१-३. गोतमीसुत्तादिवण्णना

1-3. Gotamīsuttādivaṇṇanā

५१-५३. छट्ठस्स पठमे (सारत्थ॰ टी॰ चूळवग्ग ३.४०२) गोतमीति गोत्तं। नामकरणदिवसे पनस्सा लद्धसक्‍कारा ब्राह्मणा लक्खणसम्पत्तिं दिस्वा ‘‘सचे अयं धीतरं लभिस्सति, चक्‍कवत्तिरञ्‍ञो महेसी भविस्सति। सचे पुत्तं लभिस्सति, चक्‍कवत्तिराजा भविस्सतीति उभयथापि महतीयेवस्सा पजा भविस्सती’’ति ब्याकरिंसु। अथस्सा ‘‘महापजापती’’ति नामं अकंसु। तेनाह ‘‘पुत्तपजाय चेव धीतुपजाय च महन्तत्ता एवंलद्धनामा’’ति।

51-53. Chaṭṭhassa paṭhame (sārattha. ṭī. cūḷavagga 3.402) gotamīti gottaṃ. Nāmakaraṇadivase panassā laddhasakkārā brāhmaṇā lakkhaṇasampattiṃ disvā ‘‘sace ayaṃ dhītaraṃ labhissati, cakkavattirañño mahesī bhavissati. Sace puttaṃ labhissati, cakkavattirājā bhavissatīti ubhayathāpi mahatīyevassā pajā bhavissatī’’ti byākariṃsu. Athassā ‘‘mahāpajāpatī’’ti nāmaṃ akaṃsu. Tenāha ‘‘puttapajāya ceva dhītupajāya ca mahantattā evaṃladdhanāmā’’ti.

‘‘अत्तदण्डा भयं जातं, जनं पस्सथ मेधगं।

‘‘Attadaṇḍā bhayaṃ jātaṃ, janaṃ passatha medhagaṃ;

संवेगं कित्तयिस्सामि, यथा संविजितं मया’’ति॥ (सु॰ नि॰ ९४१; महानि॰ १७०) –

Saṃvegaṃ kittayissāmi, yathā saṃvijitaṃ mayā’’ti. (su. ni. 941; mahāni. 170) –

आदिना अत्तदण्डसुत्तं कथेसि। तंतंपलोभनकिरिया कायवाचाहि परक्‍कमन्तियो उक्‍कण्ठन्तूति सासनं पेसेन्ति नामाति कत्वा वुत्तं ‘‘सासनं पेसेत्वा’’ति। कुणालदहन्ति कुणालदहतीरं। अनभिरतिं विनोदेत्वाति इत्थीनं दोसदस्सनमुखेन कामानं वोकारसंकिलेसविभावनेन अनभिरतिं विनोदेत्वा।

Ādinā attadaṇḍasuttaṃ kathesi. Taṃtaṃpalobhanakiriyā kāyavācāhi parakkamantiyo ukkaṇṭhantūti sāsanaṃ pesenti nāmāti katvā vuttaṃ ‘‘sāsanaṃ pesetvā’’ti. Kuṇāladahanti kuṇāladahatīraṃ. Anabhiratiṃ vinodetvāti itthīnaṃ dosadassanamukhena kāmānaṃ vokārasaṃkilesavibhāvanena anabhiratiṃ vinodetvā.

आपादिकाति संवद्धका, तुम्हाकं हत्थपादेसु किच्‍चं असाधेन्तेसु हत्थे च पादे च वड्ढेत्वा पटिजग्गिताति अत्थो। पोसिकाति दिवसस्स द्वे तयो वारे नहापेत्वा भोजेत्वा पायेत्वा तुम्हे पोसेसि। थञ्‍ञं पायेसीति नन्दकुमारो किर बोधिसत्ततो कतिपाहेनेव दहरो, तस्मिं जाते महापजापती अत्तनो पुत्तं धातीनं दत्वा सयं बोधिसत्तस्स धातिकिच्‍चं साधयमाना अत्तनो थञ्‍ञं पायेसि। तं सन्धाय थेरो एवमाह। दहरोति तरुणो। युवाति योब्बञ्‍ञे ठितो। मण्डनकजातिकोति अलङ्कारसभावो। तत्थ कोचि तरुणोपि युवा न होति यथा अतितरुणो। कोचि युवापि मण्डनकजातिको न होति यथा उपसन्तसभावो, आलसियब्यसनादीहि वा अभिभूतो। इध पन दहरो चेव युवा च मण्डनकजातिको च अधिप्पेतो, तस्मा एवमाह। उप्पलादीनि मण्डनकजातिको च लोकसम्मतत्ता वुत्तानि।

Āpādikāti saṃvaddhakā, tumhākaṃ hatthapādesu kiccaṃ asādhentesu hatthe ca pāde ca vaḍḍhetvā paṭijaggitāti attho. Posikāti divasassa dve tayo vāre nahāpetvā bhojetvā pāyetvā tumhe posesi. Thaññaṃ pāyesīti nandakumāro kira bodhisattato katipāheneva daharo, tasmiṃ jāte mahāpajāpatī attano puttaṃ dhātīnaṃ datvā sayaṃ bodhisattassa dhātikiccaṃ sādhayamānā attano thaññaṃ pāyesi. Taṃ sandhāya thero evamāha. Daharoti taruṇo. Yuvāti yobbaññe ṭhito. Maṇḍanakajātikoti alaṅkārasabhāvo. Tattha koci taruṇopi yuvā na hoti yathā atitaruṇo. Koci yuvāpi maṇḍanakajātiko na hoti yathā upasantasabhāvo, ālasiyabyasanādīhi vā abhibhūto. Idha pana daharo ceva yuvā ca maṇḍanakajātiko ca adhippeto, tasmā evamāha. Uppalādīni maṇḍanakajātiko ca lokasammatattā vuttāni.

मातुगामस्स पब्बजितत्ताति इदं पञ्‍चवस्ससततो उद्धं अट्ठत्वा पञ्‍चसुयेव वस्ससतेसु सद्धम्मट्ठितिया कारणनिदस्सनं। पटिसम्भिदापभेदप्पत्तखीणासववसेनेव वुत्तन्ति एत्थ पटिसम्भिदाप्पत्तखीणासवग्गहणेन झानानिपि गहितानेव होन्ति। न हि निज्झानकानं सब्बप्पकारसम्पत्ति इज्झतीति वदन्ति। सुक्खविपस्सकखीणासववसेन वस्ससहस्सन्तिआदिना च यं वुत्तं, तं खन्धकभाणकानं मतेन वुत्तन्ति वेदितब्बं। विनयट्ठकथायम्पि (चूळव॰ अट्ठ॰ ४०३) इमिनाव नयेन वुत्तं।

Mātugāmassa pabbajitattāti idaṃ pañcavassasatato uddhaṃ aṭṭhatvā pañcasuyeva vassasatesu saddhammaṭṭhitiyā kāraṇanidassanaṃ. Paṭisambhidāpabhedappattakhīṇāsavavaseneva vuttanti ettha paṭisambhidāppattakhīṇāsavaggahaṇena jhānānipi gahitāneva honti. Na hi nijjhānakānaṃ sabbappakārasampatti ijjhatīti vadanti. Sukkhavipassakakhīṇāsavavasena vassasahassantiādinā ca yaṃ vuttaṃ, taṃ khandhakabhāṇakānaṃ matena vuttanti veditabbaṃ. Vinayaṭṭhakathāyampi (cūḷava. aṭṭha. 403) imināva nayena vuttaṃ.

दीघनिकायट्ठकथायं (दी॰ नि॰ अट्ठ॰ ३.१६१) पन ‘‘पटिसम्भिदाप्पत्तेहि वस्ससहस्सं अट्ठासि, छळभिञ्‍ञेहि वस्ससहस्सं, तेविज्‍जेहि वस्ससहस्सं, सुक्खविपस्सकेहि वस्ससहस्सं, पातिमोक्खेन वस्ससहस्सं अट्ठासी’’ति वुत्तं। इधापि सासनन्तरधानकथायं (अ॰ नि॰ अट्ठ॰ १.१.१३०) ‘‘बुद्धानञ्हि परिनिब्बानतो वस्ससहस्समेव पटिसम्भिदा निब्बत्तेतुं सक्‍कोन्ति, ततो परं छ अभिञ्‍ञा, ततो तापि निब्बत्तेतुं असक्‍कोन्ता तिस्सो विज्‍जा निब्बत्तेन्ति, गच्छन्ते गच्छन्ते काले तापि निब्बत्तेतुं असक्‍कोन्ता सुक्खविपस्सका होन्ति। एतेनेव उपायेन अनागामिनो, सकदागामिनो, सोतापन्‍ना’’ति वुत्तं।

Dīghanikāyaṭṭhakathāyaṃ (dī. ni. aṭṭha. 3.161) pana ‘‘paṭisambhidāppattehi vassasahassaṃ aṭṭhāsi, chaḷabhiññehi vassasahassaṃ, tevijjehi vassasahassaṃ, sukkhavipassakehi vassasahassaṃ, pātimokkhena vassasahassaṃ aṭṭhāsī’’ti vuttaṃ. Idhāpi sāsanantaradhānakathāyaṃ (a. ni. aṭṭha. 1.1.130) ‘‘buddhānañhi parinibbānato vassasahassameva paṭisambhidā nibbattetuṃ sakkonti, tato paraṃ cha abhiññā, tato tāpi nibbattetuṃ asakkontā tisso vijjā nibbattenti, gacchante gacchante kāle tāpi nibbattetuṃ asakkontā sukkhavipassakā honti. Eteneva upāyena anāgāmino, sakadāgāmino, sotāpannā’’ti vuttaṃ.

संयुत्तनिकायट्ठकथायं (सं॰ नि॰ अट्ठ॰ २.२.१५६) पन ‘‘पठमबोधियञ्हि भिक्खू पटिसम्भिदाप्पत्ता अहेसुं। अथ काले गच्छन्ते पटिसम्भिदा पापुणितुं न सक्खिंसु, छळभिञ्‍ञा अहेसुं। ततो छ अभिञ्‍ञा पत्तुं असक्‍कोन्ता तिस्सो विज्‍जा पापुणिंसु। इदानि काले गच्छन्ते तिस्सो विज्‍जा पापुणितुं असक्‍कोन्ता आसवक्खयमत्तं पापुणिस्सन्ति, तम्पि असक्‍कोन्ता अनागामिफलं, तम्पि असक्‍कोन्ता सकदागामिफलं, तम्पि असक्‍कोन्ता सोतापत्तिफलं, गच्छन्ते काले सोतापत्तिफलम्पि पत्तुं न सक्खिस्सन्ती’’ति वुत्तं। यस्मा चेतं सब्बं अञ्‍ञमञ्‍ञप्पटिविरुद्धं, तस्मा तेसं तेसं भाणकानं मतमेव आचरियेन तत्थ तत्थ दस्सितन्ति गहेतब्बं। अञ्‍ञथा हि आचरियस्सेव पुब्बापरविरोधप्पसङ्गो सियाति।

Saṃyuttanikāyaṭṭhakathāyaṃ (saṃ. ni. aṭṭha. 2.2.156) pana ‘‘paṭhamabodhiyañhi bhikkhū paṭisambhidāppattā ahesuṃ. Atha kāle gacchante paṭisambhidā pāpuṇituṃ na sakkhiṃsu, chaḷabhiññā ahesuṃ. Tato cha abhiññā pattuṃ asakkontā tisso vijjā pāpuṇiṃsu. Idāni kāle gacchante tisso vijjā pāpuṇituṃ asakkontā āsavakkhayamattaṃ pāpuṇissanti, tampi asakkontā anāgāmiphalaṃ, tampi asakkontā sakadāgāmiphalaṃ, tampi asakkontā sotāpattiphalaṃ, gacchante kāle sotāpattiphalampi pattuṃ na sakkhissantī’’ti vuttaṃ. Yasmā cetaṃ sabbaṃ aññamaññappaṭiviruddhaṃ, tasmā tesaṃ tesaṃ bhāṇakānaṃ matameva ācariyena tattha tattha dassitanti gahetabbaṃ. Aññathā hi ācariyasseva pubbāparavirodhappasaṅgo siyāti.

तानियेवाति तानियेव पञ्‍चवस्ससहस्सानि। परियत्तिमूलकं सासनन्ति आह ‘‘न हि परियत्तिया असति पटिवेधो अत्थी’’तिआदि। परियत्तिया हि अन्तरहिताय पटिपत्तिअन्तरधायति, पटिपत्तिया अन्तरहिताय अधिगमो अन्तरधायति। किंकारणा? अयञ्हि परियत्ति पटिपत्तिया पच्‍चयो होति, पटिपत्ति अधिगमस्स। इति पटिपत्तितोपि परियत्तियेव पमाणं। दुतियततियेसु नत्थि वत्तब्बं।

Tāniyevāti tāniyeva pañcavassasahassāni. Pariyattimūlakaṃ sāsananti āha ‘‘na hi pariyattiyāasati paṭivedho atthī’’tiādi. Pariyattiyā hi antarahitāya paṭipattiantaradhāyati, paṭipattiyā antarahitāya adhigamo antaradhāyati. Kiṃkāraṇā? Ayañhi pariyatti paṭipattiyā paccayo hoti, paṭipatti adhigamassa. Iti paṭipattitopi pariyattiyeva pamāṇaṃ. Dutiyatatiyesu natthi vattabbaṃ.

गोतमीसुत्तादिवण्णना निट्ठिता।

Gotamīsuttādivaṇṇanā niṭṭhitā.

Next: ४-५. दीघजाणुसुत्तादिवण्णना • 4-5. Dīghajāṇusuttādivaṇṇanā

Related texts:

तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya
१. गोतमीसुत्तं • 1. Gotamīsuttaṃ
२. ओवादसुत्तं • 2. Ovādasuttaṃ
३. संखित्तसुत्तं • 3. Saṃkhittasuttaṃ

अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā)
१. गोतमीसुत्तवण्णना • 1. Gotamīsuttavaṇṇanā
२. ओवादसुत्तवण्णना • 2. Ovādasuttavaṇṇanā
३. संखित्तसुत्तवण्णना • 3. Saṃkhittasuttavaṇṇanā

© 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea^® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
Contact