| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පටිසම්‌භිදාමග්‌ග-අට්‌ඨකථා • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
10. ගොත්‍රභුඤාණනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා
10. Gotrabhuñāṇaniddesavaṇṇanā
59. ගොත්‍රභුඤාණනිද්‌දෙසෙ අභිභුය්‍යතීති අභිභවති අතික්‌කමති. බහිද්‌ධා සඞ්‌ඛාරනිමිත්‌තන්‌ති සකසන්‌තානප්‌පවත්‌තඅකුසලක්‌ඛන්‌ධතො බහිද්‌ධාභූතං සඞ්‌ඛාරනිමිත්‌තං. ලොකිකසඞ්‌ඛාරා හි කිලෙසානං නිමිත්‌තත්‌තා, නිමිත්‌තාකාරෙන උපට්‌ඨානතො වා නිමිත්‌තන්‌ති වුච්‌චන්‌ති. අභිභුය්‍යතීති ගොත්‍රභූති ච පුථුජ්‌ජනගොත්‌තාභිභවනතො ගොත්‍රභුභාවො වුත්‌තො. පක්‌ඛන්‌දතීති ගොත්‍රභූති අරියගොත්‌තභාවනතො ගොත්‍රභුභාවො වුත්‌තො. අභිභුය්‍යිත්‌වා පක්‌ඛන්‌දතීති ගොත්‍රභූති උභො අත්‌ථෙ සමාසෙත්‌වා වුත්‌තං. වුට්‌ඨාතීති ගොත්‍රභූති ච විවට්‌ටතීති ගොත්‍රභූති ච මාතිකාය වුට්‌ඨානවිවට්‌ටනපදානුරූපෙන පුථුජ්‌ජනගොත්‌තාභිභවනත්‌ථොයෙව වුත්‌තො. සමථවසෙන වුත්‌තගොත්‍රභූනං පන නීවරණාදිගොත්‌තාභිභවනතො ගොත්‍රභූති, ‘‘සොතාපත්‌තිඵලසමාපත්‌තත්‌ථායා’’තිආදීසු ඡසු සමාපත්‌තිවාරෙසු උප්‌පාදාදිගොත්‌තාභිභවනතො ගොත්‍රභූති, ‘‘සකදාගාමිමග්‌ගං පටිලාභත්‌ථායා’’තිආදීසු තීසු මග්‌ගවාරෙසු සොතාපන්‌නාදිගොත්‌තාභිභවනතො ගොත්‍රභූති අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො. ගොත්‌තත්‌ථො චෙත්‌ථ බීජත්‌ථො. වත්‌තනිපකරණෙ කිර වුත්‌තං – ගොත්‌තං වුච්‌චති නිබ්‌බානං සබ්‌බපරිපන්‌ථෙහි ගුත්‌තත්‌තා, තං පටිපජ්‌ජතීති ගොත්‍රභූති, අට්‌ඨ සමාපත්‌තියොපි ගොත්‌තං ගොත්‍රභුපරිපන්‌ථෙහි ගුත්‌තත්‌තා, තං ගොත්‌තං පටිපජ්‌ජතීති ගොත්‍රභූති වුත්‌තං. ‘‘චතුන්‌නං මග්‌ගානංයෙව ගොත්‍රභු නිබ්‌බානාරම්‌මණං, චතස්‌සන්‌නං ඵලසමාපත්‌තීනං ගොත්‍රභු සඞ්‌ඛාරාරම්‌මණං ඵලසමාපත්‌තිනින්‌නත්‌තා’’ති වදන්‌ති. වුත්‌තඤ්‌හෙතං විසුද්‌ධිමග්‌ගෙ – ‘‘තස්‌ස පවත්‌තානුපුබ්‌බවිපස්‌සනස්‌ස සඞ්‌ඛාරාරම්‌මණගොත්‍රභුඤාණානන්‌තරං ඵලසමාපත්‌තිවසෙන නිරොධෙ චිත්‌තං අප්‌පෙතී’’ති (විසුද්‌ධි. 2.863). තෙනෙවෙත්‌ථ මග්‌ගවාරෙසු සොළසමං කත්‌වා ගහිතස්‌ස බහිද්‌ධාසඞ්‌ඛාරනිමිත්‌තපදස්‌ස සමාපත්‌තිවාරෙසු ඡට්‌ඨං කත්‌වා ගහණං න කතන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. ඉතරථා හි මූලපදගහණෙන ගහෙතබ්‌බං භවෙය්‍ය.
59. Gotrabhuñāṇaniddese abhibhuyyatīti abhibhavati atikkamati. Bahiddhā saṅkhāranimittanti sakasantānappavattaakusalakkhandhato bahiddhābhūtaṃ saṅkhāranimittaṃ. Lokikasaṅkhārā hi kilesānaṃ nimittattā, nimittākārena upaṭṭhānato vā nimittanti vuccanti. Abhibhuyyatīti gotrabhūti ca puthujjanagottābhibhavanato gotrabhubhāvo vutto. Pakkhandatīti gotrabhūti ariyagottabhāvanato gotrabhubhāvo vutto. Abhibhuyyitvā pakkhandatīti gotrabhūti ubho atthe samāsetvā vuttaṃ. Vuṭṭhātīti gotrabhūti ca vivaṭṭatīti gotrabhūti ca mātikāya vuṭṭhānavivaṭṭanapadānurūpena puthujjanagottābhibhavanatthoyeva vutto. Samathavasena vuttagotrabhūnaṃ pana nīvaraṇādigottābhibhavanato gotrabhūti, ‘‘sotāpattiphalasamāpattatthāyā’’tiādīsu chasu samāpattivāresu uppādādigottābhibhavanato gotrabhūti, ‘‘sakadāgāmimaggaṃ paṭilābhatthāyā’’tiādīsu tīsu maggavāresu sotāpannādigottābhibhavanato gotrabhūti attho veditabbo. Gottattho cettha bījattho. Vattanipakaraṇe kira vuttaṃ – gottaṃ vuccati nibbānaṃ sabbaparipanthehi guttattā, taṃ paṭipajjatīti gotrabhūti, aṭṭha samāpattiyopi gottaṃ gotrabhuparipanthehi guttattā, taṃ gottaṃ paṭipajjatīti gotrabhūti vuttaṃ. ‘‘Catunnaṃ maggānaṃyeva gotrabhu nibbānārammaṇaṃ, catassannaṃ phalasamāpattīnaṃ gotrabhu saṅkhārārammaṇaṃ phalasamāpattininnattā’’ti vadanti. Vuttañhetaṃ visuddhimagge – ‘‘tassa pavattānupubbavipassanassa saṅkhārārammaṇagotrabhuñāṇānantaraṃ phalasamāpattivasena nirodhe cittaṃ appetī’’ti (visuddhi. 2.863). Tenevettha maggavāresu soḷasamaṃ katvā gahitassa bahiddhāsaṅkhāranimittapadassa samāpattivāresu chaṭṭhaṃ katvā gahaṇaṃ na katanti veditabbaṃ. Itarathā hi mūlapadagahaṇena gahetabbaṃ bhaveyya.
අඤ්‌ඤෙ පන ‘‘යො නිබ්‌බානෙ පඨමාභොගො පඨමසමන්‌නාහාරො, අයං වුච්‌චති ගොත්‍රභූ’’ති වදන්‌ති. තං ඵලං සන්‌ධාය න යුජ්‌ජති. පන්‌නරස ගොත්‍රභුධම්‌මා කුසලාති එත්‌ථ අරහතො අභිභවිතබ්‌බනීවරණාභාවතො විතක්‌කවිචාරාදීනං සුඛෙනෙව පහාතබ්‌බභාවතො ච අභිභවනට්‌ඨෙන ගොත්‍රභුනාමං නාරහන්‌තීති කත්‌වා ගොත්‍රභූනං අබ්‍යාකතතා න වුත්‌තාති වෙදිතබ්‌බා. අරහතා පන ඵලසමාපත්‌තිං සමාපජ්‌ජන්‌තෙන සඞ්‌ඛාරෙ අනභිභුය්‍ය සමාපජ්‌ජිතුං න සක්‌කාති ‘‘තයො ගොත්‍රභුධම්‌මා අබ්‍යාකතා’’ති වුත්‌තා. කෙචි පන ‘‘අට්‌ඨ සමාපත්‌තියො නිබ්‌බෙධභාගියා එව ඉධ නිද්‌දිට්‌ඨා, තස්‌මා අට්‌ඨ සමාපත්‌තිගොත්‍රභූ කුසලා හොන්‌තී’’ති වදන්‌ති. තථා සඞ්‌ඛාරුපෙක්‌ඛායපි වෙදිතබ්‌බං.
Aññe pana ‘‘yo nibbāne paṭhamābhogo paṭhamasamannāhāro, ayaṃ vuccati gotrabhū’’ti vadanti. Taṃ phalaṃ sandhāya na yujjati. Pannarasa gotrabhudhammā kusalāti ettha arahato abhibhavitabbanīvaraṇābhāvato vitakkavicārādīnaṃ sukheneva pahātabbabhāvato ca abhibhavanaṭṭhena gotrabhunāmaṃ nārahantīti katvā gotrabhūnaṃ abyākatatā na vuttāti veditabbā. Arahatā pana phalasamāpattiṃ samāpajjantena saṅkhāre anabhibhuyya samāpajjituṃ na sakkāti ‘‘tayo gotrabhudhammā abyākatā’’ti vuttā. Keci pana ‘‘aṭṭha samāpattiyo nibbedhabhāgiyā eva idha niddiṭṭhā, tasmā aṭṭha samāpattigotrabhū kusalā hontī’’ti vadanti. Tathā saṅkhārupekkhāyapi veditabbaṃ.
60. සාමිසඤ්‌චාතිආදීසු වට්‌ටාමිසලොකාමිසකිලෙසාමිසානං කිලෙසාමිසෙන සාමිසං සනිකන්‌තිකත්‌තා. කිං තං? අට්‌ඨවිධං සමථගොත්‍රභුඤාණං. වට්‌ටාමිසන්‌ති චෙත්‌ථ තෙභූමකවට්‌ටමෙව. ලොකාමිසන්‌ති පඤ්‌ච කාමගුණා. කිලෙසාමිසන්‌ති කිලෙසා එව. නිරාමිසන්‌ති දසවිධං විපස්‌සනාගොත්‍රභුඤාණං අනිකන්‌තිකත්‌තා. න හි අරියා ගොත්‍රභුස්‌මිං නිකන්‌තිං කරොන්‌ති. පොත්‌ථකෙ ‘‘සාමිසඤ්‌චෙ’’ති ලිඛන්‌ති, තං න සුන්‌දරතරං. එවමෙව පණිහිතඤ්‌ච අප්‌පණිහිතං සඤ්‌ඤුත්‌තඤ්‌ච විසඤ්‌ඤුත්‌තං වුට්‌ඨිතඤ්‌ච අවුට්‌ඨිතං වෙදිතබ්‌බං. නිකන්‌තිපණිධියා හි පණිහිතං පත්‌ථිතන්‌ති අත්‌ථො. තදභාවෙන අප්‌පණිහිතං . නිකන්‌තිසඤ්‌ඤොගෙනෙව සඤ්‌ඤුත්‌තං. තදභාවෙන විසඤ්‌ඤුත්‌තං. වුට්‌ඨිතන්‌ති විපස්‌සනාගොත්‍රභුඤාණමෙව. තඤ්‌හි නිකන්‌තිච්‌ඡෙදකත්‌තා වුට්‌ඨිතං නාම. ඉතරං අවුට්‌ඨිතං. බහිද්‌ධා වුට්‌ඨානත්‌තා වා වුට්‌ඨිතං. ඵලගොත්‍රභුපි හි නිබ්‌බානජ්‌ඣාසයවසෙන නිබ්‌බානාභිමුඛීභූතත්‌තා බහිද්‌ධාසඞ්‌ඛාරනිමිත්‌තා වුට්‌ඨිතං නාමාති වෙදිතබ්‌බං. හෙට්‌ඨාභිභවනවුට්‌ඨානවිවට්‌ටනවාරෙසුපි ඵලගොත්‍රභු අජ්‌ඣාසයවසෙන නිබ්‌බානාභිමුඛීභූතත්‌තා අභිභුය්‍යති වුට්‌ඨාති විවට්‌ටතීති වෙදිතබ්‌බං. තිණ්‌ණං විමොක්‌ඛාන පච්‌චයාති තිණ්‌ණං ලොකුත්‌තරවිමොක්‌ඛානං සමථගොත්‍රභු පකතූපනිස්‌සයපච්‌චයා හොන්‌ති, විපස්‌සනාගොත්‍රභු අනන්‌තරසමනන්‌තරූපනිස්‌සයපච්‌චයා හොන්‌ති. පඤ්‌ඤා යස්‌ස පරිච්‌චිතාති පුබ්‌බභාගපඤ්‌ඤා යස්‌ස පරිචිතා පරිචිණ්‌ණා. කුසලො විවට්‌ටෙ වුට්‌ඨානෙති අසම්‌මොහවසෙනෙව විවට්‌ටසඞ්‌ඛාතෙ ගොත්‍රභුඤාණෙ කුසලො ඡෙකො, පුබ්‌බභාගඤාණෙන වා කුසලො. නානාදිට්‌ඨීසු න කම්‌පතීති සමුච්‌ඡෙදෙන පහීනාසු නානප්‌පකාරාසු දිට්‌ඨීසු න වෙධතීති.
60.Sāmisañcātiādīsu vaṭṭāmisalokāmisakilesāmisānaṃ kilesāmisena sāmisaṃ sanikantikattā. Kiṃ taṃ? Aṭṭhavidhaṃ samathagotrabhuñāṇaṃ. Vaṭṭāmisanti cettha tebhūmakavaṭṭameva. Lokāmisanti pañca kāmaguṇā. Kilesāmisanti kilesā eva. Nirāmisanti dasavidhaṃ vipassanāgotrabhuñāṇaṃ anikantikattā. Na hi ariyā gotrabhusmiṃ nikantiṃ karonti. Potthake ‘‘sāmisañce’’ti likhanti, taṃ na sundarataraṃ. Evameva paṇihitañca appaṇihitaṃ saññuttañca visaññuttaṃ vuṭṭhitañca avuṭṭhitaṃ veditabbaṃ. Nikantipaṇidhiyā hi paṇihitaṃ patthitanti attho. Tadabhāvena appaṇihitaṃ. Nikantisaññogeneva saññuttaṃ. Tadabhāvena visaññuttaṃ. Vuṭṭhitanti vipassanāgotrabhuñāṇameva. Tañhi nikanticchedakattā vuṭṭhitaṃ nāma. Itaraṃ avuṭṭhitaṃ. Bahiddhā vuṭṭhānattā vā vuṭṭhitaṃ. Phalagotrabhupi hi nibbānajjhāsayavasena nibbānābhimukhībhūtattā bahiddhāsaṅkhāranimittā vuṭṭhitaṃ nāmāti veditabbaṃ. Heṭṭhābhibhavanavuṭṭhānavivaṭṭanavāresupi phalagotrabhu ajjhāsayavasena nibbānābhimukhībhūtattā abhibhuyyati vuṭṭhāti vivaṭṭatīti veditabbaṃ. Tiṇṇaṃ vimokkhāna paccayāti tiṇṇaṃ lokuttaravimokkhānaṃ samathagotrabhu pakatūpanissayapaccayā honti, vipassanāgotrabhu anantarasamanantarūpanissayapaccayā honti. Paññā yassa pariccitāti pubbabhāgapaññā yassa paricitā pariciṇṇā. Kusalo vivaṭṭe vuṭṭhāneti asammohavaseneva vivaṭṭasaṅkhāte gotrabhuñāṇe kusalo cheko, pubbabhāgañāṇena vā kusalo. Nānādiṭṭhīsu na kampatīti samucchedena pahīnāsu nānappakārāsu diṭṭhīsu na vedhatīti.
ගොත්‍රභුඤාණනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Gotrabhuñāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / පටිසම්‌භිදාමග්‌ගපාළි • Paṭisambhidāmaggapāḷi / 10. ගොත්‍රභුඤාණනිද්‌දෙසො • 10. Gotrabhuñāṇaniddeso
