| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
੧੦. ਗੋਤ੍ਰਭੁਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
10. Gotrabhuñāṇaniddesavaṇṇanā
੫੯. ਗੋਤ੍ਰਭੁਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯਤੀਤਿ ਅਭਿਭવਤਿ ਅਤਿਕ੍ਕਮਤਿ। ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਸਙ੍ਖਾਰਨਿਮਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਸਕਸਨ੍ਤਾਨਪ੍ਪવਤ੍ਤਅਕੁਸਲਕ੍ਖਨ੍ਧਤੋ ਬਹਿਦ੍ਧਾਭੂਤਂ ਸਙ੍ਖਾਰਨਿਮਿਤ੍ਤਂ। ਲੋਕਿਕਸਙ੍ਖਾਰਾ ਹਿ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਤ੍ਤਾ, ਨਿਮਿਤ੍ਤਾਕਾਰੇਨ ਉਪਟ੍ਠਾਨਤੋ વਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਅਭਿਭੁਯ੍ਯਤੀਤਿ ਗੋਤ੍ਰਭੂਤਿ ਚ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਗੋਤ੍ਤਾਭਿਭવਨਤੋ ਗੋਤ੍ਰਭੁਭਾવੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਤੀਤਿ ਗੋਤ੍ਰਭੂਤਿ ਅਰਿਯਗੋਤ੍ਤਭਾવਨਤੋ ਗੋਤ੍ਰਭੁਭਾવੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਅਭਿਭੁਯ੍ਯਿਤ੍વਾ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਤੀਤਿ ਗੋਤ੍ਰਭੂਤਿ ਉਭੋ ਅਤ੍ਥੇ ਸਮਾਸੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ। વੁਟ੍ਠਾਤੀਤਿ ਗੋਤ੍ਰਭੂਤਿ ਚ વਿવਟ੍ਟਤੀਤਿ ਗੋਤ੍ਰਭੂਤਿ ਚ ਮਾਤਿਕਾਯ વੁਟ੍ਠਾਨવਿવਟ੍ਟਨਪਦਾਨੁਰੂਪੇਨ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਗੋਤ੍ਤਾਭਿਭવਨਤ੍ਥੋਯੇવ વੁਤ੍ਤੋ। ਸਮਥવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਗੋਤ੍ਰਭੂਨਂ ਪਨ ਨੀવਰਣਾਦਿਗੋਤ੍ਤਾਭਿਭવਨਤੋ ਗੋਤ੍ਰਭੂਤਿ, ‘‘ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਤ੍ਥਾਯਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਛਸੁ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿવਾਰੇਸੁ ਉਪ੍ਪਾਦਾਦਿਗੋਤ੍ਤਾਭਿਭવਨਤੋ ਗੋਤ੍ਰਭੂਤਿ, ‘‘ਸਕਦਾਗਾਮਿਮਗ੍ਗਂ ਪਟਿਲਾਭਤ੍ਥਾਯਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਤੀਸੁ ਮਗ੍ਗવਾਰੇਸੁ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਾਦਿਗੋਤ੍ਤਾਭਿਭવਨਤੋ ਗੋਤ੍ਰਭੂਤਿ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਗੋਤ੍ਤਤ੍ਥੋ ਚੇਤ੍ਥ ਬੀਜਤ੍ਥੋ। વਤ੍ਤਨਿਪਕਰਣੇ ਕਿਰ વੁਤ੍ਤਂ – ਗੋਤ੍ਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਸਬ੍ਬਪਰਿਪਨ੍ਥੇਹਿ ਗੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ, ਤਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਗੋਤ੍ਰਭੂਤਿ, ਅਟ੍ਠ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋਪਿ ਗੋਤ੍ਤਂ ਗੋਤ੍ਰਭੁਪਰਿਪਨ੍ਥੇਹਿ ਗੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ, ਤਂ ਗੋਤ੍ਤਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਗੋਤ੍ਰਭੂਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਮਗ੍ਗਾਨਂਯੇવ ਗੋਤ੍ਰਭੁ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਰਮ੍ਮਣਂ, ਚਤਸ੍ਸਨ੍ਨਂ ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤੀਨਂ ਗੋਤ੍ਰਭੁ ਸਙ੍ਖਾਰਾਰਮ੍ਮਣਂ ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਨਿਨ੍ਨਤ੍ਤਾ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੇ – ‘‘ਤਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਾਨੁਪੁਬ੍ਬવਿਪਸ੍ਸਨਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਾਰਾਰਮ੍ਮਣਗੋਤ੍ਰਭੁਞਾਣਾਨਨ੍ਤਰਂ ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਨਿਰੋਧੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਪ੍ਪੇਤੀ’’ਤਿ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੨.੮੬੩)। ਤੇਨੇવੇਤ੍ਥ ਮਗ੍ਗવਾਰੇਸੁ ਸੋਲ਼ਸਮਂ ਕਤ੍વਾ ਗਹਿਤਸ੍ਸ ਬਹਿਦ੍ਧਾਸਙ੍ਖਾਰਨਿਮਿਤ੍ਤਪਦਸ੍ਸ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿવਾਰੇਸੁ ਛਟ੍ਠਂ ਕਤ੍વਾ ਗਹਣਂ ਨ ਕਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਇਤਰਥਾ ਹਿ ਮੂਲਪਦਗਹਣੇਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ ਭવੇਯ੍ਯ।
59. Gotrabhuñāṇaniddese abhibhuyyatīti abhibhavati atikkamati. Bahiddhā saṅkhāranimittanti sakasantānappavattaakusalakkhandhato bahiddhābhūtaṃ saṅkhāranimittaṃ. Lokikasaṅkhārā hi kilesānaṃ nimittattā, nimittākārena upaṭṭhānato vā nimittanti vuccanti. Abhibhuyyatīti gotrabhūti ca puthujjanagottābhibhavanato gotrabhubhāvo vutto. Pakkhandatīti gotrabhūti ariyagottabhāvanato gotrabhubhāvo vutto. Abhibhuyyitvā pakkhandatīti gotrabhūti ubho atthe samāsetvā vuttaṃ. Vuṭṭhātīti gotrabhūti ca vivaṭṭatīti gotrabhūti ca mātikāya vuṭṭhānavivaṭṭanapadānurūpena puthujjanagottābhibhavanatthoyeva vutto. Samathavasena vuttagotrabhūnaṃ pana nīvaraṇādigottābhibhavanato gotrabhūti, ‘‘sotāpattiphalasamāpattatthāyā’’tiādīsu chasu samāpattivāresu uppādādigottābhibhavanato gotrabhūti, ‘‘sakadāgāmimaggaṃ paṭilābhatthāyā’’tiādīsu tīsu maggavāresu sotāpannādigottābhibhavanato gotrabhūti attho veditabbo. Gottattho cettha bījattho. Vattanipakaraṇe kira vuttaṃ – gottaṃ vuccati nibbānaṃ sabbaparipanthehi guttattā, taṃ paṭipajjatīti gotrabhūti, aṭṭha samāpattiyopi gottaṃ gotrabhuparipanthehi guttattā, taṃ gottaṃ paṭipajjatīti gotrabhūti vuttaṃ. ‘‘Catunnaṃ maggānaṃyeva gotrabhu nibbānārammaṇaṃ, catassannaṃ phalasamāpattīnaṃ gotrabhu saṅkhārārammaṇaṃ phalasamāpattininnattā’’ti vadanti. Vuttañhetaṃ visuddhimagge – ‘‘tassa pavattānupubbavipassanassa saṅkhārārammaṇagotrabhuñāṇānantaraṃ phalasamāpattivasena nirodhe cittaṃ appetī’’ti (visuddhi. 2.863). Tenevettha maggavāresu soḷasamaṃ katvā gahitassa bahiddhāsaṅkhāranimittapadassa samāpattivāresu chaṭṭhaṃ katvā gahaṇaṃ na katanti veditabbaṃ. Itarathā hi mūlapadagahaṇena gahetabbaṃ bhaveyya.
ਅਞ੍ਞੇ ਪਨ ‘‘ਯੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ ਪਠਮਾਭੋਗੋ ਪਠਮਸਮਨ੍ਨਾਹਾਰੋ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਗੋਤ੍ਰਭੂ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਤਂ ਫਲਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਨ ਯੁਜ੍ਜਤਿ। ਪਨ੍ਨਰਸ ਗੋਤ੍ਰਭੁਧਮ੍ਮਾ ਕੁਸਲਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਰਹਤੋ ਅਭਿਭવਿਤਬ੍ਬਨੀવਰਣਾਭਾવਤੋ વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਾਦੀਨਂ ਸੁਖੇਨੇવ ਪਹਾਤਬ੍ਬਭਾવਤੋ ਚ ਅਭਿਭવਨਟ੍ਠੇਨ ਗੋਤ੍ਰਭੁਨਾਮਂ ਨਾਰਹਨ੍ਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ ਗੋਤ੍ਰਭੂਨਂ ਅਬ੍ਯਾਕਤਤਾ ਨ વੁਤ੍ਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਅਰਹਤਾ ਪਨ ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਂ ਸਮਾਪਜ੍ਜਨ੍ਤੇਨ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਅਨਭਿਭੁਯ੍ਯ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾਤਿ ‘‘ਤਯੋ ਗੋਤ੍ਰਭੁਧਮ੍ਮਾ ਅਬ੍ਯਾਕਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਅਟ੍ਠ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ ਨਿਬ੍ਬੇਧਭਾਗਿਯਾ ਏવ ਇਧ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਟ੍ਠ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਗੋਤ੍ਰਭੂ ਕੁਸਲਾ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਤਥਾ ਸਙ੍ਖਾਰੁਪੇਕ੍ਖਾਯਪਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Aññe pana ‘‘yo nibbāne paṭhamābhogo paṭhamasamannāhāro, ayaṃ vuccati gotrabhū’’ti vadanti. Taṃ phalaṃ sandhāya na yujjati. Pannarasa gotrabhudhammā kusalāti ettha arahato abhibhavitabbanīvaraṇābhāvato vitakkavicārādīnaṃ sukheneva pahātabbabhāvato ca abhibhavanaṭṭhena gotrabhunāmaṃ nārahantīti katvā gotrabhūnaṃ abyākatatā na vuttāti veditabbā. Arahatā pana phalasamāpattiṃ samāpajjantena saṅkhāre anabhibhuyya samāpajjituṃ na sakkāti ‘‘tayo gotrabhudhammā abyākatā’’ti vuttā. Keci pana ‘‘aṭṭha samāpattiyo nibbedhabhāgiyā eva idha niddiṭṭhā, tasmā aṭṭha samāpattigotrabhū kusalā hontī’’ti vadanti. Tathā saṅkhārupekkhāyapi veditabbaṃ.
੬੦. ਸਾਮਿਸਞ੍ਚਾਤਿਆਦੀਸੁ વਟ੍ਟਾਮਿਸਲੋਕਾਮਿਸਕਿਲੇਸਾਮਿਸਾਨਂ ਕਿਲੇਸਾਮਿਸੇਨ ਸਾਮਿਸਂ ਸਨਿਕਨ੍ਤਿਕਤ੍ਤਾ। ਕਿਂ ਤਂ? ਅਟ੍ਠવਿਧਂ ਸਮਥਗੋਤ੍ਰਭੁਞਾਣਂ। વਟ੍ਟਾਮਿਸਨ੍ਤਿ ਚੇਤ੍ਥ ਤੇਭੂਮਕવਟ੍ਟਮੇવ। ਲੋਕਾਮਿਸਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਚ ਕਾਮਗੁਣਾ। ਕਿਲੇਸਾਮਿਸਨ੍ਤਿ ਕਿਲੇਸਾ ਏવ। ਨਿਰਾਮਿਸਨ੍ਤਿ ਦਸવਿਧਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਗੋਤ੍ਰਭੁਞਾਣਂ ਅਨਿਕਨ੍ਤਿਕਤ੍ਤਾ। ਨ ਹਿ ਅਰਿਯਾ ਗੋਤ੍ਰਭੁਸ੍ਮਿਂ ਨਿਕਨ੍ਤਿਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। ਪੋਤ੍ਥਕੇ ‘‘ਸਾਮਿਸਞ੍ਚੇ’’ਤਿ ਲਿਖਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਨ ਸੁਨ੍ਦਰਤਰਂ। ਏવਮੇવ ਪਣਿਹਿਤਞ੍ਚ ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤਂ ਸਞ੍ਞੁਤ੍ਤਞ੍ਚ વਿਸਞ੍ਞੁਤ੍ਤਂ વੁਟ੍ਠਿਤਞ੍ਚ ਅવੁਟ੍ਠਿਤਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਨਿਕਨ੍ਤਿਪਣਿਧਿਯਾ ਹਿ ਪਣਿਹਿਤਂ ਪਤ੍ਥਿਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਦਭਾવੇਨ ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤਂ । ਨਿਕਨ੍ਤਿਸਞ੍ਞੋਗੇਨੇવ ਸਞ੍ਞੁਤ੍ਤਂ। ਤਦਭਾવੇਨ વਿਸਞ੍ਞੁਤ੍ਤਂ। વੁਟ੍ਠਿਤਨ੍ਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਗੋਤ੍ਰਭੁਞਾਣਮੇવ। ਤਞ੍ਹਿ ਨਿਕਨ੍ਤਿਚ੍ਛੇਦਕਤ੍ਤਾ વੁਟ੍ਠਿਤਂ ਨਾਮ। ਇਤਰਂ ਅવੁਟ੍ਠਿਤਂ। ਬਹਿਦ੍ਧਾ વੁਟ੍ਠਾਨਤ੍ਤਾ વਾ વੁਟ੍ਠਿਤਂ। ਫਲਗੋਤ੍ਰਭੁਪਿ ਹਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਜ੍ਝਾਸਯવਸੇਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਭਿਮੁਖੀਭੂਤਤ੍ਤਾ ਬਹਿਦ੍ਧਾਸਙ੍ਖਾਰਨਿਮਿਤ੍ਤਾ વੁਟ੍ਠਿਤਂ ਨਾਮਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਹੇਟ੍ਠਾਭਿਭવਨવੁਟ੍ਠਾਨવਿવਟ੍ਟਨવਾਰੇਸੁਪਿ ਫਲਗੋਤ੍ਰਭੁ ਅਜ੍ਝਾਸਯવਸੇਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਭਿਮੁਖੀਭੂਤਤ੍ਤਾ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯਤਿ વੁਟ੍ਠਾਤਿ વਿવਟ੍ਟਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਿਣ੍ਣਂ વਿਮੋਕ੍ਖਾਨ ਪਚ੍ਚਯਾਤਿ ਤਿਣ੍ਣਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰવਿਮੋਕ੍ਖਾਨਂ ਸਮਥਗੋਤ੍ਰਭੁ ਪਕਤੂਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, વਿਪਸ੍ਸਨਾਗੋਤ੍ਰਭੁ ਅਨਨ੍ਤਰਸਮਨਨ੍ਤਰੂਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਪਞ੍ਞਾ ਯਸ੍ਸ ਪਰਿਚ੍ਚਿਤਾਤਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਪਞ੍ਞਾ ਯਸ੍ਸ ਪਰਿਚਿਤਾ ਪਰਿਚਿਣ੍ਣਾ। ਕੁਸਲੋ વਿવਟ੍ਟੇ વੁਟ੍ਠਾਨੇਤਿ ਅਸਮ੍ਮੋਹવਸੇਨੇવ વਿવਟ੍ਟਸਙ੍ਖਾਤੇ ਗੋਤ੍ਰਭੁਞਾਣੇ ਕੁਸਲੋ ਛੇਕੋ, ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਞਾਣੇਨ વਾ ਕੁਸਲੋ। ਨਾਨਾਦਿਟ੍ਠੀਸੁ ਨ ਕਮ੍ਪਤੀਤਿ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦੇਨ ਪਹੀਨਾਸੁ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਾਸੁ ਦਿਟ੍ਠੀਸੁ ਨ વੇਧਤੀਤਿ।
60.Sāmisañcātiādīsu vaṭṭāmisalokāmisakilesāmisānaṃ kilesāmisena sāmisaṃ sanikantikattā. Kiṃ taṃ? Aṭṭhavidhaṃ samathagotrabhuñāṇaṃ. Vaṭṭāmisanti cettha tebhūmakavaṭṭameva. Lokāmisanti pañca kāmaguṇā. Kilesāmisanti kilesā eva. Nirāmisanti dasavidhaṃ vipassanāgotrabhuñāṇaṃ anikantikattā. Na hi ariyā gotrabhusmiṃ nikantiṃ karonti. Potthake ‘‘sāmisañce’’ti likhanti, taṃ na sundarataraṃ. Evameva paṇihitañca appaṇihitaṃ saññuttañca visaññuttaṃ vuṭṭhitañca avuṭṭhitaṃ veditabbaṃ. Nikantipaṇidhiyā hi paṇihitaṃ patthitanti attho. Tadabhāvena appaṇihitaṃ. Nikantisaññogeneva saññuttaṃ. Tadabhāvena visaññuttaṃ. Vuṭṭhitanti vipassanāgotrabhuñāṇameva. Tañhi nikanticchedakattā vuṭṭhitaṃ nāma. Itaraṃ avuṭṭhitaṃ. Bahiddhā vuṭṭhānattā vā vuṭṭhitaṃ. Phalagotrabhupi hi nibbānajjhāsayavasena nibbānābhimukhībhūtattā bahiddhāsaṅkhāranimittā vuṭṭhitaṃ nāmāti veditabbaṃ. Heṭṭhābhibhavanavuṭṭhānavivaṭṭanavāresupi phalagotrabhu ajjhāsayavasena nibbānābhimukhībhūtattā abhibhuyyati vuṭṭhāti vivaṭṭatīti veditabbaṃ. Tiṇṇaṃ vimokkhāna paccayāti tiṇṇaṃ lokuttaravimokkhānaṃ samathagotrabhu pakatūpanissayapaccayā honti, vipassanāgotrabhu anantarasamanantarūpanissayapaccayā honti. Paññā yassa pariccitāti pubbabhāgapaññā yassa paricitā pariciṇṇā. Kusalo vivaṭṭe vuṭṭhāneti asammohavaseneva vivaṭṭasaṅkhāte gotrabhuñāṇe kusalo cheko, pubbabhāgañāṇena vā kusalo. Nānādiṭṭhīsu na kampatīti samucchedena pahīnāsu nānappakārāsu diṭṭhīsu na vedhatīti.
ਗੋਤ੍ਰਭੁਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Gotrabhuñāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗਪਾਲ਼ਿ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ੧੦. ਗੋਤ੍ਰਭੁਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸੋ • 10. Gotrabhuñāṇaniddeso
