Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā |
౧౪. గోతమత్థేరగాథావణ్ణనా
14. Gotamattheragāthāvaṇṇanā
సంసరన్తి ఆయస్మతో గోతమత్థేరస్స గాథా. కా ఉప్పత్తి? అయం కిర పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే పుఞ్ఞాని కరోన్తో సిఖిమ్హి భగవతి పరినిబ్బుతే తస్స చితకం దేవమనుస్సేసు పూజేన్తేసు అట్ఠహి చమ్పకపుప్ఫేహి చితకం పూజేసి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సక్యరాజకులే నిబ్బత్తిత్వా గోతమోతి గోత్తవసేనేవ అభిలక్ఖితనామో వయప్పత్తో సత్థు ఞాతిసమాగమే పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా విపస్సనాయ కమ్మం కరోన్తో ఛళభిఞ్ఞో అహోసి. తేన వుత్తం అపదానే (అప॰ థేర ౨.౪౭.౬-౧౦) –
Saṃsaranti āyasmato gotamattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayaṃ kira purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni karonto sikhimhi bhagavati parinibbute tassa citakaṃ devamanussesu pūjentesu aṭṭhahi campakapupphehi citakaṃ pūjesi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sakyarājakule nibbattitvā gotamoti gottavaseneva abhilakkhitanāmo vayappatto satthu ñātisamāgame paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.47.6-10) –
‘‘ఝాయమానస్స భగవతో, సిఖినో లోకబన్ధునో;
‘‘Jhāyamānassa bhagavato, sikhino lokabandhuno;
అట్ఠ చమ్పకపుప్ఫాని, చితకం అభిరోపయిం.
Aṭṭha campakapupphāni, citakaṃ abhiropayiṃ.
‘‘ఏకతింసే ఇతో కప్పే, యం పుప్ఫమభిరోపయిం;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ pupphamabhiropayiṃ;
దుగ్గతిం నాభిజానామి, చితపూజాయిదం ఫలం.
Duggatiṃ nābhijānāmi, citapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘కిలేసా ఝాపితా మయ్హం…పే॰… కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ఛళభిఞ్ఞో పన హుత్వా విముత్తిసుఖేన విహరన్తో ఏకదివసం ఞాతకేహి ‘‘కస్మా, భన్తే, అమ్హే పహాయ పబ్బజితో’’తి పుట్ఠో సంసారే అత్తనా అనుభూతదుక్ఖఞ్చేవ ఇదాని అధిగతం నిబ్బానసుఖఞ్చ పకాసేన్తో –
Chaḷabhiñño pana hutvā vimuttisukhena viharanto ekadivasaṃ ñātakehi ‘‘kasmā, bhante, amhe pahāya pabbajito’’ti puṭṭho saṃsāre attanā anubhūtadukkhañceva idāni adhigataṃ nibbānasukhañca pakāsento –
౨౫౮.
258.
‘‘సంసరఞ్హి నిరయం అగచ్ఛిస్సం, పేతలోకమగమం పునప్పునం;
‘‘Saṃsarañhi nirayaṃ agacchissaṃ, petalokamagamaṃ punappunaṃ;
దుక్ఖమమ్హిపి తిరచ్ఛానయోనియం, నేకధా హి వుసితం చిరం మయా.
Dukkhamamhipi tiracchānayoniyaṃ, nekadhā hi vusitaṃ ciraṃ mayā.
౨౫౯.
259.
‘‘మానుసోపి చ భవోభిరాధితో, సగ్గకాయమగమం సకిం సకిం;
‘‘Mānusopi ca bhavobhirādhito, saggakāyamagamaṃ sakiṃ sakiṃ;
రూపధాతుసు అరూపధాతుసు, నేవసఞ్ఞిసు అసఞ్ఞిసుట్ఠితం.
Rūpadhātusu arūpadhātusu, nevasaññisu asaññisuṭṭhitaṃ.
౨౬౦.
260.
‘‘సమ్భవా సువిదితా అసారకా, సఙ్ఖతా పచలితా సదేరితా;
‘‘Sambhavā suviditā asārakā, saṅkhatā pacalitā saderitā;
తం విదిత్వా మహమహత్తసమ్భవం, సన్తిమేవ సతిమా సమజ్ఝగ’’న్తి. –
Taṃ viditvā mahamahattasambhavaṃ, santimeva satimā samajjhaga’’nti. –
తీహి గాథాహి తేసం ధమ్మం దేసేసి.
Tīhi gāthāhi tesaṃ dhammaṃ desesi.
తత్థ సంసరన్తి అనాదిమతి సంసారే సంసరన్తో కమ్మకిలేసేహి పఞ్చసు గతీసు చవనుపపాతవసేన అపరాపరం సంసరన్తోతి అత్థో. హీతి నిపాతమత్తం. నిరయం అగచ్ఛిస్సన్తి సఞ్జీవాదికం అట్ఠవిధం మహానిరయం, కుక్కుళాదికం సోళసవిధం ఉస్సదనిరయఞ్చ పటిసన్ధివసేన ఉపగచ్ఛిం . ‘‘పునప్పున’’న్తి ఇదం ఇధాపి ఆనేతబ్బం . పేతలోకన్తి పేత్తివిసయం, ఖుప్పిపాసాదిభేదం పేతత్తభావన్తి అత్థో. అగమన్తి పటిసన్ధివసేన ఉపగచ్ఛిం ఉపపజ్జిం. పునప్పునన్తి అపరాపరం. దుక్ఖమమ్హిపీతి అఞ్ఞమఞ్ఞం తిఖిణకసాపతోదాభిఘాతాదిదుక్ఖేహి దుస్సహాయపి. లిఙ్గవిపల్లాసేన హేతం వుత్తం ‘‘దుక్ఖమమ్హిపీ’’తి. తిరచ్ఛానయోనియన్తి మిగపక్ఖిఆదిభేదాయ తిరచ్ఛానయోనియం. నేకధా హీతి ఓట్ఠగోణగద్రభాదివసేన చేవ కాకబలాకకులలాదివసేన చ అనేకప్పకారం అనేకవారఞ్చ చిరం దీఘమద్ధానం మయా వుసితం నిచ్చం ఉత్రస్తమానసతాదివసేన దుక్ఖం అనుభూతం. తిరచ్ఛానయోనియం నిబ్బత్తసత్తో మహామూళ్హతాయ చిరతరం తత్థేవ అపరాపరం పరివత్తతీతి దస్సనత్థం ఇధ ‘‘చిర’’న్తి వుత్తం.
Tattha saṃsaranti anādimati saṃsāre saṃsaranto kammakilesehi pañcasu gatīsu cavanupapātavasena aparāparaṃ saṃsarantoti attho. Hīti nipātamattaṃ. Nirayaṃ agacchissanti sañjīvādikaṃ aṭṭhavidhaṃ mahānirayaṃ, kukkuḷādikaṃ soḷasavidhaṃ ussadanirayañca paṭisandhivasena upagacchiṃ . ‘‘Punappuna’’nti idaṃ idhāpi ānetabbaṃ . Petalokanti pettivisayaṃ, khuppipāsādibhedaṃ petattabhāvanti attho. Agamanti paṭisandhivasena upagacchiṃ upapajjiṃ. Punappunanti aparāparaṃ. Dukkhamamhipīti aññamaññaṃ tikhiṇakasāpatodābhighātādidukkhehi dussahāyapi. Liṅgavipallāsena hetaṃ vuttaṃ ‘‘dukkhamamhipī’’ti. Tiracchānayoniyanti migapakkhiādibhedāya tiracchānayoniyaṃ. Nekadhā hīti oṭṭhagoṇagadrabhādivasena ceva kākabalākakulalādivasena ca anekappakāraṃ anekavārañca ciraṃ dīghamaddhānaṃ mayā vusitaṃ niccaṃ utrastamānasatādivasena dukkhaṃ anubhūtaṃ. Tiracchānayoniyaṃ nibbattasatto mahāmūḷhatāya cirataraṃ tattheva aparāparaṃ parivattatīti dassanatthaṃ idha ‘‘cira’’nti vuttaṃ.
మానుసోపి చ భవోభిరాధితోతి మనుస్సత్తభావోపి మయా తాదిసేన కుసలకమ్మునా సమవాయేన అభిరాధితో సాధితో అధిగతో. కాణకచ్ఛపోపమసుత్తమేత్థ (మ॰ ని॰ ౩.౨౫౨; సం॰ ని॰ ౫.౧౧౧౭) ఉదాహరితబ్బం. సగ్గకాయమగమం సకిం సకిన్తి సగ్గగతిసఙ్ఖాతం కామావచరదేవకాయం సకిం సకిం కదాచి కదాచి ఉపపజ్జనవసేన అగచ్ఛిం. రూపధాతుసూతి పుథుజ్జనభవగ్గపరియోసానేసు రూపభవేసు అరూపధాతుసూతి అరూపభవేసు. నేవసఞ్ఞిసు అసఞ్ఞిసుట్ఠితన్తి రూపారూపధాతూసు చ న కేవలం సఞ్ఞీసు ఏవ, అథ ఖో నేవసఞ్ఞీనాసఞ్ఞీసు అసఞ్ఞీసు చ ఉపపజ్జ ఠితం మయాతి ఆనేత్వా యోజేతబ్బం. నేవసఞ్ఞిగ్గహణేన హేత్థ నేవసఞ్ఞీనాసఞ్ఞీభవో గహితో. యదిపిమే ద్వే భవా రూపారూపధాతుగ్గహణేనేవ గయ్హన్తి, యే పన ఇతో బాహిరకా తత్థ నిచ్చసఞ్ఞినో భవవిమోక్ఖసఞ్ఞినో చ, తేసం తస్సా సఞ్ఞాయ మిచ్ఛాభావదస్సనత్థం విసుం గహితాతి దట్ఠబ్బం.
Mānusopi ca bhavobhirādhitoti manussattabhāvopi mayā tādisena kusalakammunā samavāyena abhirādhito sādhito adhigato. Kāṇakacchapopamasuttamettha (ma. ni. 3.252; saṃ. ni. 5.1117) udāharitabbaṃ. Saggakāyamagamaṃ sakiṃ sakinti saggagatisaṅkhātaṃ kāmāvacaradevakāyaṃ sakiṃ sakiṃ kadāci kadāci upapajjanavasena agacchiṃ. Rūpadhātusūti puthujjanabhavaggapariyosānesu rūpabhavesu arūpadhātusūti arūpabhavesu. Nevasaññisu asaññisuṭṭhitanti rūpārūpadhātūsu ca na kevalaṃ saññīsu eva, atha kho nevasaññīnāsaññīsu asaññīsu ca upapajja ṭhitaṃ mayāti ānetvā yojetabbaṃ. Nevasaññiggahaṇena hettha nevasaññīnāsaññībhavo gahito. Yadipime dve bhavā rūpārūpadhātuggahaṇeneva gayhanti, ye pana ito bāhirakā tattha niccasaññino bhavavimokkhasaññino ca, tesaṃ tassā saññāya micchābhāvadassanatthaṃ visuṃ gahitāti daṭṭhabbaṃ.
ఏవం ద్వీహి గాథాహి భవమూలస్స అనుపచ్ఛిన్నత్తా అనాదిమతి సంసారే అత్తనో వట్టదుక్ఖానుభవం దస్సేత్వా ఇదాని తదుపచ్ఛేదేన వివట్టసుఖానుభవం దస్సేన్తో ‘‘సమ్భవా’’తిఆదినా తతియం గాథమాహ. తత్థ సమ్భవాతి భవా. కామభవాదయో ఏవ హి హేతుపచ్చయసమవాయేన భవన్తీతి ఇధ సమ్భవాతి వుత్తా. సువిదితాతి విపస్సనాపఞ్ఞాసహితాయ మగ్గపఞ్ఞాయ సుట్ఠు విదితా. అసారకాతిఆది తేసం విదితాకారదస్సనం. తత్థ అసారకాతి నిచ్చసారాదిసారరహితా. సఙ్ఖతాతి సమేచ్చ సమ్భుయ్య పచ్చయేహి కతా. పచలితాతి సఙ్ఖతత్తా ఏవ ఉప్పాదజరాదీహి పకారతో చలితా అనవట్ఠితా. సదేరితాతి సదా సబ్బకాలం భఙ్గేన ఏరితా, ఇత్తరా భఙ్గగామినో పభఙ్గునోతి అత్థో. తం విదిత్వా మహమత్తసమ్భవన్తి తం యథావుత్తం సఙ్ఖతసభావం అత్తసమ్భవం అత్తని సమ్భూతం అత్తాయత్తం ఇస్సరాదివసేన అపరాయత్తం పరిఞ్ఞాభిసమయవసేన అహం విదిత్వా తప్పటిపక్ఖభూతం సన్తిమేవ నిబ్బానమేవ మగ్గపఞ్ఞాసతియా సతిమా హుత్వా సమజ్ఝగం అధిగచ్ఛిం అరియమగ్గభావనాయ అనుప్పత్తోతి. ఏవం థేరో ఞాతకానం ధమ్మదేసనాముఖేన అఞ్ఞం బ్యాకాసి.
Evaṃ dvīhi gāthāhi bhavamūlassa anupacchinnattā anādimati saṃsāre attano vaṭṭadukkhānubhavaṃ dassetvā idāni tadupacchedena vivaṭṭasukhānubhavaṃ dassento ‘‘sambhavā’’tiādinā tatiyaṃ gāthamāha. Tattha sambhavāti bhavā. Kāmabhavādayo eva hi hetupaccayasamavāyena bhavantīti idha sambhavāti vuttā. Suviditāti vipassanāpaññāsahitāya maggapaññāya suṭṭhu viditā. Asārakātiādi tesaṃ viditākāradassanaṃ. Tattha asārakāti niccasārādisārarahitā. Saṅkhatāti samecca sambhuyya paccayehi katā. Pacalitāti saṅkhatattā eva uppādajarādīhi pakārato calitā anavaṭṭhitā. Saderitāti sadā sabbakālaṃ bhaṅgena eritā, ittarā bhaṅgagāmino pabhaṅgunoti attho. Taṃ viditvāmahamattasambhavanti taṃ yathāvuttaṃ saṅkhatasabhāvaṃ attasambhavaṃ attani sambhūtaṃ attāyattaṃ issarādivasena aparāyattaṃ pariññābhisamayavasena ahaṃ viditvā tappaṭipakkhabhūtaṃ santimeva nibbānameva maggapaññāsatiyā satimā hutvā samajjhagaṃ adhigacchiṃ ariyamaggabhāvanāya anuppattoti. Evaṃ thero ñātakānaṃ dhammadesanāmukhena aññaṃ byākāsi.
గోతమత్థేరగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Gotamattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరగాథాపాళి • Theragāthāpāḷi / ౧౪. గోతమత్థేరగాథా • 14. Gotamattheragāthā