាតា’’តិ សុត្វា សុទ្ធោទនមហារាជា – ‘‘បុត្តស្ស មេ តុដ្ឋិំ និវេទេថា’’តិ សាសនំ បហិណិ។ ពោធិសត្តោ តំ សុត្វា – ‘‘រាហុ ជាតោ, ពន្ធនំ ជាត’’ន្តិ អាហ។ រាជា – ‘‘កិំ មេ បុត្តោ អវចា’’តិ បុច្ឆិត្វា តំ វចនំ សុត្វា ‘‘ឥតោ បដ្ឋាយ មេ នត្តា ‘រាហុលកុមារោ’ត្វេវ នាមំ ហោតូ’’តិ អាហ។

    Tato bodhisatto pabbajjāya ruciṃ uppādetvā taṃdivasaṃ uyyānaṃ agamāsi. Dīghāyukā bodhisattā vassasate vassasate atikkante jiṇṇādīsu ekekaṃ addasaṃsu. Amhākaṃ pana bodhisatto appāyukakāle uppannattā catunnaṃ catunnaṃ māsānaṃ accayena uyyānaṃ gacchanto anukkamena ekekaṃ addasa. Dīghabhāṇakā panāhu – ‘‘cattāri nimittāni ekadivaseneva disvā agamāsī’’ti. Tattha divasabhāgaṃ kīḷitvā uyyānarasamanubhavitvā maṅgalapokkharaṇiyaṃ nhatvā atthaṅgate sūriye maṅgalasilātale nisīdi attānaṃ alaṅkārāpetukāmo. Athassa cittācāramaññāya sakkena devānamindena āṇatto vissakammo nāma devaputto āgantvā tasseva kappakasadiso hutvā dibbehi alaṅkārehi alaṅkari. Athassa sabbālaṅkārasamalaṅkatassa sabbatālāvacaresu sakāni sakāni paṭibhānāni dassayantesu brāhmaṇesu ca ‘‘jaya nandā’’tiādivacanehi sutamaṅgalikādīsu nānappakārehi maṅgalavacanatthutighosehi sambhāventesu sabbālaṅkārasamalaṅkataṃ rathavaraṃ abhiruhi. Tasmiṃ samaye – ‘‘rāhulamātā puttaṃ vijātā’’ti sutvā suddhodanamahārājā – ‘‘puttassa me tuṭṭhiṃ nivedethā’’ti sāsanaṃ pahiṇi. Bodhisatto taṃ sutvā – ‘‘rāhu jāto, bandhanaṃ jāta’’nti āha. Rājā – ‘‘kiṃ me putto avacā’’ti pucchitvā taṃ vacanaṃ sutvā ‘‘ito paṭṭhāya me nattā ‘rāhulakumāro’tveva nāmaṃ hotū’’ti āha.

    ពោធិសត្តោបិ តំ រថវរមារុយ្ហ មហតា បរិវារេន អតិមនោរមេន សិរិសោភគ្គេន នគរំ បាវិសិ។ តស្មិំ សមយេ រូបសិរិយា គុណសម្បត្តិយា ច អកិសា កិសាគោតមី នាម ខត្តិយកញ្ញា ឧបរិបាសាទវរតលគតា នគរំ បវិសន្តស្ស ពោធិសត្តស្ស រូបសិរិំ ទិស្វា សញ្ជាតបីតិសោមនស្សា ហុត្វា –

    Bodhisattopi taṃ rathavaramāruyha mahatā parivārena atimanoramena sirisobhaggena nagaraṃ pāvisi. Tasmiṃ samaye rūpasiriyā guṇasampattiyā ca akisā kisāgotamī nāma khattiyakaññā uparipāsādavaratalagatā nagaraṃ pavisantassa bodhisattassa rūpasiriṃ disvā sañjātapītisomanassā hutvā –

    ‘‘និព្ពុតា នូន សា មាតា, និព្ពុតោ នូន សោ បិតា;

    ‘‘Nibbutā nūna sā mātā, nibbuto nūna so pitā;

    និព្ពុតា នូន សា នារី, យស្សាយំ ឦទិសោ បតី’’តិ។ (ធ. ស. អដ្ឋ. និទានកថា; ធ. ប. អដ្ឋ. ១.សារិបុត្តត្ថេរវត្ថុ; អប. អដ្ឋ. ១.អវិទូរេនិទានកថា; ជា. អដ្ឋ. ១.អវិទូរេនិទានកថា) –

    Nibbutā nūna sā nārī, yassāyaṃ īdiso patī’’ti. (dha. sa. aṭṭha. nidānakathā; dha. pa. aṭṭha. 1.sāriputtattheravatthu; apa. aṭṭha. 1.avidūrenidānakathā; jā. aṭṭha. 1.avidūrenidānakathā) –

    ឥមំ ឧទានំ ឧទានេសិ។

    Imaṃ udānaṃ udānesi.

    ពោធិសត្តោ តំ សុត្វា ចិន្តេសិ – ‘‘អយំ មេ សុស្សវនំ វចនំ សាវេសិ, អហញ្ហិ និព្ពានំ គវេសន្តោ វិចរាមិ, អជ្ជេវ មយា ឃរាវាសំ ឆឌ្ឌេត្វា និក្ខម្ម បព្ពជិត្វា និព្ពានំ គវេសិតុំ វដ្ដតី’’តិ។ ‘‘អយំ ឥមិស្សា អាចរិយភាគោ ហោតូ’’តិ មុត្តាហារំ កណ្ឋតោ ឱមុញ្ចិត្វា កិសាគោតមិយា សតសហស្សគ្ឃនិកំ បរមរតិករំ មុត្តាហារំ បេសេសិ។ សា ‘‘សិទ្ធត្ថកុមារោ មយិ បដិពទ្ធហទយោ ហុត្វា បណ្ណាការំ បេសេសី’’តិ សោមនស្សជាតា អហោសិ។

    Bodhisatto taṃ sutvā cintesi – ‘‘ayaṃ me sussavanaṃ vacanaṃ sāvesi, ahañhi nibbānaṃ gavesanto vicarāmi, ajjeva mayā gharāvāsaṃ chaḍḍetvā nikkhamma pabbajitvā nibbānaṃ gavesituṃ vaṭṭatī’’ti. ‘‘Ayaṃ imissā ācariyabhāgo hotū’’ti muttāhāraṃ kaṇṭhato omuñcitvā kisāgotamiyā satasahassagghanikaṃ paramaratikaraṃ muttāhāraṃ pesesi. Sā ‘‘siddhatthakumāro mayi paṭibaddhahadayo hutvā paṇṇākāraṃ pesesī’’ti somanassajātā ahosi.

    ពោធិសត្តោបិ មហតា សិរិសមុទយេន បរមរមណីយំ បាសាទំ អភិរុហិត្វា សិរិសយនេ និបជ្ជិ។ តាវទេវ នំ បរិបុណ្ណរជនិករសទិសរុចិរវរវទនា ពិម្ពផលសទិសទសនវសនា សិតវិមលសមសំហិតាវិរឡវរទសនា អសិតនយនកេសបាសា សុជាតញ្ជនាតិនីលកុដិលភមុកា សុជាតហំសសមសំហិតបយោធរា រតិករនវកនករជតវិរចិតវរមណិមេខលា បរិគតវិបុលឃនជឃនតដា ករិករសន្និភោរុយុគលា នច្ចគីតវាទិតេសុ កុសលា សុរយុវតិសទិសរូបសោភា វរយុវតិយោ មធុររវានិ តុរិយានិ គហេត្វា មហាបុរិសំ សម្បរិវារេត្វា រមាបយន្តិយោ នច្ចគីតវាទិតានិ បយោជយិំសុ។ ពោធិសត្តោ បន កិលេសេសុ វិរត្តចិត្តតាយ នច្ចគីតាទីសុ អនភិរតោ មុហុត្តំ និទ្ទំ ឱក្កមិ។

    Bodhisattopi mahatā sirisamudayena paramaramaṇīyaṃ pāsādaṃ abhiruhitvā sirisayane nipajji. Tāvadeva naṃ paripuṇṇarajanikarasadisaruciravaravadanā bimbaphalasadisadasanavasanā sitavimalasamasaṃhitāviraḷavaradasanā asitanayanakesapāsā sujātañjanātinīlakuṭilabhamukā sujātahaṃsasamasaṃhitapayodharā ratikaranavakanakarajataviracitavaramaṇimekhalā parigatavipulaghanajaghanataṭā karikarasannibhoruyugalā naccagītavāditesu kusalā surayuvatisadisarūpasobhā varayuvatiyo madhuraravāni turiyāni gahetvā mahāpurisaṃ samparivāretvā ramāpayantiyo naccagītavāditāni payojayiṃsu. Bodhisatto pana kilesesu virattacittatāya naccagītādīsu anabhirato muhuttaṃ niddaṃ okkami.

    តា តំ ទិស្វា ‘‘យស្សត្ថាយ នច្ចាទីនិ មយំ បយោជេម, សោ និទ្ទំ ឧបគតោ, ឥទានិ កិមត្ថំ កិលមាមា’’តិ គហិតានិ តុរិយានិ អជ្ឈោត្ថរិត្វា និបជ្ជិំសុ, គន្ធតេលប្បទីបា ច ឈាយន្តិ។ ពោធិសត្តោ បពុជ្ឈិត្វា សយនបិដ្ឋេ បល្លង្កេន និសិន្នោ អទ្ទស តា ឥត្ថិយោ តុរិយភណ្ឌានិ អវត្ថរិត្វា និទ្ទាយន្តិយោ បគ្ឃរិតលាលា កិលិន្នកបោលគត្តា, ឯកច្ចា ទន្តេ ខាទន្តិយោ, ឯកច្ចា កាកច្ឆន្តិយោ, ឯកច្ចា វិប្បលបន្តិយោ, ឯកច្ចា វិវដមុខា, ឯកច្ចា អបគតវសនរសនា , បាកដពីភច្ឆសម្ពាធដ្ឋានា, ឯកច្ចា វិមុត្តាកុលសិរោរុហា សុសានរូបរូបំ ធារយមានា សយិំសុ។ មហាសត្តោ តាសំ តំ វិប្បការំ ទិស្វា ភិយ្យោសោមត្តាយ កាមេសុ វិរត្តចិត្តោ អហោសិ។ តស្ស បន អលង្កតបដិយត្តំ ទសសតនយនភវនសទិសំ រុចិរសោភម្បិ បាសាទវរតលំ អបវិទ្ធមតសរីរកុណបភរិតំ អាមកសុសានមិវ បរមបដិក្កូលំ ឧបដ្ឋាសិ។ តយោបិ ភវា អាទិត្តភវនសទិសា ហុត្វា ឧបដ្ឋហិំសុ។ ‘‘ឧបទ្ទុតំ វត, ភោ, ឧបស្សដ្ឋំ វត ភោ’’តិ ច វាចំ បវត្តេសិ។ អតិវិយ បព្ពជ្ជាយ ចិត្តំ នមិ។

    Tā taṃ disvā ‘‘yassatthāya naccādīni mayaṃ payojema, so niddaṃ upagato, idāni kimatthaṃ kilamāmā’’ti gahitāni turiyāni ajjhottharitvā nipajjiṃsu, gandhatelappadīpā ca jhāyanti. Bodhisatto pabujjhitvā sayanapiṭṭhe pallaṅkena nisinno addasa tā itthiyo turiyabhaṇḍāni avattharitvā niddāyantiyo paggharitalālā kilinnakapolagattā, ekaccā dante khādantiyo, ekaccā kākacchantiyo, ekaccā vippalapantiyo, ekaccā vivaṭamukhā, ekaccā apagatavasanarasanā , pākaṭabībhacchasambādhaṭṭhānā, ekaccā vimuttākulasiroruhā susānarūparūpaṃ dhārayamānā sayiṃsu. Mahāsatto tāsaṃ taṃ vippakāraṃ disvā bhiyyosomattāya kāmesu virattacitto ahosi. Tassa pana alaṅkatapaṭiyattaṃ dasasatanayanabhavanasadisaṃ rucirasobhampi pāsādavaratalaṃ apaviddhamatasarīrakuṇapabharitaṃ āmakasusānamiva paramapaṭikkūlaṃ upaṭṭhāsi. Tayopi bhavā ādittabhavanasadisā hutvā upaṭṭhahiṃsu. ‘‘Upaddutaṃ vata, bho, upassaṭṭhaṃ vata bho’’ti ca vācaṃ pavattesi. Ativiya pabbajjāya cittaṃ nami.

    សោ ‘‘អជ្ជេវ មយា មហាភិនិក្ខមនំ និក្ខមិតុំ វដ្ដតី’’តិ សិរិសយនតោ ឧដ្ឋាយ ទ្វារសមីបំ គន្ត្វា – ‘‘កោ ឯត្ថា’’តិ អាហ។ ឧម្មារេ សីសំ កត្វា និបន្នោ ឆន្នោ អាហ – ‘‘អហំ, អយ្យបុត្ត, ឆន្នោ’’តិ។ អថ មហាបុរិសោ – ‘‘អហំ អជ្ជ មហាភិនិក្ខមនំ និក្ខមិតុកាមោ, ន កញ្ចិ បដិវេទិត្វា សីឃមេកំ អតិជយំ សិន្ធវំ កប្បេហី’’តិ។ សោ ‘‘សាធុ, ទេវា’’តិ អស្សភណ្ឌកំ គហេត្វា អស្សសាលំ គន្ត្វា គន្ធតេលប្បទីបេសុ ជលន្តេសុ សុមនបដ្ដវិតានស្ស ហេដ្ឋា បរមរមណីយេ ភូមិភាគេ ឋិតំ អរិមន្ថកំ កណ្ឌកំ តុរង្គវរំ ទិស្វា – ‘‘អជ្ជ មយា អយ្យបុត្តស្ស និក្ខមនត្ថាយ ឥមមេវ មង្គលហយំ កប្បេតុំ វដ្ដតី’’តិ កណ្ឌកំ កប្បេសិ។ សោ កប្បិយមានោវ អញ្ញាសិ – ‘‘អយំ កប្បនា អតិគាឡ្ហា, អញ្ញេសុ ទិវសេសុ ឧយ្យានកីឡំ គមនកាលេ កប្បនា វិយ ន ហោតិ។ និស្សំសយំ អជ្ជេវ អយ្យបុត្តោ មហាភិនិក្ខមនំ និក្ខមិស្សតី’’តិ។ តតោ តុដ្ឋមានសោ មហាហសិតំ ហសិ។ សោ នាទោ តំ សកលកបិលវត្ថុបុរំ ឧន្នាទំ ករេយ្យ, ទេវតា បន សន្និរុម្ភិត្វា ន កស្សចិ សោតុំ អទំសុ។

    So ‘‘ajjeva mayā mahābhinikkhamanaṃ nikkhamituṃ vaṭṭatī’’ti sirisayanato uṭṭhāya dvārasamīpaṃ gantvā – ‘‘ko etthā’’ti āha. Ummāre sīsaṃ katvā nipanno channo āha – ‘‘ahaṃ, ayyaputta, channo’’ti. Atha mahāpuriso – ‘‘ahaṃ ajja mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitukāmo, na kañci paṭiveditvā sīghamekaṃ atijayaṃ sindhavaṃ kappehī’’ti. So ‘‘sādhu, devā’’ti assabhaṇḍakaṃ gahetvā assasālaṃ gantvā gandhatelappadīpesu jalantesu sumanapaṭṭavitānassa heṭṭhā paramaramaṇīye bhūmibhāge ṭhitaṃ arimanthakaṃ kaṇḍakaṃ turaṅgavaraṃ disvā – ‘‘ajja mayā ayyaputtassa nikkhamanatthāya imameva maṅgalahayaṃ kappetuṃ vaṭṭatī’’ti kaṇḍakaṃ kappesi. So kappiyamānova aññāsi – ‘‘ayaṃ kappanā atigāḷhā, aññesu divasesu uyyānakīḷaṃ gamanakāle kappanā viya na hoti. Nissaṃsayaṃ ajjeva ayyaputto mahābhinikkhamanaṃ nikkhamissatī’’ti. Tato tuṭṭhamānaso mahāhasitaṃ hasi. So nādo taṃ sakalakapilavatthupuraṃ unnādaṃ kareyya, devatā pana sannirumbhitvā na kassaci sotuṃ adaṃsu.

    ពោធិសត្តោ ‘‘បុត្តំ តាវ បស្សិស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា ឋិតដ្ឋានតោ ឧដ្ឋាយ រាហុលមាតុយា វសនដ្ឋានំ គន្ត្វា គព្ភទ្វារំ វិវរិ។ តស្មិំ ខណេ អន្តោគព្ភេ គន្ធតេលប្បទីបោ ឈាយតិ។ រាហុលមាតា សុមនមល្លិកាទីនំ អម្ពណមត្តេន អត្តិប្បកិណ្ណេ វរសយនេ បុត្តស្ស មត្ថកេ ហត្ថំ ឋបេត្វា និទ្ទាយតិ។ ពោធិសត្តោ ឧម្មារេ បាទំ ឋបេត្វា ឋិតកោវ ឱលោកេត្វា – ‘‘សចាហំ ទេវិយា ហត្ថំ អបនេត្វា មម បុត្តំ គណ្ហិស្សាមិ, ទេវី បពុជ្ឈិស្សតិ, ឯវំ មេ អភិនិក្ខមនស្ស អន្តរាយោ ភវិស្សតិ។ ពុទ្ធោ ហុត្វាវ អាគន្ត្វា បុត្តំ បស្សិស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា បាសាទតលតោ ឱតរិត្វា អស្សស្ស សមីបំ គន្ត្វា ឯវមាហ – ‘‘តាត កណ្ឌក, ត្វំ អជ្ជ ឯករត្តិំ មំ តារយ, អហំ តំ និស្សាយ ពុទ្ធោ ហុត្វា សទេវកំ លោកំ តារេស្សាមី’’តិ។ តតោ ឧល្លង្ឃិត្វា កណ្ឌកស្ស បិដ្ឋិំ អភិរុហិ។ កណ្ឌកោ គីវតោ បដ្ឋាយ អាយាមតោ អដ្ឋារសហត្ថោ ហោតិ តទនុរូបេន ឧព្ពេធេន សមន្នាគតោ រូបគ្គជវពលសម្បន្នោ សព្ពសេតោ ធោតសង្ខសទិសទស្សនីយវណ្ណោ។ តតោ ពោធិសត្តោ វរតុរង្គបិដ្ឋិគតោ ឆន្នំ អស្សស្ស វាលធិំ គាហាបេត្វា អឌ្ឍរត្តសមយេ នគរស្ស មហាទ្វារំ សម្បត្តោ។

    Bodhisatto ‘‘puttaṃ tāva passissāmī’’ti cintetvā ṭhitaṭṭhānato uṭṭhāya rāhulamātuyā vasanaṭṭhānaṃ gantvā gabbhadvāraṃ vivari. Tasmiṃ khaṇe antogabbhe gandhatelappadīpo jhāyati. Rāhulamātā sumanamallikādīnaṃ ambaṇamattena attippakiṇṇe varasayane puttassa matthake hatthaṃ ṭhapetvā niddāyati. Bodhisatto ummāre pādaṃ ṭhapetvā ṭhitakova oloketvā – ‘‘sacāhaṃ deviyā hatthaṃ apanetvā mama puttaṃ gaṇhissāmi, devī pabujjhissati, evaṃ me abhinikkhamanassa antarāyo bhavissati. Buddho hutvāva āgantvā puttaṃ passissāmī’’ti cintetvā pāsādatalato otaritvā assassa samīpaṃ gantvā evamāha – ‘‘tāta kaṇḍaka, tvaṃ ajja ekarattiṃ maṃ tāraya, ahaṃ taṃ nissāya buddho hutvā sadevakaṃ lokaṃ tāressāmī’’ti. Tato ullaṅghitvā kaṇḍakassa piṭṭhiṃ abhiruhi. Kaṇḍako gīvato paṭṭhāya āyāmato aṭṭhārasahattho hoti tadanurūpena ubbedhena samannāgato rūpaggajavabalasampanno sabbaseto dhotasaṅkhasadisadassanīyavaṇṇo. Tato bodhisatto varaturaṅgapiṭṭhigato channaṃ assassa vāladhiṃ gāhāpetvā aḍḍharattasamaye nagarassa mahādvāraṃ sampatto.

    តទា បន រាជា បុព្ពេវ ពោធិសត្តស្ស គមនបដិសេធនត្ថាយ ទ្វីសុ ទ្វារកវាដេសុ ឯកេកំ បុរិសសហស្សេន វិវរិតព្ពំ ការេត្វា តត្ថ ពហុបុរិសេ អារក្ខំ ឋបេសិ។ ពោធិសត្តោ កិរ បុរិសគណនាយ កោដិសតសហស្សស្ស ពលំ ធារេសិ, ហត្ថិគណនាយ កោដិសហស្សស្ស។ តស្មា សោ ចិន្តេសិ – ‘‘យទិ ទ្វារំ ន វិវរីយតិ, អជ្ជ កណ្ឌកស្ស បិដ្ឋេ និសិន្នោ ឆន្នំ វាលធិំ គាហាបេត្វា តេន សទ្ធិំយេវ កណ្ឌកំ ឩរូហិ និប្បីឡេត្វា អដ្ឋារសហត្ថំ បាការំ ឧប្បតិត្វា អតិក្កមេយ្យ’’ន្តិ។ ឆន្នោ ចិន្តេសិ – ‘‘សចេ ទ្វារំ ន ឧគ្ឃាបយតិ, អហំ អយ្យបុត្តំ ខន្ធេ កត្វា កណ្ឌកំ ទក្ខិណហត្ថេន បរិក្ខិបន្តោ ឧបកច្ឆកេ កត្វា ឧប្បតិត្វា បាការំ អតិក្កមិស្សាមី’’តិ។ កណ្ឌកោ ចិន្តេសិ – ‘‘អហំ ទ្វារេ អវិវរិយមានេ យថានិសិន្នមេវ អយ្យបុត្តំ គហិតវាលធិនា ឆន្នេន សទ្ធិំ ឧប្បតិត្វា បាការស្ស បុរតោ បតិដ្ឋហិស្សាមី’’តិ។ ឯវមេវ តយោ បុរិសា ចិន្តយិំសុ។ ទ្វារេ អធិវត្ថា ទេវតា មហាទ្វារំ វិវរិំសុ។

    Tadā pana rājā pubbeva bodhisattassa gamanapaṭisedhanatthāya dvīsu dvārakavāṭesu ekekaṃ purisasahassena vivaritabbaṃ kāretvā tattha bahupurise ārakkhaṃ ṭhapesi. Bodhisatto kira purisagaṇanāya koṭisatasahassassa balaṃ dhāresi, hatthigaṇanāya koṭisahassassa. Tasmā so cintesi – ‘‘yadi dvāraṃ na vivarīyati, ajja kaṇḍakassa piṭṭhe nisinno channaṃ vāladhiṃ gāhāpetvā tena saddhiṃyeva kaṇḍakaṃ ūrūhi nippīḷetvā aṭṭhārasahatthaṃ pākāraṃ uppatitvā atikkameyya’’nti. Channo cintesi – ‘‘sace dvāraṃ na ugghāpayati, ahaṃ ayyaputtaṃ khandhe katvā kaṇḍakaṃ dakkhiṇahatthena parikkhipanto upakacchake katvā uppatitvā pākāraṃ atikkamissāmī’’ti. Kaṇḍako cintesi – ‘‘ahaṃ dvāre avivariyamāne yathānisinnameva ayyaputtaṃ gahitavāladhinā channena saddhiṃ uppatitvā pākārassa purato patiṭṭhahissāmī’’ti. Evameva tayo purisā cintayiṃsu. Dvāre adhivatthā devatā mahādvāraṃ vivariṃsu.

    តស្មិំ ខណេ មារោ បាបិមា ‘‘មហាសត្តំ និវត្តេស្សាមី’’តិ អាគន្ត្វា គគនតលេ ឋត្វា អាហ –

    Tasmiṃ khaṇe māro pāpimā ‘‘mahāsattaṃ nivattessāmī’’ti āgantvā gaganatale ṭhatvā āha –

    ‘‘មា និក្ខម មហាវីរ, ឥតោ តេ សត្តមេ ទិនេ;

    ‘‘Mā nikkhama mahāvīra, ito te sattame dine;

    ទិព្ពំ តុ ចក្ករតនំ, អទ្ធា បាតុ ភវិស្សតិ។ –

    Dibbaṃ tu cakkaratanaṃ, addhā pātu bhavissati. –

    ទ្វិសហស្សបរិត្តទីបបរិវារានំ ចតុន្នំ មហាទីបានំ រជ្ជំ ការេស្សសិ, និវត្ត, មារិសា’’តិ។ មហាបុរិសោ អាហ ‘‘កោសិ ត្វ’’ន្តិ។ អហំ វសវត្តីតិ។

    Dvisahassaparittadīpaparivārānaṃ catunnaṃ mahādīpānaṃ rajjaṃ kāressasi, nivatta, mārisā’’ti. Mahāpuriso āha ‘‘kosi tva’’nti. Ahaṃ vasavattīti.

    ‘‘ជានាមហំ មហារាជ, មយ្ហំ ចក្កស្ស សម្ភវំ;

    ‘‘Jānāmahaṃ mahārāja, mayhaṃ cakkassa sambhavaṃ;

    អនត្ថិកោហំ រជ្ជេន, គច្ឆ ត្វំ មារ មា ឥធ។

    Anatthikohaṃ rajjena, gaccha tvaṃ māra mā idha.

    ‘‘សកលំ ទសសហស្សម្បិ, លោកធាតុមហំ បន;

    ‘‘Sakalaṃ dasasahassampi, lokadhātumahaṃ pana;

    ឧន្នាទេត្វា ភវិស្សាមិ, ពុទ្ធោ លោកេ វិនាយកោ’’តិ។ –

    Unnādetvā bhavissāmi, buddho loke vināyako’’ti. –

    អាហ។ សោ តត្ថេវន្តរធាយិ។

    Āha. So tatthevantaradhāyi.

    មហាសត្តោ ឯកូនត្តិំសវស្សកាលេ ហត្ថគតំ ចក្កវត្តិរជ្ជំ ខេឡបិណ្ឌំ វិយ អនបេក្ខោ ឆឌ្ឌេត្វា ចក្កវត្តិសិរិនិវាសភូតា រាជភវនា និក្ខមិត្វា អាសាឡ្ហិបុណ្ណមាយ ឧត្តរាសាឡ្ហនក្ខត្តេ វត្តមានេ នគរតោ និក្ខមិត្វា នគរំ អបលោកេតុកាមោ អហោសិ។ វិតក្កសមនន្តរមេវ ចស្ស កុលាលចក្កំ វិយ សោ ភូមិប្បទេសោ បរិវត្តិ។ យថាឋិតោវ មហាសត្តោ កបិលវត្ថុបុរំ ទិស្វា តស្សិំ ភូមិប្បទេសេ កណ្ឌកនិវត្តនំ នាម ចេតិយដ្ឋានំ ទស្សេត្វា គន្តព្ពមគាភិមុខំយេវ កណ្ឌកំ កត្វា បាយាសិ មហតា សក្ការេន ឧឡារេន សិរិសមុទយេន។ តទា មហាសត្តេ គច្ឆន្តេ តស្ស បុរតោ ទេវតា សដ្ឋិ ឧក្កាសតសហស្សានិ ធារយិំសុ, តថា បច្ឆតោ សដ្ឋិ ទក្ខិណតោ សដ្ឋិ ឧក្កាសតសហស្សានិ, តថា វាមបស្សតោ។ អបរា ទេវតា សុរភិកុសុមមាលាទាមចន្ទនចុណ្ណចាមរធជបដាកាហិ សក្ករោន្តិយោ បរិវារេត្វា អគមំសុ។ ទិព្ពានិ សង្គីតានិ អនេកានិ ច តុរិយានិ វជ្ជិំសុ។

    Mahāsatto ekūnattiṃsavassakāle hatthagataṃ cakkavattirajjaṃ kheḷapiṇḍaṃ viya anapekkho chaḍḍetvā cakkavattisirinivāsabhūtā rājabhavanā nikkhamitvā āsāḷhipuṇṇamāya uttarāsāḷhanakkhatte vattamāne nagarato nikkhamitvā nagaraṃ apaloketukāmo ahosi. Vitakkasamanantarameva cassa kulālacakkaṃ viya so bhūmippadeso parivatti. Yathāṭhitova mahāsatto kapilavatthupuraṃ disvā tassiṃ bhūmippadese kaṇḍakanivattanaṃ nāma cetiyaṭṭhānaṃ dassetvā gantabbamagābhimukhaṃyeva kaṇḍakaṃ katvā pāyāsi mahatā sakkārena uḷārena sirisamudayena. Tadā mahāsatte gacchante tassa purato devatā saṭṭhi ukkāsatasahassāni dhārayiṃsu, tathā pacchato saṭṭhi dakkhiṇato saṭṭhi ukkāsatasahassāni, tathā vāmapassato. Aparā devatā surabhikusumamālādāmacandanacuṇṇacāmaradhajapaṭākāhi sakkarontiyo parivāretvā agamaṃsu. Dibbāni saṅgītāni anekāni ca turiyāni vajjiṃsu.

    ឥមិនា សិរិសមុទយេន គច្ឆន្តោ ពោធិសត្តោ ឯករត្តេនេវ តីណិ រជ្ជានិ អតិក្កម្ម តិំសយោជនិកំ មគ្គំ គន្ត្វា អនោមានទីតីរំ សម្បាបុណិ។ អថ ពោធិសត្តោ នទីតីរេ ឋត្វា ឆន្នំ បុច្ឆិ – ‘‘កា នាមាយំ នទី’’តិ? ‘‘អនោមា នាម, ទេវា’’តិ។ ‘‘អម្ហាកម្បិ បព្ពជ្ជា អនោមា ភវិស្សតី’’តិ បណ្ហិយា អស្សំ ឃដ្ដេន្តោ អស្សស្ស សញ្ញំ អទាសិ។ អស្សោ ឧល្លង្ឃិត្វា អដ្ឋឧសភវិត្ថារាយ នទិយា បារិមតីរេ អដ្ឋាសិ។ ពោធិសត្តោ អស្សបិដ្ឋិតោ ឱរុយ្ហ មុត្តរាសិសទិសេ វាលុកាបុលិនេ ឋត្វា ឆន្នំ អាមន្តេសិ – ‘‘សម្ម ឆន្ន, ត្វំ មយ្ហំ អាភរណានិ ចេវ កណ្ឌកញ្ច អាទាយ គច្ឆ, អហំ បព្ពជិស្សាមី’’តិ។ ឆន្នោ, ‘‘អហម្បិ, ទេវ, បព្ពជិស្សាមី’’តិ។ ពោធិសត្តោ អាហ – ‘‘ន លព្ភា តយា បព្ពជិតុំ, គច្ឆេវ ត្វ’’ន្តិ តិក្ខត្តុំ និវារេត្វា អាភរណានិ ចេវ កណ្ឌកញ្ច បដិច្ឆាបេត្វា ចិន្តេសិ – ‘‘ឥមេ មយ្ហំ កេសា សមណសារុប្បា ន ហោន្តិ, តេ ខគ្គេន ឆិន្ទិស្សាមី’’តិ ទក្ខិណេន ហត្ថេន បរមនិសិតមសិវរំ គហេត្វា វាមហត្ថេន មោឡិយា សទ្ធិំ ចូឡំ គហេត្វា ឆិន្ទិ, កេសា ទ្វង្គុលមត្តា ហុត្វា ទក្ខិណតោ អាវដ្ដមានា សីសេ អល្លីយិំសុ។ តេសំ បន កេសានំ យាវជីវំ តទេវ បមាណំ អហោសិ, មស្សុ ច តទនុរូបំ, បុន កេសមស្សុឱហារណកិច្ចម្បិស្ស នាហោសិ។ ពោធិសត្តោ សហ មោឡិយា ចូឡំ គហេត្វា – ‘‘សចាហំ ពុទ្ធោ ភវិស្សាមិ, អាកាសេ តិដ្ឋតុ, នោ ចេ, ភូមិយំ បតតូ’’តិ អាកាសេ ខិបិ។ តំ ចូឡាមណិពន្ធនំ យោជនប្បមាណំ ឋានំ គន្ត្វា អាកាសេ អដ្ឋាសិ។

    Iminā sirisamudayena gacchanto bodhisatto ekaratteneva tīṇi rajjāni atikkamma tiṃsayojanikaṃ maggaṃ gantvā anomānadītīraṃ sampāpuṇi. Atha bodhisatto nadītīre ṭhatvā channaṃ pucchi – ‘‘kā nāmāyaṃ nadī’’ti? ‘‘Anomā nāma, devā’’ti. ‘‘Amhākampi pabbajjā anomā bhavissatī’’ti paṇhiyā assaṃ ghaṭṭento assassa saññaṃ adāsi. Asso ullaṅghitvā aṭṭhausabhavitthārāya nadiyā pārimatīre aṭṭhāsi. Bodhisatto assapiṭṭhito oruyha muttarāsisadise vālukāpuline ṭhatvā channaṃ āmantesi – ‘‘samma channa, tvaṃ mayhaṃ ābharaṇāni ceva kaṇḍakañca ādāya gaccha, ahaṃ pabbajissāmī’’ti. Channo, ‘‘ahampi, deva, pabbajissāmī’’ti. Bodhisatto āha – ‘‘na labbhā tayā pabbajituṃ, gaccheva tva’’nti tikkhattuṃ nivāretvā ābharaṇāni ceva kaṇḍakañca paṭicchāpetvā cintesi – ‘‘ime mayhaṃ kesā samaṇasāruppā na honti, te khaggena chindissāmī’’ti dakkhiṇena hatthena paramanisitamasivaraṃ gahetvā vāmahatthena moḷiyā saddhiṃ cūḷaṃ gahetvā chindi, kesā dvaṅgulamattā hutvā dakkhiṇato āvaṭṭamānā sīse allīyiṃsu. Tesaṃ pana kesānaṃ yāvajīvaṃ tadeva pamāṇaṃ ahosi, massu ca tadanurūpaṃ, puna kesamassuohāraṇakiccampissa nāhosi. Bodhisatto saha moḷiyā cūḷaṃ gahetvā – ‘‘sacāhaṃ buddho bhavissāmi, ākāse tiṭṭhatu, no ce, bhūmiyaṃ patatū’’ti ākāse khipi. Taṃ cūḷāmaṇibandhanaṃ yojanappamāṇaṃ ṭhānaṃ gantvā ākāse aṭṭhāsi.

    អថ សក្កោ ទេវរាជា ទិព្ពេន ចក្ខុនា ឱលោកេន្តោ យោជនិកេន រតនចង្កោដកេន តំ បដិគ្គហេត្វា តាវតិំសភវនេ តិយោជនំ សត្តរតនមយំ ចូឡាមណិចេតិយំ នាម បតិដ្ឋាបេសិ។ យថាហ –

    Atha sakko devarājā dibbena cakkhunā olokento yojanikena ratanacaṅkoṭakena taṃ paṭiggahetvā tāvatiṃsabhavane tiyojanaṃ sattaratanamayaṃ cūḷāmaṇicetiyaṃ nāma patiṭṭhāpesi. Yathāha –

    ‘‘ឆេត្វាន មោឡិំ វរគន្ធវាសិតំ, វេហាយសំ ឧក្ខិបិ អគ្គបុគ្គលោ;

    ‘‘Chetvāna moḷiṃ varagandhavāsitaṃ, vehāyasaṃ ukkhipi aggapuggalo;

    សហស្សនេត្តោ សិរសា បដិគ្គហិ, សុវណ្ណចង្កោដវរេន វាសវោ’’តិ។ (ម. និ. អដ្ឋ. ១.២២២; សំ. និ. អដ្ឋ. ២.២.១២; អប. អដ្ឋ. ១.អវិទូរេនិទានកថា; ជា. អដ្ឋ. ១.អវិទូរេនិទានកថា);

    Sahassanetto sirasā paṭiggahi, suvaṇṇacaṅkoṭavarena vāsavo’’ti. (ma. ni. aṭṭha. 1.222; saṃ. ni. aṭṭha. 2.2.12; apa. aṭṭha. 1.avidūrenidānakathā; jā. aṭṭha. 1.avidūrenidānakathā);

    បុន ពោធិសត្តោ ចិន្តេសិ – ‘‘ឥមានិ កាសិកវត្ថានិ មហគ្ឃានិ, ន មយ្ហំ សមណសារុប្បានី’’តិ។ អថស្ស កស្សបពុទ្ធកាលេ បុរាណសហាយកោ ឃដិការមហាព្រហ្មា ឯកំ ពុទ្ធន្តរំ វិនាសភាវាប្បត្តេន មិត្តភាវេន ចិន្តេសិ – ‘‘អជ្ជ មេ សហាយកោ មហាភិនិក្ខមនំ និក្ខន្តោ, សមណបរិក្ខារមស្ស គហេត្វា គច្ឆិស្សាមី’’តិ។

    Puna bodhisatto cintesi – ‘‘imāni kāsikavatthāni mahagghāni, na mayhaṃ samaṇasāruppānī’’ti. Athassa kassapabuddhakāle purāṇasahāyako ghaṭikāramahābrahmā ekaṃ buddhantaraṃ vināsabhāvāppattena mittabhāvena cintesi – ‘‘ajja me sahāyako mahābhinikkhamanaṃ nikkhanto, samaṇaparikkhāramassa gahetvā gacchissāmī’’ti.

    ‘‘តិចីវរញ្ច បត្តោ ច, វាសិ សូចិ ច ពន្ធនំ;

    ‘‘Ticīvarañca patto ca, vāsi sūci ca bandhanaṃ;

    បរិស្សាវនញ្ច អដ្ឋេតេ, យុត្តយោគស្ស ភិក្ខុនោ’’តិ។ (ទី. និ. អដ្ឋ. ១.២១៥; ម. និ. អដ្ឋ. ១.២៩៤; ២.៣៤៩; អ. និ. អដ្ឋ. ២.៤.១៩៨; បារា. អដ្ឋ. ១.៤៥ បទភាជនីយវណ្ណនា; អប. អដ្ឋ. ១.អវិទូរេនិទានកថា; ជា. អដ្ឋ. ១.អវិទូរេនិទានកថា; មហានិ. អដ្ឋ. ២០៦) –

    Parissāvanañca aṭṭhete, yuttayogassa bhikkhuno’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.215; ma. ni. aṭṭha. 1.294; 2.349; a. ni. aṭṭha. 2.4.198; pārā. aṭṭha. 1.45 padabhājanīyavaṇṇanā; apa. aṭṭha. 1.avidūrenidānakathā; jā. aṭṭha. 1.avidūrenidānakathā; mahāni. aṭṭha. 206) –

    ឥមេ អដ្ឋ សមណបរិក្ខារេ អាហរិត្វា អទាសិ។ មហាបុរិសោ អរហទ្ធជំ និវាសេត្វា ឧត្តមំ បព្ពជ្ជាវេសំ គហេត្វា សាដកយុគលំ អាកាសេ ខិបិ។ តំ មហាព្រហ្មា បដិគ្គហេត្វា ព្រហ្មលោកេ ទ្វាទសយោជនិកំ សព្ពរតនមយំ ចេតិយំ កត្វា តំ អន្តោ បក្ខិបិត្វា ឋបេសិ។ អថ នំ មហាសត្តោ – ‘‘ឆន្ន, មម វចនេន មាតាបិតូនំ អារោគ្យំ វទេហី’’តិ វត្វា ឧយ្យោជេសិ។ តតោ ឆន្នោ មហាបុរិសំ វន្ទិត្វា បទក្ខិណំ កត្វា បក្កាមិ។ កណ្ឌកោ បន ឆន្នេន សទ្ធិំ មន្តយមានស្ស ពោធិសត្តស្ស វចនំ សុណន្តោ ឋត្វា – ‘‘នត្ថិ ទានិ មយ្ហំ បុន សាមិនោ ទស្សន’’ន្តិ ចក្ខុបថមស្ស វិជហន្តោ វិយោគទុក្ខមធិវាសេតុំ អសក្កោន្តោ ហទយេន ផលិតេន កាលំ កត្វា សុររិបុទុរភិភវនេ តាវតិំសភវនេ កណ្ឌកោ នាម ទេវបុត្តោ ហុត្វា និព្ពត្តិ។ តស្ស ឧប្បត្តិ វិមលត្ថវិលាសិនិយា វិមានវត្ថុដ្ឋកថាយ គហេតព្ពា។ ឆន្នស្ស បឋមំ ឯកោវ សោកោ អហោសិ។ សោ កណ្ឌកស្ស កាលកិរិយាយ ទុតិយេន សោកេន បីឡិយមានោ រោទន្តោ បរិទេវន្តោ ទុក្ខេន អគមាសិ។

    Ime aṭṭha samaṇaparikkhāre āharitvā adāsi. Mahāpuriso arahaddhajaṃ nivāsetvā uttamaṃ pabbajjāvesaṃ gahetvā sāṭakayugalaṃ ākāse khipi. Taṃ mahābrahmā paṭiggahetvā brahmaloke dvādasayojanikaṃ sabbaratanamayaṃ cetiyaṃ katvā taṃ anto pakkhipitvā ṭhapesi. Atha naṃ mahāsatto – ‘‘channa, mama vacanena mātāpitūnaṃ ārogyaṃ vadehī’’ti vatvā uyyojesi. Tato channo mahāpurisaṃ vanditvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi. Kaṇḍako pana channena saddhiṃ mantayamānassa bodhisattassa vacanaṃ suṇanto ṭhatvā – ‘‘natthi dāni mayhaṃ puna sāmino dassana’’nti cakkhupathamassa vijahanto viyogadukkhamadhivāsetuṃ asakkonto hadayena phalitena kālaṃ katvā suraripudurabhibhavane tāvatiṃsabhavane kaṇḍako nāma devaputto hutvā nibbatti. Tassa uppatti vimalatthavilāsiniyā vimānavatthuṭṭhakathāya gahetabbā. Channassa paṭhamaṃ ekova soko ahosi. So kaṇḍakassa kālakiriyāya dutiyena sokena pīḷiyamāno rodanto paridevanto dukkhena agamāsi.

    ពោធិសត្តោបិ បព្ពជិត្វា តស្មិំយេវ បទេសេ អនុបិយំ នាម អម្ពវនំ អត្ថិ, តត្ថេវ សត្តាហំ បព្ពជ្ជាសុខេន វីតិនាមេត្វា តតោ បច្ឆា សញ្ឈាប្បភានុរញ្ជិតសលិលធរសំវុតោ សរទសមយេ បរិបុណ្ណរជនិករោ វិយ កាសាវវរសំវុតោ ឯកកោបិ អនេកជនបរិវុតោ វិយ វិរោចមានោ តំ វនវាសិមិគបក្ខីនំ នយនាមតបានមិវ ករោន្តោ ឯកចរោ សីហោ វិយ នរសីហោ មត្តមាតង្គវិលាសគាមី សមស្សាសេន្តោ វិយ វសុន្ធរំ បាទតលេហិ ឯកទិវសេនេវ តិំសយោជនិកំ មគ្គំ គន្ត្វា ឧត្តុង្គតរង្គភង្គំ អសង្គំ គង្គំ នទិំ ឧត្តរិត្វា រតនជុតិវិសរវិរាជិតវររុចិររាជគហំ រាជគហំ នាម នគរំ បាវិសិ។ បវិសិត្វា ច បន សបទានំ បិណ្ឌាយ ចរិ។ សកលំ បន តំ នគរំ ពោធិសត្តស្ស រូបទស្សនេន ធនបាលកេ បវិដ្ឋេ តំ នគរំ វិយ អសុរិន្ទេ បវិដ្ឋេ ទេវនគរំ វិយ សង្ខោភមគមាសិ។ បិណ្ឌាយ ចរន្តេ មហាបុរិសេ នគរវាសិនោ មនុស្សា មហាសត្តស្ស រូបទស្សនេន សញ្ជាតបីតិសោមនស្សា ជាតវិម្ហិតា ពោធិសត្តស្ស រូបទស្សនាវជ្ជិតហទយា អហេសុំ។

    Bodhisattopi pabbajitvā tasmiṃyeva padese anupiyaṃ nāma ambavanaṃ atthi, tattheva sattāhaṃ pabbajjāsukhena vītināmetvā tato pacchā sañjhāppabhānurañjitasaliladharasaṃvuto saradasamaye paripuṇṇarajanikaro viya kāsāvavarasaṃvuto ekakopi anekajanaparivuto viya virocamāno taṃ vanavāsimigapakkhīnaṃ nayanāmatapānamiva karonto ekacaro sīho viya narasīho mattamātaṅgavilāsagāmī samassāsento viya vasundharaṃ pādatalehi ekadivaseneva tiṃsayojanikaṃ maggaṃ gantvā uttuṅgataraṅgabhaṅgaṃ asaṅgaṃ gaṅgaṃ nadiṃ uttaritvā ratanajutivisaravirājitavararucirarājagahaṃ rājagahaṃ nāma nagaraṃ pāvisi. Pavisitvā ca pana sapadānaṃ piṇḍāya cari. Sakalaṃ pana taṃ nagaraṃ bodhisattassa rūpadassanena dhanapālake paviṭṭhe taṃ nagaraṃ viya asurinde paviṭṭhe devanagaraṃ viya saṅkhobhamagamāsi. Piṇḍāya carante mahāpurise nagaravāsino manussā mahāsattassa rūpadassanena sañjātapītisomanassā jātavimhitā bodhisattassa rūpadassanāvajjitahadayā ahesuṃ.

    តេសំ មនុស្សានំ អញ្ញតរោ អញ្ញតរមេវមាហ – ‘‘កិន្នុ យំ, ភោ, រាហុភយេន និគូឡ្ហកិរណជាលោ បុណ្ណចន្ទោ មនុស្សលោកមាគតោ’’តិ។ តមញ្ញោ សិតំ កត្វា ឯវមាហ – ‘‘កិំ កថេសិ, សម្ម, កទា នាម តយា បុណ្ណចន្ទោ មនុស្សលោកមាគតោ ទិដ្ឋបុព្ពោ, ននុ ឯស កុសុមកេតុកាមទេវោ វេសន្តរមាទាយ អម្ហាកំ មហារាជស្ស នាគរានញ្ច បរមលីឡាវិភូតិំ ទិស្វា កីឡិតុមាគតោ’’តិ។ តមញ្ញោ សិតំ កត្វា ឯវមាហ – ‘‘កិំ, ភោ, ត្វំ ឧម្មត្តោសិ, ននុ កាមោ ឥស្សរកោធហុតាសនបរិទឌ្ឍសរីរោ សុរបតិទសសតនយនោ ឯសោ អមរបុរសញ្ញាយ ឥធាគតោ’’តិ! តមញ្ញោ ឦសកំ ហសិត្វា – ‘‘កិំ វទេសិ, ភោ, តេ បុព្ពាបរវិរោធំ, កុតោ បនស្ស ទសសតនយនានិ, កុតោ វជិរំ, កុតោ ឯរាវណោ។ អទ្ធា ព្រហ្មា ឯស ព្រាហ្មណជនំ បមត្តំ ញត្វា វេទវេទង្គាទីសុ និយោជនត្ថាយ អាគតោ’’តិ។ តេ សព្ពេបិ អបសាទេត្វា អញ្ញោ បណ្ឌិតជាតិកោ ឯវមាហ – ‘‘នេវាយំ បុណ្ណចន្ទោ , ន ច កាមទេវោ, នាបិ ទសសតនយនោ, ន ចាបិ ព្រហ្មា, សព្ពលោកនាយកោ សត្ថា ឯស អច្ឆរិយមនុស្សោ’’តិ។

    Tesaṃ manussānaṃ aññataro aññataramevamāha – ‘‘kinnu yaṃ, bho, rāhubhayena nigūḷhakiraṇajālo puṇṇacando manussalokamāgato’’ti. Tamañño sitaṃ katvā evamāha – ‘‘kiṃ kathesi, samma, kadā nāma tayā puṇṇacando manussalokamāgato diṭṭhapubbo, nanu esa kusumaketukāmadevo vesantaramādāya amhākaṃ mahārājassa nāgarānañca paramalīḷāvibhūtiṃ disvā kīḷitumāgato’’ti. Tamañño sitaṃ katvā evamāha – ‘‘kiṃ, bho, tvaṃ ummattosi, nanu kāmo issarakodhahutāsanaparidaḍḍhasarīro surapatidasasatanayano eso amarapurasaññāya idhāgato’’ti! Tamañño īsakaṃ hasitvā – ‘‘kiṃ vadesi, bho, te pubbāparavirodhaṃ, kuto panassa dasasatanayanāni, kuto vajiraṃ, kuto erāvaṇo. Addhā brahmā esa brāhmaṇajanaṃ pamattaṃ ñatvā vedavedaṅgādīsu niyojanatthāya āgato’’ti. Te sabbepi apasādetvā añño paṇḍitajātiko evamāha – ‘‘nevāyaṃ puṇṇacando , na ca kāmadevo, nāpi dasasatanayano, na cāpi brahmā, sabbalokanāyako satthā esa acchariyamanusso’’ti.

    ឯវំ សល្លបន្តេសុ ឯវ នាគរេសុ រាជបុរិសា គន្ត្វា តំ បវត្តិំ រញ្ញោ ពិម្ពិសារស្ស អារោចេសុំ – ‘‘ទេវ, ទេវោ វា គន្ធព្ពោ វា ឧទាហុ នាគរាជា វា យក្ខោ វា កោ នុ វា អម្ហាកំ នគរេ បិណ្ឌាយ ចរតី’’តិ។ រាជា តំ សុត្វា ឧបរិបាសាទតលេ ឋត្វា មហាបុរិសំ ទិស្វា អច្ឆរិយព្ភុតចិត្តជាតោ រាជបុរិសេ អាណាបេសិ – ‘‘គច្ឆថ, ភណេ, តំ វីមំសថ, សចេ អមនុស្សោ ភវិស្សតិ, នគរា និក្ខមិត្វា អន្តរធាយិស្សតិ, សចេ ទេវតា ភវិស្សតិ, អាកាសេន គមិស្សតិ, សចេ នាគរាជា ភវិស្សតិ, បថវិយំ និមុជ្ជិត្វា គមិស្សតិ, សចេ មនុស្សោ ភវិស្សតិ, យថាលទ្ធំ ភិក្ខំ បរិភុញ្ជិស្សតី’’តិ។

    Evaṃ sallapantesu eva nāgaresu rājapurisā gantvā taṃ pavattiṃ rañño bimbisārassa ārocesuṃ – ‘‘deva, devo vā gandhabbo vā udāhu nāgarājā vā yakkho vā ko nu vā amhākaṃ nagare piṇḍāya caratī’’ti. Rājā taṃ sutvā uparipāsādatale ṭhatvā mahāpurisaṃ disvā acchariyabbhutacittajāto rājapurise āṇāpesi – ‘‘gacchatha, bhaṇe, taṃ vīmaṃsatha, sace amanusso bhavissati, nagarā nikkhamitvā antaradhāyissati, sace devatā bhavissati, ākāsena gamissati, sace nāgarājā bhavissati, pathaviyaṃ nimujjitvā gamissati, sace manusso bhavissati, yathāladdhaṃ bhikkhaṃ paribhuñjissatī’’ti.

    មហាបុរិសោបិ សន្តិន្ទ្រិយោ សន្តមានសោ រូបសោភាយ មហាជនស្ស នយនានិ អាកឌ្ឍេន្តោ វិយ យុគមត្តំ បេក្ខមានោ មិស្សកភត្តំ យាបនមត្តំ សំហរិត្វា បវិដ្ឋទ្វារេនេវ នគរា និក្ខមិត្វា បណ្ឌវបព្ពតច្ឆាយាយ បុរត្ថាភិមុខោ និសីទិត្វា អាហារំ បច្ចវេក្ខិត្វា និព្ពិការោ បរិភុញ្ជិ។ តតោ រាជបុរិសា គន្ត្វា តំ បវត្តិំ រញ្ញោ អារោចេសុំ។ តតោ ទូតវចនំ សុត្វា មគធាធិបតិ រាជា ពាលជនេហិ ទុរនុសារោ មេរុមន្ទារសារោ សត្តសារោ ពិម្ពិសារោ ពោធិសត្តស្ស គុណស្សវនេនេវ សញ្ជាតទស្សនកុតូហលោ វេគេន នគរតោ និក្ខមិត្វា បណ្ឌវបព្ពតាភិមុខោ គន្ត្វា យានា ឱរុយ្ហ ពោធិសត្តស្ស សន្តិកំ គន្ត្វា តេន កតានុញ្ញោ ពន្ធុជនសិនេហសីតលេ សិលាតលេ និសីទិត្វា ពោធិសត្តស្ស ឥរិយាបថេ បសីទិត្វា កតបដិសន្ថារោ នាមគោត្តាទីនិ បុច្ឆិត្វា ពោធិសត្តស្ស សព្ពំ ឥស្សរិយំ និយ្យាតេសិ។ ពោធិសត្តោ – ‘‘មយ្ហំ, មហារាជ, វត្ថុកាមេហិ វា កិលេសកាមេហិ វា អត្ថោ នត្ថិ។ អហញ្ហិ បរមាភិសម្ពោធិំ បត្ថយន្តោ និក្ខន្តោ’’តិ អាហ។ រាជា អនេកប្បការេន យាចន្តោបិ តស្ស ចិត្តំ អលភិត្វា – ‘‘អទ្ធា ពុទ្ធោ ភវិស្សតិ, ពុទ្ធភូតេន បន តយា បឋមំ មម វិជិតំ អាគន្តព្ព’’ន្តិ វត្វា នគរំ បវិដ្ឋោ។

    Mahāpurisopi santindriyo santamānaso rūpasobhāya mahājanassa nayanāni ākaḍḍhento viya yugamattaṃ pekkhamāno missakabhattaṃ yāpanamattaṃ saṃharitvā paviṭṭhadvāreneva nagarā nikkhamitvā paṇḍavapabbatacchāyāya puratthābhimukho nisīditvā āhāraṃ paccavekkhitvā nibbikāro paribhuñji. Tato rājapurisā gantvā taṃ pavattiṃ rañño ārocesuṃ. Tato dūtavacanaṃ sutvā magadhādhipati rājā bālajanehi duranusāro merumandārasāro sattasāro bimbisāro bodhisattassa guṇassavaneneva sañjātadassanakutūhalo vegena nagarato nikkhamitvā paṇḍavapabbatābhimukho gantvā yānā oruyha bodhisattassa santikaṃ gantvā tena katānuñño bandhujanasinehasītale silātale nisīditvā bodhisattassa iriyāpathe pasīditvā katapaṭisanthāro nāmagottādīni pucchitvā bodhisattassa sabbaṃ issariyaṃ niyyātesi. Bodhisatto – ‘‘mayhaṃ, mahārāja, vatthukāmehi vā kilesakāmehi vā attho natthi. Ahañhi paramābhisambodhiṃ patthayanto nikkhanto’’ti āha. Rājā anekappakārena yācantopi tassa cittaṃ alabhitvā – ‘‘addhā buddho bhavissati, buddhabhūtena pana tayā paṭhamaṃ mama vijitaṃ āgantabba’’nti vatvā nagaraṃ paviṭṭho.

    ‘‘អថ រាជគហំ វររាជគហំ, នររាជវរេ នគរំ តុ គតេ;

    ‘‘Atha rājagahaṃ vararājagahaṃ, nararājavare nagaraṃ tu gate;

    គិរិរាជវរោ មុនិរាជវរោ, មិគរាជគតោ សុគតោបិ គតោ’’។

    Girirājavaro munirājavaro, migarājagato sugatopi gato’’.

    អថ ពោធិសត្តោ អនុបុព្ពេន ចារិកំ ចរមានោ អាឡារញ្ច កាលាមំ ឧទកញ្ច រាមបុត្តំ ឧបសង្កមិត្វា អដ្ឋ សមាបត្តិយោ និព្ពត្តេត្វា – ‘‘នាយំ មគ្គោ ពោធិយា’’តិ តំ សមាបត្តិភាវនំ អនលង្ករិត្វា មហាបធានំ បទហិតុកាមោ ឧរុវេលំ គន្ត្វា – ‘‘រមណីយោ វតាយំ ភូមិភាគោ’’តិ តត្ថេវ វាសំ ឧបគន្ត្វា មហាបធានំ បទហិ។ លក្ខណបរិគ្គាហកព្រាហ្មណានំ ចត្តារោ បុត្តា កោណ្ឌញ្ញោ ព្រាហ្មណោ ចាតិ ឥមេ បញ្ច ជនា បឋមំយេវ បព្ពជិតា គាមនិគមរាជធានីសុ ភិក្ខាចរិយំ ចរន្តា តត្ថ ពោធិសត្តំ សម្បាបុណិំសុ។ អថ នំ ឆព្ពស្សានិ មហាបធានំ បទហន្តំ – ‘‘ឥទានិ ពុទ្ធោ ភវិស្សតិ, ឥទានិ ពុទ្ធោ ភវិស្សតី’’តិ បរិវេណសម្មជ្ជនាទិកាយ វត្តបដិបត្តិយា ឧបដ្ឋហមានា សន្តិកាវចរាវស្ស អហេសុំ។ ពោធិសត្តោបិ – ‘‘កោដិប្បត្តំ ទុក្ករំ ករិស្សាមី’’តិ ឯកតិលតណ្ឌុលាទីហិ វីតិនាមេសិ។ សព្ពសោបិ អាហារុបច្ឆេទំ អកាសិ។ ទេវតាបិ លោមកូបេហិ ទិព្ពោជំ ឧបហារយមានា បក្ខិបិំសុ។

    Atha bodhisatto anupubbena cārikaṃ caramāno āḷārañca kālāmaṃ udakañca rāmaputtaṃ upasaṅkamitvā aṭṭha samāpattiyo nibbattetvā – ‘‘nāyaṃ maggo bodhiyā’’ti taṃ samāpattibhāvanaṃ analaṅkaritvā mahāpadhānaṃ padahitukāmo uruvelaṃ gantvā – ‘‘ramaṇīyo vatāyaṃ bhūmibhāgo’’ti tattheva vāsaṃ upagantvā mahāpadhānaṃ padahi. Lakkhaṇapariggāhakabrāhmaṇānaṃ cattāro puttā koṇḍañño brāhmaṇo cāti ime pañca janā paṭhamaṃyeva pabbajitā gāmanigamarājadhānīsu bhikkhācariyaṃ carantā tattha bodhisattaṃ sampāpuṇiṃsu. Atha naṃ chabbassāni mahāpadhānaṃ padahantaṃ – ‘‘idāni buddho bhavissati, idāni buddho bhavissatī’’ti pariveṇasammajjanādikāya vattapaṭipattiyā upaṭṭhahamānā santikāvacarāvassa ahesuṃ. Bodhisattopi – ‘‘koṭippattaṃ dukkaraṃ karissāmī’’ti ekatilataṇḍulādīhi vītināmesi. Sabbasopi āhārupacchedaṃ akāsi. Devatāpi lomakūpehi dibbojaṃ upahārayamānā pakkhipiṃsu.

    អថស្ស តាយ និរាហារតាយ បរមកិសភាវប្បត្តកាយស្ស សុវណ្ណវណ្ណោ កាយោ កាឡវណ្ណោ អហោសិ, ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណានិ បដិច្ឆន្នានិ អហេសុំ។ អថ ពោធិសត្តោ ទុក្ករការិកាយ អន្តំ គន្ត្វា – ‘‘នាយំ មគ្គោ ពោធិយា’’តិ ឱឡារិកំ អាហារំ អាហារេតុំ គាមនិគមេសុ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា អាហារំ អាហរិ។ អថស្ស ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណានិ បាកតិកានិ អហេសុំ, កាយោ សុវណ្ណវណ្ណោ អហោសិ។ អថ បញ្ចវគ្គិយា ភិក្ខូ តំ ទិស្វា – ‘‘អយំ ឆព្ពស្សានិ ទុក្ករការិកំ ករោន្តោបិ សព្ពញ្ញុតំ បដិវិជ្ឈិតុំ នាសក្ខិ, ឥទានិ គាមនិគមរាជធានីសុ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា ឱឡារិកំ អាហារំ អាហរិយមានោ កិំ សក្ខិស្សតិ, ពាហុល្លិកោ ឯស បធានវិព្ភន្តោ, កិំ នោ ឥមិនា’’តិ មហាបុរិសំ បហាយ ពារាណសិយំ ឥសិបតនំ អគមំសុ។

    Athassa tāya nirāhāratāya paramakisabhāvappattakāyassa suvaṇṇavaṇṇo kāyo kāḷavaṇṇo ahosi, dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇāni paṭicchannāni ahesuṃ. Atha bodhisatto dukkarakārikāya antaṃ gantvā – ‘‘nāyaṃ maggo bodhiyā’’ti oḷārikaṃ āhāraṃ āhāretuṃ gāmanigamesu piṇḍāya caritvā āhāraṃ āhari. Athassa dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇāni pākatikāni ahesuṃ, kāyo suvaṇṇavaṇṇo ahosi. Atha pañcavaggiyā bhikkhū taṃ disvā – ‘‘ayaṃ chabbassāni dukkarakārikaṃ karontopi sabbaññutaṃ paṭivijjhituṃ nāsakkhi, idāni gāmanigamarājadhānīsu piṇḍāya caritvā oḷārikaṃ āhāraṃ āhariyamāno kiṃ sakkhissati, bāhulliko esa padhānavibbhanto, kiṃ no iminā’’ti mahāpurisaṃ pahāya bārāṇasiyaṃ isipatanaṃ agamaṃsu.

    អថ មហាបុរិសោ វិសាខបុណ្ណមាយ ឧរុវេលាយំ សេនានិគមេ សេនាកុដុម្ពិកស្ស គេហេ និព្ពត្តា សុជាតា នាម ទារិកា អហោសិ ។ តាយ សម្បសាទនជាតាយ ទិន្នំ បក្ខិត្តទិព្ពោជំ មធុបាយាសំ បរិភុញ្ជិត្វា សុវណ្ណបាតិំ គហេត្វា នេរញ្ជរាយ បដិសោតំ ខិបិត្វា កាឡនាគរាជំ សុបន្តំ ពោធេសិ។ អថ ពោធិសត្តោ នេរញ្ជរាតីរេ សុរភិកុសុមសមលង្កតេ នីលោភាសេ មនោរមេ សាលវនេ ទិវាវិហារំ កត្វា សាយន្ហសមយេ ទេវតាហិ អលង្កតេន មគ្គេន ពោធិរុក្ខាភិមុខោ បាយាសិ។ ទេវនាគយក្ខសិទ្ធាទយោ ទិព្ពេហិ មាលាគន្ធវិលេបនេហិ បូជយិំសុ។ តស្មិំ សមយេ សោត្ថិយោ នាម តិណហារកោ តិណំ អាទាយ បដិបថេ អាគច្ឆន្តោ មហាបុរិសស្ស អាការំ ញត្វា អដ្ឋ តិណមុដ្ឋិយោ អទាសិ។ ពោធិសត្តោ តិណំ គហេត្វា អសិតញ្ជនគិរិសង្កាសំ អាចរន្តមិវ ទិនករជាលំ សកហទយមិវ ករុណាសីតលំ សីតច្ឆាយំ វិវិធវិហគគណសម្បាតវិរហិតំ មន្ទមារុតេរិតាយ ឃនសាខាយ សមលង្កតំ នច្ចន្តមិវ បីតិយា រញ្ជមានមិវ ច តរុគណានំ វិរោចមានវិជយតរុមស្សត្ថពោធិរុក្ខមូលមុបគន្ត្វា អស្សត្ថទុមរាជំ តិក្ខត្តុំ បទក្ខិណំ កត្វា បុព្ពុត្តរទិសាភាគេ ឋិតោ តានិ តិណានិ អគ្គេ គហេត្វា ចាលេសិ។ តាវទេវ ចុទ្ទសហត្ថោ បល្លង្កោ អហោសិ។ តានិ ច តិណានិ ចិត្តការេន លេខាគហិតានិ វិយ អហេសុំ។ ពោធិសត្តោ តត្ថ ចុទ្ទសហត្ថេ តិណសន្ថរេ តិសន្ធិបល្លង្កំ អាភុជិត្វា ចតុរង្គសមន្នាគតវីរិយំ អធិដ្ឋហិត្វា សុវណ្ណបីឋេ ឋបិតរជតក្ខន្ធំ វិយ ច បញ្ញាសហត្ថំ ពោធិក្ខន្ធំ បិដ្ឋិតោ កត្វា ឧបរិ មណិឆត្តេន វិយ ពោធិសាខាហិ ធារិយមានោ និសីទិ។ សុវណ្ណវណ្ណេ បនស្ស ចីវរេ ពោធិអង្កុរា បតមានា សុវណ្ណបដ្ដេ បវាឡា វិយ និក្ខិត្តា វិរោចយិំសុ។

    Atha mahāpuriso visākhapuṇṇamāya uruvelāyaṃ senānigame senākuṭumbikassa gehe nibbattā sujātā nāma dārikā ahosi . Tāya sampasādanajātāya dinnaṃ pakkhittadibbojaṃ madhupāyāsaṃ paribhuñjitvā suvaṇṇapātiṃ gahetvā nerañjarāya paṭisotaṃ khipitvā kāḷanāgarājaṃ supantaṃ bodhesi. Atha bodhisatto nerañjarātīre surabhikusumasamalaṅkate nīlobhāse manorame sālavane divāvihāraṃ katvā sāyanhasamaye devatāhi alaṅkatena maggena bodhirukkhābhimukho pāyāsi. Devanāgayakkhasiddhādayo dibbehi mālāgandhavilepanehi pūjayiṃsu. Tasmiṃ samaye sotthiyo nāma tiṇahārako tiṇaṃ ādāya paṭipathe āgacchanto mahāpurisassa ākāraṃ ñatvā aṭṭha tiṇamuṭṭhiyo adāsi. Bodhisatto tiṇaṃ gahetvā asitañjanagirisaṅkāsaṃ ācarantamiva dinakarajālaṃ sakahadayamiva karuṇāsītalaṃ sītacchāyaṃ vividhavihagagaṇasampātavirahitaṃ mandamāruteritāya ghanasākhāya samalaṅkataṃ naccantamiva pītiyā rañjamānamiva ca tarugaṇānaṃ virocamānavijayatarumassatthabodhirukkhamūlamupagantvā assatthadumarājaṃ tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā pubbuttaradisābhāge ṭhito tāni tiṇāni agge gahetvā cālesi. Tāvadeva cuddasahattho pallaṅko ahosi. Tāni ca tiṇāni cittakārena lekhāgahitāni viya ahesuṃ. Bodhisatto tattha cuddasahatthe tiṇasanthare tisandhipallaṅkaṃ ābhujitvā caturaṅgasamannāgatavīriyaṃ adhiṭṭhahitvā suvaṇṇapīṭhe ṭhapitarajatakkhandhaṃ viya ca paññāsahatthaṃ bodhikkhandhaṃ piṭṭhito katvā upari maṇichattena viya bodhisākhāhi dhāriyamāno nisīdi. Suvaṇṇavaṇṇe panassa cīvare bodhiaṅkurā patamānā suvaṇṇapaṭṭe pavāḷā viya nikkhittā virocayiṃsu.

    ពោធិសត្តេ បន តត្ថ និសិន្នេយេវ វសវត្តិមារោ ទេវបុត្តោ – ‘‘សិទ្ធត្ថកុមារោ មម វិសយមតិក្កមិតុកាមោ, ន ទានាហមតិក្កមិតុមស្ស ទស្សាមី’’តិ មារពលស្ស តមត្ថំ អារោចេត្វា មារពលមាទាយ និក្ខមិ។ សា កិរ មារសេនា មារស្ស បុរតោ ទ្វាទសយោជនា អហោសិ, តថា ទក្ខិណតោ ច វាមបស្សតោ ច, បច្ឆតោ បន ចក្កវាឡបរិយន្តំ កត្វា ឋិតា, ឧទ្ធំ នវយោជនុព្ពេធា អហោសិ។ យស្សា បន ឧន្នទន្តិយា សទ្ទោ នវយោជនសហស្សតោ បដ្ឋាយ បថវិឧន្ទ្រិយនសទ្ទោ វិយ សុយ្យតិ។ តស្មិំ សមយេ សក្កោ ទេវរាជា វិជយុត្តរំ នាម សង្ខំ ធមមានោ អដ្ឋាសិ។ សោ កិរ សង្ខោ វីសហត្ថសតិកោ អហោសិ។ បញ្ចសិខោ គន្ធព្ពទេវបុត្តោ តិគាវុតាយតំ ពេឡុវបណ្ឌុវីណំ អាទាយ វាទយមានោ មង្គលយុត្តានិ គីតានិ គាយមានោ អដ្ឋាសិ។ សុយាមោ ទេវរាជា តិគាវុតាយតំ សរទសមយរជនិករសស្សិរិកំ ទិព្ពចាមរំ គហេត្វា មន្ទំ មន្ទំ ពីជយមានោ អដ្ឋាសិ។ ព្រហ្មា ច សហម្បតិ តិយោជនវិត្ថតំ ទុតិយមិវ បុណ្ណចន្ទំ សេតច្ឆត្តំ ភគវតោ ឧទ្ធំ ធារេត្វា អដ្ឋាសិ។ មហាកាឡោបិ នាគរាជា អសីតិយា នាគនាដកសហស្សេហិ បរិវុតោ ថុតិសង្គីតានិ បវត្តេន្តោ មហាសត្តំ នមស្សមានោ អដ្ឋាសិ។ ទសសុ ចក្កវាឡសហស្សេសុ ទេវតាយោ នានាវិធេហិ សុរភិកុសុមទាមធូបចុណ្ណាទីហិ បូជយមានា សាធុការំ បវត្តយមានា អដ្ឋំសុ។

    Bodhisatte pana tattha nisinneyeva vasavattimāro devaputto – ‘‘siddhatthakumāro mama visayamatikkamitukāmo, na dānāhamatikkamitumassa dassāmī’’ti mārabalassa tamatthaṃ ārocetvā mārabalamādāya nikkhami. Sā kira mārasenā mārassa purato dvādasayojanā ahosi, tathā dakkhiṇato ca vāmapassato ca, pacchato pana cakkavāḷapariyantaṃ katvā ṭhitā, uddhaṃ navayojanubbedhā ahosi. Yassā pana unnadantiyā saddo navayojanasahassato paṭṭhāya pathaviundriyanasaddo viya suyyati. Tasmiṃ samaye sakko devarājā vijayuttaraṃ nāma saṅkhaṃ dhamamāno aṭṭhāsi. So kira saṅkho vīsahatthasatiko ahosi. Pañcasikho gandhabbadevaputto tigāvutāyataṃ beḷuvapaṇḍuvīṇaṃ ādāya vādayamāno maṅgalayuttāni gītāni gāyamāno aṭṭhāsi. Suyāmo devarājā tigāvutāyataṃ saradasamayarajanikarasassirikaṃ dibbacāmaraṃ gahetvā mandaṃ mandaṃ bījayamāno aṭṭhāsi. Brahmā ca sahampati tiyojanavitthataṃ dutiyamiva puṇṇacandaṃ setacchattaṃ bhagavato uddhaṃ dhāretvā aṭṭhāsi. Mahākāḷopi nāgarājā asītiyā nāganāṭakasahassehi parivuto thutisaṅgītāni pavattento mahāsattaṃ namassamāno aṭṭhāsi. Dasasu cakkavāḷasahassesu devatāyo nānāvidhehi surabhikusumadāmadhūpacuṇṇādīhi pūjayamānā sādhukāraṃ pavattayamānā aṭṭhaṃsu.

    អថ មារោ ទេវបុត្តោ ទិយឌ្ឍយោជនសតិកំ ហិមគិរិសិខរសទិសំ បរមរុចិរទស្សនំ គិរិមេខលំ នាម រតនខចិតវរវារណំ អរិវារណវារណំ អភិរុហិត្វា ពាហុសហស្សំ មាបេត្វា អគ្គហិតគ្គហណេន នានាវុធានិ អគ្គហាបេសិ។ មារបរិសាបិ អសិផរសុសរសត្តិសពលា សមុស្សិតធនុមុសល-ផាល-សង្កុ-កុន្ត-តោមរ-ឧបល-លគុឡ-វលយ-កណយ-កប្បណ-ចក្កកដកធារារុរុ- សីហ-ខគ្គ-សរភ-វរាហ-ព្យគ្ឃ-វានរោរគ-មជ្ជារោលូកវទនា មហិំស-បសទ-តុរង្គ-ទិរទាទិវទនា ច នានាភីមវិរូបពីភច្ឆកាយា មនុស្សយក្ខបិសាចសទិសកាយា ច មហាសត្តំ ពោធិសត្តំ ពោធិមូលេ និសិន្នំ អជ្ឈោត្ថរមានា គន្ត្វា បរិវារយិត្វា មារស្ស សន្ទេសំ សមុទិក្ខមានា អដ្ឋាសិ។

    Atha māro devaputto diyaḍḍhayojanasatikaṃ himagirisikharasadisaṃ paramaruciradassanaṃ girimekhalaṃ nāma ratanakhacitavaravāraṇaṃ arivāraṇavāraṇaṃ abhiruhitvā bāhusahassaṃ māpetvā aggahitaggahaṇena nānāvudhāni aggahāpesi. Māraparisāpi asipharasusarasattisabalā samussitadhanumusala-phāla-saṅku-kunta-tomara-upala-laguḷa-valaya-kaṇaya-kappaṇa-cakkakaṭakadhārāruru- sīha-khagga-sarabha-varāha-byaggha-vānaroraga-majjārolūkavadanā mahiṃsa-pasada-turaṅga-diradādivadanā ca nānābhīmavirūpabībhacchakāyā manussayakkhapisācasadisakāyā ca mahāsattaṃ bodhisattaṃ bodhimūle nisinnaṃ ajjhottharamānā gantvā parivārayitvā mārassa sandesaṃ samudikkhamānā aṭṭhāsi.

    តតោ មារពលេ ពោធិមណ្ឌមុបសង្កមន្តេយេវ តេសំ សក្កាទីនំ ឯកោបិ ឋាតុំ នាសក្ខិ។ សម្មុខសម្មុខដ្ឋានេនេវ បលាយិំសុ។ សក្កោ បន ទេវរាជា តំ វិជយុត្តរសង្ខំ បិដ្ឋិយំ កត្វា បលាយិត្វា ចក្កវាឡមុខវដ្ដិយំ អដ្ឋាសិ។ មហាព្រហ្មា សេតច្ឆត្តំ ចក្កវាឡកោដិយំ ឋបេត្វា ព្រហ្មលោកមេវ អគមាសិ។ កាឡោ នាគរាជា សព្ពនាដកានិ ឆឌ្ឌេត្វា បថវិយំ និមុជ្ជិត្វា បញ្ចយោជនសតិកំ មញ្ជេរិកនាគភវនំ គន្ត្វា ហត្ថេន មុខំ បិទហិត្វា និបជ្ជិ។ ឯកទេវតាបិ តត្ថ ឋាតុំ សមត្ថា នាម នាហោសិ។ មហាបុរិសោ បន សុញ្ញវិមានេ មហាព្រហ្មា វិយ ឯកកោវ និសីទិ។ ‘‘ឥទានិ មារោ អាគមិស្សតី’’តិ បឋមមេវ អនេករូបានិ អនិដ្ឋានិ ទុន្និមិត្តានិ បាតុរហេសុំ។

    Tato mārabale bodhimaṇḍamupasaṅkamanteyeva tesaṃ sakkādīnaṃ ekopi ṭhātuṃ nāsakkhi. Sammukhasammukhaṭṭhāneneva palāyiṃsu. Sakko pana devarājā taṃ vijayuttarasaṅkhaṃ piṭṭhiyaṃ katvā palāyitvā cakkavāḷamukhavaṭṭiyaṃ aṭṭhāsi. Mahābrahmā setacchattaṃ cakkavāḷakoṭiyaṃ ṭhapetvā brahmalokameva agamāsi. Kāḷo nāgarājā sabbanāṭakāni chaḍḍetvā pathaviyaṃ nimujjitvā pañcayojanasatikaṃ mañjerikanāgabhavanaṃ gantvā hatthena mukhaṃ pidahitvā nipajji. Ekadevatāpi tattha ṭhātuṃ samatthā nāma nāhosi. Mahāpuriso pana suññavimāne mahābrahmā viya ekakova nisīdi. ‘‘Idāni māro āgamissatī’’ti paṭhamameva anekarūpāni aniṭṭhāni dunnimittāni pāturahesuṃ.

    ‘‘បមត្តពន្ធុស្ស ច យុទ្ធកាលេ, តិលោកពន្ធុស្ស ច វត្តមានេ;

    ‘‘Pamattabandhussa ca yuddhakāle, tilokabandhussa ca vattamāne;

    ឧក្កា សមន្តា និបតិំសុ ឃោរា, ធូមន្ធការា ច ទិសា អហេសុំ។

    Ukkā samantā nipatiṃsu ghorā, dhūmandhakārā ca disā ahesuṃ.

    ‘‘អចេតនាយម្បិ សចេតនា យថា, គតា វិយោគំ បតិនេវ កាមិនី;

    ‘‘Acetanāyampi sacetanā yathā, gatā viyogaṃ patineva kāminī;

    លតេវ វាតាភិហតា សសាគរា, បកម្បិ នានាសធរា ធរា មហី។

    Lateva vātābhihatā sasāgarā, pakampi nānāsadharā dharā mahī.

    ‘‘អហេសុមុទ្ធូតជលា សមុទ្ទា, វហិំសុ នជ្ជោ បដិលោមមេវ;

    ‘‘Ahesumuddhūtajalā samuddā, vahiṃsu najjo paṭilomameva;

    កូដានិ នានាតរុសង្ឃដានិ, ភេត្វា គិរីនំ បថវិំ ភជិំសុ។

    Kūṭāni nānātarusaṅghaṭāni, bhetvā girīnaṃ pathaviṃ bhajiṃsu.

    ‘‘បវាយិ វាតោ ផរុសោ សមន្តា, និឃដ្ដសទ្ទោ តុមុលោ អហោសិ;

    ‘‘Pavāyi vāto pharuso samantā, nighaṭṭasaddo tumulo ahosi;

    ភជិត្ថ ឃោរំ រវិរន្ធការំ, កពន្ធរូបំ គគនេ ចរិត្ថ។

    Bhajittha ghoraṃ ravirandhakāraṃ, kabandharūpaṃ gagane carittha.

    ‘‘ឯវំបការំ អសិវំ អនិដ្ឋំ, អាកាសគំ ភូមិគតញ្ច ឃោរំ;

    ‘‘Evaṃpakāraṃ asivaṃ aniṭṭhaṃ, ākāsagaṃ bhūmigatañca ghoraṃ;

    អនេករូបំ កិរ ទុន្និមិត្តំ, អហោសិ មារាគមនេ សមន្តា។

    Anekarūpaṃ kira dunnimittaṃ, ahosi mārāgamane samantā.

    ‘‘តំ ទេវទេវំ អភិហន្តុកាមំ, កាមំ តុ ទិស្វា បន ទេវសង្ឃា;

    ‘‘Taṃ devadevaṃ abhihantukāmaṃ, kāmaṃ tu disvā pana devasaṅghā;

    ហាហាតិ សទ្ទំ អនុកម្បមានា, អកំសុ សទ្ធិំ អមរង្គនាហិ។

    Hāhāti saddaṃ anukampamānā, akaṃsu saddhiṃ amaraṅganāhi.

    ‘‘បច្ឆាបិ បស្សិំសុ សុទន្តរូបំ, ទិសាវិទិសាសុ បលាយមានំ;

    ‘‘Pacchāpi passiṃsu sudantarūpaṃ, disāvidisāsu palāyamānaṃ;

    សអន្តកំ តំ សពលំ អនេកំ, ហត្ថេ ច ថរូ ច បាតា តយិំសុ។

    Saantakaṃ taṃ sabalaṃ anekaṃ, hatthe ca tharū ca pātā tayiṃsu.

    ‘‘វិហង្គមានំ គរុឡោវ មជ្ឈេ, មជ្ឈេ មិគានំ បរមោវ សីហោ;

    ‘‘Vihaṅgamānaṃ garuḷova majjhe, majjhe migānaṃ paramova sīho;

    មហាយសោ មារពលស្ស មជ្ឈេ, វិសារទោ វីតភយោ និសីទិ’’។

    Mahāyaso mārabalassa majjhe, visārado vītabhayo nisīdi’’.

    អថ មារោ – ‘‘សិទ្ធត្ថំ ភិំសាបេត្វា បលាបេស្សាមី’’តិ វាតវស្សំ បហរណវស្សំ បាសាណវស្សំ បុន អង្គារកុក្កុឡវាលុកកលលន្ធការវុដ្ឋីហិ នវហិ មារឥទ្ធីហិ ពោធិសត្តំ បលាបេតុំ អសក្កោន្តោ កុទ្ធមានសោ – ‘‘កិំ, ភណេ, តិដ្ឋថ, ឥមំ សិទ្ធត្ថមសិទ្ធត្ថំ ករោថ, គណ្ហថ ហនថ ឆិន្ទថ ពន្ធថ ន មុញ្ចថ បលាបេថា’’តិ មារបរិសំ អាណាបេត្វា សយញ្ច គិរិមេខលស្ស ខន្ធេ និសីទិត្វា ឯកេន ករេន សរំ ភមយន្តោ ពោធិសត្តំ ឧបសង្កមិត្វា – ‘‘ភោ សិទ្ធត្ថ, ឧដ្ឋហ បល្លង្កា’’តិ អាហ។ មារបរិសាបិ មហាសត្តស្ស អតិឃោរំ បីឡមកាសិ។ អថ មហាបុរិសោ – ‘‘កទា តេ បូរិតា, មារ, បល្លង្កត្ថាយ បារមី’’តិអាទីនិ វចនានិ វត្វា ទក្ខិណហត្ថំ បថវិំ និន្នាមេសិ។ តង្ខណញ្ញេវ ចុទ្ទសសហស្សាធិកានិ ទសសតសហស្សយោជនពហលានិ បថវិសន្ធារកានិ វាតុទកានិ បឋមំ កម្បេត្វា តទន្តរំ ចតុនហុតាធិកទ្វិយោជនសតសហស្សពហលា អយំ មហាបថវី ឆធា បកម្បិត្ថ។ ឧបរិ អាកាសេ អនេកសហស្សានិ វិជ្ជុលតា ច អសនី ច ផលិំសុ។ អថ គិរិមេខលទិរទោ ជណ្ណុកេន បតិ។ មារោ គិរិមេខលក្ខន្ធេ និសិន្នោ ភូមិយំ បតិ។ មារបរិសាបិ ទិសាវិទិសាសុ ភុសមុដ្ឋិ វិយ វិកិរិំសុ។

    Atha māro – ‘‘siddhatthaṃ bhiṃsāpetvā palāpessāmī’’ti vātavassaṃ paharaṇavassaṃ pāsāṇavassaṃ puna aṅgārakukkuḷavālukakalalandhakāravuṭṭhīhi navahi māraiddhīhi bodhisattaṃ palāpetuṃ asakkonto kuddhamānaso – ‘‘kiṃ, bhaṇe, tiṭṭhatha, imaṃ siddhatthamasiddhatthaṃ karotha, gaṇhatha hanatha chindatha bandhatha na muñcatha palāpethā’’ti māraparisaṃ āṇāpetvā sayañca girimekhalassa khandhe nisīditvā ekena karena saraṃ bhamayanto bodhisattaṃ upasaṅkamitvā – ‘‘bho siddhattha, uṭṭhaha pallaṅkā’’ti āha. Māraparisāpi mahāsattassa atighoraṃ pīḷamakāsi. Atha mahāpuriso – ‘‘kadā te pūritā, māra, pallaṅkatthāya pāramī’’tiādīni vacanāni vatvā dakkhiṇahatthaṃ pathaviṃ ninnāmesi. Taṅkhaṇaññeva cuddasasahassādhikāni dasasatasahassayojanabahalāni pathavisandhārakāni vātudakāni paṭhamaṃ kampetvā tadantaraṃ catunahutādhikadviyojanasatasahassabahalā ayaṃ mahāpathavī chadhā pakampittha. Upari ākāse anekasahassāni vijjulatā ca asanī ca phaliṃsu. Atha girimekhaladirado jaṇṇukena pati. Māro girimekhalakkhandhe nisinno bhūmiyaṃ pati. Māraparisāpi disāvidisāsu bhusamuṭṭhi viya vikiriṃsu.

    អថ មហាបុរិសោបិ តំ សមារំ មារពលំ ខន្តិមេត្តាវីរិយបញ្ញាទីនំ អត្តនោ បារមីនមានុភាវេន វិទ្ធំសេត្វា បឋមយាមេ បុព្ពេនិវាសំ អនុស្សរិត្វា មជ្ឈិមយាមេ ទិព្ពចក្ខុំ វិសោធេត្វា បច្ចូសសមយេ សព្ពពុទ្ធានំ អាចិណ្ណេ បច្ចយាការេ ញាណំ ឱតារេត្វា អានាបានចតុត្ថជ្ឈានំ និព្ពត្តេត្វា តមេវ បាទកំ កត្វា វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា មគ្គបដិបាដិយា អធិគតេន ចតុត្ថមគ្គេន សព្ពកិលេសេ ខេបេត្វា សព្ពពុទ្ធគុណេ បដិវិជ្ឈិត្វា សព្ពពុទ្ធាចិណ្ណំ –

    Atha mahāpurisopi taṃ samāraṃ mārabalaṃ khantimettāvīriyapaññādīnaṃ attano pāramīnamānubhāvena viddhaṃsetvā paṭhamayāme pubbenivāsaṃ anussaritvā majjhimayāme dibbacakkhuṃ visodhetvā paccūsasamaye sabbabuddhānaṃ āciṇṇe paccayākāre ñāṇaṃ otāretvā ānāpānacatutthajjhānaṃ nibbattetvā tameva pādakaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā maggapaṭipāṭiyā adhigatena catutthamaggena sabbakilese khepetvā sabbabuddhaguṇe paṭivijjhitvā sabbabuddhāciṇṇaṃ –

    ‘‘អនេកជាតិសំសារំ, សន្ធាវិស្សំ អនិព្ពិសំ;

    ‘‘Anekajātisaṃsāraṃ, sandhāvissaṃ anibbisaṃ;

    គហការំ គវេសន្តោ, ទុក្ខា ជាតិ បុនប្បុនំ។

    Gahakāraṃ gavesanto, dukkhā jāti punappunaṃ.

    ‘‘គហការក ទិដ្ឋោសិ, បុន គេហំ ន កាហសិ;

    ‘‘Gahakāraka diṭṭhosi, puna gehaṃ na kāhasi;

    សព្ពា តេ ផាសុកា ភគ្គា, គហកូដំ វិសង្ខតំ;

    Sabbā te phāsukā bhaggā, gahakūṭaṃ visaṅkhataṃ;

    វិសង្ខារគតំ ចិត្តំ, តណ្ហានំ ខយមជ្ឈគា’’តិ។ (ធ. ប. ១៥៣-១៥៤) –

    Visaṅkhāragataṃ cittaṃ, taṇhānaṃ khayamajjhagā’’ti. (dha. pa. 153-154) –

    ឧទានំ ឧទានេសិ។

    Udānaṃ udānesi.

    សន្តិកេនិទានកថា

    Santikenidānakathā

    ឧទានំ ឧទានេត្វា និសិន្នស្ស ភគវតោ ឯតទហោសិ – ‘‘អហំ កប្បសតសហស្សាធិកានិ ចត្តារិ អសង្ខ្យេយ្យានិ ឥមស្ស បល្លង្កស្ស ការណា សន្ធាវិំ, អយំ មេ បល្លង្កោ វិជយបល្លង្កោ មង្គលបល្លង្កោ, ឯត្ថ មេ និសិន្នស្ស យាវ សង្កប្បោ ន បរិបុណ្ណោ, ន តាវ ឥតោ វុដ្ឋហិស្សាមី’’តិ អនេកកោដិសតសហស្សសង្ខា សមាបត្តិយោ សមាបជ្ជន្តោ សត្តាហំ តត្ថេវ និសីទិ។ យំ សន្ធាយ វុត្តំ – ‘‘អថ ខោ ភគវា សត្តាហំ ឯកបល្លង្កេន និសីទិ វិមុត្តិសុខបដិសំវេទី’’តិ (មហាវ. ១)។

    Udānaṃ udānetvā nisinnassa bhagavato etadahosi – ‘‘ahaṃ kappasatasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni imassa pallaṅkassa kāraṇā sandhāviṃ, ayaṃ me pallaṅko vijayapallaṅko maṅgalapallaṅko, ettha me nisinnassa yāva saṅkappo na paripuṇṇo, na tāva ito vuṭṭhahissāmī’’ti anekakoṭisatasahassasaṅkhā samāpattiyo samāpajjanto sattāhaṃ tattheva nisīdi. Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘atha kho bhagavā sattāhaṃ ekapallaṅkena nisīdi vimuttisukhapaṭisaṃvedī’’ti (mahāva. 1).

    អថេកច្ចានំ ទេវតានំ – ‘‘អជ្ជាបិ តាវ នូន សិទ្ធត្ថស្ស កត្តព្ពកិច្ចំ អត្ថិ។ បល្លង្កស្មិញ្ហិ អាលយំ ន វិជហតី’’តិ បរិវិតក្កោ ឧទបាទិ។ អថ សត្ថា ទេវតានំ វិតក្កំ ញត្វា តាសំ វិតក្កូបសមនត្ថំ វេហាសំ អព្ភុគ្គន្ត្វា យមកបាដិហារិយំ ទស្សេសិ។ ឯវំ ឥមិនា បាដិហារិយេន ទេវតានំ វិតក្កំ វូបសមេត្វា បល្លង្កតោ ឦសកំ បាចីននិស្សិតេ ឧត្តរទិសាភាគេ ឋត្វា – ‘‘ឥមស្មិំ វត មេ បល្លង្កេ សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ បដិវិទ្ធ’’ន្តិ ចត្តារិ អសង្ខ្យេយ្យានិ កប្បសតសហស្សញ្ច បូរិតានំ បារមីនំ ផលាធិគមនដ្ឋានំ បល្លង្កញ្ច ពោធិរុក្ខញ្ច អនិមិសេហិ អក្ខីហិ ឱលោកយមានោ សត្តាហំ វីតិនាមេសិ, តំ ឋានំ អនិមិសចេតិយំ នាម ជាតំ។

    Athekaccānaṃ devatānaṃ – ‘‘ajjāpi tāva nūna siddhatthassa kattabbakiccaṃ atthi. Pallaṅkasmiñhi ālayaṃ na vijahatī’’ti parivitakko udapādi. Atha satthā devatānaṃ vitakkaṃ ñatvā tāsaṃ vitakkūpasamanatthaṃ vehāsaṃ abbhuggantvā yamakapāṭihāriyaṃ dassesi. Evaṃ iminā pāṭihāriyena devatānaṃ vitakkaṃ vūpasametvā pallaṅkato īsakaṃ pācīnanissite uttaradisābhāge ṭhatvā – ‘‘imasmiṃ vata me pallaṅke sabbaññutaññāṇaṃ paṭividdha’’nti cattāri asaṅkhyeyyāni kappasatasahassañca pūritānaṃ pāramīnaṃ phalādhigamanaṭṭhānaṃ pallaṅkañca bodhirukkhañca animisehi akkhīhi olokayamāno sattāhaṃ vītināmesi, taṃ ṭhānaṃ animisacetiyaṃ nāma jātaṃ.

    អថ បល្លង្កស្ស ច ឋិតដ្ឋានស្ស ច អន្តរា ចង្កមំ មាបេត្វា បុរត្ថិមបច្ឆិមតោ អាយតេ រតនចង្កមេ ចង្កមន្តោ សត្តាហំ វីតិនាមេសិ, តំ ឋានំ រតនចង្កមចេតិយំ នាម ជាតំ។

    Atha pallaṅkassa ca ṭhitaṭṭhānassa ca antarā caṅkamaṃ māpetvā puratthimapacchimato āyate ratanacaṅkame caṅkamanto sattāhaṃ vītināmesi, taṃ ṭhānaṃ ratanacaṅkamacetiyaṃ nāma jātaṃ.

    ចតុត្ថេ បន សត្តាហេ ពោធិតោ បច្ឆិមុត្តរទិសាភាគេ ទេវតា រតនឃរំ មាបយិំសុ។ តត្ថ បល្លង្កេន និសីទិត្វា អភិធម្មបិដកំ វិចិនន្តោ សត្តាហំ វីតិនាមេសិ, តំ បន ឋានំ រតនឃរចេតិយំ នាម ជាតំ។

    Catutthe pana sattāhe bodhito pacchimuttaradisābhāge devatā ratanagharaṃ māpayiṃsu. Tattha pallaṅkena nisīditvā abhidhammapiṭakaṃ vicinanto sattāhaṃ vītināmesi, taṃ pana ṭhānaṃ ratanagharacetiyaṃ nāma jātaṃ.

    ឯវំ ភគវា ពោធិសមីបេយេវ ចត្តារិ សត្តាហានិ វីតិនាមេត្វា បញ្ចមេ សត្តាហេ ពោធិរុក្ខមូលា យេន អជបាលនិគ្រោធោ តេនុបសង្កមិ។ តត្រាបិ ធម្មំ វិចិនន្តោ វិមុត្តិសុខញ្ច បដិសំវេទេន្តោ និសីទិ។

    Evaṃ bhagavā bodhisamīpeyeva cattāri sattāhāni vītināmetvā pañcame sattāhe bodhirukkhamūlā yena ajapālanigrodho tenupasaṅkami. Tatrāpi dhammaṃ vicinanto vimuttisukhañca paṭisaṃvedento nisīdi.

    សត្ថា តត្ថ សត្តាហំ វីតិនាមេត្វា មុចលិន្ទមូលំ អគមាសិ។ តត្ថ សត្តាហវទ្ទលិកាយ ឧប្បន្នាយ សីតាទិបដិពាហនត្ថំ មុចលិន្ទេន នាគរាជេន សត្តក្ខត្តុំ ភោគេហិ បរិក្ខិត្តោ អសម្ពាធាយ គន្ធកុដិយា វិហរន្តោ វិយ វិមុត្តិសុខំ បដិសំវេទិយមានោ តត្ថ សត្តាហំ វីតិនាមេត្វា រាជាយតនមូលំ ឧបសង្កមិ។ តត្ថបិ វិមុត្តិសុខំ បដិសំវេទិយមានោវ សត្តាហំ និសីទិ។ ឯត្តាវតា សត្ត សត្តាហានិ បរិបុណ្ណានិ។ ឯត្ថន្តរេ ភគវតោ នេវ មុខធោវនំ ន សរីរបដិជគ្គនំ នាហារកិច្ចំ អហោសិ, ផលសុខេនេវ វីតិវត្តេសិ។ អថ សត្តសត្តាហមត្ថកេ ឯកូនបញ្ញាសតិមេ ទិវសេ សក្កេន ទេវានមិន្ទេន ឧបនីតេន នាគលតាទន្តកដ្ឋេន ច អនោតត្តទហោទកេន ច មុខំ ធោវិត្វា តត្ថេវ រាជាយតនមូលេ និសីទិ។

    Satthā tattha sattāhaṃ vītināmetvā mucalindamūlaṃ agamāsi. Tattha sattāhavaddalikāya uppannāya sītādipaṭibāhanatthaṃ mucalindena nāgarājena sattakkhattuṃ bhogehi parikkhitto asambādhāya gandhakuṭiyā viharanto viya vimuttisukhaṃ paṭisaṃvediyamāno tattha sattāhaṃ vītināmetvā rājāyatanamūlaṃ upasaṅkami. Tatthapi vimuttisukhaṃ paṭisaṃvediyamānova sattāhaṃ nisīdi. Ettāvatā satta sattāhāni paripuṇṇāni. Etthantare bhagavato neva mukhadhovanaṃ na sarīrapaṭijagganaṃ nāhārakiccaṃ ahosi, phalasukheneva vītivattesi. Atha sattasattāhamatthake ekūnapaññāsatime divase sakkena devānamindena upanītena nāgalatādantakaṭṭhena ca anotattadahodakena ca mukhaṃ dhovitvā tattheva rājāyatanamūle nisīdi.

    តស្មិំ សមយេ តបុស្សភល្លិកា នាម ទ្វេ វាណិជា ញាតិសាលោហិតាយ ទេវតាយ សត្ថុ អាហារទានេ ឧស្សាហិតា មន្ថញ្ច មធុបិណ្ឌិកញ្ច អាទាយ – ‘‘បដិគ្គណ្ហាតុ ភគវា ឥមំ អាហារំ អនុកម្បំ ឧបាទាយា’’តិ សត្ថារំ ឧបសង្កមិត្វា អដ្ឋំសុ។ ភគវា បាយាសបដិគ្គហណទិវសេយេវ ទេវទត្តិយស្ស បត្តស្ស អន្តរហិតត្តា – ‘‘ន ខោ តថាគតា ហត្ថេសុ អាហារំ បដិគ្គណ្ហន្តិ, កិម្ហិ នុ ខោ អហំ ឥមំ បដិគ្គណ្ហេយ្យ’’ន្តិ ចិន្តេសិ។ អថស្ស ភគវតោ អជ្ឈាសយំ វិទិត្វា ចតូហិ ទិសាហិ ចត្តារោ មហារាជានោ ឥន្ទនីលមណិមយេ ចត្តារោ បត្តេ ឧបនាមេសុំ។ ភគវា តេ បដិក្ខិបិ។ បុន មុគ្គវណ្ណេ សិលាមយេ ចត្តារោ បត្តេ ឧបនាមេសុំ។ ភគវា តេសំ ចតុន្នម្បិ ទេវបុត្តានំ អនុកម្បំ ឧបាទាយ បដិគ្គហេត្វា ឯកីភាវំ ឧបនេត្វា តស្មិំ បច្ចគ្ឃេ សេលមយេ បត្តេ អាហារំ បដិគ្គហេត្វា បរិភុញ្ជិត្វា អនុមោទនមកាសិ។ តេ ទ្វេ ភាតរោ វាណិជា ពុទ្ធញ្ច ធម្មញ្ច សរណំ គន្ត្វា ទ្វេវាចិកា ឧបាសកា អហេសុំ។

    Tasmiṃ samaye tapussabhallikā nāma dve vāṇijā ñātisālohitāya devatāya satthu āhāradāne ussāhitā manthañca madhupiṇḍikañca ādāya – ‘‘paṭiggaṇhātu bhagavā imaṃ āhāraṃ anukampaṃ upādāyā’’ti satthāraṃ upasaṅkamitvā aṭṭhaṃsu. Bhagavā pāyāsapaṭiggahaṇadivaseyeva devadattiyassa pattassa antarahitattā – ‘‘na kho tathāgatā hatthesu āhāraṃ paṭiggaṇhanti, kimhi nu kho ahaṃ imaṃ paṭiggaṇheyya’’nti cintesi. Athassa bhagavato ajjhāsayaṃ viditvā catūhi disāhi cattāro mahārājāno indanīlamaṇimaye cattāro patte upanāmesuṃ. Bhagavā te paṭikkhipi. Puna muggavaṇṇe silāmaye cattāro patte upanāmesuṃ. Bhagavā tesaṃ catunnampi devaputtānaṃ anukampaṃ upādāya paṭiggahetvā ekībhāvaṃ upanetvā tasmiṃ paccagghe selamaye patte āhāraṃ paṭiggahetvā paribhuñjitvā anumodanamakāsi. Te dve bhātaro vāṇijā buddhañca dhammañca saraṇaṃ gantvā dvevācikā upāsakā ahesuṃ.

    អថ សត្ថា បុន អជបាលនិគ្រោធមេវ គន្ត្វា និគ្រោធមូលេ និសីទិ។ អថស្ស តត្ថ និសិន្នមត្តស្សេវ អធិគតស្ស ធម្មស្ស គម្ភីរតំ បច្ចវេក្ខន្តស្ស សព្ពពុទ្ធានំ អាចិណ្ណោ – ‘‘អធិគតោ ខោ ម្យាយំ ធម្មោ’’តិអាទិនា (ទី. និ. ២.៦៤; ម. និ. ១.២៨១; ២.៣៣៧; សំ. និ. ១.១៧២; មហាវ. ៧) បរេសំ ធម្មំ អទេសេតុកាមតាការប្បត្តោ បរិវិតក្កោ ឧទបាទិ។ អថ ព្រហ្មា សហម្បតិ ‘‘នស្សតិ វត ភោ លោកោ, វិនស្សតិ វត ភោ លោកោ’’តិ (ទី. និ. ២.៦៦; ម. និ. ១.២៨២; ២.៣៣៨; សំ. និ. ១.១៧២; មហាវ. ៨) ទសសុ ចក្កវាឡសហស្សេសុ សក្កសុយាមសន្តុសិតនិម្មានរតិបរនិម្មិតវសវត្តិមហាព្រហ្មានោ ច គហេត្វា សត្ថុ សន្តិកំ អាគន្ត្វា – ‘‘ទេសេតុ, ភន្តេ, ភគវា ធម្ម’’ន្តិអាទិនា (ទី. និ. ២.៦៦; ម. និ. ១.២៨២; ២.៣៣៨; សំ. និ. ១.១៧២; មហាវ. ៨) នយេន ធម្មទេសនំ អាយាចិ។

    Atha satthā puna ajapālanigrodhameva gantvā nigrodhamūle nisīdi. Athassa tattha nisinnamattasseva adhigatassa dhammassa gambhīrataṃ paccavekkhantassa sabbabuddhānaṃ āciṇṇo – ‘‘adhigato kho myāyaṃ dhammo’’tiādinā (dī. ni. 2.64; ma. ni. 1.281; 2.337; saṃ. ni. 1.172; mahāva. 7) paresaṃ dhammaṃ adesetukāmatākārappatto parivitakko udapādi. Atha brahmā sahampati ‘‘nassati vata bho loko, vinassati vata bho loko’’ti (dī. ni. 2.66; ma. ni. 1.282; 2.338; saṃ. ni. 1.172; mahāva. 8) dasasu cakkavāḷasahassesu sakkasuyāmasantusitanimmānaratiparanimmitavasavattimahābrahmāno ca gahetvā satthu santikaṃ āgantvā – ‘‘desetu, bhante, bhagavā dhamma’’ntiādinā (dī. ni. 2.66; ma. ni. 1.282; 2.338; saṃ. ni. 1.172; mahāva. 8) nayena dhammadesanaṃ āyāci.

    អថ សត្ថា តស្ស បដិញ្ញំ ទត្វា – ‘‘កស្ស នុ ខោ អហំ បឋមំ ធម្មំ ទេសេយ្យ’’ន្តិ ចិន្តេន្តោ អាឡារុទកានំ កាលង្កតភាវំ ញត្វា – ‘‘ពហូបការា ខោ មេ បញ្ចវគ្គិយា ភិក្ខូ’’តិ បញ្ចវគ្គិយេ អារព្ភ មនសិការំ កត្វា – ‘‘កហំ នុ ខោ តេ ឯតរហិ វិហរន្តី’’តិ អាវជ្ជេន្តោ – ‘‘ពារាណសិយំ ឥសិបតនេ មិគទាយេ’’តិ ញត្វា – ‘‘តត្ថ គន្ត្វា ធម្មចក្កំ បវត្តេស្សាមី’’តិ កតិបាហំ ពោធិមណ្ឌសាមន្តេយេវ បិណ្ឌាយ ចរន្តោ វិហរិត្វា អាសាឡ្ហិបុណ្ណមិយំ ពារាណសិំ គមិស្សាមី’’តិ បត្តចីវរមាទាយ អដ្ឋារសយោជនមគ្គំ បដិបជ្ជិ។ អន្តរាមគ្គេ ហដ្ឋតុបគំ ឧបកំ នាម អាជីវកំ ទិស្វា តស្ស អត្តនោ ពុទ្ធភាវំ អាចិក្ខិត្វា តំទិវសំយេវ សាយន្ហសមយេ ឥសិបតនំ អគមាសិ។

    Atha satthā tassa paṭiññaṃ datvā – ‘‘kassa nu kho ahaṃ paṭhamaṃ dhammaṃ deseyya’’nti cintento āḷārudakānaṃ kālaṅkatabhāvaṃ ñatvā – ‘‘bahūpakārā kho me pañcavaggiyā bhikkhū’’ti pañcavaggiye ārabbha manasikāraṃ katvā – ‘‘kahaṃ nu kho te etarahi viharantī’’ti āvajjento – ‘‘bārāṇasiyaṃ isipatane migadāye’’ti ñatvā – ‘‘tattha gantvā dhammacakkaṃ pavattessāmī’’ti katipāhaṃ bodhimaṇḍasāmanteyeva piṇḍāya caranto viharitvā āsāḷhipuṇṇamiyaṃ bārāṇasiṃ gamissāmī’’ti pattacīvaramādāya aṭṭhārasayojanamaggaṃ paṭipajji. Antarāmagge haṭṭhatupagaṃ upakaṃ nāma ājīvakaṃ disvā tassa attano buddhabhāvaṃ ācikkhitvā taṃdivasaṃyeva sāyanhasamaye isipatanaṃ agamāsi.

    បញ្ចវគ្គិយា បន តថាគតំ ទូរតោវ អាគច្ឆន្តំ ទិស្វា – ‘‘អយំ, អាវុសោ, សមណោ គោតមោ បច្ចយពាហុល្លាយ អាវត្តោ បរិបុណ្ណកាយោ បីណិន្ទ្រិយោ សុវណ្ណវណ្ណោ ហុត្វា អាគច្ឆតិ, ឥមស្ស អភិវាទនាទីនិ ន ករិស្សាម, អាសនមត្តំ បន បញ្ញាបេយ្យាមា’’តិ កតិកំ អកំសុ។ ភគវា តេសំ ចិត្តាចារំ ញត្វា សព្ពសត្តេសុ អនោធិស្សកវសេន ផរណសមត្ថំ មេត្តចិត្តំ សំខិបិត្វា ឱធិស្សកវសេន មេត្តចិត្តេន ផរិ។ តេ ភគវតោ មេត្តចិត្តេន ផុដ្ឋា តថាគតេ ឧបសង្កមន្តេ សកាយ កតិកាយ សណ្ឋាតុំ អសក្កោន្តា អភិវាទនាទីនិ សព្ពកិច្ចានិ អកំសុ។ វិត្ថារកថា វិនយមហាវគ្គាទីសុ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពា។

    Pañcavaggiyā pana tathāgataṃ dūratova āgacchantaṃ disvā – ‘‘ayaṃ, āvuso, samaṇo gotamo paccayabāhullāya āvatto paripuṇṇakāyo pīṇindriyo suvaṇṇavaṇṇo hutvā āgacchati, imassa abhivādanādīni na karissāma, āsanamattaṃ pana paññāpeyyāmā’’ti katikaṃ akaṃsu. Bhagavā tesaṃ cittācāraṃ ñatvā sabbasattesu anodhissakavasena pharaṇasamatthaṃ mettacittaṃ saṃkhipitvā odhissakavasena mettacittena phari. Te bhagavato mettacittena phuṭṭhā tathāgate upasaṅkamante sakāya katikāya saṇṭhātuṃ asakkontā abhivādanādīni sabbakiccāni akaṃsu. Vitthārakathā vinayamahāvaggādīsu vuttanayeneva veditabbā.

    អថ ភគវា អត្តនោ ពុទ្ធភាវំ តេ ញាបេត្វា បញ្ញត្តវរពុទ្ធាសនេ និសីទិត្វា ឧត្តរាសាឡ្ហនក្ខត្តយោគេ វត្តមានេ អដ្ឋារសហិ ព្រហ្មកោដីហិ បរិវុតោ បញ្ចវគ្គិយេ ថេរេ អាមន្តេត្វា ធម្មចក្កប្បវត្តនសុត្តន្តំ ទេសេសិ។ តេសុ អញ្ញាសិកោណ្ឌញ្ញោ ទេសនានុសារេន ញាណំ បេសេន្តោ សុត្តបរិយោសានេ អដ្ឋារសហិ ព្រហ្មកោដីហិ សទ្ធិំ សោតាបត្តិផលេ បតិដ្ឋាសិ។ តេន វុត្តំ –

    Atha bhagavā attano buddhabhāvaṃ te ñāpetvā paññattavarabuddhāsane nisīditvā uttarāsāḷhanakkhattayoge vattamāne aṭṭhārasahi brahmakoṭīhi parivuto pañcavaggiye there āmantetvā dhammacakkappavattanasuttantaṃ desesi. Tesu aññāsikoṇḍañño desanānusārena ñāṇaṃ pesento suttapariyosāne aṭṭhārasahi brahmakoṭīhi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –

    ១.

    1.

    ‘‘អហមេតរហិ សម្ពុទ្ធោ, គោតមោ សក្យវឌ្ឍនោ;

    ‘‘Ahametarahi sambuddho, gotamo sakyavaḍḍhano;

    បធានំ បទហិត្វាន, បត្តោ សម្ពោធិមុត្តមំ។

    Padhānaṃ padahitvāna, patto sambodhimuttamaṃ.

    ២.

    2.

    ‘‘ព្រហ្មុនា យាចិតោ សន្តោ, ធម្មចក្កំ បវត្តយិំ;

    ‘‘Brahmunā yācito santo, dhammacakkaṃ pavattayiṃ;

    អដ្ឋារសន្នំ កោដីនំ, បឋមាភិសមយោ អហូ’’តិ។

    Aṭṭhārasannaṃ koṭīnaṃ, paṭhamābhisamayo ahū’’ti.

    តត្ថ អហន្តិ អត្តានំ និទ្ទិសតិ។ ឯតរហីតិ អស្មិំ កាលេ។ សក្យវឌ្ឍនោតិ សាកិយកុលវឌ្ឍនោ។ ‘‘សក្យបុង្គវោ’’តិបិ បាឋោ។ បធានន្តិ វីរិយំ វុច្ចតិ។ បទហិត្វានាតិ ឃដេត្វា វាយមិត្វា, ទុក្ករការិកំ កត្វាតិ អត្ថោ។ អដ្ឋារសន្នំ កោដីនន្តិ ពារាណសិយំ ឥសិបតនេ មិគទាយេ ធម្មចក្កប្បវត្តនសុត្តន្តកថាយ អញ្ញាសិកោណ្ឌញ្ញត្ថេរប្បមុខានំ អដ្ឋារសន្នំ ព្រហ្មកោដីនំ បឋមាភិសមយោ អហោសីតិ អត្ថោ។

    Tattha ahanti attānaṃ niddisati. Etarahīti asmiṃ kāle. Sakyavaḍḍhanoti sākiyakulavaḍḍhano. ‘‘Sakyapuṅgavo’’tipi pāṭho. Padhānanti vīriyaṃ vuccati. Padahitvānāti ghaṭetvā vāyamitvā, dukkarakārikaṃ katvāti attho. Aṭṭhārasannaṃ koṭīnanti bārāṇasiyaṃ isipatane migadāye dhammacakkappavattanasuttantakathāya aññāsikoṇḍaññattherappamukhānaṃ aṭṭhārasannaṃ brahmakoṭīnaṃ paṭhamābhisamayo ahosīti attho.

    ឥទានិ ភគវា អតីតំ កថេត្វា អនាគតំ អភិសមយំ កថេន្តោ –

    Idāni bhagavā atītaṃ kathetvā anāgataṃ abhisamayaṃ kathento –

    ៣.

    3.

    ‘‘តតោ បរញ្ច ទេសេន្តេ, នរទេវសមាគមេ;

    ‘‘Tato parañca desente, naradevasamāgame;

    គណនាយ ន វត្តព្ពោ, ទុតិយាភិសមយោ អហូ’’តិ។ – អាទិមាហ;

    Gaṇanāya na vattabbo, dutiyābhisamayo ahū’’ti. – ādimāha;

    តត្ថ នរទេវសមាគមេតិ តតោ អបរេន សមយេន មហាមង្គលសមាគមេ ទសសុ ចក្កវាឡសហស្សេសុ ទេវមនុស្សានំ មជ្ឈេ មង្គលសុត្តបរិយោសានេ (ខុ. បា. ៥.១ អាទយោ; សុ. និ. ២៦១ អាទយោ) គណនបថំ វីតិវត្តានំ នរទេវានំ។ ទុតិយាភិសមយោ អហូតិ ហេស្សតីតិ អត្ថោ។ អនាគតវចនេ វត្តព្ពេ សោតបតិតត្តា ‘‘អហូ’’តិ អតីតវចនំ វុត្តំ, កាលវិបរិយាយវសេន វា។ ឯស នយោ ឥតោ បរេសុ ឦទិសេសុ វចនេសុ ច។ បុន រាហុលោវាទសុត្តន្តទេសនាយ (ម. និ. ៣.៤១៦ អាទយោ) គណនបថវីតិវត្តេ សត្តេ អភិសមយាមតបានំ បាយេសិ។ អយំ តតិយាភិសមយោ។ តេន វុត្តំ –

    Tattha naradevasamāgameti tato aparena samayena mahāmaṅgalasamāgame dasasu cakkavāḷasahassesu devamanussānaṃ majjhe maṅgalasuttapariyosāne (khu. pā. 5.1 ādayo; su. ni. 261 ādayo) gaṇanapathaṃ vītivattānaṃ naradevānaṃ. Dutiyābhisamayo ahūti hessatīti attho. Anāgatavacane vattabbe sotapatitattā ‘‘ahū’’ti atītavacanaṃ vuttaṃ, kālavipariyāyavasena vā. Esa nayo ito paresu īdisesu vacanesu ca. Puna rāhulovādasuttantadesanāya (ma. ni. 3.416 ādayo) gaṇanapathavītivatte satte abhisamayāmatapānaṃ pāyesi. Ayaṃ tatiyābhisamayo. Tena vuttaṃ –

    ៤.

    4.

    ‘‘ឥធេវាហំ ឯតរហិ, ឱវទិំ មម អត្រជំ;

    ‘‘Idhevāhaṃ etarahi, ovadiṃ mama atrajaṃ;

    គណនាយ ន វត្តព្ពោ, តតិយាភិសមយោ អហូ’’តិ។

    Gaṇanāya na vattabbo, tatiyābhisamayo ahū’’ti.

    ភគវតោ កិរ ឯកោវ សាវកសន្និបាតោ អហោសិ។ ឧរុវេលកស្សបាទីនំ ជដិលានំ សហស្សំ, ទ្វិន្នំ អគ្គសាវកានំ អឌ្ឍត្តិយសតានីតិ ឥមេសំ អឌ្ឍតេឡសសតានំ សន្និបាតោ អហោសិ។ តេន វុត្តំ –

    Bhagavato kira ekova sāvakasannipāto ahosi. Uruvelakassapādīnaṃ jaṭilānaṃ sahassaṃ, dvinnaṃ aggasāvakānaṃ aḍḍhattiyasatānīti imesaṃ aḍḍhateḷasasatānaṃ sannipāto ahosi. Tena vuttaṃ –

    ៥.

    5.

    ‘‘ឯកោសិ សន្និបាតោ មេ, សាវកានំ មហេសិនំ;

    ‘‘Ekosi sannipāto me, sāvakānaṃ mahesinaṃ;

    អឌ្ឍតេឡសសតានំ, ភិក្ខូនាសិ សមាគមោ’’តិ។

    Aḍḍhateḷasasatānaṃ, bhikkhūnāsi samāgamo’’ti.

    តត្ថ ឯកោសីតិ ឯកោវ អាសិ។ អឌ្ឍតេឡសសតានន្តិ មម សាវកានំ បញ្ញាសាធិកានំ ទ្វាទសសតានំ។ ភិក្ខូនាសីតិ ភិក្ខូនំ អាសិ ។ តេសំ បន មជ្ឈគតោ ភគវា ចតុរង្គសន្និបាតេ បាតិមោក្ខំ ឧទ្ទិសិ។

    Tattha ekosīti ekova āsi. Aḍḍhateḷasasatānanti mama sāvakānaṃ paññāsādhikānaṃ dvādasasatānaṃ. Bhikkhūnāsīti bhikkhūnaṃ āsi . Tesaṃ pana majjhagato bhagavā caturaṅgasannipāte pātimokkhaṃ uddisi.

    អថ ភគវា អត្តនោ បវត្តិំ ទស្សេន្តោ –

    Atha bhagavā attano pavattiṃ dassento –

    ៦.

    6.

    ‘‘វិរោចមានោ វិមលោ, ភិក្ខុសង្ឃស្ស មជ្ឈគោ;

    ‘‘Virocamāno vimalo, bhikkhusaṅghassa majjhago;

    ទទាមិ បត្ថិតំ សព្ពំ, មណីវ សព្ពកាមទោ’’តិ។ – អាទិមាហ;

    Dadāmi patthitaṃ sabbaṃ, maṇīva sabbakāmado’’ti. – ādimāha;

    តត្ថ វិរោចមានោតិ អនន្តពុទ្ធសិរិយា វិរោចមានោ។ វិមលោតិ វិគតរាគាទិកិលេសមលោ។ មណីវ សព្ពកាមទោតិ ចិន្តាមណិ វិយ សព្ពកាមទទោ អហម្បិ ឥច្ឆិតំ បត្ថិតំ សព្ពំ លោកិយលោកុត្តរសុខវិសេសំ ទេមីតិ អត្ថោ។

    Tattha virocamānoti anantabuddhasiriyā virocamāno. Vimaloti vigatarāgādikilesamalo. Maṇīva sabbakāmadoti cintāmaṇi viya sabbakāmadado ahampi icchitaṃ patthitaṃ sabbaṃ lokiyalokuttarasukhavisesaṃ demīti attho.

    ឥទានិ បត្ថិតបត្ថនំ ទស្សេន្តោ –

    Idāni patthitapatthanaṃ dassento –

    ៧.

    7.

    ‘‘ផលមាកង្ខមានានំ, ភវច្ឆន្ទជហេសិនំ;

    ‘‘Phalamākaṅkhamānānaṃ, bhavacchandajahesinaṃ;

    ចតុសច្ចំ បកាសេមិ, អនុកម្បាយ បាណិន’’ន្តិ។ – អាទិមាហ;

    Catusaccaṃ pakāsemi, anukampāya pāṇina’’nti. – ādimāha;

    តត្ថ ផលន្តិ សោតាបត្តិផលាទិកំ ចតុព្ពិធំ ផលំ។ ភវច្ឆន្ទជហេសិនន្តិ ភវតណ្ហាបហាយិនំ, ភវតណ្ហំ បជហិតុកាមានំ។ អនុកម្បាយាតិ អនុទ្ទយាយ។

    Tattha phalanti sotāpattiphalādikaṃ catubbidhaṃ phalaṃ. Bhavacchandajahesinanti bhavataṇhāpahāyinaṃ, bhavataṇhaṃ pajahitukāmānaṃ. Anukampāyāti anuddayāya.

    ៨. ឥទានិ ចតុសច្ចប្បកាសនេ, អភិសមយំ ទស្សេន្តោ ‘‘ទសវីសសហស្សាន’’ន្តិ អាទិមាហ។

    8. Idāni catusaccappakāsane, abhisamayaṃ dassento ‘‘dasavīsasahassāna’’nti ādimāha.

    តត្ថ ទសវីសសហស្សានន្តិ ទសសហស្សានញ្ច វីសតិសហស្សានញ្ច។ ឯកទ្វិន្នន្តិអាទិនា នយេនាតិ អត្ថោ។ នវមទសមគាថា ឧត្តានត្ថាវ។

    Tattha dasavīsasahassānanti dasasahassānañca vīsatisahassānañca. Ekadvinnantiādinā nayenāti attho. Navamadasamagāthā uttānatthāva.

    ១១-១២. ឯកាទសមទ្វាទសមគាថាសុ ឥទានេតរហីតិ ឧភោបិ ឯកត្ថា, វេនេយ្យវសេន បុរិសបុគ្គលា វិយ វុត្តា។ អថ វា ឥទានីតិ មយិ ឧប្បន្នេ។ ឯតរហីតិ មយិ ធម្មំ ទេសេន្តេ។ អបត្តមានសាតិ អប្បត្តអរហត្តផលា។ អរិយញ្ជសន្តិ អរិយំ អដ្ឋង្គិកំ មគ្គំ។ ថោមយន្តាតិ បសំសន្តា។ ពុជ្ឈិស្សន្តីតិ អនាគតេ ចតុសច្ចធម្មំ បដិវិជ្ឈិស្សន្តីតិ អត្ថោ។ សំសារសរិតន្តិ សំសារសាគរំ។

    11-12. Ekādasamadvādasamagāthāsu idānetarahīti ubhopi ekatthā, veneyyavasena purisapuggalā viya vuttā. Atha vā idānīti mayi uppanne. Etarahīti mayi dhammaṃ desente. Apattamānasāti appattaarahattaphalā. Ariyañjasanti ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ. Thomayantāti pasaṃsantā. Bujjhissantīti anāgate catusaccadhammaṃ paṭivijjhissantīti attho. Saṃsārasaritanti saṃsārasāgaraṃ.

    ឥទានិ អត្តនោ ជាតនគរាទិំ ទស្សេន្តោ –

    Idāni attano jātanagarādiṃ dassento –

    ១៣.

    13.

    ‘‘នគរំ កបិលវត្ថុ មេ, រាជា សុទ្ធោទនោ បិតា;

    ‘‘Nagaraṃ kapilavatthu me, rājā suddhodano pitā;

    មយ្ហំ ជនេត្តិកា មាតា, មាយាទេវីតិ វុច្ចតិ។

    Mayhaṃ janettikā mātā, māyādevīti vuccati.

    ១៤.

    14.

    ‘‘ឯកូនតិំសវស្សានិ, អគារំ អជ្ឈហំ វសិំ;

    ‘‘Ekūnatiṃsavassāni, agāraṃ ajjhahaṃ vasiṃ;

    រម្មោ សុរម្មោ សុភកោ, តយោ បាសាទមុត្តមា។

    Rammo surammo subhako, tayo pāsādamuttamā.

    ១៥.

    15.

    ‘‘ចត្តាលីសសហស្សានិ, នារិយោ សមលង្កតា;

    ‘‘Cattālīsasahassāni, nāriyo samalaṅkatā;

    ភទ្ទកញ្ចនា នាម នារី, រាហុលោ នាម អត្រជោ។

    Bhaddakañcanā nāma nārī, rāhulo nāma atrajo.

    ១៦.

    16.

    ‘‘និមិត្តេ ចតុរោ ទិស្វា, អស្សយានេន និក្ខមិំ;

    ‘‘Nimitte caturo disvā, assayānena nikkhamiṃ;

    ឆព្ពស្សំ បធានចារំ, អចរិំ ទុក្ករំ អហំ។

    Chabbassaṃ padhānacāraṃ, acariṃ dukkaraṃ ahaṃ.

    ១៧.

    17.

    ‘‘ពារាណសិយំ ឥសិបតនេ, ចក្កំ បវត្តិតំ មយា;

    ‘‘Bārāṇasiyaṃ isipatane, cakkaṃ pavattitaṃ mayā;

    អហំ គោតមសម្ពុទ្ធោ, សរណំ សព្ពបាណិនំ។

    Ahaṃ gotamasambuddho, saraṇaṃ sabbapāṇinaṃ.

    ១៨.

    18.

    ‘‘កោលិតោ ឧបតិស្សោ ច, ទ្វេ ភិក្ខូ អគ្គសាវកា;

    ‘‘Kolito upatisso ca, dve bhikkhū aggasāvakā;

    អានន្ទោ នាមុបដ្ឋាកោ, សន្តិកាវចរោ មម;

    Ānando nāmupaṭṭhāko, santikāvacaro mama;

    ខេមា ឧប្បលវណ្ណា ច, ភិក្ខុនី អគ្គសាវិកា។

    Khemā uppalavaṇṇā ca, bhikkhunī aggasāvikā.

    ១៩.

    19.

    ‘‘ចិត្តោ ហត្ថាឡវកោ ច, អគ្គុបដ្ឋាកុបាសកា;

    ‘‘Citto hatthāḷavako ca, aggupaṭṭhākupāsakā;

    នន្ទមាតា ច ឧត្តរា, អគ្គុបដ្ឋាកុបាសិកា។

    Nandamātā ca uttarā, aggupaṭṭhākupāsikā.

    ២០.

    20.

    ‘‘អហំ អស្សត្ថមូលម្ហិ, បត្តោ សម្ពោធិមុត្តមំ;

    ‘‘Ahaṃ assatthamūlamhi, patto sambodhimuttamaṃ;

    ព្យាមប្បភា សទា មយ្ហំ, សោឡសហត្ថមុគ្គតា។

    Byāmappabhā sadā mayhaṃ, soḷasahatthamuggatā.

    ២១.

    21.

    ‘‘អប្បំ វស្សសតំ អាយុ, ឥទានេតរហិ វិជ្ជតិ;

    ‘‘Appaṃ vassasataṃ āyu, idānetarahi vijjati;

    តាវតា តិដ្ឋមានោហំ, តារេមិ ជនតំ ពហុំ។

    Tāvatā tiṭṭhamānohaṃ, tāremi janataṃ bahuṃ.

    ២២.

    22.

    ‘‘ឋបយិត្វាន ធម្មុក្កំ, បច្ឆិមំ ជនពោធនំ;

    ‘‘Ṭhapayitvāna dhammukkaṃ, pacchimaṃ janabodhanaṃ;

    អហម្បិ ន ចិរស្សេវ, សទ្ធិំ សាវកសង្ឃតោ;

    Ahampi na cirasseva, saddhiṃ sāvakasaṅghato;

    ឥធេវ បរិនិព្ពិស្សំ, អគ្គីវាហារសង្ខយា’’តិ។ – អាទិមាហ;

    Idheva parinibbissaṃ, aggīvāhārasaṅkhayā’’ti. – ādimāha;

    មម បន រម្មសុរម្មសុភនាមកា តយោ បាសាទា នវភូមិកសត្តភូមិកបញ្ចភូមិកា, ចត្តាលីសសហស្សា នាដកិត្ថិយោ, យសោធរា នាម មម អគ្គមហេសី , សោហំ ចត្តារោ និមិត្តេ ទិស្វា អស្សយានេន មហាភិនិក្ខមនំ និក្ខមិំ។ តតោ ឆព្ពស្សានិ បធានំ បទហិត្វា វិសាខបុណ្ណមាយ ឧរុវេលាយំ សេនានិគមេ សេនាកុដុម្ពិកស្ស ធីតាយ សម្បសាទជាតាយ សុជាតាយ នាម ទិន្នំ មធុបាយាសំ បរិភុញ្ជិត្វា សាលវនេ ទិវាវិហារំ កត្វា សាយន្ហសមយេ សោត្ថិយេន នាម តិណហារកេន ទិន្នា អដ្ឋ តិណមុដ្ឋិយោ គហេត្វា អស្សត្ថពោធិរុក្ខមូលំ ឧបគន្ត្វា តត្ថ មារពលំ វិទ្ធំសេត្វា សម្ពោធិំ បត្តោស្មីតិ សព្ពំ ព្យាកាសិ។

    Mama pana rammasurammasubhanāmakā tayo pāsādā navabhūmikasattabhūmikapañcabhūmikā, cattālīsasahassā nāṭakitthiyo, yasodharā nāma mama aggamahesī , sohaṃ cattāro nimitte disvā assayānena mahābhinikkhamanaṃ nikkhamiṃ. Tato chabbassāni padhānaṃ padahitvā visākhapuṇṇamāya uruvelāyaṃ senānigame senākuṭumbikassa dhītāya sampasādajātāya sujātāya nāma dinnaṃ madhupāyāsaṃ paribhuñjitvā sālavane divāvihāraṃ katvā sāyanhasamaye sotthiyena nāma tiṇahārakena dinnā aṭṭha tiṇamuṭṭhiyo gahetvā assatthabodhirukkhamūlaṃ upagantvā tattha mārabalaṃ viddhaṃsetvā sambodhiṃ pattosmīti sabbaṃ byākāsi.

    តត្ថ សទ្ធិំ សាវកសង្ឃតោតិ សទ្ធិំ សាវកសង្ឃេន។ បរិនិព្ពិស្សន្តិ បរិនិព្ពាយិស្សាមិ។ អគ្គីវាហារសង្ខយាតិ អគ្គិ វិយ ឥន្ធនក្ខយេន យថា អគ្គិ និរុបាទានោ និព្ពាយតិ, ឯវំ អហម្បិ និរុបាទានោ បរិនិព្ពាយិស្សាមីតិ អត្ថោ។

    Tattha saddhiṃ sāvakasaṅghatoti saddhiṃ sāvakasaṅghena. Parinibbissanti parinibbāyissāmi. Aggīvāhārasaṅkhayāti aggi viya indhanakkhayena yathā aggi nirupādāno nibbāyati, evaṃ ahampi nirupādāno parinibbāyissāmīti attho.

    ២៣-៤.

    23-4.

    តានិ ច អតុលតេជានីតិ អគ្គសាវកយុគាទីនិ តានិ អសទិសតេជានិ។ ឥមានិ ច ទសពលានីតិ ឯតានិ ច សារីរទសពលានិ គុណធារណោ ទេហោតិ ឆអសាធារណញាណាទិគុណធរោ អយំ ទេហោ ច។ តមន្តរហិស្សន្តីតិ សព្ពានិ ឯតានិ វុត្តប្បការានិ អន្តរធាយិស្សន្តិ វិនស្សិស្សន្តិ។ ននុ រិត្តា សព្ពសង្ខារាតិ ឯត្ថ ននូតិ អយំ អនុមតិអត្ថេ និបាតោ។ រិត្តាតិ និច្ចសារធុវសាររហិតត្តា តុច្ឆា, សព្ពមេវ បន សង្ខតំ ខយធម្មំ វយធម្មំ វិរាគធម្មំ និរោធធម្មំ ហុត្វា អភាវតោ អនិច្ចំ, ឧប្បាទាទិបដិបីឡិតត្តា ទុក្ខំ, អវសវត្តនតោ អនត្តា។ តស្មា សង្ខារេសុ លក្ខណត្តយំ អារោបេត្វា វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា អមតមសង្ខតំ អច្ចុតំ និព្ពានំ អធិគច្ឆថ។ អយំ វោ អម្ហាកំ អនុសាសនី ឥទំ អម្ហាកំ សាសនំ អប្បមាទេន សម្បាទេថាតិ។ ទេសនាបរិយោសានេ កិរ ទេវតានំ កោដិសតសហស្សស្ស អនុបាទាយ អាសវេហិ ចិត្តានិ វិមុច្ចិំសុ។ សេសមគ្គផលេសុ បតិដ្ឋិតា បន គណនបថំ វីតិវត្តា អហេសុំ។

    Tāni ca atulatejānīti aggasāvakayugādīni tāni asadisatejāni. Imāni cadasabalānīti etāni ca sārīradasabalāni guṇadhāraṇo dehoti chaasādhāraṇañāṇādiguṇadharo ayaṃ deho ca. Tamantarahissantīti sabbāni etāni vuttappakārāni antaradhāyissanti vinassissanti. Nanu rittā sabbasaṅkhārāti ettha nanūti ayaṃ anumatiatthe nipāto. Rittāti niccasāradhuvasārarahitattā tucchā, sabbameva pana saṅkhataṃ khayadhammaṃ vayadhammaṃ virāgadhammaṃ nirodhadhammaṃ hutvā abhāvato aniccaṃ, uppādādipaṭipīḷitattā dukkhaṃ, avasavattanato anattā. Tasmā saṅkhāresu lakkhaṇattayaṃ āropetvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā amatamasaṅkhataṃ accutaṃ nibbānaṃ adhigacchatha. Ayaṃ vo amhākaṃ anusāsanī idaṃ amhākaṃ sāsanaṃ appamādena sampādethāti. Desanāpariyosāne kira devatānaṃ koṭisatasahassassa anupādāya āsavehi cittāni vimucciṃsu. Sesamaggaphalesu patiṭṭhitā pana gaṇanapathaṃ vītivattā ahesuṃ.

    ឯវំ ភគវា កប្បនាមជាតិអាទិវវត្ថិតំ សកលម្បិ ពុទ្ធវំសំ អាកាសេ រតនចង្កមេ ចង្កមន្តោវ កថេត្វា ញាតិជនំ វន្ទាបេត្វា អាកាសតោ ឱតរិត្វា បញ្ញត្តវរពុទ្ធាសនេ និសីទិ។ ឯវំ និសិន្នេ បន ភគវតិ លោកនាថេ សិខាប្បត្តោ ញាតិសមាគមោ អហោសិ។ សព្ពេ ឯកគ្គចិត្តា និសីទិំសុ ។ តតោ មហាមេឃោ បោក្ខរវស្សំ វស្សិ។ តង្ខណេ ឧទកំ ហេដ្ឋា វិរវន្តំ គច្ឆតិ។ តេមេតុកាមោវ តេមេតិ, អតេមិតុកាមស្ស សរីរេ ឯកពិន្ទុមត្តម្បិ ន បតតិ។ តំ ទិស្វា សព្ពេ អច្ឆរិយព្ភុតចិត្តជាតា ហុត្វា – ‘‘អហោ អច្ឆរិយំ, អហោ អព្ភុត’’ន្តិ កថំ សមុដ្ឋាបេសុំ។ តំ សុត្វា សត្ថា – ‘‘ន ឥទានេវ មយ្ហំ ញាតិសមាគមេ បោក្ខរវស្សំ វស្សិ, អតីតេបិ វស្សី’’តិ ឥមិស្សា អដ្ឋុប្បត្តិយា វេស្សន្តរជាតកំ (ជា. ២.២២.១៦៥៥ អាទយោ) កថេសិ។ សា ធម្មទេសនា សាត្ថិកា ជាតា។ តតោ ភគវា ឧដ្ឋាយាសនា វិហារំ បាវិសិ។

    Evaṃ bhagavā kappanāmajātiādivavatthitaṃ sakalampi buddhavaṃsaṃ ākāse ratanacaṅkame caṅkamantova kathetvā ñātijanaṃ vandāpetvā ākāsato otaritvā paññattavarabuddhāsane nisīdi. Evaṃ nisinne pana bhagavati lokanāthe sikhāppatto ñātisamāgamo ahosi. Sabbe ekaggacittā nisīdiṃsu . Tato mahāmegho pokkharavassaṃ vassi. Taṅkhaṇe udakaṃ heṭṭhā viravantaṃ gacchati. Temetukāmova temeti, atemitukāmassa sarīre ekabindumattampi na patati. Taṃ disvā sabbe acchariyabbhutacittajātā hutvā – ‘‘aho acchariyaṃ, aho abbhuta’’nti kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ. Taṃ sutvā satthā – ‘‘na idāneva mayhaṃ ñātisamāgame pokkharavassaṃ vassi, atītepi vassī’’ti imissā aṭṭhuppattiyā vessantarajātakaṃ (jā. 2.22.1655 ādayo) kathesi. Sā dhammadesanā sātthikā jātā. Tato bhagavā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ pāvisi.

    ឥតិ មធុរត្ថវិលាសិនិយា ពុទ្ធវំសដ្ឋកថាយ

    Iti madhuratthavilāsiniyā buddhavaṃsaṭṭhakathāya

    គោតមពុទ្ធវំសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Gotamabuddhavaṃsavaṇṇanā niṭṭhitā.

    និដ្ឋិតោ បញ្ចវីសតិមោ ពុទ្ធវំសោ។

    Niṭṭhito pañcavīsatimo buddhavaṃso.




    Next: ២៨. ពុទ្ធបកិណ្ណកកថា • 28. Buddhapakiṇṇakakathā




    Related texts:



    តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ខុទ្ទកនិកាយ • Khuddakanikāya / ពុទ្ធវំសបាឡិ • Buddhavaṃsapāḷi / ២៧. គោតមពុទ្ធវំសោ • 27. Gotamabuddhavaṃso


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact