| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಥೇರಗಾಥಾ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
೧೪. ಗೋತಮತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ
14. Gotamattheragāthāvaṇṇanā
ಸಂಸರನ್ತಿ ಆಯಸ್ಮತೋ ಗೋತಮತ್ಥೇರಸ್ಸ ಗಾಥಾ। ಕಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ? ಅಯಂ ಕಿರ ಪುರಿಮಬುದ್ಧೇಸು ಕತಾಧಿಕಾರೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಭವೇ ಪುಞ್ಞಾನಿ ಕರೋನ್ತೋ ಸಿಖಿಮ್ಹಿ ಭಗವತಿ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ತಸ್ಸ ಚಿತಕಂ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಪೂಜೇನ್ತೇಸು ಅಟ್ಠಹಿ ಚಮ್ಪಕಪುಪ್ಫೇಹಿ ಚಿತಕಂ ಪೂಜೇಸಿ। ಸೋ ತೇನ ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ದೇವಮನುಸ್ಸೇಸು ಸಂಸರನ್ತೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ಸಕ್ಯರಾಜಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಗೋತಮೋತಿ ಗೋತ್ತವಸೇನೇವ ಅಭಿಲಕ್ಖಿತನಾಮೋ ವಯಪ್ಪತ್ತೋ ಸತ್ಥು ಞಾತಿಸಮಾಗಮೇ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ಛಳಭಿಞ್ಞೋ ಅಹೋಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ಅಪದಾನೇ (ಅಪ॰ ಥೇರ ೨.೪೭.೬-೧೦) –
Saṃsaranti āyasmato gotamattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayaṃ kira purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni karonto sikhimhi bhagavati parinibbute tassa citakaṃ devamanussesu pūjentesu aṭṭhahi campakapupphehi citakaṃ pūjesi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sakyarājakule nibbattitvā gotamoti gottavaseneva abhilakkhitanāmo vayappatto satthu ñātisamāgame paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.47.6-10) –
‘‘ಝಾಯಮಾನಸ್ಸ ಭಗವತೋ, ಸಿಖಿನೋ ಲೋಕಬನ್ಧುನೋ।
‘‘Jhāyamānassa bhagavato, sikhino lokabandhuno;
ಅಟ್ಠ ಚಮ್ಪಕಪುಪ್ಫಾನಿ, ಚಿತಕಂ ಅಭಿರೋಪಯಿಂ॥
Aṭṭha campakapupphāni, citakaṃ abhiropayiṃ.
‘‘ಏಕತಿಂಸೇ ಇತೋ ಕಪ್ಪೇ, ಯಂ ಪುಪ್ಫಮಭಿರೋಪಯಿಂ।
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ pupphamabhiropayiṃ;
ದುಗ್ಗತಿಂ ನಾಭಿಜಾನಾಮಿ, ಚಿತಪೂಜಾಯಿದಂ ಫಲಂ॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, citapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ಕಿಲೇಸಾ ಝಾಪಿತಾ ಮಯ್ಹಂ…ಪೇ॰… ಕತಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಸಾಸನ’’ನ್ತಿ॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ಛಳಭಿಞ್ಞೋ ಪನ ಹುತ್ವಾ ವಿಮುತ್ತಿಸುಖೇನ ವಿಹರನ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಞಾತಕೇಹಿ ‘‘ಕಸ್ಮಾ, ಭನ್ತೇ, ಅಮ್ಹೇ ಪಹಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತೋ’’ತಿ ಪುಟ್ಠೋ ಸಂಸಾರೇ ಅತ್ತನಾ ಅನುಭೂತದುಕ್ಖಞ್ಚೇವ ಇದಾನಿ ಅಧಿಗತಂ ನಿಬ್ಬಾನಸುಖಞ್ಚ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ –
Chaḷabhiñño pana hutvā vimuttisukhena viharanto ekadivasaṃ ñātakehi ‘‘kasmā, bhante, amhe pahāya pabbajito’’ti puṭṭho saṃsāre attanā anubhūtadukkhañceva idāni adhigataṃ nibbānasukhañca pakāsento –
೨೫೮.
258.
‘‘ಸಂಸರಞ್ಹಿ ನಿರಯಂ ಅಗಚ್ಛಿಸ್ಸಂ, ಪೇತಲೋಕಮಗಮಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ।
‘‘Saṃsarañhi nirayaṃ agacchissaṃ, petalokamagamaṃ punappunaṃ;
ದುಕ್ಖಮಮ್ಹಿಪಿ ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಯಂ, ನೇಕಧಾ ಹಿ ವುಸಿತಂ ಚಿರಂ ಮಯಾ॥
Dukkhamamhipi tiracchānayoniyaṃ, nekadhā hi vusitaṃ ciraṃ mayā.
೨೫೯.
259.
‘‘ಮಾನುಸೋಪಿ ಚ ಭವೋಭಿರಾಧಿತೋ, ಸಗ್ಗಕಾಯಮಗಮಂ ಸಕಿಂ ಸಕಿಂ।
‘‘Mānusopi ca bhavobhirādhito, saggakāyamagamaṃ sakiṃ sakiṃ;
ರೂಪಧಾತುಸು ಅರೂಪಧಾತುಸು, ನೇವಸಞ್ಞಿಸು ಅಸಞ್ಞಿಸುಟ್ಠಿತಂ॥
Rūpadhātusu arūpadhātusu, nevasaññisu asaññisuṭṭhitaṃ.
೨೬೦.
260.
‘‘ಸಮ್ಭವಾ ಸುವಿದಿತಾ ಅಸಾರಕಾ, ಸಙ್ಖತಾ ಪಚಲಿತಾ ಸದೇರಿತಾ।
‘‘Sambhavā suviditā asārakā, saṅkhatā pacalitā saderitā;
ತಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಮಹಮಹತ್ತಸಮ್ಭವಂ, ಸನ್ತಿಮೇವ ಸತಿಮಾ ಸಮಜ್ಝಗ’’ನ್ತಿ॥ –
Taṃ viditvā mahamahattasambhavaṃ, santimeva satimā samajjhaga’’nti. –
ತೀಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ।
Tīhi gāthāhi tesaṃ dhammaṃ desesi.
ತತ್ಥ ಸಂಸರನ್ತಿ ಅನಾದಿಮತಿ ಸಂಸಾರೇ ಸಂಸರನ್ತೋ ಕಮ್ಮಕಿಲೇಸೇಹಿ ಪಞ್ಚಸು ಗತೀಸು ಚವನುಪಪಾತವಸೇನ ಅಪರಾಪರಂ ಸಂಸರನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಹೀತಿ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ। ನಿರಯಂ ಅಗಚ್ಛಿಸ್ಸನ್ತಿ ಸಞ್ಜೀವಾದಿಕಂ ಅಟ್ಠವಿಧಂ ಮಹಾನಿರಯಂ, ಕುಕ್ಕುಳಾದಿಕಂ ಸೋಳಸವಿಧಂ ಉಸ್ಸದನಿರಯಞ್ಚ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ಉಪಗಚ್ಛಿಂ । ‘‘ಪುನಪ್ಪುನ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಇಧಾಪಿ ಆನೇತಬ್ಬಂ । ಪೇತಲೋಕನ್ತಿ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯಂ, ಖುಪ್ಪಿಪಾಸಾದಿಭೇದಂ ಪೇತತ್ತಭಾವನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಗಮನ್ತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ಉಪಗಚ್ಛಿಂ ಉಪಪಜ್ಜಿಂ। ಪುನಪ್ಪುನನ್ತಿ ಅಪರಾಪರಂ। ದುಕ್ಖಮಮ್ಹಿಪೀತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ತಿಖಿಣಕಸಾಪತೋದಾಭಿಘಾತಾದಿದುಕ್ಖೇಹಿ ದುಸ್ಸಹಾಯಪಿ। ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸೇನ ಹೇತಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ದುಕ್ಖಮಮ್ಹಿಪೀ’’ತಿ। ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಯನ್ತಿ ಮಿಗಪಕ್ಖಿಆದಿಭೇದಾಯ ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಯಂ। ನೇಕಧಾ ಹೀತಿ ಓಟ್ಠಗೋಣಗದ್ರಭಾದಿವಸೇನ ಚೇವ ಕಾಕಬಲಾಕಕುಲಲಾದಿವಸೇನ ಚ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಂ ಅನೇಕವಾರಞ್ಚ ಚಿರಂ ದೀಘಮದ್ಧಾನಂ ಮಯಾ ವುಸಿತಂ ನಿಚ್ಚಂ ಉತ್ರಸ್ತಮಾನಸತಾದಿವಸೇನ ದುಕ್ಖಂ ಅನುಭೂತಂ। ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಸತ್ತೋ ಮಹಾಮೂಳ್ಹತಾಯ ಚಿರತರಂ ತತ್ಥೇವ ಅಪರಾಪರಂ ಪರಿವತ್ತತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಇಧ ‘‘ಚಿರ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
Tattha saṃsaranti anādimati saṃsāre saṃsaranto kammakilesehi pañcasu gatīsu cavanupapātavasena aparāparaṃ saṃsarantoti attho. Hīti nipātamattaṃ. Nirayaṃ agacchissanti sañjīvādikaṃ aṭṭhavidhaṃ mahānirayaṃ, kukkuḷādikaṃ soḷasavidhaṃ ussadanirayañca paṭisandhivasena upagacchiṃ . ‘‘Punappuna’’nti idaṃ idhāpi ānetabbaṃ . Petalokanti pettivisayaṃ, khuppipāsādibhedaṃ petattabhāvanti attho. Agamanti paṭisandhivasena upagacchiṃ upapajjiṃ. Punappunanti aparāparaṃ. Dukkhamamhipīti aññamaññaṃ tikhiṇakasāpatodābhighātādidukkhehi dussahāyapi. Liṅgavipallāsena hetaṃ vuttaṃ ‘‘dukkhamamhipī’’ti. Tiracchānayoniyanti migapakkhiādibhedāya tiracchānayoniyaṃ. Nekadhā hīti oṭṭhagoṇagadrabhādivasena ceva kākabalākakulalādivasena ca anekappakāraṃ anekavārañca ciraṃ dīghamaddhānaṃ mayā vusitaṃ niccaṃ utrastamānasatādivasena dukkhaṃ anubhūtaṃ. Tiracchānayoniyaṃ nibbattasatto mahāmūḷhatāya cirataraṃ tattheva aparāparaṃ parivattatīti dassanatthaṃ idha ‘‘cira’’nti vuttaṃ.
ಮಾನುಸೋಪಿ ಚ ಭವೋಭಿರಾಧಿತೋತಿ ಮನುಸ್ಸತ್ತಭಾವೋಪಿ ಮಯಾ ತಾದಿಸೇನ ಕುಸಲಕಮ್ಮುನಾ ಸಮವಾಯೇನ ಅಭಿರಾಧಿತೋ ಸಾಧಿತೋ ಅಧಿಗತೋ। ಕಾಣಕಚ್ಛಪೋಪಮಸುತ್ತಮೇತ್ಥ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೫೨; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೧೧೭) ಉದಾಹರಿತಬ್ಬಂ। ಸಗ್ಗಕಾಯಮಗಮಂ ಸಕಿಂ ಸಕಿನ್ತಿ ಸಗ್ಗಗತಿಸಙ್ಖಾತಂ ಕಾಮಾವಚರದೇವಕಾಯಂ ಸಕಿಂ ಸಕಿಂ ಕದಾಚಿ ಕದಾಚಿ ಉಪಪಜ್ಜನವಸೇನ ಅಗಚ್ಛಿಂ। ರೂಪಧಾತುಸೂತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಭವಗ್ಗಪರಿಯೋಸಾನೇಸು ರೂಪಭವೇಸು ಅರೂಪಧಾತುಸೂತಿ ಅರೂಪಭವೇಸು। ನೇವಸಞ್ಞಿಸು ಅಸಞ್ಞಿಸುಟ್ಠಿತನ್ತಿ ರೂಪಾರೂಪಧಾತೂಸು ಚ ನ ಕೇವಲಂ ಸಞ್ಞೀಸು ಏವ, ಅಥ ಖೋ ನೇವಸಞ್ಞೀನಾಸಞ್ಞೀಸು ಅಸಞ್ಞೀಸು ಚ ಉಪಪಜ್ಜ ಠಿತಂ ಮಯಾತಿ ಆನೇತ್ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ನೇವಸಞ್ಞಿಗ್ಗಹಣೇನ ಹೇತ್ಥ ನೇವಸಞ್ಞೀನಾಸಞ್ಞೀಭವೋ ಗಹಿತೋ। ಯದಿಪಿಮೇ ದ್ವೇ ಭವಾ ರೂಪಾರೂಪಧಾತುಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಗಯ್ಹನ್ತಿ, ಯೇ ಪನ ಇತೋ ಬಾಹಿರಕಾ ತತ್ಥ ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಿನೋ ಭವವಿಮೋಕ್ಖಸಞ್ಞಿನೋ ಚ, ತೇಸಂ ತಸ್ಸಾ ಸಞ್ಞಾಯ ಮಿಚ್ಛಾಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವಿಸುಂ ಗಹಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
Mānusopi ca bhavobhirādhitoti manussattabhāvopi mayā tādisena kusalakammunā samavāyena abhirādhito sādhito adhigato. Kāṇakacchapopamasuttamettha (ma. ni. 3.252; saṃ. ni. 5.1117) udāharitabbaṃ. Saggakāyamagamaṃ sakiṃ sakinti saggagatisaṅkhātaṃ kāmāvacaradevakāyaṃ sakiṃ sakiṃ kadāci kadāci upapajjanavasena agacchiṃ. Rūpadhātusūti puthujjanabhavaggapariyosānesu rūpabhavesu arūpadhātusūti arūpabhavesu. Nevasaññisu asaññisuṭṭhitanti rūpārūpadhātūsu ca na kevalaṃ saññīsu eva, atha kho nevasaññīnāsaññīsu asaññīsu ca upapajja ṭhitaṃ mayāti ānetvā yojetabbaṃ. Nevasaññiggahaṇena hettha nevasaññīnāsaññībhavo gahito. Yadipime dve bhavā rūpārūpadhātuggahaṇeneva gayhanti, ye pana ito bāhirakā tattha niccasaññino bhavavimokkhasaññino ca, tesaṃ tassā saññāya micchābhāvadassanatthaṃ visuṃ gahitāti daṭṭhabbaṃ.
ಏವಂ ದ್ವೀಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಭವಮೂಲಸ್ಸ ಅನುಪಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ ಅನಾದಿಮತಿ ಸಂಸಾರೇ ಅತ್ತನೋ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಾನುಭವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತದುಪಚ್ಛೇದೇನ ವಿವಟ್ಟಸುಖಾನುಭವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸಮ್ಭವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ತತಿಯಂ ಗಾಥಮಾಹ। ತತ್ಥ ಸಮ್ಭವಾತಿ ಭವಾ। ಕಾಮಭವಾದಯೋ ಏವ ಹಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯೇನ ಭವನ್ತೀತಿ ಇಧ ಸಮ್ಭವಾತಿ ವುತ್ತಾ। ಸುವಿದಿತಾತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಸಹಿತಾಯ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಸುಟ್ಠು ವಿದಿತಾ। ಅಸಾರಕಾತಿಆದಿ ತೇಸಂ ವಿದಿತಾಕಾರದಸ್ಸನಂ। ತತ್ಥ ಅಸಾರಕಾತಿ ನಿಚ್ಚಸಾರಾದಿಸಾರರಹಿತಾ। ಸಙ್ಖತಾತಿ ಸಮೇಚ್ಚ ಸಮ್ಭುಯ್ಯ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಕತಾ। ಪಚಲಿತಾತಿ ಸಙ್ಖತತ್ತಾ ಏವ ಉಪ್ಪಾದಜರಾದೀಹಿ ಪಕಾರತೋ ಚಲಿತಾ ಅನವಟ್ಠಿತಾ। ಸದೇರಿತಾತಿ ಸದಾ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಭಙ್ಗೇನ ಏರಿತಾ, ಇತ್ತರಾ ಭಙ್ಗಗಾಮಿನೋ ಪಭಙ್ಗುನೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಮಹಮತ್ತಸಮ್ಭವನ್ತಿ ತಂ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಸಙ್ಖತಸಭಾವಂ ಅತ್ತಸಮ್ಭವಂ ಅತ್ತನಿ ಸಮ್ಭೂತಂ ಅತ್ತಾಯತ್ತಂ ಇಸ್ಸರಾದಿವಸೇನ ಅಪರಾಯತ್ತಂ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯವಸೇನ ಅಹಂ ವಿದಿತ್ವಾ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಂ ಸನ್ತಿಮೇವ ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಸತಿಯಾ ಸತಿಮಾ ಹುತ್ವಾ ಸಮಜ್ಝಗಂ ಅಧಿಗಚ್ಛಿಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋತಿ। ಏವಂ ಥೇರೋ ಞಾತಕಾನಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಮುಖೇನ ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ।
Evaṃ dvīhi gāthāhi bhavamūlassa anupacchinnattā anādimati saṃsāre attano vaṭṭadukkhānubhavaṃ dassetvā idāni tadupacchedena vivaṭṭasukhānubhavaṃ dassento ‘‘sambhavā’’tiādinā tatiyaṃ gāthamāha. Tattha sambhavāti bhavā. Kāmabhavādayo eva hi hetupaccayasamavāyena bhavantīti idha sambhavāti vuttā. Suviditāti vipassanāpaññāsahitāya maggapaññāya suṭṭhu viditā. Asārakātiādi tesaṃ viditākāradassanaṃ. Tattha asārakāti niccasārādisārarahitā. Saṅkhatāti samecca sambhuyya paccayehi katā. Pacalitāti saṅkhatattā eva uppādajarādīhi pakārato calitā anavaṭṭhitā. Saderitāti sadā sabbakālaṃ bhaṅgena eritā, ittarā bhaṅgagāmino pabhaṅgunoti attho. Taṃ viditvāmahamattasambhavanti taṃ yathāvuttaṃ saṅkhatasabhāvaṃ attasambhavaṃ attani sambhūtaṃ attāyattaṃ issarādivasena aparāyattaṃ pariññābhisamayavasena ahaṃ viditvā tappaṭipakkhabhūtaṃ santimeva nibbānameva maggapaññāsatiyā satimā hutvā samajjhagaṃ adhigacchiṃ ariyamaggabhāvanāya anuppattoti. Evaṃ thero ñātakānaṃ dhammadesanāmukhena aññaṃ byākāsi.
ಗೋತಮತ್ಥೇರಗಾಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Gotamattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಥೇರಗಾಥಾಪಾಳಿ • Theragāthāpāḷi / ೧೪. ಗೋತಮತ್ಥೇರಗಾಥಾ • 14. Gotamattheragāthā
