Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / പടിസമ്ഭിദാമഗ്ഗ-അട്ഠകഥാ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
൧൦. ഗോത്രഭുഞാണനിദ്ദേസവണ്ണനാ
10. Gotrabhuñāṇaniddesavaṇṇanā
൫൯. ഗോത്രഭുഞാണനിദ്ദേസേ അഭിഭുയ്യതീതി അഭിഭവതി അതിക്കമതി. ബഹിദ്ധാ സങ്ഖാരനിമിത്തന്തി സകസന്താനപ്പവത്തഅകുസലക്ഖന്ധതോ ബഹിദ്ധാഭൂതം സങ്ഖാരനിമിത്തം. ലോകികസങ്ഖാരാ ഹി കിലേസാനം നിമിത്തത്താ, നിമിത്താകാരേന ഉപട്ഠാനതോ വാ നിമിത്തന്തി വുച്ചന്തി. അഭിഭുയ്യതീതി ഗോത്രഭൂതി ച പുഥുജ്ജനഗോത്താഭിഭവനതോ ഗോത്രഭുഭാവോ വുത്തോ. പക്ഖന്ദതീതി ഗോത്രഭൂതി അരിയഗോത്തഭാവനതോ ഗോത്രഭുഭാവോ വുത്തോ. അഭിഭുയ്യിത്വാ പക്ഖന്ദതീതി ഗോത്രഭൂതി ഉഭോ അത്ഥേ സമാസേത്വാ വുത്തം. വുട്ഠാതീതി ഗോത്രഭൂതി ച വിവട്ടതീതി ഗോത്രഭൂതി ച മാതികായ വുട്ഠാനവിവട്ടനപദാനുരൂപേന പുഥുജ്ജനഗോത്താഭിഭവനത്ഥോയേവ വുത്തോ. സമഥവസേന വുത്തഗോത്രഭൂനം പന നീവരണാദിഗോത്താഭിഭവനതോ ഗോത്രഭൂതി, ‘‘സോതാപത്തിഫലസമാപത്തത്ഥായാ’’തിആദീസു ഛസു സമാപത്തിവാരേസു ഉപ്പാദാദിഗോത്താഭിഭവനതോ ഗോത്രഭൂതി, ‘‘സകദാഗാമിമഗ്ഗം പടിലാഭത്ഥായാ’’തിആദീസു തീസു മഗ്ഗവാരേസു സോതാപന്നാദിഗോത്താഭിഭവനതോ ഗോത്രഭൂതി അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. ഗോത്തത്ഥോ ചേത്ഥ ബീജത്ഥോ. വത്തനിപകരണേ കിര വുത്തം – ഗോത്തം വുച്ചതി നിബ്ബാനം സബ്ബപരിപന്ഥേഹി ഗുത്തത്താ, തം പടിപജ്ജതീതി ഗോത്രഭൂതി, അട്ഠ സമാപത്തിയോപി ഗോത്തം ഗോത്രഭുപരിപന്ഥേഹി ഗുത്തത്താ, തം ഗോത്തം പടിപജ്ജതീതി ഗോത്രഭൂതി വുത്തം. ‘‘ചതുന്നം മഗ്ഗാനംയേവ ഗോത്രഭു നിബ്ബാനാരമ്മണം, ചതസ്സന്നം ഫലസമാപത്തീനം ഗോത്രഭു സങ്ഖാരാരമ്മണം ഫലസമാപത്തിനിന്നത്താ’’തി വദന്തി. വുത്തഞ്ഹേതം വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ – ‘‘തസ്സ പവത്താനുപുബ്ബവിപസ്സനസ്സ സങ്ഖാരാരമ്മണഗോത്രഭുഞാണാനന്തരം ഫലസമാപത്തിവസേന നിരോധേ ചിത്തം അപ്പേതീ’’തി (വിസുദ്ധി॰ ൨.൮൬൩). തേനേവേത്ഥ മഗ്ഗവാരേസു സോളസമം കത്വാ ഗഹിതസ്സ ബഹിദ്ധാസങ്ഖാരനിമിത്തപദസ്സ സമാപത്തിവാരേസു ഛട്ഠം കത്വാ ഗഹണം ന കതന്തി വേദിതബ്ബം. ഇതരഥാ ഹി മൂലപദഗഹണേന ഗഹേതബ്ബം ഭവേയ്യ.
59. Gotrabhuñāṇaniddese abhibhuyyatīti abhibhavati atikkamati. Bahiddhā saṅkhāranimittanti sakasantānappavattaakusalakkhandhato bahiddhābhūtaṃ saṅkhāranimittaṃ. Lokikasaṅkhārā hi kilesānaṃ nimittattā, nimittākārena upaṭṭhānato vā nimittanti vuccanti. Abhibhuyyatīti gotrabhūti ca puthujjanagottābhibhavanato gotrabhubhāvo vutto. Pakkhandatīti gotrabhūti ariyagottabhāvanato gotrabhubhāvo vutto. Abhibhuyyitvā pakkhandatīti gotrabhūti ubho atthe samāsetvā vuttaṃ. Vuṭṭhātīti gotrabhūti ca vivaṭṭatīti gotrabhūti ca mātikāya vuṭṭhānavivaṭṭanapadānurūpena puthujjanagottābhibhavanatthoyeva vutto. Samathavasena vuttagotrabhūnaṃ pana nīvaraṇādigottābhibhavanato gotrabhūti, ‘‘sotāpattiphalasamāpattatthāyā’’tiādīsu chasu samāpattivāresu uppādādigottābhibhavanato gotrabhūti, ‘‘sakadāgāmimaggaṃ paṭilābhatthāyā’’tiādīsu tīsu maggavāresu sotāpannādigottābhibhavanato gotrabhūti attho veditabbo. Gottattho cettha bījattho. Vattanipakaraṇe kira vuttaṃ – gottaṃ vuccati nibbānaṃ sabbaparipanthehi guttattā, taṃ paṭipajjatīti gotrabhūti, aṭṭha samāpattiyopi gottaṃ gotrabhuparipanthehi guttattā, taṃ gottaṃ paṭipajjatīti gotrabhūti vuttaṃ. ‘‘Catunnaṃ maggānaṃyeva gotrabhu nibbānārammaṇaṃ, catassannaṃ phalasamāpattīnaṃ gotrabhu saṅkhārārammaṇaṃ phalasamāpattininnattā’’ti vadanti. Vuttañhetaṃ visuddhimagge – ‘‘tassa pavattānupubbavipassanassa saṅkhārārammaṇagotrabhuñāṇānantaraṃ phalasamāpattivasena nirodhe cittaṃ appetī’’ti (visuddhi. 2.863). Tenevettha maggavāresu soḷasamaṃ katvā gahitassa bahiddhāsaṅkhāranimittapadassa samāpattivāresu chaṭṭhaṃ katvā gahaṇaṃ na katanti veditabbaṃ. Itarathā hi mūlapadagahaṇena gahetabbaṃ bhaveyya.
അഞ്ഞേ പന ‘‘യോ നിബ്ബാനേ പഠമാഭോഗോ പഠമസമന്നാഹാരോ, അയം വുച്ചതി ഗോത്രഭൂ’’തി വദന്തി. തം ഫലം സന്ധായ ന യുജ്ജതി. പന്നരസ ഗോത്രഭുധമ്മാ കുസലാതി ഏത്ഥ അരഹതോ അഭിഭവിതബ്ബനീവരണാഭാവതോ വിതക്കവിചാരാദീനം സുഖേനേവ പഹാതബ്ബഭാവതോ ച അഭിഭവനട്ഠേന ഗോത്രഭുനാമം നാരഹന്തീതി കത്വാ ഗോത്രഭൂനം അബ്യാകതതാ ന വുത്താതി വേദിതബ്ബാ. അരഹതാ പന ഫലസമാപത്തിം സമാപജ്ജന്തേന സങ്ഖാരേ അനഭിഭുയ്യ സമാപജ്ജിതും ന സക്കാതി ‘‘തയോ ഗോത്രഭുധമ്മാ അബ്യാകതാ’’തി വുത്താ. കേചി പന ‘‘അട്ഠ സമാപത്തിയോ നിബ്ബേധഭാഗിയാ ഏവ ഇധ നിദ്ദിട്ഠാ, തസ്മാ അട്ഠ സമാപത്തിഗോത്രഭൂ കുസലാ ഹോന്തീ’’തി വദന്തി. തഥാ സങ്ഖാരുപേക്ഖായപി വേദിതബ്ബം.
Aññe pana ‘‘yo nibbāne paṭhamābhogo paṭhamasamannāhāro, ayaṃ vuccati gotrabhū’’ti vadanti. Taṃ phalaṃ sandhāya na yujjati. Pannarasa gotrabhudhammā kusalāti ettha arahato abhibhavitabbanīvaraṇābhāvato vitakkavicārādīnaṃ sukheneva pahātabbabhāvato ca abhibhavanaṭṭhena gotrabhunāmaṃ nārahantīti katvā gotrabhūnaṃ abyākatatā na vuttāti veditabbā. Arahatā pana phalasamāpattiṃ samāpajjantena saṅkhāre anabhibhuyya samāpajjituṃ na sakkāti ‘‘tayo gotrabhudhammā abyākatā’’ti vuttā. Keci pana ‘‘aṭṭha samāpattiyo nibbedhabhāgiyā eva idha niddiṭṭhā, tasmā aṭṭha samāpattigotrabhū kusalā hontī’’ti vadanti. Tathā saṅkhārupekkhāyapi veditabbaṃ.
൬൦. സാമിസഞ്ചാതിആദീസു വട്ടാമിസലോകാമിസകിലേസാമിസാനം കിലേസാമിസേന സാമിസം സനികന്തികത്താ. കിം തം? അട്ഠവിധം സമഥഗോത്രഭുഞാണം. വട്ടാമിസന്തി ചേത്ഥ തേഭൂമകവട്ടമേവ. ലോകാമിസന്തി പഞ്ച കാമഗുണാ. കിലേസാമിസന്തി കിലേസാ ഏവ. നിരാമിസന്തി ദസവിധം വിപസ്സനാഗോത്രഭുഞാണം അനികന്തികത്താ. ന ഹി അരിയാ ഗോത്രഭുസ്മിം നികന്തിം കരോന്തി. പോത്ഥകേ ‘‘സാമിസഞ്ചേ’’തി ലിഖന്തി, തം ന സുന്ദരതരം. ഏവമേവ പണിഹിതഞ്ച അപ്പണിഹിതം സഞ്ഞുത്തഞ്ച വിസഞ്ഞുത്തം വുട്ഠിതഞ്ച അവുട്ഠിതം വേദിതബ്ബം. നികന്തിപണിധിയാ ഹി പണിഹിതം പത്ഥിതന്തി അത്ഥോ. തദഭാവേന അപ്പണിഹിതം . നികന്തിസഞ്ഞോഗേനേവ സഞ്ഞുത്തം. തദഭാവേന വിസഞ്ഞുത്തം. വുട്ഠിതന്തി വിപസ്സനാഗോത്രഭുഞാണമേവ. തഞ്ഹി നികന്തിച്ഛേദകത്താ വുട്ഠിതം നാമ. ഇതരം അവുട്ഠിതം. ബഹിദ്ധാ വുട്ഠാനത്താ വാ വുട്ഠിതം. ഫലഗോത്രഭുപി ഹി നിബ്ബാനജ്ഝാസയവസേന നിബ്ബാനാഭിമുഖീഭൂതത്താ ബഹിദ്ധാസങ്ഖാരനിമിത്താ വുട്ഠിതം നാമാതി വേദിതബ്ബം. ഹേട്ഠാഭിഭവനവുട്ഠാനവിവട്ടനവാരേസുപി ഫലഗോത്രഭു അജ്ഝാസയവസേന നിബ്ബാനാഭിമുഖീഭൂതത്താ അഭിഭുയ്യതി വുട്ഠാതി വിവട്ടതീതി വേദിതബ്ബം. തിണ്ണം വിമോക്ഖാന പച്ചയാതി തിണ്ണം ലോകുത്തരവിമോക്ഖാനം സമഥഗോത്രഭു പകതൂപനിസ്സയപച്ചയാ ഹോന്തി, വിപസ്സനാഗോത്രഭു അനന്തരസമനന്തരൂപനിസ്സയപച്ചയാ ഹോന്തി. പഞ്ഞാ യസ്സ പരിച്ചിതാതി പുബ്ബഭാഗപഞ്ഞാ യസ്സ പരിചിതാ പരിചിണ്ണാ. കുസലോ വിവട്ടേ വുട്ഠാനേതി അസമ്മോഹവസേനേവ വിവട്ടസങ്ഖാതേ ഗോത്രഭുഞാണേ കുസലോ ഛേകോ, പുബ്ബഭാഗഞാണേന വാ കുസലോ. നാനാദിട്ഠീസു ന കമ്പതീതി സമുച്ഛേദേന പഹീനാസു നാനപ്പകാരാസു ദിട്ഠീസു ന വേധതീതി.
60.Sāmisañcātiādīsu vaṭṭāmisalokāmisakilesāmisānaṃ kilesāmisena sāmisaṃ sanikantikattā. Kiṃ taṃ? Aṭṭhavidhaṃ samathagotrabhuñāṇaṃ. Vaṭṭāmisanti cettha tebhūmakavaṭṭameva. Lokāmisanti pañca kāmaguṇā. Kilesāmisanti kilesā eva. Nirāmisanti dasavidhaṃ vipassanāgotrabhuñāṇaṃ anikantikattā. Na hi ariyā gotrabhusmiṃ nikantiṃ karonti. Potthake ‘‘sāmisañce’’ti likhanti, taṃ na sundarataraṃ. Evameva paṇihitañca appaṇihitaṃ saññuttañca visaññuttaṃ vuṭṭhitañca avuṭṭhitaṃ veditabbaṃ. Nikantipaṇidhiyā hi paṇihitaṃ patthitanti attho. Tadabhāvena appaṇihitaṃ. Nikantisaññogeneva saññuttaṃ. Tadabhāvena visaññuttaṃ. Vuṭṭhitanti vipassanāgotrabhuñāṇameva. Tañhi nikanticchedakattā vuṭṭhitaṃ nāma. Itaraṃ avuṭṭhitaṃ. Bahiddhā vuṭṭhānattā vā vuṭṭhitaṃ. Phalagotrabhupi hi nibbānajjhāsayavasena nibbānābhimukhībhūtattā bahiddhāsaṅkhāranimittā vuṭṭhitaṃ nāmāti veditabbaṃ. Heṭṭhābhibhavanavuṭṭhānavivaṭṭanavāresupi phalagotrabhu ajjhāsayavasena nibbānābhimukhībhūtattā abhibhuyyati vuṭṭhāti vivaṭṭatīti veditabbaṃ. Tiṇṇaṃ vimokkhāna paccayāti tiṇṇaṃ lokuttaravimokkhānaṃ samathagotrabhu pakatūpanissayapaccayā honti, vipassanāgotrabhu anantarasamanantarūpanissayapaccayā honti. Paññā yassa pariccitāti pubbabhāgapaññā yassa paricitā pariciṇṇā. Kusalo vivaṭṭe vuṭṭhāneti asammohavaseneva vivaṭṭasaṅkhāte gotrabhuñāṇe kusalo cheko, pubbabhāgañāṇena vā kusalo. Nānādiṭṭhīsu na kampatīti samucchedena pahīnāsu nānappakārāsu diṭṭhīsu na vedhatīti.
ഗോത്രഭുഞാണനിദ്ദേസവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Gotrabhuñāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / പടിസമ്ഭിദാമഗ്ഗപാളി • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ൧൦. ഗോത്രഭുഞാണനിദ്ദേസോ • 10. Gotrabhuñāṇaniddeso