| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मिलिन्दपञ्हपाळि • Milindapañhapāḷi |
२. गोतमिवत्थदानपञ्हो
2. Gotamivatthadānapañho
२. ‘‘भन्ते नागसेन, भासितम्पेतं भगवता मातुच्छाय महापजापतिया गोतमिया वस्सिकसाटिकाय दीयमानाय ‘सङ्घे गोतमि देहि, सङ्घे ते दिन्ने अहञ्चेव पूजितो भविस्सामि सङ्घो चा’ति। किं नु खो, भन्ते नागसेन, तथागतो सङ्घरतनतो न भारिको न गरुको न दक्खिणेय्यो, यं तथागतो सकाय मातुच्छाय सयं पिञ्जितं 1 सयं लुञ्चितं सयं पोथितं सयं कन्तितं सयं वायितं वस्सिकसाटिकं अत्तनो दीयमानं सङ्घस्स दापेसि। यदि, भन्ते नागसेन, तथागतो सङ्घरतनतो उत्तरो भवेय्य अधिको वा विसिट्ठो वा, ‘मयि दिन्ने महप्फलं भविस्सती’ति न तथागतो मातुच्छाय सयं पिञ्जितं सयं लुञ्चितं सयं पोथितं वस्सिकसाटिकं सङ्घे दापेय्य, यस्मा च खो भन्ते नागसेन तथागतो अत्तानं न पत्थयति 2 न उपनिस्सयति, तस्मा तथागतो मातुच्छाय तं वस्सिकसाटिकं सङ्घस्स दापेसी’’ति।
2. ‘‘Bhante nāgasena, bhāsitampetaṃ bhagavatā mātucchāya mahāpajāpatiyā gotamiyā vassikasāṭikāya dīyamānāya ‘saṅghe gotami dehi, saṅghe te dinne ahañceva pūjito bhavissāmi saṅgho cā’ti. Kiṃ nu kho, bhante nāgasena, tathāgato saṅgharatanato na bhāriko na garuko na dakkhiṇeyyo, yaṃ tathāgato sakāya mātucchāya sayaṃ piñjitaṃ 3 sayaṃ luñcitaṃ sayaṃ pothitaṃ sayaṃ kantitaṃ sayaṃ vāyitaṃ vassikasāṭikaṃ attano dīyamānaṃ saṅghassa dāpesi. Yadi, bhante nāgasena, tathāgato saṅgharatanato uttaro bhaveyya adhiko vā visiṭṭho vā, ‘mayi dinne mahapphalaṃ bhavissatī’ti na tathāgato mātucchāya sayaṃ piñjitaṃ sayaṃ luñcitaṃ sayaṃ pothitaṃ vassikasāṭikaṃ saṅghe dāpeyya, yasmā ca kho bhante nāgasena tathāgato attānaṃ na patthayati 4 na upanissayati, tasmā tathāgato mātucchāya taṃ vassikasāṭikaṃ saṅghassa dāpesī’’ti.
‘‘भासितम्पेतं, महाराज, भगवता मातुच्छाय महापजापतिया गोतमिया वस्सिकसाटिकाय दीयमानाय ‘सङ्घे गोतमि देहि, सङ्घे ते दिन्ने अहञ्चेव पूजितो भविस्सामि सङ्घो चा’ति। तं पन न अत्तनो पतिमाननस्स अविपाकताय न अदक्खिणेय्यताय, अपि च खो, महाराज, हितत्थाय अनुकम्पाय अनागतमद्धानं सङ्घो ममच्चयेन चित्तीकतो भविस्सतीति विज्जमाने येव गुणे परिकित्तयन्तो एवमाह ‘सङ्घे गोतमि देहि, सङ्घे ते दिन्ने अहञ्चेव पूजितो भविस्सामि सङ्घो चा’ति।
‘‘Bhāsitampetaṃ, mahārāja, bhagavatā mātucchāya mahāpajāpatiyā gotamiyā vassikasāṭikāya dīyamānāya ‘saṅghe gotami dehi, saṅghe te dinne ahañceva pūjito bhavissāmi saṅgho cā’ti. Taṃ pana na attano patimānanassa avipākatāya na adakkhiṇeyyatāya, api ca kho, mahārāja, hitatthāya anukampāya anāgatamaddhānaṃ saṅgho mamaccayena cittīkato bhavissatīti vijjamāne yeva guṇe parikittayanto evamāha ‘saṅghe gotami dehi, saṅghe te dinne ahañceva pūjito bhavissāmi saṅgho cā’ti.
‘‘यथा, महाराज, पिता धरमानो येव अमच्चभटबलदोवारिकअनीकट्ठपारिसज्जजनमज्झे रञ्ञो सन्तिके पुत्तस्स विज्जमानं येव गुणं पकित्तेति 5 ‘इध ठपितो अनागतमद्धानं जनमज्झे पूजितो भविस्सती’ति। एवमेव खो, महाराज, तथागतो हितत्थाय अनुकम्पाय अनागतमद्धानं सङ्घो ममच्चयेन चित्तीकतो भविस्सतीति विज्जमाने येव गुणे पकित्तयन्तो एवमाह ‘सङ्घे गोतमि देहि, सङ्घे ते दिन्ने अहञ्चेव पुजितो भविस्सामि सङ्घो चा’ति।
‘‘Yathā, mahārāja, pitā dharamāno yeva amaccabhaṭabaladovārikaanīkaṭṭhapārisajjajanamajjhe rañño santike puttassa vijjamānaṃ yeva guṇaṃ pakitteti 6 ‘idha ṭhapito anāgatamaddhānaṃ janamajjhe pūjito bhavissatī’ti. Evameva kho, mahārāja, tathāgato hitatthāya anukampāya anāgatamaddhānaṃ saṅgho mamaccayena cittīkato bhavissatīti vijjamāne yeva guṇe pakittayanto evamāha ‘saṅghe gotami dehi, saṅghe te dinne ahañceva pujito bhavissāmi saṅgho cā’ti.
‘‘न खो, महाराज, तावतकेन वस्सिकसाटिकानुप्पदानमत्तकेन सङ्घो तथागततो अधिको नाम होति विसिट्ठो वा। यथा, महाराज, मातापितरो पुत्तानं उच्छादेन्ति परिमद्दन्ति नहापेन्ति सम्बाहेन्ति, अपि नु खो, महाराज, तावतकेन उच्छादनपरिमद्दननहापनसम्बाहनमत्तकेन ‘पुत्तो मातापितूहि अधिको नाम होति विसिट्ठो वा’ति? ‘‘न हि, भन्ते, अकामकरणीया भन्ते पुत्ता मातापितूनं, तस्मा मातापितरो पुत्तानं उच्छादनपरिमद्दननहापनसम्बाहनं करोन्ती’’ति। एवमेव खो, महाराज, न तावतकेन वस्सिकसाटिकानुप्पदानमत्तकेन सङ्घो तथागततो अधिको नाम होति विसिट्ठो वाति। अपि च तथागतो अकामकरणीयं करोन्तो मातुच्छाय तं वस्सिकसाटिकं सङ्घस्स दापेसि।
‘‘Na kho, mahārāja, tāvatakena vassikasāṭikānuppadānamattakena saṅgho tathāgatato adhiko nāma hoti visiṭṭho vā. Yathā, mahārāja, mātāpitaro puttānaṃ ucchādenti parimaddanti nahāpenti sambāhenti, api nu kho, mahārāja, tāvatakena ucchādanaparimaddananahāpanasambāhanamattakena ‘putto mātāpitūhi adhiko nāma hoti visiṭṭho vā’ti? ‘‘Na hi, bhante, akāmakaraṇīyā bhante puttā mātāpitūnaṃ, tasmā mātāpitaro puttānaṃ ucchādanaparimaddananahāpanasambāhanaṃ karontī’’ti. Evameva kho, mahārāja, na tāvatakena vassikasāṭikānuppadānamattakena saṅgho tathāgatato adhiko nāma hoti visiṭṭho vāti. Api ca tathāgato akāmakaraṇīyaṃ karonto mātucchāya taṃ vassikasāṭikaṃ saṅghassa dāpesi.
‘‘यथा वा पन, महाराज, कोचिदेव पुरिसो रञ्ञो उपायनं आहरेय्य, तं राजा उपायनं अञ्ञतरस्स भटस्स वा बलस्स वा सेनापतिस्स वा पुरोहितस्स वा ददेय्य। अपि नु खो सो, महाराज, पुरिसो तावतकेन उपायनपटिलाभमत्तकेन रञ्ञा अधिको नाम होति विसिट्ठो वा’’ति? ‘‘न हि, भन्ते, राजभत्तिको, भन्ते, सो पुरिसो राजूपजीवी, तट्ठाने ठपेन्तो राजा उपायनं देती’’ति। ‘‘एवमेव खो, महाराज, न तावतकेन वस्सिकसाटिकानुप्पदानमत्तकेन सङ्घो तथागततो अधिको नाम होति विसिट्ठो वा, अथ खो तथागतभत्तिको तथागतूपजीवी। तट्ठाने ठपेन्तो तथागतो सङ्घस्स वस्सिकसाटिकं दापेसि।
‘‘Yathā vā pana, mahārāja, kocideva puriso rañño upāyanaṃ āhareyya, taṃ rājā upāyanaṃ aññatarassa bhaṭassa vā balassa vā senāpatissa vā purohitassa vā dadeyya. Api nu kho so, mahārāja, puriso tāvatakena upāyanapaṭilābhamattakena raññā adhiko nāma hoti visiṭṭho vā’’ti? ‘‘Na hi, bhante, rājabhattiko, bhante, so puriso rājūpajīvī, taṭṭhāne ṭhapento rājā upāyanaṃ detī’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, na tāvatakena vassikasāṭikānuppadānamattakena saṅgho tathāgatato adhiko nāma hoti visiṭṭho vā, atha kho tathāgatabhattiko tathāgatūpajīvī. Taṭṭhāne ṭhapento tathāgato saṅghassa vassikasāṭikaṃ dāpesi.
‘‘अपि च, महाराज, तथागतस्स एवं अहोसि ‘सभावपटिपूजनीयो सङ्घो, मम सन्तकेन सङ्घं पटिपूजेस्सामी’ति सङ्घस्स वस्सिकसाटिकं दापेसि, न, महाराज, तथागतो अत्तनो येव पटिपूजनं वण्णेति, अथ खो ये लोके पटिपूजनारहा, तेसम्पि तथागतो पटिपूजनं वण्णेति।
‘‘Api ca, mahārāja, tathāgatassa evaṃ ahosi ‘sabhāvapaṭipūjanīyo saṅgho, mama santakena saṅghaṃ paṭipūjessāmī’ti saṅghassa vassikasāṭikaṃ dāpesi, na, mahārāja, tathāgato attano yeva paṭipūjanaṃ vaṇṇeti, atha kho ye loke paṭipūjanārahā, tesampi tathāgato paṭipūjanaṃ vaṇṇeti.
‘‘भासितम्पेतं, महाराज, भगवता देवातिदेवेन मज्झिमनिकायवरलञ्छके धम्मदायादधम्मपरियाये अप्पिच्छप्पटिपत्तिं पकित्तयमानेन ‘असु येव मे पुरिमो भिक्खु पुज्जतरो च पासंसतरो चा’ति। ‘‘नत्थि, महाराज, भवेसु कोचि सत्तो तथागततो दक्खिणेय्यो वा उत्तरो वा अधिको वा विसिट्ठो वा, तथागतोव उत्तरो अधिको विसिट्ठो।
‘‘Bhāsitampetaṃ, mahārāja, bhagavatā devātidevena majjhimanikāyavaralañchake dhammadāyādadhammapariyāye appicchappaṭipattiṃ pakittayamānena ‘asu yeva me purimo bhikkhu pujjataro ca pāsaṃsataro cā’ti. ‘‘Natthi, mahārāja, bhavesu koci satto tathāgatato dakkhiṇeyyo vā uttaro vā adhiko vā visiṭṭho vā, tathāgatova uttaro adhiko visiṭṭho.
‘‘भासितम्पेतं, महाराज, संयुत्तनिकायवरे माणवगामिकेन देवपुत्तेन भगवतो पुरतो ठत्वा देवमनुस्समज्झे –
‘‘Bhāsitampetaṃ, mahārāja, saṃyuttanikāyavare māṇavagāmikena devaputtena bhagavato purato ṭhatvā devamanussamajjhe –
सेतो हिमवतं सेट्ठो, आदिच्चो अघगामिनं॥
Seto himavataṃ seṭṭho, ādicco aghagāminaṃ.
‘‘‘समुद्दो उदधिनं सेट्ठो, नक्खत्तानञ्च चन्दिमा।
‘‘‘Samuddo udadhinaṃ seṭṭho, nakkhattānañca candimā;
सदेवकस्स लोकस्स, बुद्धो अग्गो पवुच्चती’ति॥
Sadevakassa lokassa, buddho aggo pavuccatī’ti.
‘‘ता खो पनेता, महाराज, माणवगामिकेन देवपुत्तेन गाथा सुगीता न दुग्गीता, सुभासिता न दुब्भासिता, अनुमता च भगवता, ननु, महाराज, थेरेनपि सारिपुत्तेन धम्मसेनापतिना भणितं –
‘‘Tā kho panetā, mahārāja, māṇavagāmikena devaputtena gāthā sugītā na duggītā, subhāsitā na dubbhāsitā, anumatā ca bhagavatā, nanu, mahārāja, therenapi sāriputtena dhammasenāpatinā bhaṇitaṃ –
‘‘‘एको मनोपसादो। सरणगमनमञ्जलिपणामो वा।
‘‘‘Eko manopasādo; Saraṇagamanamañjalipaṇāmo vā;
उस्सहते तारयितुं, मारबलनिसूदने बुद्धे’ति॥
Ussahate tārayituṃ, mārabalanisūdane buddhe’ti.
‘‘भगवता च भणितं देवातिदेवेन ‘एकपुग्गलो, भिक्खवे, लोके उप्पज्जमानो उप्पज्जति बहुजनहिताय बहुजनसुखाय लोकानुकम्पाय अत्थाय हिताय सुखाय देवमनुस्सानं। कतमो एकपुग्गलो? तथागतो अरहं सम्मासम्बुद्धो…पे॰… देवमनुस्सान’’’न्ति। ‘‘साधु, भन्ते नागसेन, एवमेतं तथा सम्पटिच्छामी’’ति।
‘‘Bhagavatā ca bhaṇitaṃ devātidevena ‘ekapuggalo, bhikkhave, loke uppajjamāno uppajjati bahujanahitāya bahujanasukhāya lokānukampāya atthāya hitāya sukhāya devamanussānaṃ. Katamo ekapuggalo? Tathāgato arahaṃ sammāsambuddho…pe… devamanussāna’’’nti. ‘‘Sādhu, bhante nāgasena, evametaṃ tathā sampaṭicchāmī’’ti.
गोतमिवत्थदानपञ्हो दुतियो।
Gotamivatthadānapañho dutiyo.
Footnotes:
