| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
೧೦. ಗೋತ್ರಭುಞಾಣನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
10. Gotrabhuñāṇaniddesavaṇṇanā
೫೯. ಗೋತ್ರಭುಞಾಣನಿದ್ದೇಸೇ ಅಭಿಭುಯ್ಯತೀತಿ ಅಭಿಭವತಿ ಅತಿಕ್ಕಮತಿ। ಬಹಿದ್ಧಾ ಸಙ್ಖಾರನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಸಕಸನ್ತಾನಪ್ಪವತ್ತಅಕುಸಲಕ್ಖನ್ಧತೋ ಬಹಿದ್ಧಾಭೂತಂ ಸಙ್ಖಾರನಿಮಿತ್ತಂ। ಲೋಕಿಕಸಙ್ಖಾರಾ ಹಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ನಿಮಿತ್ತತ್ತಾ, ನಿಮಿತ್ತಾಕಾರೇನ ಉಪಟ್ಠಾನತೋ ವಾ ನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಅಭಿಭುಯ್ಯತೀತಿ ಗೋತ್ರಭೂತಿ ಚ ಪುಥುಜ್ಜನಗೋತ್ತಾಭಿಭವನತೋ ಗೋತ್ರಭುಭಾವೋ ವುತ್ತೋ। ಪಕ್ಖನ್ದತೀತಿ ಗೋತ್ರಭೂತಿ ಅರಿಯಗೋತ್ತಭಾವನತೋ ಗೋತ್ರಭುಭಾವೋ ವುತ್ತೋ। ಅಭಿಭುಯ್ಯಿತ್ವಾ ಪಕ್ಖನ್ದತೀತಿ ಗೋತ್ರಭೂತಿ ಉಭೋ ಅತ್ಥೇ ಸಮಾಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ವುಟ್ಠಾತೀತಿ ಗೋತ್ರಭೂತಿ ಚ ವಿವಟ್ಟತೀತಿ ಗೋತ್ರಭೂತಿ ಚ ಮಾತಿಕಾಯ ವುಟ್ಠಾನವಿವಟ್ಟನಪದಾನುರೂಪೇನ ಪುಥುಜ್ಜನಗೋತ್ತಾಭಿಭವನತ್ಥೋಯೇವ ವುತ್ತೋ। ಸಮಥವಸೇನ ವುತ್ತಗೋತ್ರಭೂನಂ ಪನ ನೀವರಣಾದಿಗೋತ್ತಾಭಿಭವನತೋ ಗೋತ್ರಭೂತಿ, ‘‘ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಸಮಾಪತ್ತತ್ಥಾಯಾ’’ತಿಆದೀಸು ಛಸು ಸಮಾಪತ್ತಿವಾರೇಸು ಉಪ್ಪಾದಾದಿಗೋತ್ತಾಭಿಭವನತೋ ಗೋತ್ರಭೂತಿ, ‘‘ಸಕದಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಂ ಪಟಿಲಾಭತ್ಥಾಯಾ’’ತಿಆದೀಸು ತೀಸು ಮಗ್ಗವಾರೇಸು ಸೋತಾಪನ್ನಾದಿಗೋತ್ತಾಭಿಭವನತೋ ಗೋತ್ರಭೂತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಗೋತ್ತತ್ಥೋ ಚೇತ್ಥ ಬೀಜತ್ಥೋ। ವತ್ತನಿಪಕರಣೇ ಕಿರ ವುತ್ತಂ – ಗೋತ್ತಂ ವುಚ್ಚತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಸಬ್ಬಪರಿಪನ್ಥೇಹಿ ಗುತ್ತತ್ತಾ, ತಂ ಪಟಿಪಜ್ಜತೀತಿ ಗೋತ್ರಭೂತಿ, ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋಪಿ ಗೋತ್ತಂ ಗೋತ್ರಭುಪರಿಪನ್ಥೇಹಿ ಗುತ್ತತ್ತಾ, ತಂ ಗೋತ್ತಂ ಪಟಿಪಜ್ಜತೀತಿ ಗೋತ್ರಭೂತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಚತುನ್ನಂ ಮಗ್ಗಾನಂಯೇವ ಗೋತ್ರಭು ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣಂ, ಚತಸ್ಸನ್ನಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತೀನಂ ಗೋತ್ರಭು ಸಙ್ಖಾರಾರಮ್ಮಣಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿನಿನ್ನತ್ತಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ – ‘‘ತಸ್ಸ ಪವತ್ತಾನುಪುಬ್ಬವಿಪಸ್ಸನಸ್ಸ ಸಙ್ಖಾರಾರಮ್ಮಣಗೋತ್ರಭುಞಾಣಾನನ್ತರಂ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನ ನಿರೋಧೇ ಚಿತ್ತಂ ಅಪ್ಪೇತೀ’’ತಿ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೮೬೩)। ತೇನೇವೇತ್ಥ ಮಗ್ಗವಾರೇಸು ಸೋಳಸಮಂ ಕತ್ವಾ ಗಹಿತಸ್ಸ ಬಹಿದ್ಧಾಸಙ್ಖಾರನಿಮಿತ್ತಪದಸ್ಸ ಸಮಾಪತ್ತಿವಾರೇಸು ಛಟ್ಠಂ ಕತ್ವಾ ಗಹಣಂ ನ ಕತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಇತರಥಾ ಹಿ ಮೂಲಪದಗಹಣೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ ಭವೇಯ್ಯ।
59. Gotrabhuñāṇaniddese abhibhuyyatīti abhibhavati atikkamati. Bahiddhā saṅkhāranimittanti sakasantānappavattaakusalakkhandhato bahiddhābhūtaṃ saṅkhāranimittaṃ. Lokikasaṅkhārā hi kilesānaṃ nimittattā, nimittākārena upaṭṭhānato vā nimittanti vuccanti. Abhibhuyyatīti gotrabhūti ca puthujjanagottābhibhavanato gotrabhubhāvo vutto. Pakkhandatīti gotrabhūti ariyagottabhāvanato gotrabhubhāvo vutto. Abhibhuyyitvā pakkhandatīti gotrabhūti ubho atthe samāsetvā vuttaṃ. Vuṭṭhātīti gotrabhūti ca vivaṭṭatīti gotrabhūti ca mātikāya vuṭṭhānavivaṭṭanapadānurūpena puthujjanagottābhibhavanatthoyeva vutto. Samathavasena vuttagotrabhūnaṃ pana nīvaraṇādigottābhibhavanato gotrabhūti, ‘‘sotāpattiphalasamāpattatthāyā’’tiādīsu chasu samāpattivāresu uppādādigottābhibhavanato gotrabhūti, ‘‘sakadāgāmimaggaṃ paṭilābhatthāyā’’tiādīsu tīsu maggavāresu sotāpannādigottābhibhavanato gotrabhūti attho veditabbo. Gottattho cettha bījattho. Vattanipakaraṇe kira vuttaṃ – gottaṃ vuccati nibbānaṃ sabbaparipanthehi guttattā, taṃ paṭipajjatīti gotrabhūti, aṭṭha samāpattiyopi gottaṃ gotrabhuparipanthehi guttattā, taṃ gottaṃ paṭipajjatīti gotrabhūti vuttaṃ. ‘‘Catunnaṃ maggānaṃyeva gotrabhu nibbānārammaṇaṃ, catassannaṃ phalasamāpattīnaṃ gotrabhu saṅkhārārammaṇaṃ phalasamāpattininnattā’’ti vadanti. Vuttañhetaṃ visuddhimagge – ‘‘tassa pavattānupubbavipassanassa saṅkhārārammaṇagotrabhuñāṇānantaraṃ phalasamāpattivasena nirodhe cittaṃ appetī’’ti (visuddhi. 2.863). Tenevettha maggavāresu soḷasamaṃ katvā gahitassa bahiddhāsaṅkhāranimittapadassa samāpattivāresu chaṭṭhaṃ katvā gahaṇaṃ na katanti veditabbaṃ. Itarathā hi mūlapadagahaṇena gahetabbaṃ bhaveyya.
ಅಞ್ಞೇ ಪನ ‘‘ಯೋ ನಿಬ್ಬಾನೇ ಪಠಮಾಭೋಗೋ ಪಠಮಸಮನ್ನಾಹಾರೋ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಗೋತ್ರಭೂ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ತಂ ಫಲಂ ಸನ್ಧಾಯ ನ ಯುಜ್ಜತಿ। ಪನ್ನರಸ ಗೋತ್ರಭುಧಮ್ಮಾ ಕುಸಲಾತಿ ಏತ್ಥ ಅರಹತೋ ಅಭಿಭವಿತಬ್ಬನೀವರಣಾಭಾವತೋ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾದೀನಂ ಸುಖೇನೇವ ಪಹಾತಬ್ಬಭಾವತೋ ಚ ಅಭಿಭವನಟ್ಠೇನ ಗೋತ್ರಭುನಾಮಂ ನಾರಹನ್ತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಗೋತ್ರಭೂನಂ ಅಬ್ಯಾಕತತಾ ನ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅರಹತಾ ಪನ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತೇನ ಸಙ್ಖಾರೇ ಅನಭಿಭುಯ್ಯ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ‘‘ತಯೋ ಗೋತ್ರಭುಧಮ್ಮಾ ಅಬ್ಯಾಕತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಾ ಏವ ಇಧ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ, ತಸ್ಮಾ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಗೋತ್ರಭೂ ಕುಸಲಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ತಥಾ ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾಯಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Aññe pana ‘‘yo nibbāne paṭhamābhogo paṭhamasamannāhāro, ayaṃ vuccati gotrabhū’’ti vadanti. Taṃ phalaṃ sandhāya na yujjati. Pannarasa gotrabhudhammā kusalāti ettha arahato abhibhavitabbanīvaraṇābhāvato vitakkavicārādīnaṃ sukheneva pahātabbabhāvato ca abhibhavanaṭṭhena gotrabhunāmaṃ nārahantīti katvā gotrabhūnaṃ abyākatatā na vuttāti veditabbā. Arahatā pana phalasamāpattiṃ samāpajjantena saṅkhāre anabhibhuyya samāpajjituṃ na sakkāti ‘‘tayo gotrabhudhammā abyākatā’’ti vuttā. Keci pana ‘‘aṭṭha samāpattiyo nibbedhabhāgiyā eva idha niddiṭṭhā, tasmā aṭṭha samāpattigotrabhū kusalā hontī’’ti vadanti. Tathā saṅkhārupekkhāyapi veditabbaṃ.
೬೦. ಸಾಮಿಸಞ್ಚಾತಿಆದೀಸು ವಟ್ಟಾಮಿಸಲೋಕಾಮಿಸಕಿಲೇಸಾಮಿಸಾನಂ ಕಿಲೇಸಾಮಿಸೇನ ಸಾಮಿಸಂ ಸನಿಕನ್ತಿಕತ್ತಾ। ಕಿಂ ತಂ? ಅಟ್ಠವಿಧಂ ಸಮಥಗೋತ್ರಭುಞಾಣಂ। ವಟ್ಟಾಮಿಸನ್ತಿ ಚೇತ್ಥ ತೇಭೂಮಕವಟ್ಟಮೇವ। ಲೋಕಾಮಿಸನ್ತಿ ಪಞ್ಚ ಕಾಮಗುಣಾ। ಕಿಲೇಸಾಮಿಸನ್ತಿ ಕಿಲೇಸಾ ಏವ। ನಿರಾಮಿಸನ್ತಿ ದಸವಿಧಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಗೋತ್ರಭುಞಾಣಂ ಅನಿಕನ್ತಿಕತ್ತಾ। ನ ಹಿ ಅರಿಯಾ ಗೋತ್ರಭುಸ್ಮಿಂ ನಿಕನ್ತಿಂ ಕರೋನ್ತಿ। ಪೋತ್ಥಕೇ ‘‘ಸಾಮಿಸಞ್ಚೇ’’ತಿ ಲಿಖನ್ತಿ, ತಂ ನ ಸುನ್ದರತರಂ। ಏವಮೇವ ಪಣಿಹಿತಞ್ಚ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತಂ ಸಞ್ಞುತ್ತಞ್ಚ ವಿಸಞ್ಞುತ್ತಂ ವುಟ್ಠಿತಞ್ಚ ಅವುಟ್ಠಿತಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ನಿಕನ್ತಿಪಣಿಧಿಯಾ ಹಿ ಪಣಿಹಿತಂ ಪತ್ಥಿತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತದಭಾವೇನ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತಂ । ನಿಕನ್ತಿಸಞ್ಞೋಗೇನೇವ ಸಞ್ಞುತ್ತಂ। ತದಭಾವೇನ ವಿಸಞ್ಞುತ್ತಂ। ವುಟ್ಠಿತನ್ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಗೋತ್ರಭುಞಾಣಮೇವ। ತಞ್ಹಿ ನಿಕನ್ತಿಚ್ಛೇದಕತ್ತಾ ವುಟ್ಠಿತಂ ನಾಮ। ಇತರಂ ಅವುಟ್ಠಿತಂ। ಬಹಿದ್ಧಾ ವುಟ್ಠಾನತ್ತಾ ವಾ ವುಟ್ಠಿತಂ। ಫಲಗೋತ್ರಭುಪಿ ಹಿ ನಿಬ್ಬಾನಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ನಿಬ್ಬಾನಾಭಿಮುಖೀಭೂತತ್ತಾ ಬಹಿದ್ಧಾಸಙ್ಖಾರನಿಮಿತ್ತಾ ವುಟ್ಠಿತಂ ನಾಮಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಹೇಟ್ಠಾಭಿಭವನವುಟ್ಠಾನವಿವಟ್ಟನವಾರೇಸುಪಿ ಫಲಗೋತ್ರಭು ಅಜ್ಝಾಸಯವಸೇನ ನಿಬ್ಬಾನಾಭಿಮುಖೀಭೂತತ್ತಾ ಅಭಿಭುಯ್ಯತಿ ವುಟ್ಠಾತಿ ವಿವಟ್ಟತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತಿಣ್ಣಂ ವಿಮೋಕ್ಖಾನ ಪಚ್ಚಯಾತಿ ತಿಣ್ಣಂ ಲೋಕುತ್ತರವಿಮೋಕ್ಖಾನಂ ಸಮಥಗೋತ್ರಭು ಪಕತೂಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾಗೋತ್ರಭು ಅನನ್ತರಸಮನನ್ತರೂಪನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ। ಪಞ್ಞಾ ಯಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಚಿತಾತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಞ್ಞಾ ಯಸ್ಸ ಪರಿಚಿತಾ ಪರಿಚಿಣ್ಣಾ। ಕುಸಲೋ ವಿವಟ್ಟೇ ವುಟ್ಠಾನೇತಿ ಅಸಮ್ಮೋಹವಸೇನೇವ ವಿವಟ್ಟಸಙ್ಖಾತೇ ಗೋತ್ರಭುಞಾಣೇ ಕುಸಲೋ ಛೇಕೋ, ಪುಬ್ಬಭಾಗಞಾಣೇನ ವಾ ಕುಸಲೋ। ನಾನಾದಿಟ್ಠೀಸು ನ ಕಮ್ಪತೀತಿ ಸಮುಚ್ಛೇದೇನ ಪಹೀನಾಸು ನಾನಪ್ಪಕಾರಾಸು ದಿಟ್ಠೀಸು ನ ವೇಧತೀತಿ।
60.Sāmisañcātiādīsu vaṭṭāmisalokāmisakilesāmisānaṃ kilesāmisena sāmisaṃ sanikantikattā. Kiṃ taṃ? Aṭṭhavidhaṃ samathagotrabhuñāṇaṃ. Vaṭṭāmisanti cettha tebhūmakavaṭṭameva. Lokāmisanti pañca kāmaguṇā. Kilesāmisanti kilesā eva. Nirāmisanti dasavidhaṃ vipassanāgotrabhuñāṇaṃ anikantikattā. Na hi ariyā gotrabhusmiṃ nikantiṃ karonti. Potthake ‘‘sāmisañce’’ti likhanti, taṃ na sundarataraṃ. Evameva paṇihitañca appaṇihitaṃ saññuttañca visaññuttaṃ vuṭṭhitañca avuṭṭhitaṃ veditabbaṃ. Nikantipaṇidhiyā hi paṇihitaṃ patthitanti attho. Tadabhāvena appaṇihitaṃ. Nikantisaññogeneva saññuttaṃ. Tadabhāvena visaññuttaṃ. Vuṭṭhitanti vipassanāgotrabhuñāṇameva. Tañhi nikanticchedakattā vuṭṭhitaṃ nāma. Itaraṃ avuṭṭhitaṃ. Bahiddhā vuṭṭhānattā vā vuṭṭhitaṃ. Phalagotrabhupi hi nibbānajjhāsayavasena nibbānābhimukhībhūtattā bahiddhāsaṅkhāranimittā vuṭṭhitaṃ nāmāti veditabbaṃ. Heṭṭhābhibhavanavuṭṭhānavivaṭṭanavāresupi phalagotrabhu ajjhāsayavasena nibbānābhimukhībhūtattā abhibhuyyati vuṭṭhāti vivaṭṭatīti veditabbaṃ. Tiṇṇaṃ vimokkhāna paccayāti tiṇṇaṃ lokuttaravimokkhānaṃ samathagotrabhu pakatūpanissayapaccayā honti, vipassanāgotrabhu anantarasamanantarūpanissayapaccayā honti. Paññā yassa pariccitāti pubbabhāgapaññā yassa paricitā pariciṇṇā. Kusalo vivaṭṭe vuṭṭhāneti asammohavaseneva vivaṭṭasaṅkhāte gotrabhuñāṇe kusalo cheko, pubbabhāgañāṇena vā kusalo. Nānādiṭṭhīsu na kampatīti samucchedena pahīnāsu nānappakārāsu diṭṭhīsu na vedhatīti.
ಗೋತ್ರಭುಞಾಣನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Gotrabhuñāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗಪಾಳಿ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ೧೦. ಗೋತ್ರಭುಞಾಣನಿದ್ದೇಸೋ • 10. Gotrabhuñāṇaniddeso
