Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
14. ගොතමත්ථෙරගාථාවණ්ණනා
14. Gotamattheragāthāvaṇṇanā
සංසරන්ති ආයස්මතො ගොතමත්ථෙරස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? අයං කිර පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො තත්ථ තත්ථ භවෙ පුඤ්ඤානි කරොන්තො සිඛිම්හි භගවති පරිනිබ්බුතෙ තස්ස චිතකං දෙවමනුස්සෙසු පූජෙන්තෙසු අට්ඨහි චම්පකපුප්ඵෙහි චිතකං පූජෙසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සක්යරාජකුලෙ නිබ්බත්තිත්වා ගොතමොති ගොත්තවසෙනෙව අභිලක්ඛිතනාමො වයප්පත්තො සත්ථු ඤාතිසමාගමෙ පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා විපස්සනාය කම්මං කරොන්තො ඡළභිඤ්ඤො අහොසි. තෙන වුත්තං අපදානෙ (අප. ථෙර 2.47.6-10) –
Saṃsaranti āyasmato gotamattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayaṃ kira purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni karonto sikhimhi bhagavati parinibbute tassa citakaṃ devamanussesu pūjentesu aṭṭhahi campakapupphehi citakaṃ pūjesi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sakyarājakule nibbattitvā gotamoti gottavaseneva abhilakkhitanāmo vayappatto satthu ñātisamāgame paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.47.6-10) –
‘‘ඣායමානස්ස භගවතො, සිඛිනො ලොකබන්ධුනො;
‘‘Jhāyamānassa bhagavato, sikhino lokabandhuno;
අට්ඨ චම්පකපුප්ඵානි, චිතකං අභිරොපයිං.
Aṭṭha campakapupphāni, citakaṃ abhiropayiṃ.
‘‘එකතිංසෙ ඉතො කප්පෙ, යං පුප්ඵමභිරොපයිං;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ pupphamabhiropayiṃ;
දුග්ගතිං නාභිජානාමි, චිතපූජායිදං ඵලං.
Duggatiṃ nābhijānāmi, citapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං…පෙ.… කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ඡළභිඤ්ඤො පන හුත්වා විමුත්තිසුඛෙන විහරන්තො එකදිවසං ඤාතකෙහි ‘‘කස්මා, භන්තෙ, අම්හෙ පහාය පබ්බජිතො’’ති පුට්ඨො සංසාරෙ අත්තනා අනුභූතදුක්ඛඤ්චෙව ඉදානි අධිගතං නිබ්බානසුඛඤ්ච පකාසෙන්තො –
Chaḷabhiñño pana hutvā vimuttisukhena viharanto ekadivasaṃ ñātakehi ‘‘kasmā, bhante, amhe pahāya pabbajito’’ti puṭṭho saṃsāre attanā anubhūtadukkhañceva idāni adhigataṃ nibbānasukhañca pakāsento –
258.
258.
‘‘සංසරඤ්හි නිරයං අගච්ඡිස්සං, පෙතලොකමගමං පුනප්පුනං;
‘‘Saṃsarañhi nirayaṃ agacchissaṃ, petalokamagamaṃ punappunaṃ;
දුක්ඛමම්හිපි තිරච්ඡානයොනියං, නෙකධා හි වුසිතං චිරං මයා.
Dukkhamamhipi tiracchānayoniyaṃ, nekadhā hi vusitaṃ ciraṃ mayā.
259.
259.
‘‘මානුසොපි ච භවොභිරාධිතො, සග්ගකායමගමං සකිං සකිං;
‘‘Mānusopi ca bhavobhirādhito, saggakāyamagamaṃ sakiṃ sakiṃ;
රූපධාතුසු අරූපධාතුසු, නෙවසඤ්ඤිසු අසඤ්ඤිසුට්ඨිතං.
Rūpadhātusu arūpadhātusu, nevasaññisu asaññisuṭṭhitaṃ.
260.
260.
‘‘සම්භවා සුවිදිතා අසාරකා, සඞ්ඛතා පචලිතා සදෙරිතා;
‘‘Sambhavā suviditā asārakā, saṅkhatā pacalitā saderitā;
තං විදිත්වා මහමහත්තසම්භවං, සන්තිමෙව සතිමා සමජ්ඣග’’න්ති. –
Taṃ viditvā mahamahattasambhavaṃ, santimeva satimā samajjhaga’’nti. –
තීහි ගාථාහි තෙසං ධම්මං දෙසෙසි.
Tīhi gāthāhi tesaṃ dhammaṃ desesi.
තත්ථ සංසරන්ති අනාදිමති සංසාරෙ සංසරන්තො කම්මකිලෙසෙහි පඤ්චසු ගතීසු චවනුපපාතවසෙන අපරාපරං සංසරන්තොති අත්ථො. හීති නිපාතමත්තං. නිරයං අගච්ඡිස්සන්ති සඤ්ජීවාදිකං අට්ඨවිධං මහානිරයං, කුක්කුළාදිකං සොළසවිධං උස්සදනිරයඤ්ච පටිසන්ධිවසෙන උපගච්ඡිං . ‘‘පුනප්පුන’’න්ති ඉදං ඉධාපි ආනෙතබ්බං . පෙතලොකන්ති පෙත්තිවිසයං, ඛුප්පිපාසාදිභෙදං පෙතත්තභාවන්ති අත්ථො. අගමන්ති පටිසන්ධිවසෙන උපගච්ඡිං උපපජ්ජිං. පුනප්පුනන්ති අපරාපරං. දුක්ඛමම්හිපීති අඤ්ඤමඤ්ඤං තිඛිණකසාපතොදාභිඝාතාදිදුක්ඛෙහි දුස්සහායපි. ලිඞ්ගවිපල්ලාසෙන හෙතං වුත්තං ‘‘දුක්ඛමම්හිපී’’ති. තිරච්ඡානයොනියන්ති මිගපක්ඛිආදිභෙදාය තිරච්ඡානයොනියං. නෙකධා හීති ඔට්ඨගොණගද්රභාදිවසෙන චෙව කාකබලාකකුලලාදිවසෙන ච අනෙකප්පකාරං අනෙකවාරඤ්ච චිරං දීඝමද්ධානං මයා වුසිතං නිච්චං උත්රස්තමානසතාදිවසෙන දුක්ඛං අනුභූතං. තිරච්ඡානයොනියං නිබ්බත්තසත්තො මහාමූළ්හතාය චිරතරං තත්ථෙව අපරාපරං පරිවත්තතීති දස්සනත්ථං ඉධ ‘‘චිර’’න්ති වුත්තං.
Tattha saṃsaranti anādimati saṃsāre saṃsaranto kammakilesehi pañcasu gatīsu cavanupapātavasena aparāparaṃ saṃsarantoti attho. Hīti nipātamattaṃ. Nirayaṃ agacchissanti sañjīvādikaṃ aṭṭhavidhaṃ mahānirayaṃ, kukkuḷādikaṃ soḷasavidhaṃ ussadanirayañca paṭisandhivasena upagacchiṃ . ‘‘Punappuna’’nti idaṃ idhāpi ānetabbaṃ . Petalokanti pettivisayaṃ, khuppipāsādibhedaṃ petattabhāvanti attho. Agamanti paṭisandhivasena upagacchiṃ upapajjiṃ. Punappunanti aparāparaṃ. Dukkhamamhipīti aññamaññaṃ tikhiṇakasāpatodābhighātādidukkhehi dussahāyapi. Liṅgavipallāsena hetaṃ vuttaṃ ‘‘dukkhamamhipī’’ti. Tiracchānayoniyanti migapakkhiādibhedāya tiracchānayoniyaṃ. Nekadhā hīti oṭṭhagoṇagadrabhādivasena ceva kākabalākakulalādivasena ca anekappakāraṃ anekavārañca ciraṃ dīghamaddhānaṃ mayā vusitaṃ niccaṃ utrastamānasatādivasena dukkhaṃ anubhūtaṃ. Tiracchānayoniyaṃ nibbattasatto mahāmūḷhatāya cirataraṃ tattheva aparāparaṃ parivattatīti dassanatthaṃ idha ‘‘cira’’nti vuttaṃ.
මානුසොපි ච භවොභිරාධිතොති මනුස්සත්තභාවොපි මයා තාදිසෙන කුසලකම්මුනා සමවායෙන අභිරාධිතො සාධිතො අධිගතො. කාණකච්ඡපොපමසුත්තමෙත්ථ (ම. නි. 3.252; සං. නි. 5.1117) උදාහරිතබ්බං. සග්ගකායමගමං සකිං සකින්ති සග්ගගතිසඞ්ඛාතං කාමාවචරදෙවකායං සකිං සකිං කදාචි කදාචි උපපජ්ජනවසෙන අගච්ඡිං. රූපධාතුසූති පුථුජ්ජනභවග්ගපරියොසානෙසු රූපභවෙසු අරූපධාතුසූති අරූපභවෙසු. නෙවසඤ්ඤිසු අසඤ්ඤිසුට්ඨිතන්ති රූපාරූපධාතූසු ච න කෙවලං සඤ්ඤීසු එව, අථ ඛො නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤීසු අසඤ්ඤීසු ච උපපජ්ජ ඨිතං මයාති ආනෙත්වා යොජෙතබ්බං. නෙවසඤ්ඤිග්ගහණෙන හෙත්ථ නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤීභවො ගහිතො. යදිපිමෙ ද්වෙ භවා රූපාරූපධාතුග්ගහණෙනෙව ගය්හන්ති, යෙ පන ඉතො බාහිරකා තත්ථ නිච්චසඤ්ඤිනො භවවිමොක්ඛසඤ්ඤිනො ච, තෙසං තස්සා සඤ්ඤාය මිච්ඡාභාවදස්සනත්ථං විසුං ගහිතාති දට්ඨබ්බං.
Mānusopi ca bhavobhirādhitoti manussattabhāvopi mayā tādisena kusalakammunā samavāyena abhirādhito sādhito adhigato. Kāṇakacchapopamasuttamettha (ma. ni. 3.252; saṃ. ni. 5.1117) udāharitabbaṃ. Saggakāyamagamaṃ sakiṃ sakinti saggagatisaṅkhātaṃ kāmāvacaradevakāyaṃ sakiṃ sakiṃ kadāci kadāci upapajjanavasena agacchiṃ. Rūpadhātusūti puthujjanabhavaggapariyosānesu rūpabhavesu arūpadhātusūti arūpabhavesu. Nevasaññisu asaññisuṭṭhitanti rūpārūpadhātūsu ca na kevalaṃ saññīsu eva, atha kho nevasaññīnāsaññīsu asaññīsu ca upapajja ṭhitaṃ mayāti ānetvā yojetabbaṃ. Nevasaññiggahaṇena hettha nevasaññīnāsaññībhavo gahito. Yadipime dve bhavā rūpārūpadhātuggahaṇeneva gayhanti, ye pana ito bāhirakā tattha niccasaññino bhavavimokkhasaññino ca, tesaṃ tassā saññāya micchābhāvadassanatthaṃ visuṃ gahitāti daṭṭhabbaṃ.
එවං ද්වීහි ගාථාහි භවමූලස්ස අනුපච්ඡින්නත්තා අනාදිමති සංසාරෙ අත්තනො වට්ටදුක්ඛානුභවං දස්සෙත්වා ඉදානි තදුපච්ඡෙදෙන විවට්ටසුඛානුභවං දස්සෙන්තො ‘‘සම්භවා’’තිආදිනා තතියං ගාථමාහ. තත්ථ සම්භවාති භවා. කාමභවාදයො එව හි හෙතුපච්චයසමවායෙන භවන්තීති ඉධ සම්භවාති වුත්තා. සුවිදිතාති විපස්සනාපඤ්ඤාසහිතාය මග්ගපඤ්ඤාය සුට්ඨු විදිතා. අසාරකාතිආදි තෙසං විදිතාකාරදස්සනං. තත්ථ අසාරකාති නිච්චසාරාදිසාරරහිතා. සඞ්ඛතාති සමෙච්ච සම්භුය්ය පච්චයෙහි කතා. පචලිතාති සඞ්ඛතත්තා එව උප්පාදජරාදීහි පකාරතො චලිතා අනවට්ඨිතා. සදෙරිතාති සදා සබ්බකාලං භඞ්ගෙන එරිතා, ඉත්තරා භඞ්ගගාමිනො පභඞ්ගුනොති අත්ථො. තං විදිත්වා මහමත්තසම්භවන්ති තං යථාවුත්තං සඞ්ඛතසභාවං අත්තසම්භවං අත්තනි සම්භූතං අත්තායත්තං ඉස්සරාදිවසෙන අපරායත්තං පරිඤ්ඤාභිසමයවසෙන අහං විදිත්වා තප්පටිපක්ඛභූතං සන්තිමෙව නිබ්බානමෙව මග්ගපඤ්ඤාසතියා සතිමා හුත්වා සමජ්ඣගං අධිගච්ඡිං අරියමග්ගභාවනාය අනුප්පත්තොති. එවං ථෙරො ඤාතකානං ධම්මදෙසනාමුඛෙන අඤ්ඤං බ්යාකාසි.
Evaṃ dvīhi gāthāhi bhavamūlassa anupacchinnattā anādimati saṃsāre attano vaṭṭadukkhānubhavaṃ dassetvā idāni tadupacchedena vivaṭṭasukhānubhavaṃ dassento ‘‘sambhavā’’tiādinā tatiyaṃ gāthamāha. Tattha sambhavāti bhavā. Kāmabhavādayo eva hi hetupaccayasamavāyena bhavantīti idha sambhavāti vuttā. Suviditāti vipassanāpaññāsahitāya maggapaññāya suṭṭhu viditā. Asārakātiādi tesaṃ viditākāradassanaṃ. Tattha asārakāti niccasārādisārarahitā. Saṅkhatāti samecca sambhuyya paccayehi katā. Pacalitāti saṅkhatattā eva uppādajarādīhi pakārato calitā anavaṭṭhitā. Saderitāti sadā sabbakālaṃ bhaṅgena eritā, ittarā bhaṅgagāmino pabhaṅgunoti attho. Taṃ viditvāmahamattasambhavanti taṃ yathāvuttaṃ saṅkhatasabhāvaṃ attasambhavaṃ attani sambhūtaṃ attāyattaṃ issarādivasena aparāyattaṃ pariññābhisamayavasena ahaṃ viditvā tappaṭipakkhabhūtaṃ santimeva nibbānameva maggapaññāsatiyā satimā hutvā samajjhagaṃ adhigacchiṃ ariyamaggabhāvanāya anuppattoti. Evaṃ thero ñātakānaṃ dhammadesanāmukhena aññaṃ byākāsi.
ගොතමත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Gotamattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 14. ගොතමත්ථෙරගාථා • 14. Gotamattheragāthā