Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಮಹಾನಿದ್ದೇಸ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Mahāniddesa-aṭṭhakathā

    ೨. ಗುಹಟ್ಠಕಸುತ್ತನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ

    2. Guhaṭṭhakasuttaniddesavaṇṇanā

    ೭. ದುತಿಯೇ – ಸತ್ತೋತಿ ಲಗ್ಗೋ। ಗುಹಾಯನ್ತಿ ಕಾಯೇ। ಕಾಯೋ ಹಿ ರಾಗಾದೀನಂ ವಾಳಾನಂ ವಸನೋಕಾಸತೋ ‘‘ಗುಹಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಬಹುನಾಭಿಛನ್ನೋತಿ ಬಹುನಾ ರಾಗಾದಿಕಿಲೇಸಜಾತೇನ ಅಭಿಚ್ಛನ್ನೋ। ಏತೇನ ಅಜ್ಝತ್ತಬನ್ಧನಂ ವುತ್ತಂ। ತಿಟ್ಠನ್ತಿ ರಾಗಾದಿವಸೇನ ತಿಟ್ಠನ್ತೋ। ಮೋಹನಸ್ಮಿಂ ಪಗಾಳ್ಹೋತಿ ಮೋಹನಂ ವುಚ್ಚತಿ ಕಾಮಗುಣೋ। ಏತ್ಥ ಹಿ ದೇವಮನುಸ್ಸಾ ಮುಯ್ಹನ್ತಿ ತೇಸು ಅಜ್ಝೋಗಾಳ್ಹಾ ಹುತ್ವಾ; ಏತೇನ ಬಾಹಿರಬನ್ಧನಂ ವುತ್ತಂ। ದೂರೇ ವಿವೇಕಾ ಹಿ ತಥಾವಿಧೋ ಸೋತಿ ಸೋ ತಥಾರೂಪೋ ನರೋ ತಿವಿಧಾಪಿ ಕಾಯವಿವೇಕಾದಿವಿವೇಕಾ ದೂರೇ , ಅನಾಸನ್ನೇ। ಕಿಂಕಾರಣಾ? ಕಾಮಾ ಹಿ ಲೋಕೇ ನ ಹಿ ಸುಪ್ಪಹಾಯಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಲೋಕೇ ಕಾಮಾ ಸುಪ್ಪಹಾಯಾ ನ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।

    7. Dutiye – sattoti laggo. Guhāyanti kāye. Kāyo hi rāgādīnaṃ vāḷānaṃ vasanokāsato ‘‘guhā’’ti vuccati. Bahunābhichannoti bahunā rāgādikilesajātena abhicchanno. Etena ajjhattabandhanaṃ vuttaṃ. Tiṭṭhanti rāgādivasena tiṭṭhanto. Mohanasmiṃ pagāḷhoti mohanaṃ vuccati kāmaguṇo. Ettha hi devamanussā muyhanti tesu ajjhogāḷhā hutvā; etena bāhirabandhanaṃ vuttaṃ. Dūre vivekā hi tathāvidho soti so tathārūpo naro tividhāpi kāyavivekādivivekā dūre , anāsanne. Kiṃkāraṇā? Kāmā hi loke na hi suppahāyāti yasmā loke kāmā suppahāyā na honti, tasmāti vuttaṃ hoti.

    ಸತ್ತೋತಿ ಹಿ ಖೋ ವುತ್ತನ್ತಿ ‘‘ಸತ್ತೋ, ನರೋ, ಮಾನವೋ’’ತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ನಯೇನ ಕಥಿತೋಯೇವ। ಗುಹಾ ತಾವ ವತ್ತಬ್ಬಾತಿ ಗುಹಾ ತಾವ ಕಥೇತಬ್ಬಾ। ಕಾಯೋತಿ ವಾತಿಆದೀಸು ಅಯಂ ತಾವ ಪದಯೋಜನಾ – ಕಾಯೋ ಇತಿ ವಾ ಗುಹಾ ಇತಿ ವಾ…ಪೇ॰… ಕುಮ್ಭೋ ಇತಿ ವಾತಿ। ತತ್ಥ ಕಾಯೋತಿ ‘‘ಕುಚ್ಛಿತಾನಂ ಆಯೋತಿ ಕಾಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಕಥಾಯಂ ವುತ್ತೋಯೇವ। ರಾಗಾದಿವಾಳಾನಂ ವಸನೋಕಾಸಟ್ಠೇನ ಗುಹಾ, ‘‘ಪಟಿಚ್ಛಾದನಟ್ಠೇನಾ’’ತಿಪಿ ಏಕೇ। ‘‘ದೂರಙ್ಗಮಂ ಏಕಚರಂ, ಅಸರೀರಂ ಗುಹಾಸಯ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಪ॰ ೩೭) ವಿಯ। ರಾಗಾದೀಹಿ ಝಾಪನಟ್ಠೇನ ದೇಹೋ ‘‘ತೇ ಹಿತ್ವಾ ಮಾನುಸಂ ದೇಹ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೩೨ ಥೋಕಂ ವಿಸದಿಸಂ) ವಿಯ। ಪಮತ್ತಕರಣಟ್ಠೇನ ಸನ್ದೇಹೋ ‘‘ಭಿಜ್ಜತಿ ಪೂತಿಸನ್ದೇಹೋ, ಮರಣನ್ತಞ್ಹಿ ಜೀವಿತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಪ॰ ೧೪೮) ವಿಯ। ಸಂಸಾರೇ ಸಞ್ಚರಣಟ್ಠೇನ ನಾವಾ ‘‘ಸಿಞ್ಚ ಭಿಕ್ಖು ಇಮಂ ನಾವಂ, ಸಿತ್ತಾ ತೇ ಲಹುಮೇಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಪ॰ ೩೬೯) ವಿಯ। ಇರಿಯಾಪಥಸ್ಸ ಅತ್ಥಿಭಾವಟ್ಠೇನ ರಥೋ ‘‘ರಥೋ ಸೀಲಪರಿಕ್ಖಾರೋ, ಝಾನಕ್ಖೋ ಚಕ್ಕವೀರಿಯೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೪) ವಿಯ। ಅಚ್ಚುಗ್ಗತಟ್ಠೇನ ಧಜೋ ‘‘ಧಜೋ ರಥಸ್ಸ ಪಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಜಾ॰ ೨.೨೨.೧೮೪೧) ವಿಯ।

    Sattoti hi kho vuttanti ‘‘satto, naro, mānavo’’ti evamādinā nayena kathitoyeva. Guhā tāva vattabbāti guhā tāva kathetabbā. Kāyoti vātiādīsu ayaṃ tāva padayojanā – kāyo iti vā guhā iti vā…pe… kumbho iti vāti. Tattha kāyoti ‘‘kucchitānaṃ āyoti kāyo’’tiādinā heṭṭhā satipaṭṭhānakathāyaṃ vuttoyeva. Rāgādivāḷānaṃ vasanokāsaṭṭhena guhā, ‘‘paṭicchādanaṭṭhenā’’tipi eke. ‘‘Dūraṅgamaṃ ekacaraṃ, asarīraṃ guhāsaya’’ntiādīsu (dha. pa. 37) viya. Rāgādīhi jhāpanaṭṭhena deho ‘‘te hitvā mānusaṃ deha’’ntiādīsu (dī. ni. 2.332 thokaṃ visadisaṃ) viya. Pamattakaraṇaṭṭhena sandeho ‘‘bhijjati pūtisandeho, maraṇantañhi jīvita’’ntiādīsu (dha. pa. 148) viya. Saṃsāre sañcaraṇaṭṭhena nāvā ‘‘siñca bhikkhu imaṃ nāvaṃ, sittā te lahumessatī’’tiādīsu (dha. pa. 369) viya. Iriyāpathassa atthibhāvaṭṭhena ratho ‘‘ratho sīlaparikkhāro, jhānakkho cakkavīriyo’’tiādīsu (saṃ. ni. 5.4) viya. Accuggataṭṭhena dhajo ‘‘dhajo rathassa paññāṇa’’ntiādīsu (jā. 2.22.1841) viya.

    ಕಿಮಿಕುಲಾನಂ ಆವಾಸಭಾವೇನ ವಮ್ಮಿಕೋ ‘‘ವಮ್ಮಿಕೋತಿ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖು, ಇಮಸ್ಸೇತಂ ಚಾತುಮಹಾಭೂತಿಕಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೫೧) ವಿಯ। ಯಥೇವ ಹಿ ಬಾಹಿರಕೋ ವಮ್ಮಿಕೋ, ವಮತಿ ವನ್ತಕೋ ವನ್ತುಸ್ಸಯೋ ವನ್ತಸಿನೇಹಸಮ್ಬದ್ಧೋತಿ ಚತೂಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ‘‘ವಮ್ಮಿಕೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಸೋ ಹಿ ಅಹಿನಕುಲಉನ್ದೂರಘರಗೋಳಿಕಾದಯೋ ನಾನಪ್ಪಕಾರೇ ಪಾಣಕೇ ವಮತೀತಿ ವಮ್ಮಿಕೋ। ಉಪಚಿಕಾಹಿ ವನ್ತಕೋತಿ ವಮ್ಮಿಕೋ। ಉಪಚಿಕಾಹಿ ವಮಿತ್ವಾ ಮುಖತುಣ್ಡಕೇಹಿ ಉಕ್ಖಿತ್ತಪಂಸುಚುಣ್ಣೇನ ಕಟಿಪ್ಪಮಾಣೇನಪಿ ಪೋರಿಸಪ್ಪಮಾಣೇನಪಿ ಉಸ್ಸಿತೋತಿ ವಮ್ಮಿಕೋ। ಉಪಚಿಕಾಹಿ ವನ್ತಖೇಳಸಿನೇಹೇನ ಆಬದ್ಧತಾಯ ಸತ್ತಸತ್ತಾಹಂ ದೇವೇ ವಸ್ಸನ್ತೇಪಿ ನ ವಿಪ್ಪಕಿರೀಯತಿ, ನಿದಾಘೇಪಿ ತತೋ ಪಂಸುಮುಟ್ಠಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಸ್ಮಿಂ ಮುಟ್ಠಿನಾ ಪೀಳಿಯಮಾನೇ ಸಿನೇಹೋ ನಿಕ್ಖಮತಿ, ಏವಂ ವನ್ತಸಿನೇಹೇನ ಸಮ್ಬದ್ಧೋತಿ ವಮ್ಮಿಕೋ। ಏವಮಯಂ ಕಾಯೋಪಿ ‘‘ಅಕ್ಖಿಮ್ಹಾ ಅಗ್ಗಿಗೂಥಕೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ನಾನಪ್ಪಕಾರಂ ಅಸುಚಿಕಲಿಮಲಂ ವಮತೀತಿ ವಮ್ಮಿಕೋ। ಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಖೀಣಾಸವಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ನಿಕನ್ತಿಪರಿಯಾದಾನೇನ ಅತ್ತಭಾವಂ ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಗತಾತಿ ಅರಿಯೇಹಿ ವನ್ತಕೋತಿಪಿ ವಮ್ಮಿಕೋ। ಯೇಹಿ ಚಾಯಂ ತೀಹಿ ಅಟ್ಠಿಸತೇಹಿ ಉಸ್ಸಿತೋ ನಹಾರುಸಮ್ಬದ್ಧೋ ಮಂಸಾವಲೇಪನೋ ಅಲ್ಲಚಮ್ಮಪರಿಯೋನದ್ಧೋ ಛವಿರಞ್ಜಿತೋ ಸತ್ತೇ ವಞ್ಚೇತಿ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಅರಿಯೇಹಿ ವನ್ತಮೇವಾತಿ ವನ್ತುಸ್ಸಯೋತಿಪಿ ವಮ್ಮಿಕೋ। ‘‘ತಣ್ಹಾ ಜನೇತಿ ಪುರಿಸಂ, ಚಿತ್ತಮಸ್ಸ ವಿಧಾವತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೫೫-೫೭) ಏವಂ ತಣ್ಹಾಯ ಜನಿತತ್ತಾ ಅರಿಯೇಹಿ ವನ್ತೇನೇವ ತಣ್ಹಾಸಿನೇಹೇನ ಸಮ್ಬದ್ಧೋ ಅಯನ್ತಿ ವನ್ತಸಿನೇಹೇನ ಸಮ್ಬದ್ಧೋತಿಪಿ ವಮ್ಮಿಕೋ। ಯಥಾ ಚ ವಮ್ಮಿಕಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾ ಪಾಣಕಾ ತತ್ಥೇವ ಜಾಯನ್ತಿ, ಉಚ್ಚಾರಪಸ್ಸಾವಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಗಿಲಾನಾ ಸಯನ್ತಿ, ಮತಾ ನಿಪತನ್ತಿ। ಇತಿ ಸೋ ತೇಸಂ ಸೂತಿಘರಂ ವಚ್ಚಕುಟಿ ಗಿಲಾನಸಾಲಾ ಸುಸಾನಞ್ಚ ಹೋತಿ। ಏವಂ ಖತ್ತಿಯಮಹಾಸಾಲಾದೀನಮ್ಪಿ ಕಾಯೋ ‘‘ಅಯಂ ಗೋಪಿತರಕ್ಖಿತೋ ಮಣ್ಡಿತಪಸಾದಿತೋ ಮಹಾನುಭಾವಾನಂ ಕಾಯೋ’’ತಿ ಅಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಛವಿನಿಸ್ಸಿತಾ ಪಾಣಾ ಚಮ್ಮನಿಸ್ಸಿತಾ ಪಾಣಾ ಮಂಸನಿಸ್ಸಿತಾ ಪಾಣಾ ನಹಾರುನಿಸ್ಸಿತಾ ಪಾಣಾ ಅಟ್ಠಿನಿಸ್ಸಿತಾ ಪಾಣಾ ಅಟ್ಠಿಮಿಞ್ಜನಿಸ್ಸಿತಾ ಪಾಣಾತಿ ಏವಂ ಕುಲಗಣನಾಯ ಅಸೀತಿಮತ್ತಾನಿ ಕಿಮಿಕುಲಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅನ್ತೋಕಾಯಸ್ಮಿಂಯೇವ ಜಾಯನ್ತಿ, ಉಚ್ಚಾರಪಸ್ಸಾವಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಗೇಲಞ್ಞೇನ ಆತುರಿತಾನಿ ಸಯನ್ತಿ, ಮತಾಮತಾ ನಿಪತನ್ತಿ। ಇತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ಪಾಣಾನಂ ಸೂತಿಘರಂ ವಚ್ಚಕುಟಿ ಗಿಲಾನಸಾಲಾ ಸುಸಾನಞ್ಚ ಹೋತೀತಿ ‘‘ವಮ್ಮಿಕೋ’’ತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತೋ।

    Kimikulānaṃ āvāsabhāvena vammiko ‘‘vammikoti kho, bhikkhu, imassetaṃ cātumahābhūtikassa kāyassa adhivacana’’ntiādīsu (ma. ni. 1.251) viya. Yatheva hi bāhirako vammiko, vamati vantako vantussayo vantasinehasambaddhoti catūhi kāraṇehi ‘‘vammiko’’ti vuccati. So hi ahinakulaundūragharagoḷikādayo nānappakāre pāṇake vamatīti vammiko. Upacikāhi vantakoti vammiko. Upacikāhi vamitvā mukhatuṇḍakehi ukkhittapaṃsucuṇṇena kaṭippamāṇenapi porisappamāṇenapi ussitoti vammiko. Upacikāhi vantakheḷasinehena ābaddhatāya sattasattāhaṃ deve vassantepi na vippakirīyati, nidāghepi tato paṃsumuṭṭhiṃ gahetvā tasmiṃ muṭṭhinā pīḷiyamāne sineho nikkhamati, evaṃ vantasinehena sambaddhoti vammiko. Evamayaṃ kāyopi ‘‘akkhimhā aggigūthako’’tiādinā nayena nānappakāraṃ asucikalimalaṃ vamatīti vammiko. Buddhapaccekabuddhakhīṇāsavā imasmiṃ attabhāve nikantipariyādānena attabhāvaṃ chaḍḍetvā gatāti ariyehi vantakotipi vammiko. Yehi cāyaṃ tīhi aṭṭhisatehi ussito nahārusambaddho maṃsāvalepano allacammapariyonaddho chavirañjito satte vañceti, taṃ sabbaṃ ariyehi vantamevāti vantussayotipi vammiko. ‘‘Taṇhā janeti purisaṃ, cittamassa vidhāvatī’’ti (saṃ. ni. 1.55-57) evaṃ taṇhāya janitattā ariyehi vanteneva taṇhāsinehena sambaddho ayanti vantasinehena sambaddhotipi vammiko. Yathā ca vammikassa anto nānappakārā pāṇakā tattheva jāyanti, uccārapassāvaṃ karonti, gilānā sayanti, matā nipatanti. Iti so tesaṃ sūtigharaṃ vaccakuṭi gilānasālā susānañca hoti. Evaṃ khattiyamahāsālādīnampi kāyo ‘‘ayaṃ gopitarakkhito maṇḍitapasādito mahānubhāvānaṃ kāyo’’ti acintetvā chavinissitā pāṇā cammanissitā pāṇā maṃsanissitā pāṇā nahārunissitā pāṇā aṭṭhinissitā pāṇā aṭṭhimiñjanissitā pāṇāti evaṃ kulagaṇanāya asītimattāni kimikulasahassāni antokāyasmiṃyeva jāyanti, uccārapassāvaṃ karonti, gelaññena āturitāni sayanti, matāmatā nipatanti. Iti ayampi tesaṃ pāṇānaṃ sūtigharaṃ vaccakuṭi gilānasālā susānañca hotīti ‘‘vammiko’’ti saṅkhaṃ gato.

    ಮನಾಪಾಮನಾಪಪತನಟ್ಠೇನ ನಗರಂ ‘‘ಸಕ್ಕಾಯನಗರ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯ। ರೋಗಾದೀನಂ ನೀಳಭಾವೇನ ಕುಲಾವಕಭಾವೇನ ನೀಳಂ ‘‘ರೋಗನೀಳಂ ಪಭಙ್ಗುರ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಪ॰ ೧೪೮) ವಿಯ। ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಾ ನಿವಾಸಗೇಹಟ್ಠೇನ ಕುಟಿ ‘‘ಪಞ್ಚದ್ವಾರಾಯಂ ಕುಟಿಕಾಯಂ ಪಸಕ್ಕಿಯಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಥೇರಗಾ॰ ೧೨೫) ವಿಯ। ಪೂತಿಭಾವೇನ ಗಣ್ಡೋ ‘‘ರೋಗೋತಿ ಭಿಕ್ಖವೇ, ಗಣ್ಡೋತಿ ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಲ್ಲೋತಿ ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕಾಯಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೯.೧೫) ವಿಯ। ಭಿಜ್ಜನಟ್ಠೇನ ಕುಮ್ಭೋ ‘‘ಕುಮ್ಭೂಪಮಂ ಕಾಯಮಿಮಂ ವಿದಿತ್ವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಪ॰ ೪೦) ವಿಯ। ಕಾಯಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನನ್ತಿ ಏತಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಚತುಮಹಾಭೂತಮಯಸ್ಸ ಕುಚ್ಛಿತಧಮ್ಮಾನಂ ಆಯಸ್ಸ ಅಧಿವಚನಂ, ಕಥನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಗುಹಾಯನ್ತಿ ಸರೀರಸ್ಮಿಂ । ಸತ್ತೋತಿ ಅಲ್ಲೀನೋ। ವಿಸತ್ತೋತಿ ವಣ್ಣರಾಗಾದಿವಸೇನ ವಿವಿಧೋ ಅಲ್ಲೀನೋ। ಸಣ್ಠಾನರಾಗವಸೇನ ಆಸತ್ತೋ। ತತ್ಥೇವ ‘‘ಸುಭಂ ಸುಖ’’ನ್ತಿ ಗಹಣವಸೇನ ಲಗ್ಗೋ। ಅತ್ತಗ್ಗಹಣವಸೇನ ಲಗ್ಗಿತೋ। ಪಲಿಬುದ್ಧೋತಿ ಫಸ್ಸರಾಗವಸೇನ ಅಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಠಿತೋ। ಭಿತ್ತಿಖಿಲೇತಿ ಭಿತ್ತಿಯಂ ಆಕೋಟಿತಖಾಣುಕೇ। ನಾಗದನ್ತೇತಿ ತಥೇವ ಹತ್ಥಿದನ್ತಸದಿಸೇ ವಙ್ಕದಣ್ಡಕೇ। ಸತ್ತನ್ತಿ ಭಿತ್ತಿಖಿಲೇ ಲಗ್ಗಂ। ವಿಸತ್ತನ್ತಿ ನಾಗದನ್ತೇ ಲಗ್ಗಂ। ಆಸತ್ತನ್ತಿ ಚೀವರವಂಸೇ ಲಗ್ಗಂ। ಲಗ್ಗನ್ತಿ ಚೀವರರಜ್ಜುಯಾ ಲಗ್ಗಂ। ಲಗ್ಗಿತನ್ತಿ ಪೀಠಪಾದೇ ಲಗ್ಗಂ। ಪಲಿಬುದ್ಧನ್ತಿ ಮಞ್ಚಪಾದೇ ಲಗ್ಗನ್ತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ನಯೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।

    Manāpāmanāpapatanaṭṭhena nagaraṃ ‘‘sakkāyanagara’’ntiādīsu viya. Rogādīnaṃ nīḷabhāvena kulāvakabhāvena nīḷaṃ ‘‘roganīḷaṃ pabhaṅgura’’ntiādīsu (dha. pa. 148) viya. Paṭisandhiyā nivāsagehaṭṭhena kuṭi ‘‘pañcadvārāyaṃ kuṭikāyaṃ pasakkiyā’’tiādīsu (theragā. 125) viya. Pūtibhāvena gaṇḍo ‘‘rogoti bhikkhave, gaṇḍoti bhikkhave, salloti bhikkhave, kāyassetaṃ adhivacana’’ntiādīsu (a. ni. 9.15) viya. Bhijjanaṭṭhena kumbho ‘‘kumbhūpamaṃ kāyamimaṃ viditvā’’tiādīsu (dha. pa. 40) viya. Kāyassetaṃ adhivacananti etaṃ vuttappakāraṃ catumahābhūtamayassa kucchitadhammānaṃ āyassa adhivacanaṃ, kathananti attho. Guhāyanti sarīrasmiṃ . Sattoti allīno. Visattoti vaṇṇarāgādivasena vividho allīno. Saṇṭhānarāgavasena āsatto. Tattheva ‘‘subhaṃ sukha’’nti gahaṇavasena laggo. Attaggahaṇavasena laggito. Palibuddhoti phassarāgavasena amuñcitvā ṭhito. Bhittikhileti bhittiyaṃ ākoṭitakhāṇuke. Nāgadanteti tatheva hatthidantasadise vaṅkadaṇḍake. Sattanti bhittikhile laggaṃ. Visattanti nāgadante laggaṃ. Āsattanti cīvaravaṃse laggaṃ. Lagganti cīvararajjuyā laggaṃ. Laggitanti pīṭhapāde laggaṃ. Palibuddhanti mañcapāde lagganti evamādinā nayena yojetabbaṃ.

    ಲಗ್ಗನಾಧಿವಚನನ್ತಿ ವಿಸೇಸೇನ ಅಲ್ಲೀಯನಕಥನಂ। ಛನ್ನೋತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇಹಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಛಾದಿತೋ। ಪುನಪ್ಪುನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನ ಉಪರೂಪರಿ ಛನ್ನೋತಿ ಉಚ್ಛನ್ನೋ। ಆವುತೋತಿ ಆವರಿತೋ। ನಿವುತೋತಿ ವಾರಿತೋ। ಓಫುತೋತಿ ಅವತ್ಥರಿತ್ವಾ ಛಾದಿತೋ। ಪಿಹಿತೋತಿ ಭಾಜನೇನ ಉಕ್ಖಲಿಮುಖಂ ವಿಯ ಪಲಿಗುಣ್ಠಿತೋ। ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋತಿ ಆವಟೋ। ಪಟಿಕುಜ್ಜಿತೋತಿ ಅಧೋಮುಖಂ ಠಪಿತೋ। ತತ್ಥ ತಿಣಪಣ್ಣಾದೀಹಿ ಛಾದಿತಂ ವಿಯ ಛನ್ನೋ। ಉಚ್ಛನ್ನೋ ನದಿಂ ಆವರಣಸೇತು ವಿಯ। ಆವುತೋ ಜನಸಞ್ಚರಣಮಗ್ಗಾವರಣಂ ವಿಯ।

    Lagganādhivacananti visesena allīyanakathanaṃ. Channoti vuttappakārehi kilesehi chādito. Punappunaṃ uppattivasena uparūpari channoti ucchanno. Āvutoti āvarito. Nivutoti vārito. Ophutoti avattharitvā chādito. Pihitoti bhājanena ukkhalimukhaṃ viya paliguṇṭhito. Paṭicchannoti āvaṭo. Paṭikujjitoti adhomukhaṃ ṭhapito. Tattha tiṇapaṇṇādīhi chāditaṃ viya channo. Ucchanno nadiṃ āvaraṇasetu viya. Āvuto janasañcaraṇamaggāvaraṇaṃ viya.

    ವಿನಿಬದ್ಧೋ ಮಾನವಸೇನಾತಿ ನಾನಾವಿಧೇನ ಮಾನಾತಿಮಾನವಸೇನ ನಾನಾವಿಧೇ ಆರಮ್ಮಣೇ ಬದ್ಧೋ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ। ಪರಾಮಟ್ಠೋ ದಿಟ್ಠಿವಸೇನಾತಿ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿದಿಟ್ಠೀನಂ ವಸೇನ ಪರಾಮಟ್ಠೋ ಆಮಸಿತ್ವಾ ಗಹಿತೋ। ವಿಕ್ಖೇಪಗತೋ ಉದ್ಧಚ್ಚವಸೇನಾತಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅಸನ್ತಿಟ್ಠನವಸೇನ ಚಿತ್ತವಿಕ್ಖೇಪಂ ಪತ್ತೋ ಉಪಗತೋ। ಅನಿಟ್ಠಙ್ಗತೋ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾವಸೇನಾತಿ ರತನತ್ತಯಾದೀಸು ಕಙ್ಖಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ವಸೇನ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಅಪ್ಪತ್ತೋ। ಥಾಮಗತೋ ಅನುಸಯವಸೇನಾತಿ ದುನ್ನೀಹರಣಅಪ್ಪಹೀನಾನುಸಯವಸೇನ ಥಿರಭಾವಂ ಪತ್ತೋ ಉಪಗತೋ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ।

    Vinibaddho mānavasenāti nānāvidhena mānātimānavasena nānāvidhe ārammaṇe baddho hutvā tiṭṭhati. Parāmaṭṭho diṭṭhivasenāti dvāsaṭṭhidiṭṭhīnaṃ vasena parāmaṭṭho āmasitvā gahito. Vikkhepagato uddhaccavasenāti ārammaṇe asantiṭṭhanavasena cittavikkhepaṃ patto upagato. Aniṭṭhaṅgato vicikicchāvasenāti ratanattayādīsu kaṅkhāsaṅkhātāya vicikicchāya vasena sanniṭṭhānaṃ appatto. Thāmagato anusayavasenāti dunnīharaṇaappahīnānusayavasena thirabhāvaṃ patto upagato hutvā tiṭṭhati.

    ರೂಪೂಪಯನ್ತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠೂಪಯವಸೇನ ರೂಪಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ। ವಿಞ್ಞಾಣಂ ತಿಟ್ಠಮಾನಂ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ತಿಟ್ಠನ್ತಂ ತಿಟ್ಠತಿ। ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ರೂಪಪತಿಟ್ಠನ್ತಿ ರೂಪಮೇವ ಆರಮ್ಮಣಂ ಆಲಮ್ಬಿತ್ವಾ ರೂಪಮೇವ ಪತಿಟ್ಠಂ ಕತ್ವಾ। ನನ್ದೂಪಸೇಚನನ್ತಿ ಸಪ್ಪೀತಿಕತಣ್ಹೋದಕೇನ ಆಸಿತ್ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ। ವುದ್ಧಿನ್ತಿ ವುದ್ಧಿಭಾವಂ। ವಿರೂಳ್ಹಿನ್ತಿ ಜವನವಸೇನ ಉಪರಿತೋ ವಿರೂಳ್ಹಿಭಾವಂ। ವೇಪುಲ್ಲನ್ತಿ ತದಾರಮ್ಮಣವಸೇನ ವೇಪುಲ್ಲಂ।

    Rūpūpayanti taṇhādiṭṭhūpayavasena rūpaṃ upagantvā ārammaṇaṃ katvā. Viññāṇaṃ tiṭṭhamānaṃ tiṭṭhatīti tasmiṃ ārammaṇe rūpārammaṇaṃ viññāṇaṃ tiṭṭhantaṃ tiṭṭhati. Rūpārammaṇaṃrūpapatiṭṭhanti rūpameva ārammaṇaṃ ālambitvā rūpameva patiṭṭhaṃ katvā. Nandūpasecananti sappītikataṇhodakena āsittaṃ viññāṇaṃ. Vuddhinti vuddhibhāvaṃ. Virūḷhinti javanavasena uparito virūḷhibhāvaṃ. Vepullanti tadārammaṇavasena vepullaṃ.

    ಅತ್ಥಿ ರಾಗೋತಿಆದೀನಿ ಲೋಭಸ್ಸೇವ ನಾಮಾನಿ। ಸೋ ಹಿ ರಞ್ಜನವಸೇನ ರಾಗೋ, ನನ್ದನವಸೇನ ನನ್ದೀ, ತಣ್ಹಾಯನವಸೇನ ತಣ್ಹಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಪತಿಟ್ಠಿತಂ ತತ್ಥ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ವಿರೂಳ್ಹನ್ತಿ ಕಮ್ಮಂ ಜವಾಪೇತ್ವಾ ಪಟಿಸನ್ಧಿಆಕಡ್ಢನಸಮತ್ಥತಾಯ ಪತಿಟ್ಠಿತಞ್ಚೇವ ವಿರೂಳ್ಹಞ್ಚ। ಯತ್ಥಾತಿ ತೇಭೂಮಕವಟ್ಟೇ ಭುಮ್ಮಂ। ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಾ ಪುರಿಮಪದೇ ಏತಂ ಭುಮ್ಮಂ। ಅತ್ಥಿ ತತ್ಥ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ವುದ್ಧೀತಿ ಇದಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಿಪಾಕವಟ್ಟೇ ಠಿತಸ್ಸ ಆಯತಿಂ ವಟ್ಟಹೇತುಕೇ ಸಙ್ಖಾರೇ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಯತ್ಥ ಅತ್ಥಿ ಆಯತಿಂ ಪುನಬ್ಭವಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತೀತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಆಯತಿಂ ಪುನಬ್ಭವಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಅತ್ಥಿ। ತತ್ಥ ಪುರಿಮಸುತ್ತಂ ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣಲಗ್ಗನವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ದುತಿಯಸುತ್ತಂ ತದೇವಾರಮ್ಮಣಂ ಅಭಿನನ್ದನವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ತತಿಯಂ ವಿಞ್ಞಾಣಪತಿಟ್ಠಾನವಸೇನ ವುತ್ತಂ, ಚತುತ್ಥಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಆಹಾರವಸೇನ, ಕುಸಲಾಕುಸಲವಿಞ್ಞಾಣಪತಿಟ್ಠಾನವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ಞಾತಬ್ಬಂ।

    Atthirāgotiādīni lobhasseva nāmāni. So hi rañjanavasena rāgo, nandanavasena nandī, taṇhāyanavasena taṇhāti vuccati. Patiṭṭhitaṃ tattha viññāṇaṃ virūḷhanti kammaṃ javāpetvā paṭisandhiākaḍḍhanasamatthatāya patiṭṭhitañceva virūḷhañca. Yatthāti tebhūmakavaṭṭe bhummaṃ. Sabbattha vā purimapade etaṃ bhummaṃ. Atthi tattha saṅkhārānaṃ vuddhīti idaṃ imasmiṃ vipākavaṭṭe ṭhitassa āyatiṃ vaṭṭahetuke saṅkhāre sandhāya vuttaṃ. Yattha atthi āyatiṃ punabbhavābhinibbattīti yasmiṃ ṭhāne āyatiṃ punabbhavābhinibbatti atthi. Tattha purimasuttaṃ rūpādiārammaṇalagganavasena vuttaṃ, dutiyasuttaṃ tadevārammaṇaṃ abhinandanavasena vuttaṃ, tatiyaṃ viññāṇapatiṭṭhānavasena vuttaṃ, catutthaṃ catubbidhaāhāravasena, kusalākusalaviññāṇapatiṭṭhānavasena vuttanti ñātabbaṃ.

    ಯೇಭುಯ್ಯೇನಾತಿ ಪಾಯೇನ। ಮುಯ್ಹನ್ತೀತಿ ಮೋಹಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತಿ। ಸಮ್ಮುಯ್ಹನ್ತೀತಿ ವಿಸೇಸೇನ ಮುಯ್ಹನ್ತಿ। ಸಮ್ಪಮುಯ್ಹನ್ತೀತಿ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಮುಯ್ಹನ್ತಿ। ಅಥ ವಾ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಮುಯ್ಹನ್ತಿ, ಸದ್ದಾರಮ್ಮಣಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಸಮ್ಮುಯ್ಹನ್ತಿ, ಮುತಾರಮ್ಮಣಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಸಮ್ಪಮುಯ್ಹನ್ತಿ। ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಅನ್ಧೀಕತಾತಿ ಅಟ್ಠಸು ಠಾನೇಸು ಅಞ್ಞಾಣಾಯ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಅನ್ಧೀಕತಾ। ‘‘ಗತಾ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ಅನ್ಧಭಾವಂ ಉಪಗತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಗಾಳ್ಹೋತಿ ಪವಿಟ್ಠೋ। ಓಗಾಳ್ಹೋತಿ ಹೇಟ್ಠಾಭಾಗಂ ಪವಿಟ್ಠೋ। ಅಜ್ಝೋಗಾಳ್ಹೋತಿ ಅಧಿಓಗಾಹಿತ್ವಾ ಅವತ್ಥರಿತ್ವಾ ವಿಸೇಸೇನ ಪವಿಟ್ಠೋ ನಿಮುಗ್ಗೋತಿ ಅಧೋಮುಖಂ ಹುತ್ವಾ ಪವಿಟ್ಠೋ। ಅಥ ವಾ ದಸ್ಸನಸಂಸಗ್ಗೇನ ಓಗಾಳ್ಹೋ। ಸವನಸಂಸಗ್ಗೇನ ಅಜ್ಝೋಗಾಳ್ಹೋ। ವಚನಸಂಸಗ್ಗೇನ ನಿಮುಗ್ಗೋ। ಸಪ್ಪುರಿಸಸಂಸಗ್ಗವಿರಹಿತೋ ವಾ ಓಗಾಳ್ಹೋ। ಸದ್ಧಮ್ಮಸೇವನವಿರಹಿತೋ ವಾ ಅಜ್ಝೋಗಾಳ್ಹೋ। ಧಮ್ಮಾನುಧಮ್ಮಪಟಿಪತ್ತಿವಿರಹಿತೋ ವಾ ನಿಮುಗ್ಗೋ।

    Yebhuyyenāti pāyena. Muyhantīti mohaṃ āpajjanti. Sammuyhantīti visesena muyhanti. Sampamuyhantīti sabbākārena muyhanti. Atha vā rūpārammaṇaṃ paṭicca muyhanti, saddārammaṇaṃ paṭicca sammuyhanti, mutārammaṇaṃ paṭicca sampamuyhanti. Avijjāya andhīkatāti aṭṭhasu ṭhānesu aññāṇāya avijjāya andhīkatā. ‘‘Gatā’’ti vā pāṭho, andhabhāvaṃ upagatāti attho. Pagāḷhoti paviṭṭho. Ogāḷhoti heṭṭhābhāgaṃ paviṭṭho. Ajjhogāḷhoti adhiogāhitvā avattharitvā visesena paviṭṭho nimuggoti adhomukhaṃ hutvā paviṭṭho. Atha vā dassanasaṃsaggena ogāḷho. Savanasaṃsaggena ajjhogāḷho. Vacanasaṃsaggena nimuggo. Sappurisasaṃsaggavirahito vā ogāḷho. Saddhammasevanavirahito vā ajjhogāḷho. Dhammānudhammapaṭipattivirahito vā nimuggo.

    ವಿವೇಕಾತಿ ವಿವಿತ್ತಿ, ವಿವಿಚ್ಚನಂ ವಾ ವಿವೇಕೋ। ತಯೋತಿ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದೋ। ಕಾಯವಿವೇಕೋತಿ ಕಾಯೇನ ವಿವಿತ್ತಿ, ವಿನಾ ಅಪಸಕ್ಕನಂ। ಚಿತ್ತವಿವೇಕಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಇಧ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ। ಸಂಸಾರೇ ಭಯಂ ಇಕ್ಖನತೋ ಭಿಕ್ಖು। ವಿವಿತ್ತನ್ತಿ ಸುಞ್ಞಂ, ಅಪ್ಪಸದ್ದಂ ಅಪ್ಪನಿಗ್ಘೋಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತದೇವ ಹಿ ಸನ್ಧಾಯ ವಿಭಙ್ಗೇ ‘‘ವಿವಿತ್ತನ್ತಿ ಸನ್ತಿಕೇ ಚೇಪಿ ಸೇನಾಸನಂ ಹೋತಿ, ತಞ್ಚ ಅನಾಕಿಣ್ಣಂ ಗಹಟ್ಠೇಹಿ ಪಬ್ಬಜಿತೇಹಿ, ತೇನ ತಂ ವಿವಿತ್ತ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ॰ ೫೨೬) ವುತ್ತಂ। ಸೇತಿ ಚೇವ ಆಸತಿ ಚ ಏತ್ಥಾತಿ ಸೇನಾಸನಂ, ಮಞ್ಚಪೀಠಾದೀನಮೇತಮಧಿವಚನಂ। ತೇನಾಹ –

    Vivekāti vivitti, viviccanaṃ vā viveko. Tayoti gaṇanaparicchedo. Kāyavivekoti kāyena vivitti, vinā apasakkanaṃ. Cittavivekādīsupi eseva nayo. Idha bhikkhūti imasmiṃ sāsane. Saṃsāre bhayaṃ ikkhanato bhikkhu. Vivittanti suññaṃ, appasaddaṃ appanigghosanti attho. Etadeva hi sandhāya vibhaṅge ‘‘vivittanti santike cepi senāsanaṃ hoti, tañca anākiṇṇaṃ gahaṭṭhehi pabbajitehi, tena taṃ vivitta’’nti (vibha. 526) vuttaṃ. Seti ceva āsati ca etthāti senāsanaṃ, mañcapīṭhādīnametamadhivacanaṃ. Tenāha –

    ‘‘ಸೇನಾಸನನ್ತಿ ಮಞ್ಚೋಪಿ ಸೇನಾಸನಂ, ಪೀಠಮ್ಪಿ… ಭಿಸಿಪಿ… ಬಿಬ್ಬೋಹನಮ್ಪಿ… ವಿಹಾರೋಪಿ… ಅಡ್ಢಯೋಗೋಪಿ… ಪಾಸಾದೋಪಿ… ಅಟ್ಟೋಪಿ… ಮಾಳೋಪಿ… ಲೇಣಮ್ಪಿ… ಗುಹಾಪಿ… ರುಕ್ಖಮೂಲಮ್ಪಿ… ವೇಳುಗುಮ್ಬೋಪಿ… ಯತ್ಥ ವಾ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಟಿಕ್ಕಮನ್ತಿ, ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಸೇನಾಸನ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ॰ ೫೨೭)।

    ‘‘Senāsananti mañcopi senāsanaṃ, pīṭhampi… bhisipi… bibbohanampi… vihāropi… aḍḍhayogopi… pāsādopi… aṭṭopi… māḷopi… leṇampi… guhāpi… rukkhamūlampi… veḷugumbopi… yattha vā pana bhikkhū paṭikkamanti, sabbametaṃ senāsana’’nti (vibha. 527).

    ಅಪಿ ಚ ವಿಹಾರೋ ಅಡ್ಢಯೋಗೋ ಪಾಸಾದೋ ಹಮ್ಮಿಯಂ ಗುಹಾತಿ ಇದಂ ವಿಹಾರಸೇನಾಸನಂ ನಾಮ। ಮಞ್ಚೋ ಪೀಠಂ ಭಿಸಿ ಬಿಬ್ಬೋಹನನ್ತಿ ಇದಂ ಮಞ್ಚಪೀಠಸೇನಾಸನಂ ನಾಮ। ಚಿಮಿಲಿಕಾ ಚಮ್ಮಖಣ್ಡೋ ತಿಣಸನ್ಥಾರೋ ಪಣ್ಣಸನ್ಥಾರೋತಿ ಇದಂ ಸನ್ಥತಸೇನಾಸನಂ ನಾಮ। ಯತ್ಥ ವಾ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಟಿಕ್ಕಮನ್ತಿ, ಇದಂ ಓಕಾಸಸೇನಾಸನಂ ನಾಮಾತಿ ಏವಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಸೇನಾಸನಂ ಹೋತಿ। ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸೇನಾಸನಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತಮೇವ।

    Api ca vihāro aḍḍhayogo pāsādo hammiyaṃ guhāti idaṃ vihārasenāsanaṃ nāma. Mañco pīṭhaṃ bhisi bibbohananti idaṃ mañcapīṭhasenāsanaṃ nāma. Cimilikā cammakhaṇḍo tiṇasanthāro paṇṇasanthāroti idaṃ santhatasenāsanaṃ nāma. Yattha vā pana bhikkhū paṭikkamanti, idaṃ okāsasenāsanaṃ nāmāti evaṃ catubbidhaṃ senāsanaṃ hoti. Taṃ sabbampi senāsanaggahaṇena gahitameva.

    ಇಧ ಪನಸ್ಸ ಸಕುಣಸದಿಸಸ್ಸ ಚಾತುದ್ದಿಸಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅನುಚ್ಛವಿಕಸೇನಾಸನಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅರಞ್ಞಂ ರುಕ್ಖಮೂಲ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಅರಞ್ಞನ್ತಿ ‘‘ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಬಹಿ ಇನ್ದಖೀಲಾ ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಅರಞ್ಞ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ॰ ೫೨೯) ಇದಂ ಭಿಕ್ಖುನೀನಂ ವಸೇನ ಆಗತಂ। ‘‘ಆರಞ್ಞಕಂ ನಾಮ ಸೇನಾಸನಂ ಪಞ್ಚಧನುಸತಿಕಂ ಪಚ್ಛಿಮ’’ನ್ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೬೫೪) ಇದಂ ಪನ ಇಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅನುರೂಪಂ। ತಸ್ಸ ಲಕ್ಖಣಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಧುತಙ್ಗನಿದ್ದೇಸೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೩೧) ವುತ್ತಂ। ರುಕ್ಖಮೂಲನ್ತಿ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಸನ್ತಚ್ಛಾಯಂ ವಿವಿತ್ತಂ ರುಕ್ಖಮೂಲಂ। ಪಬ್ಬತನ್ತಿ ಸೇಲಂ। ತತ್ಥ ಹಿ ಉದಕಸೋಣ್ಡೀಸು ಉದಕಕಿಚ್ಚಂ ಕತ್ವಾ ಸೀತಾಯ ರುಕ್ಖಚ್ಛಾಯಾಯ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ನಾನಾದಿಸಾಸು ಖಾಯಮಾನಾಸು ಸೀತೇನ ವಾತೇನ ಬೀಜಿಯಮಾನಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಏಕಗ್ಗಂ ಹೋತಿ। ಕನ್ದರನ್ತಿ ಕಂ ವುಚ್ಚತಿ ಉದಕಂ, ತೇನ ದಾರಿತಂ, ಉದಕೇನ ಭಿನ್ನಂ ಪಬ್ಬತಪದೇಸಂ। ಯಂ ‘‘ನದೀತುಮ್ಬ’’ನ್ತಿಪಿ ‘‘ನದೀಕುಞ್ಜ’’ನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಹಿ ರಜತಪಟ್ಟಸದಿಸಾ ವಾಲುಕಾ ಹೋತಿ, ಮತ್ಥಕೇ ಮಣಿವಿತಾನಂ ವಿಯ ವನಗಹನಂ, ಮಣಿಖನ್ಧಸದಿಸಂ ಉದಕಂ ಸನ್ದತಿ। ಏವರೂಪಂ ಕನ್ದರಂ ಓರುಯ್ಹ ಪಾನೀಯಂ ಪಿವಿತ್ವಾ ಗತ್ತಾನಿ ಸೀತಾನಿ ಕತ್ವಾ ವಾಲುಕಂ ಉಸ್ಸಾಪೇತ್ವಾ ಪಂಸುಕೂಲಚೀವರಂ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋತೋ ಚಿತ್ತಂ ಏಕಗ್ಗಂ ಹೋತಿ। ಗಿರಿಗುಹನ್ತಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪಬ್ಬತಾನಂ ಅನ್ತರಂ, ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ವಾ ಉಮಙ್ಗಸದಿಸಂ ಮಹಾವಿವರಂ। ಸುಸಾನಲಕ್ಖಣಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೩೪) ವುತ್ತಂ।

    Idha panassa sakuṇasadisassa cātuddisassa bhikkhuno anucchavikasenāsanaṃ dassento ‘‘araññaṃ rukkhamūla’’ntiādimāha. Tattha araññanti ‘‘nikkhamitvā bahi indakhīlā sabbametaṃ arañña’’nti (vibha. 529) idaṃ bhikkhunīnaṃ vasena āgataṃ. ‘‘Āraññakaṃ nāma senāsanaṃ pañcadhanusatikaṃ pacchima’’nti (pārā. 654) idaṃ pana imassa bhikkhuno anurūpaṃ. Tassa lakkhaṇaṃ visuddhimagge dhutaṅganiddese (visuddhi. 1.31) vuttaṃ. Rukkhamūlanti yaṃkiñci santacchāyaṃ vivittaṃ rukkhamūlaṃ. Pabbatanti selaṃ. Tattha hi udakasoṇḍīsu udakakiccaṃ katvā sītāya rukkhacchāyāya nisinnassa nānādisāsu khāyamānāsu sītena vātena bījiyamānassa cittaṃ ekaggaṃ hoti. Kandaranti kaṃ vuccati udakaṃ, tena dāritaṃ, udakena bhinnaṃ pabbatapadesaṃ. Yaṃ ‘‘nadītumba’’ntipi ‘‘nadīkuñja’’ntipi vadanti. Tattha hi rajatapaṭṭasadisā vālukā hoti, matthake maṇivitānaṃ viya vanagahanaṃ, maṇikhandhasadisaṃ udakaṃ sandati. Evarūpaṃ kandaraṃ oruyha pānīyaṃ pivitvā gattāni sītāni katvā vālukaṃ ussāpetvā paṃsukūlacīvaraṃ paññapetvā nisinnassa samaṇadhammaṃ karoto cittaṃ ekaggaṃ hoti. Giriguhanti dvinnaṃ pabbatānaṃ antaraṃ, ekasmiṃyeva vā umaṅgasadisaṃ mahāvivaraṃ. Susānalakkhaṇaṃ visuddhimagge (visuddhi. 1.34) vuttaṃ.

    ವನಪತ್ಥನ್ತಿ ಗಾಮನ್ತಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅನುಪಚಾರಟ್ಠಾನಂ ಯತ್ಥ ನ ಕಸನ್ತಿ ನ ವಪನ್ತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ವನಪತ್ಥನ್ತಿ ದೂರಾನಮೇತಂ ಸೇನಾಸನಾನಂ ಅಧಿವಚನ’’ನ್ತಿಆದಿ (ವಿಭ॰ ೫೩೧)। ಅಬ್ಭೋಕಾಸನ್ತಿ ಅಚ್ಛನ್ನಂ। ಆಕಙ್ಖಮಾನೋ ಪನೇತ್ಥ ಚೀವರಕುಟಿಂ ಕತ್ವಾ ವಸತಿ। ಪಲಾಲಪುಞ್ಜನ್ತಿ ಪಲಾಲರಾಸಿಂ। ಮಹಾಪಲಾಲಪುಞ್ಜತೋ ಹಿ ಪಲಾಲಂ ನಿಕ್ಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ಪಬ್ಭಾರಲೇಣಸದಿಸೇ ಆಲಯೇ ಕರೋನ್ತಿ, ಗಚ್ಛಗುಮ್ಬಾದೀನಮ್ಪಿ ಉಪರಿ ಪಲಾಲಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಹೇಟ್ಠಾ ನಿಸಿನ್ನಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಿ। ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಕಾಯೇನ ವಿವಿತ್ತೋ ವಿಹರತೀ’’ತಿಆದಿ। ಏಕೋ ಚಙ್ಕಮಂ ಅಧಿಟ್ಠಾತಿ ಪವತ್ತಯತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಇರಿಯತೀತಿ ಇರಿಯಾಪಥಂ ವತ್ತಯತಿ। ವತ್ತತೀತಿ ಇರಿಯಾಪಥವುತ್ತಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಿ। ಪಾಲೇತೀತಿ ಇರಿಯಾಪಥಂ ರಕ್ಖತಿ। ಯಪೇತೀತಿ ಯಪಯತಿ। ಯಾಪೇತೀತಿ ಯಾಪಯತಿ।

    Vanapatthanti gāmantaṃ atikkamitvā manussānaṃ anupacāraṭṭhānaṃ yattha na kasanti na vapanti. Tenevāha ‘‘vanapatthanti dūrānametaṃ senāsanānaṃ adhivacana’’ntiādi (vibha. 531). Abbhokāsanti acchannaṃ. Ākaṅkhamāno panettha cīvarakuṭiṃ katvā vasati. Palālapuñjanti palālarāsiṃ. Mahāpalālapuñjato hi palālaṃ nikkaḍḍhitvā pabbhāraleṇasadise ālaye karonti, gacchagumbādīnampi upari palālaṃ pakkhipitvā heṭṭhā nisinnā samaṇadhammaṃ karonti. Sabbametaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘kāyena vivitto viharatī’’tiādi. Eko caṅkamaṃ adhiṭṭhāti pavattayatīti vuttaṃ hoti. Iriyatīti iriyāpathaṃ vattayati. Vattatīti iriyāpathavuttiṃ uppādeti. Pāletīti iriyāpathaṃ rakkhati. Yapetīti yapayati. Yāpetīti yāpayati.

    ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸಾತಿ ಕುಸಲಜ್ಝಾನಸಮಙ್ಗಿಸ್ಸ। ನೀವರಣೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿವಿತ್ತನ್ತಿ ಉಪಚಾರೇನ ನೀವರಣೇಹಿ ವಿವಿತ್ತಮ್ಪಿ ಸಮಾನಂ ಅನ್ತೋಅಪ್ಪನಾಯಂ ಸುಟ್ಠು ವಿವಿತ್ತಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ನೀವರಣೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿವಿತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏಸೇವ ನಯೋ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಪೀತಿಸುಖದುಕ್ಖೇಹಿ ದುತಿಯತತಿಯಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಾನಿ ಸಮಾಪನ್ನಾನನ್ತಿ। ರೂಪಸಞ್ಞಾಯಾತಿ ಕುಸಲವಿಪಾಕಕಿರಿಯವಸೇನ ಪಞ್ಚದಸನ್ನಂ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನಂ ಸಞ್ಞಾಯ। ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾಯಾತಿ ಚಕ್ಖುರೂಪಾದಿಸಙ್ಘಟ್ಟನೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ಕುಸಲಾಕುಸಲವಿಪಾಕವಸೇನ ದ್ವಿಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಸಙ್ಖಾತಾಯ ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾಯ ಚ। ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾಯಾತಿ ನಾನಾರಮ್ಮಣೇ ಪವತ್ತಾಯ ಚತುಚತ್ತಾಲೀಸಕಾಮಾವಚರಸಞ್ಞಾಯ ಚ ಚಿತ್ತಂ ವಿವಿತ್ತಂ ಹೋತಿ ಸುಞ್ಞಂ ಹೋತಿ।

    Paṭhamaṃjhānaṃ samāpannassāti kusalajjhānasamaṅgissa. Nīvaraṇehi cittaṃ vivittanti upacārena nīvaraṇehi vivittampi samānaṃ antoappanāyaṃ suṭṭhu vivittaṃ nāma hotīti dassetuṃ ‘‘paṭhamaṃ jhānaṃ samāpannassa nīvaraṇehi cittaṃ vivittaṃ hotī’’ti vuttaṃ. Eseva nayo vitakkavicārapītisukhadukkhehi dutiyatatiyacatutthajjhānāni samāpannānanti. Rūpasaññāyāti kusalavipākakiriyavasena pañcadasannaṃ rūpāvacarajjhānānaṃ saññāya. Paṭighasaññāyāti cakkhurūpādisaṅghaṭṭanena uppannāya kusalākusalavipākavasena dvipañcaviññāṇasaṅkhātāya paṭighasaññāya ca. Nānattasaññāyāti nānārammaṇe pavattāya catucattālīsakāmāvacarasaññāya ca cittaṃ vivittaṃ hoti suññaṃ hoti.

    ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಂ ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ನಾಸ್ಸ ಅನ್ತೋತಿ ಅನನ್ತಂ, ಆಕಾಸಂ ಅನನ್ತಂ ಆಕಾಸಾನನ್ತಂ, ಆಕಾಸಾನನ್ತಮೇವ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಂ, ತಂ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ ಆಯತನಮಸ್ಸ ಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ದೇವಾನಂ ದೇವಾಯತನಮಿವಾತಿ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಂ, ಕಸಿಣುಗ್ಘಾಟಿಮಾಕಾಸಾರಮ್ಮಣಝಾನಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ತಂ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಂ ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ಕುಸಲಕಿರಿಯಝಾನಂ ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ। ರೂಪಸಞ್ಞಾಯಾತಿ ಸಞ್ಞಾಸೀಸೇನ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನತೋ ಚೇವ ತದಾರಮ್ಮಣತೋ ಚ। ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಮ್ಪಿ ಹಿ ‘‘ರೂಪ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ‘‘ರೂಪೀ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೨೦೯), ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ‘‘ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತಿ ಸುವಣ್ಣದುಬ್ಬಣ್ಣಾನೀ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೨೦೯)। ತಸ್ಮಾ ಇಧ ರೂಪೇ ಸಞ್ಞಾ ರೂಪಸಞ್ಞಾತಿ ಏವಂ ಸಞ್ಞಾಸೀಸೇನ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ರೂಪೇ ಸಞ್ಞಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ರೂಪಸಞ್ಞಂ, ರೂಪಮಸ್ಸ ನಾಮನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಏವಂ ಪಥವೀಕಸಿಣಾದಿಭೇದಸ್ಸ ತದಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಚೇತಂ ಅಧಿವಚನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಏತಾಯ ಕುಸಲವಿಪಾಕಕಿರಿಯಾವಸೇನ ಪಞ್ಚದಸವಿಧಾಯ ಝಾನಸಙ್ಖಾತಾಯ ರೂಪಸಞ್ಞಾಯ। ಏತಾಯ ಚ ಪಥವೀಕಸಿಣಾದಿವಸೇನ ಅಟ್ಠವಿಧಾಯ ಆರಮ್ಮಣಸಙ್ಖಾತಾಯ ರೂಪಸಞ್ಞಾಯ।

    Ākāsānañcāyatanaṃ samāpannassāti ettha nāssa antoti anantaṃ, ākāsaṃ anantaṃ ākāsānantaṃ, ākāsānantameva ākāsānañcaṃ, taṃ ākāsānañcaṃ adhiṭṭhānaṭṭhena āyatanamassa sasampayuttadhammassa jhānassa devānaṃ devāyatanamivāti ākāsānañcāyatanaṃ, kasiṇugghāṭimākāsārammaṇajhānassetaṃ adhivacanaṃ. Taṃ ākāsānañcāyatanaṃ samāpannassa kusalakiriyajhānaṃ samāpannassa. Rūpasaññāyāti saññāsīsena rūpāvacarajjhānato ceva tadārammaṇato ca. Rūpāvacarajjhānampi hi ‘‘rūpa’’nti vuccati ‘‘rūpī rūpāni passatī’’tiādīsu (paṭi. ma. 1.209), tassa ārammaṇampi ‘‘bahiddhā rūpāni passati suvaṇṇadubbaṇṇānī’’tiādīsupi (paṭi. ma. 1.209). Tasmā idha rūpe saññā rūpasaññāti evaṃ saññāsīsena rūpāvacarajjhānassetaṃ adhivacanaṃ. Rūpe saññā assāti rūpasaññaṃ, rūpamassa nāmanti vuttaṃ hoti. Evaṃ pathavīkasiṇādibhedassa tadārammaṇassa cetaṃ adhivacananti veditabbaṃ. Etāya kusalavipākakiriyāvasena pañcadasavidhāya jhānasaṅkhātāya rūpasaññāya. Etāya ca pathavīkasiṇādivasena aṭṭhavidhāya ārammaṇasaṅkhātāya rūpasaññāya.

    ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾಯಾತಿ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ವತ್ಥೂನಂ ರೂಪಾದೀನಂ ಆರಮ್ಮಣಾನಞ್ಚ ಪಟಿಘಾತೇನ ಸಮುಪ್ಪನ್ನಾ ಸಞ್ಞಾ ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾ, ರೂಪಸಞ್ಞಾದೀನಂ ಏತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ಯಥಾಹ – ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾ? ರೂಪಸಞ್ಞಾ ಸದ್ದಸಞ್ಞಾ ಗನ್ಧಸಞ್ಞಾ ರಸಸಞ್ಞಾ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಸಞ್ಞಾ, ಇಮಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾಯೋ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೬೦೩)। ತಾ ಕುಸಲವಿಪಾಕಾ ಪಞ್ಚ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಾ ಪಞ್ಚಾತಿ ಏತಾಯ ಪಟಿಘಸಞ್ಞಾಯ।

    Paṭighasaññāyāti cakkhādīnaṃ vatthūnaṃ rūpādīnaṃ ārammaṇānañca paṭighātena samuppannā saññā paṭighasaññā, rūpasaññādīnaṃ etaṃ adhivacanaṃ. Yathāha – ‘‘tattha katamā paṭighasaññā? Rūpasaññā saddasaññā gandhasaññā rasasaññā phoṭṭhabbasaññā, imā vuccanti paṭighasaññāyo’’ti (vibha. 603). Tā kusalavipākā pañca akusalavipākā pañcāti etāya paṭighasaññāya.

    ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾಯಾತಿ ನಾನತ್ತೇ ಗೋಚರೇ ಪವತ್ತಾಯ ಸಞ್ಞಾಯ, ನಾನತ್ತಾಯ ವಾ ಸಞ್ಞಾಯ। ಯಥಾಹ – ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾ ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾ? ಅಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ಮನೋಧಾತುಸಮಙ್ಗಿಸ್ಸ ವಾ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಸಮಙ್ಗಿಸ್ಸ ವಾ ಸಞ್ಞಾ ಸಞ್ಜಾನನಾ ಸಞ್ಜಾನಿತತ್ತಂ, ಇಮಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾಯೋ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೬೦೪) ಏವಂ ವಿಭಙ್ಗೇ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ವುತ್ತಾ। ತಾ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ಅಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ಮನೋಧಾತುಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಸಙ್ಗಹಿತಾ ಸಞ್ಞಾ ರೂಪಸದ್ದಾದಿಭೇದೇ ನಾನತ್ತೇ ನಾನಾಸಭಾವೇ ಗೋಚರೇ ಪವತ್ತನ್ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಚೇಸಾ ಅಟ್ಠ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಸಞ್ಞಾ, ದ್ವಾದಸ ಅಕುಸಲಸಞ್ಞಾ, ಏಕಾದಸ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲವಿಪಾಕಸಞ್ಞಾ, ದ್ವೇ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಸಞ್ಞಾ , ಏಕಾದಸ ಕಾಮಾವಚರಕಿರಿಯಸಞ್ಞಾತಿ ಏವಂ ಚತುಚತ್ತಾಲೀಸಮ್ಪಿ ಸಞ್ಞಾ ನಾನತ್ತಾ ನಾನಾಸಭಾವಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅಸದಿಸಾ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ತಾಯ ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾಯ।

    Nānattasaññāyāti nānatte gocare pavattāya saññāya, nānattāya vā saññāya. Yathāha – ‘‘tattha katamā nānattasaññā? Asamāpannassa manodhātusamaṅgissa vā manoviññāṇadhātusamaṅgissa vā saññā sañjānanā sañjānitattaṃ, imā vuccanti nānattasaññāyo’’ti (vibha. 604) evaṃ vibhaṅge vibhajitvā vuttā. Tā idha adhippetā. Asamāpannassa manodhātumanoviññāṇadhātusaṅgahitā saññā rūpasaddādibhede nānatte nānāsabhāve gocare pavattanti. Yasmā cesā aṭṭha kāmāvacarakusalasaññā, dvādasa akusalasaññā, ekādasa kāmāvacarakusalavipākasaññā, dve akusalavipākasaññā , ekādasa kāmāvacarakiriyasaññāti evaṃ catucattālīsampi saññā nānattā nānāsabhāvā aññamaññaṃ asadisā, tasmā ‘‘nānattasaññā’’ti vuttā, tāya nānattasaññāya.

    ಚಿತ್ತಂ ವಿವಿತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಂ ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ರೂಪಸಞ್ಞಾಪಟಿಘಸಞ್ಞಾನಾನತ್ತಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾತಾಹಿ ಸಞ್ಞಾಹಿ ಝಾನಚಿತ್ತಂ ವಿವಿತ್ತಂ ಹೋತಿ ವಿನಾ ಹೋತಿ ಅಪಸಕ್ಕನಂ ಹೋತಿ। ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚಾಯತನನ್ತಿ ಏತದೇವ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ ಆಯತನಮಸ್ಸಾತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚಾಯತನಂ, ಆಕಾಸೇ ಪವತ್ತವಿಞ್ಞಾಣಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ತಂ ಝಾನಂ ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾಯ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಸಞ್ಞಾಯ ಚಿತ್ತಂ ವಿವಿತ್ತಂ ಹೋತಿ।

    Cittaṃ vivittaṃ hotīti ākāsānañcāyatanaṃ samāpannassa rūpasaññāpaṭighasaññānānattasaññāsaṅkhātāhi saññāhi jhānacittaṃ vivittaṃ hoti vinā hoti apasakkanaṃ hoti. Viññāṇañcāyatananti etadeva viññāṇaṃ adhiṭṭhānaṭṭhena āyatanamassāti viññāṇañcāyatanaṃ, ākāse pavattaviññāṇārammaṇassa jhānassetaṃ adhivacanaṃ. Taṃ jhānaṃ samāpannassa vuttappakārāya ākāsānañcāyatanasaññāya cittaṃ vivittaṃ hoti.

    ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ನಾಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚನನ್ತಿ ಅಕಿಞ್ಚನಂ, ಅನ್ತಮಸೋ ಭಙ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಅಸ್ಸ ಅವಸಿಟ್ಠಂ ನತ್ಥೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅಕಿಞ್ಚನಸ್ಸ ಭಾವೋ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಂ, ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನವಿಞ್ಞಾಣಾಪಗಮಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ತಂ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಂ ಅಧಿಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ ಆಯತನಮಸ್ಸಾತಿ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಂ, ಆಕಾಸೇ ಪವತ್ತಿತವಿಞ್ಞಾಣಾಪಗಮಾರಮ್ಮಣಝಾನಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ತಂ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಂ ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ತಾಯ ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚಾಯತನಸಞ್ಞಾಯ ಚಿತ್ತಂ ವಿವಿತ್ತಂ।

    Ākiñcaññāyatananti ettha pana nāssa kiñcananti akiñcanaṃ, antamaso bhaṅgamattampi assa avasiṭṭhaṃ natthīti vuttaṃ hoti. Akiñcanassa bhāvo ākiñcaññaṃ, ākāsānañcāyatanaviññāṇāpagamassetaṃ adhivacanaṃ. Taṃ ākiñcaññaṃ adhiṭṭhānaṭṭhena āyatanamassāti ākiñcaññāyatanaṃ, ākāse pavattitaviññāṇāpagamārammaṇajhānassetaṃ adhivacanaṃ. Taṃ ākiñcaññāyatanaṃ samāpannassa tāya viññāṇañcāyatanasaññāya cittaṃ vivittaṃ.

    ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಯಾಯ ಸಞ್ಞಾಯ ಭಾವತೋ ತಂ ‘‘ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಯಥಾಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಸಾ ಸಞ್ಞಾ ಹೋತಿ, ತಂ ತಾವ ದಸ್ಸೇತುಂ ವಿಭಙ್ಗೇ (ವಿಭ॰ ೬೨೦) ‘‘ನೇವಸಞ್ಞೀನಾಸಞ್ಞೀ’’ತಿ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ತಞ್ಞೇವ ‘‘ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಂ ಸನ್ತತೋ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ, ಸಙ್ಖಾರಾವಸೇಸಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಭಾವೇತಿ, ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ನೇವಸಞ್ಞೀನಾಸಞ್ಞೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಸನ್ತತೋ ಮನಸಿ ಕರೋತೀತಿ ‘‘ಸನ್ತೋವತಾಯಂ ಸಮಾಪತ್ತಿ, ಯತ್ರ ಹಿ ನಾಮ ನತ್ಥಿಭಾವಮ್ಪಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕರಿತ್ವಾ ವಸತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಸನ್ತಾರಮ್ಮಣತಾಯ ನಂ ‘‘ಸನ್ತಾ’’ತಿ ಮನಸಿ ಕರೋತಿ। ತಂ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಂ ಅಪ್ಪೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ತಾಯ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಸಞ್ಞಾಯ ಝಾನಚಿತ್ತಂ ಸುಞ್ಞಂ ಹೋತಿ।

    Nevasaññānāsaññāyatananti ettha pana yāya saññāya bhāvato taṃ ‘‘nevasaññānāsaññāyatana’’nti vuccati, yathāpaṭipannassa sā saññā hoti, taṃ tāva dassetuṃ vibhaṅge (vibha. 620) ‘‘nevasaññīnāsaññī’’ti uddharitvā taññeva ‘‘ākiñcaññāyatanaṃ santato manasi karoti, saṅkhārāvasesasamāpattiṃ bhāveti, tena vuccati nevasaññīnāsaññī’’ti vuttaṃ. Tattha santato manasi karotīti ‘‘santovatāyaṃ samāpatti, yatra hi nāma natthibhāvampi ārammaṇaṃ karitvā vasatī’’ti evaṃ santārammaṇatāya naṃ ‘‘santā’’ti manasi karoti. Taṃ nevasaññānāsaññāyatanaṃ appetvā nisinnassa tāya ākiñcaññāyatanasaññāya jhānacittaṃ suññaṃ hoti.

    ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸಾತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಂ ಪತ್ತಸ್ಸ। ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾತಿ ವೀಸತಿವತ್ಥುಕಾಯ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾ। ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯಾತಿ ಅಟ್ಠಸು ಠಾನೇಸು ಕಙ್ಖಾಯ। ಸೀಲಬ್ಬತಪರಾಮಾಸಾತಿ ‘‘ಸೀಲೇನ ಸುದ್ಧಿ, ವತೇನ ಸುದ್ಧೀ’’ತಿ ಪರಾಮಸಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕದಿಟ್ಠಿ। ದಿಟ್ಠಾನುಸಯಾತಿ ಅಪ್ಪಹೀನಟ್ಠೇನ ಸನ್ತಾನೇ ಅನುಸಯಕಾ ದಿಟ್ಠಾನುಸಯಾ। ತಥಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾನುಸಯಾ। ತದೇಕಟ್ಠೇಹಿ ಚಾತಿ ತೇಹಿ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಆದೀಹಿ ಏಕತೋ ಠಿತೇಹಿ ಚ। ಉಪತಾಪೇನ್ತಿ ವಿಬಾಧೇನ್ತಿ ಚಾತಿ ಕಿಲೇಸಾ, ತೇಹಿ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾದಿಕಿಲೇಸೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿವಿತ್ತಂ ಸುಞ್ಞಂ ಹೋತಿ। ಏತ್ಥ ‘‘ತದೇಕಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ದುವಿಧಂ ಏಕಟ್ಠಂ ಪಹಾನೇಕಟ್ಠಂ ಸಹಜೇಕಟ್ಠಞ್ಚ। ಅಪಾಯಗಮನೀಯಾ ಹಿ ಕಿಲೇಸಾ ಯಾವ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನ ನ ಪಹೀಯನ್ತಿ, ತಾವ ದಿಟ್ಠಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಹಿ ಸಹ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪುಗ್ಗಲೇ ಠಿತಾತಿ ಪಹಾನೇಕಟ್ಠಾ। ದಸಸು ಹಿ ಕಿಲೇಸೇಸು ಇಧ ದಿಟ್ಠಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಏವ ಆಗತಾ। ಅನುಸಯೇಸು ದಿಟ್ಠಾನುಸಯವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾನುಸಯಾ ಆಗತಾ। ಸೇಸಾ ಪನ ಅಪಾಯಗಮನೀಯೋ ಲೋಭೋ ದೋಸೋ ಮೋಹೋ ಮಾನೋ ಥಿನಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ಅಹಿರಿಕಂ ಅನೋತ್ತಪ್ಪನ್ತಿ ಅಟ್ಠ ಕಿಲೇಸಾ ದಿಟ್ಠಿವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಹಿ ಸಹ ಪಹಾನೇಕಟ್ಠಾ ಹುತ್ವಾ ದ್ವೀಹಿ ಅನುಸಯೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನ ಪಹೀಯನ್ತಿ। ರಾಗದೋಸಮೋಹಪಮುಖೇಸು ವಾ ದಿಯಡ್ಢೇಸು ಕಿಲೇಸಸಹಸ್ಸೇಸು ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪಹೀಯಮಾನಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಹ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಪಹೀನಾ, ದಿಟ್ಠಾನುಸಯವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾನುಸಯೇಹಿ ಸಹ ಅಪಾಯಗಮನೀಯಾ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಾ ಪಹಾನೇಕಟ್ಠವಸೇನ ಪಹೀಯನ್ತಿ। ಸಹಜೇಕಟ್ಠಾ ಪನ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಸಹ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಚ ಸಹ ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಚಿತ್ತೇ ಠಿತಾ ಅವಸೇಸಕಿಲೇಸಾ।

    Sotāpannassāti sotāpattiphalaṃ pattassa. Sakkāyadiṭṭhiyāti vīsativatthukāya sakkāyadiṭṭhiyā. Vicikicchāyāti aṭṭhasu ṭhānesu kaṅkhāya. Sīlabbataparāmāsāti ‘‘sīlena suddhi, vatena suddhī’’ti parāmasitvā uppajjanakadiṭṭhi. Diṭṭhānusayāti appahīnaṭṭhena santāne anusayakā diṭṭhānusayā. Tathā vicikicchānusayā. Tadekaṭṭhehi cāti tehi sakkāyadiṭṭhiādīhi ekato ṭhitehi ca. Upatāpenti vibādhenti cāti kilesā, tehi sakkāyadiṭṭhiyādikilesehi cittaṃ vivittaṃ suññaṃ hoti. Ettha ‘‘tadekaṭṭha’’nti duvidhaṃ ekaṭṭhaṃ pahānekaṭṭhaṃ sahajekaṭṭhañca. Apāyagamanīyā hi kilesā yāva sotāpattimaggena na pahīyanti, tāva diṭṭhivicikicchāhi saha ekasmiṃ puggale ṭhitāti pahānekaṭṭhā. Dasasu hi kilesesu idha diṭṭhivicikicchā eva āgatā. Anusayesu diṭṭhānusayavicikicchānusayā āgatā. Sesā pana apāyagamanīyo lobho doso moho māno thinaṃ uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappanti aṭṭha kilesā diṭṭhivicikicchāhi saha pahānekaṭṭhā hutvā dvīhi anusayehi saddhiṃ sotāpattimaggena pahīyanti. Rāgadosamohapamukhesu vā diyaḍḍhesu kilesasahassesu sotāpattimaggena diṭṭhiyā pahīyamānāya diṭṭhiyā saha vicikicchā pahīnā, diṭṭhānusayavicikicchānusayehi saha apāyagamanīyā sabbakilesā pahānekaṭṭhavasena pahīyanti. Sahajekaṭṭhā pana diṭṭhiyā saha vicikicchāya ca saha ekekasmiṃ citte ṭhitā avasesakilesā.

    ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನ ಹಿ ಚತ್ತಾರಿ ದಿಟ್ಠಿಸಹಗತಾನಿ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಹಗತಞ್ಚಾತಿ ಪಞ್ಚ ಚಿತ್ತಾನಿ ಪಹೀಯನ್ತಿ। ತತ್ಥ ದ್ವೀಸು ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಅಸಙ್ಖಾರಿಕಚಿತ್ತೇಸು ಪಹೀಯಮಾನೇಸು ತೇಹಿ ಸಹಜಾತೋ ಲೋಭೋ ಮೋಹೋ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ಅಹಿರಿಕಂ ಅನೋತ್ತಪ್ಪನ್ತಿ ಇಮೇ ಕಿಲೇಸಾ ಸಹಜೇಕಟ್ಠವಸೇನ ಪಹೀಯನ್ತಿ, ದ್ವೀಸು ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಸಸಙ್ಖಾರಿಕಚಿತ್ತೇಸು ಪಹೀಯಮಾನೇಸು ತೇಹಿ ಸಹಜಾತೋ ಲೋಭೋ ಮೋಹೋ ಥಿನಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ಅಹಿರಿಕಂ ಅನೋತ್ತಪ್ಪನ್ತಿ ಇಮೇ ಕಿಲೇಸಾ ಸಹಜೇಕಟ್ಠವಸೇನ ಪಹೀಯನ್ತಿ, ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಸಹಗತಚಿತ್ತೇ ಪಹೀಯಮಾನೇ ತೇನ ಸಹಜಾತೋ ಮೋಹೋ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ಅಹಿರಿಕಂ ಅನೋತ್ತಪ್ಪನ್ತಿ ಇಮೇ ಕಿಲೇಸಾ ಸಹಜೇಕಟ್ಠವಸೇನ ಪಹೀಯನ್ತಿ। ತೇಹಿ ದುವಿಧೇಕಟ್ಠೇಹಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿವಿತ್ತಂ ಹೋತೀತಿ ಮಗ್ಗಚಿತ್ತಂ ವಿವಿಚ್ಚತಿ, ಫಲಚಿತ್ತಂ ವಿವಿತ್ತಂ ವಿಯುತ್ತಂ ಅಪಸಕ್ಕಿತಂ ಸುಞ್ಞಂ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Sotāpattimaggena hi cattāri diṭṭhisahagatāni vicikicchāsahagatañcāti pañca cittāni pahīyanti. Tattha dvīsu diṭṭhisampayuttaasaṅkhārikacittesu pahīyamānesu tehi sahajāto lobho moho uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappanti ime kilesā sahajekaṭṭhavasena pahīyanti, dvīsu diṭṭhisampayuttasasaṅkhārikacittesu pahīyamānesu tehi sahajāto lobho moho thinaṃ uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappanti ime kilesā sahajekaṭṭhavasena pahīyanti, vicikicchāsahagatacitte pahīyamāne tena sahajāto moho uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappanti ime kilesā sahajekaṭṭhavasena pahīyanti. Tehi duvidhekaṭṭhehi kilesehi cittaṃ vivittaṃ hotīti maggacittaṃ viviccati, phalacittaṃ vivittaṃ viyuttaṃ apasakkitaṃ suññaṃ hotīti attho.

    ಸಕದಾಗಾಮಿಸ್ಸ ಓಳಾರಿಕಾ ಕಾಮರಾಗಸಞ್ಞೋಜನಾತಿ ಓಳಾರಿಕಭೂತಾ ಕಾಯದ್ವಾರೇ ವೀತಿಕ್ಕಮಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಥೂಲಭೂತಾ ಮೇಥುನರಾಗಸಙ್ಖಾತಾ ಸಞ್ಞೋಜನಾ। ಸೋ ಹಿ ಕಾಮಭವೇ ಸಞ್ಞೋಜೇತೀತಿ ‘‘ಸಞ್ಞೋಜನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಪಟಿಘಸಞ್ಞೋಜನಾತಿ ಬ್ಯಾಪಾದಸಞ್ಞೋಜನಾ। ಸೋ ಹಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪಟಿಹಞ್ಞತೀತಿ ‘‘ಪಟಿಘ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತೇ ಏವ ಥಾಮಗತಟ್ಠೇನ ಸನ್ತಾನೇ ಅನುಸೇನ್ತೀತಿ ಅನುಸಯಾ। ಅಣುಸಹಗತಾತಿ ಸುಖುಮಭೂತಾ ಕಾಮರಾಗಸಞ್ಞೋಜನಾ ಪಟಿಘಸಞ್ಞೋಜನಾ ಅಣುಸಹಗತಾ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯಾ ಪಟಿಘಾನುಸಯಾತಿ ಅಪ್ಪಹೀನಟ್ಠೇನ ಸನ್ತಾನೇ ಅನುಸಯನವಸೇನ ಸುಖುಮಭೂತಾ ಕಾಮರಾಗಪಟಿಘಾನುಸಯಾ। ತದೇಕಟ್ಠೇಹಿ ಚಾತಿ ವುತ್ತತ್ಥೇಹಿ ದುವಿಧೇಕಟ್ಠೇಹಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿವಿತ್ತಂ ಸುಞ್ಞಂ ಹೋತಿ।

    Sakadāgāmissa oḷārikā kāmarāgasaññojanāti oḷārikabhūtā kāyadvāre vītikkamassa paccayabhāvena thūlabhūtā methunarāgasaṅkhātā saññojanā. So hi kāmabhave saññojetīti ‘‘saññojana’’nti vuccati. Paṭighasaññojanāti byāpādasaññojanā. So hi ārammaṇe paṭihaññatīti ‘‘paṭigha’’nti vuccati. Te eva thāmagataṭṭhena santāne anusentīti anusayā. Aṇusahagatāti sukhumabhūtā kāmarāgasaññojanā paṭighasaññojanā aṇusahagatā kāmarāgānusayā paṭighānusayāti appahīnaṭṭhena santāne anusayanavasena sukhumabhūtā kāmarāgapaṭighānusayā. Tadekaṭṭhehi cāti vuttatthehi duvidhekaṭṭhehi kilesehi cittaṃ vivittaṃ suññaṃ hoti.

    ಅರಹತೋತಿ ಕಿಲೇಸಾರೀನಂ ಹತತ್ತಾ ‘‘ಅರಹಾ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಸ್ಸ। ರೂಪರಾಗಾತಿ ರೂಪಭವೇ ಛನ್ದರಾಗಾ । ಅರೂಪರಾಗಾತಿ ಅರೂಪಭವೇ ಛನ್ದರಾಗಾ। ಮಾನಾತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗವಜ್ಝಾ ಮಾನಾ ಏವ। ತಥಾ ಉದ್ಧಚ್ಚಅವಿಜ್ಜಾಮಾನಾನುಸಯಾದಯೋ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗವಜ್ಝಾ। ಏತೇಸು ಉಣ್ಣತಿಲಕ್ಖಣೋ ಮಾನೋ। ಅವೂಪಸಮಲಕ್ಖಣಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ। ಅನ್ಧಭಾವಲಕ್ಖಣಾ ಅವಿಜ್ಜಾ। ರೂಪರಾಗಅರೂಪರಾಗವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಭವರಾಗಾನುಸಯಾ। ತದೇಕಟ್ಠೇಹಿ ಚಾತಿ ತೇಹಿ ಏಕತೋ ಠಿತೇಹಿ ಚ ಕಿಲೇಸೇಹಿ। ಬಹಿದ್ಧಾ ಚ ಸಬ್ಬನಿಮಿತ್ತೇಹೀತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೇ ಅಕುಸಲಕ್ಖನ್ಧೇ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ಬಹಿದ್ಧಾ’’ತಿ ಸಙ್ಖಂ ಗತೇಹಿ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಬಹಿದ್ಧಾ ಪವತ್ತೇಹಿ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರನಿಮಿತ್ತೇಹಿ ಮಗ್ಗಚಿತ್ತಂ ವಿವಿಚ್ಚತಿ ವಿನಾ ಹೋತಿ ಅಪಸಕ್ಕತಿ, ಫಲಚಿತ್ತಂ ವಿವಿತ್ತಂ ವಿಯುತ್ತಂ ಅಪಸಕ್ಕಿತಂ ಹೋತಿ।

    Arahatoti kilesārīnaṃ hatattā ‘‘arahā’’ti laddhanāmassa. Rūparāgāti rūpabhave chandarāgā . Arūparāgāti arūpabhave chandarāgā. Mānāti arahattamaggavajjhā mānā eva. Tathā uddhaccaavijjāmānānusayādayo arahattamaggavajjhā. Etesu uṇṇatilakkhaṇo māno. Avūpasamalakkhaṇaṃ uddhaccaṃ. Andhabhāvalakkhaṇā avijjā. Rūparāgaarūparāgavasena pavattā bhavarāgānusayā. Tadekaṭṭhehi cāti tehi ekato ṭhitehi ca kilesehi. Bahiddhā ca sabbanimittehīti ajjhattacittasantāne akusalakkhandhe upādāya ‘‘bahiddhā’’ti saṅkhaṃ gatehi ajjhattaṃ muñcitvā bahiddhā pavattehi sabbasaṅkhāranimittehi maggacittaṃ viviccati vinā hoti apasakkati, phalacittaṃ vivittaṃ viyuttaṃ apasakkitaṃ hoti.

    ತತ್ಥ ಕಿಲೇಸಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಚಾತಿ ದ್ವಿಧಾ ಅನುಸಯಾನಂ ಅಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಕಿಲೇಸಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಹಿ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯಪಟಿಘಾನುಸಯಾನಂ ತತಿಯಮಗ್ಗೇನ ಅಭಾವೋ ಹೋತಿ, ಮಾನಾನುಸಯಸ್ಸ ಚತುತ್ಥಮಗ್ಗೇನ, ದಿಟ್ಠಾನುಸಯವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾನುಸಯಾನಂ ಪಠಮಮಗ್ಗೇನ, ಭವರಾಗಾನುಸಯಾವಿಜ್ಜಾನುಸಯಾನಂ ಚತುತ್ಥಮಗ್ಗೇನೇವ। ಮಗ್ಗಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಪನ ಪಠಮಮಗ್ಗೇನ ದಿಟ್ಠಾನುಸಯವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾನುಸಯಾನಂ ಅಭಾವೋ ಹೋತಿ, ದುತಿಯಮಗ್ಗೇನ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯಪಟಿಘಾನುಸಯಾನಂ ತನುಭಾವೋ, ತತಿಯಮಗ್ಗೇನ ಸಬ್ಬಸೋ ಅಭಾವೋ, ಚತುತ್ಥಮಗ್ಗೇನ ಮಾನಾನುಸಯಭವರಾಗಾನುಸಯಾವಿಜ್ಜಾನುಸಯಾನಂ ಅಭಾವೋ ಹೋತಿ। ಚಿತ್ತವಿವೇಕೋತಿ ಮಹಗ್ಗತಲೋಕುತ್ತರಚಿತ್ತಾನಂ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಸುಞ್ಞಭಾವೋ, ತುಚ್ಛಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Tattha kilesapaṭipāṭiyā maggapaṭipāṭiyā cāti dvidhā anusayānaṃ abhāvo veditabbo. Kilesapaṭipāṭiyā hi kāmarāgānusayapaṭighānusayānaṃ tatiyamaggena abhāvo hoti, mānānusayassa catutthamaggena, diṭṭhānusayavicikicchānusayānaṃ paṭhamamaggena, bhavarāgānusayāvijjānusayānaṃ catutthamaggeneva. Maggapaṭipāṭiyā pana paṭhamamaggena diṭṭhānusayavicikicchānusayānaṃ abhāvo hoti, dutiyamaggena kāmarāgānusayapaṭighānusayānaṃ tanubhāvo, tatiyamaggena sabbaso abhāvo, catutthamaggena mānānusayabhavarāgānusayāvijjānusayānaṃ abhāvo hoti. Cittavivekoti mahaggatalokuttaracittānaṃ kilesehi suññabhāvo, tucchabhāvoti attho.

    ಉಪಧಿವಿವೇಕೋತಿ ಕಿಲೇಸಕ್ಖನ್ಧಅಭಿಸಙ್ಖಾರಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಉಪಧೀನಂ ಸುಞ್ಞಭಾವೋ। ಉಪಧಿಂ ತಾವ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಉಪಧಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ಕಿಲೇಸಾ ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ರಾಗಾದಯೋ ಯಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತಂ ಉಪತಾಪೇನ್ತಿ ವಿಬಾಧೇನ್ತೀತಿ ಕಿಲೇಸಾ ಚ। ಉಪಾದಾನಗೋಚರಾ ರೂಪಾದಯೋ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ಚ। ಉಪಾದಾನಸಮ್ಭೂತಾ ಪುಞ್ಞಾಪುಞ್ಞಆನೇಞ್ಜಾಭಿಸಙ್ಖಾರಾ ಚ। ಅಮತನ್ತಿ ನತ್ಥಿ ಏತಸ್ಸ ಮರಣಸಙ್ಖಾತಂ ಮತನ್ತಿ ಅಮತಂ, ಕಿಲೇಸವಿಸಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ ಅಗದನ್ತಿಪಿ ಅಮತಂ। ಸಂಸಾರಯೋನಿಗತಿಉಪಪತ್ತಿವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಸತ್ತಾವಾಸೇಸು ಸಂಸಿಬ್ಬತಿ ವಿನತೀತಿ ತಣ್ಹಾ ‘‘ವಾನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಂ ತತ್ಥ ನತ್ಥೀತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ। ವಿವೇಕಟ್ಠಕಾಯಾನನ್ತಿ ಗಣಸಙ್ಗಣಿಕಾಯ ಅಪಗತಸರೀರಾನಂ। ನೇಕ್ಖಮ್ಮಾಭಿರತಾನನ್ತಿ ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇ ಕಾಮಾದಿತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತೇ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದಿಕೇ ಅಭಿರತಾನಂ ತನ್ನಿನ್ನಾನಂ। ಪರಮವೋದಾನಪ್ಪತ್ತಾನನ್ತಿ ಉತ್ತಮಪರಿಸುದ್ಧಭಾವಫಲಂ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ ಠಿತಾನಂ। ‘‘ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಾಭಾವೇನ ಪರಿಸುದ್ಧಚಿತ್ತಾನಂ, ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಮುತ್ತಭಾವೇನ ಪರಮವೋದಾನಪ್ಪತ್ತಾನಂ। ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪ್ಪಹಾನೇನ ಪರಿಸುದ್ಧಚಿತ್ತಾನಂ, ಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನೇನ ಪರಮವೋದಾನಪ್ಪತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ಏವಮೇಕೇ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ। ನಿರೂಪಧೀನನ್ತಿ ವಿಗತೂಪಧೀನಂ। ವಿಸಙ್ಖಾರಗತಾನನ್ತಿ ಸಙ್ಖಾರಾರಮ್ಮಣಂ ಚಜಿತ್ವಾ ವಿಗತಸಙ್ಖಾರಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಉಪಗತಾನಂ। ವಿಸಙ್ಖಾರಗತಂ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥಪಿ ಹಿ ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ‘‘ವಿಸಙ್ಖಾರ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Upadhivivekoti kilesakkhandhaabhisaṅkhārasaṅkhātānaṃ upadhīnaṃ suññabhāvo. Upadhiṃ tāva dassetuṃ ‘‘upadhi vuccanti kilesā cā’’tiādimāha. Rāgādayo yassa uppajjanti, taṃ upatāpenti vibādhentīti kilesā ca. Upādānagocarā rūpādayo pañcakkhandhā ca. Upādānasambhūtā puññāpuññaāneñjābhisaṅkhārā ca. Amatanti natthi etassa maraṇasaṅkhātaṃ matanti amataṃ, kilesavisapaṭipakkhattā agadantipi amataṃ. Saṃsārayonigatiupapattiviññāṇaṭṭhitisattāvāsesu saṃsibbati vinatīti taṇhā ‘‘vāna’’nti vuccati, taṃ tattha natthīti nibbānaṃ. Vivekaṭṭhakāyānanti gaṇasaṅgaṇikāya apagatasarīrānaṃ. Nekkhammābhiratānanti nekkhamme kāmādito nikkhante paṭhamajjhānādike abhiratānaṃ tanninnānaṃ. Paramavodānappattānanti uttamaparisuddhabhāvaphalaṃ pāpuṇitvā ṭhitānaṃ. ‘‘Upakkilesābhāvena parisuddhacittānaṃ, kilesehi muttabhāvena paramavodānappattānaṃ. Vikkhambhanappahānena parisuddhacittānaṃ, samucchedappahānena paramavodānappattāna’’nti evameke vaṇṇayanti. Nirūpadhīnanti vigatūpadhīnaṃ. Visaṅkhāragatānanti saṅkhārārammaṇaṃ cajitvā vigatasaṅkhāraṃ nibbānaṃ ārammaṇavasena upagatānaṃ. Visaṅkhāragataṃ cittanti etthapi hi nibbānameva ‘‘visaṅkhāra’’nti vuttaṃ.

    ವಿದೂರೇತಿ ವಿವಿಧೇ ದೂರೇ। ಸುವಿದೂರೇತಿ ಸುಟ್ಠು ವಿದೂರೇ। ನ ಸನ್ತಿಕೇತಿ ನ ಸಮೀಪೇ। ನ ಸಾಮನ್ತಾತಿ ನ ಏಕಪಸ್ಸೇ। ಅನಾಸನ್ನೇತಿ ಅನಚ್ಚನ್ತಸಮೀಪೇ। ವಿವೇಕಟ್ಠೇತಿ ಅತಿದೂರೇ, ವಿಗತೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಾದಿಸೋತಿ ತಂಸದಿಸೋ। ತಸ್ಸಣ್ಠಿತೋತಿ ತೇನ ಆಕಾರೇನ ಠಿತೋ। ತಪ್ಪಕಾರೋತಿ ತೇನ ಪಕಾರೇನ ಠಿತೋ। ತಪ್ಪಟಿಭಾಗೋತಿ ತಂಕೋಟ್ಠಾಸಿಕೋ। ಅಥ ವಾ ‘‘ಅತ್ತಭಾವಗುಹಾಯ ಲಗ್ಗಭಾವೇನ ತಾದಿಸೋ। ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಛನ್ನಭಾವೇನ ತಸ್ಸಣ್ಠಿತೋ। ಮೋಹನಸ್ಮಿಂ ಪಗಾಳ್ಹಭಾವೇನ ತಪ್ಪಕಾರೋ। ತೀಹಿ ವಿವೇಕೇಹಿ ದೂರಭಾವೇನ ತಪ್ಪಟಿಭಾಗೋತಿ ಏವಮೇಕೇ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ।

    Vidūreti vividhe dūre. Suvidūreti suṭṭhu vidūre. Na santiketi na samīpe. Na sāmantāti na ekapasse. Anāsanneti anaccantasamīpe. Vivekaṭṭheti atidūre, vigateti attho. Tādisoti taṃsadiso. Tassaṇṭhitoti tena ākārena ṭhito. Tappakāroti tena pakārena ṭhito. Tappaṭibhāgoti taṃkoṭṭhāsiko. Atha vā ‘‘attabhāvaguhāya laggabhāvena tādiso. Kilesehi channabhāvena tassaṇṭhito. Mohanasmiṃ pagāḷhabhāvena tappakāro. Tīhi vivekehi dūrabhāvena tappaṭibhāgoti evameke vaṇṇayanti.

    ದುಪ್ಪಹಾಯಾತಿ ಸುಖೇನ ಪಹಾತಬ್ಬಾ ನ ಹೋನ್ತಿ। ದುಚ್ಚಜ್ಜಾತಿ ಸುಖೇನ ಜಹಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ। ದುಪ್ಪರಿಚ್ಚಜ್ಜಾತಿ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಜಹಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ। ದುನ್ನಿಮ್ಮದಯಾತಿ ನಿಮ್ಮದಂ ಅಮದಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ। ದುಬ್ಬಿನಿವೇಠಯಾತಿ ವಿನಿವೇಠನಂ ಮೋಚನಂ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ। ದುತ್ತರಾತಿ ಉತ್ತರಿತ್ವಾ ಅತಿಕ್ಕನ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ। ದುಪ್ಪತರಾತಿ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ತರಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ। ದುಸ್ಸಮತಿಕ್ಕಮಾತಿ ದುಕ್ಖೇನ ಅತಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬಾ। ದುಬ್ಬಿನಿವತ್ತಾತಿ ನಿವತ್ತೇತುಂ ದುಕ್ಖಾ। ಅಥ ವಾ ‘‘ಪಕತಿವಸೇನ ದುಪ್ಪರಿಚ್ಚಜ್ಜಾ। ಗೋಣಪತಾಸಂ ವಿಯ ದುನ್ನಿಮ್ಮದಯಾ। ನಾಗಪಾಸಂ ವಿಯ ದುಬ್ಬಿನಿವೇಠಯಾ। ಗಿಮ್ಹಸಮಯೇ ಮರುಕನ್ತಾರಂ ವಿಯ ದುತ್ತರಾ ದುಪ್ಪತರಾ। ಬ್ಯಗ್ಘಪರಿಗ್ಗಹಿತಾ ಅಟವೀ ವಿಯ ದುಸ್ಸಮತಿಕ್ಕಮಾ। ಸಮುದ್ದವೀಚಿ ವಿಯ ದುಬ್ಬಿನಿವತ್ತಾತಿ ಏವಮೇಕೇ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ।

    Duppahāyāti sukhena pahātabbā na honti. Duccajjāti sukhena jahituṃ na sakkā. Duppariccajjāti sabbākārena jahituṃ na sakkā. Dunnimmadayāti nimmadaṃ amadaṃ kātuṃ na sakkā. Dubbiniveṭhayāti viniveṭhanaṃ mocanaṃ kātuṃ na sakkā. Duttarāti uttaritvā atikkantuṃ na sakkā. Duppatarāti visesetvā tarituṃ na sakkā. Dussamatikkamāti dukkhena atikkamitabbā. Dubbinivattāti nivattetuṃ dukkhā. Atha vā ‘‘pakativasena duppariccajjā. Goṇapatāsaṃ viya dunnimmadayā. Nāgapāsaṃ viya dubbiniveṭhayā. Gimhasamaye marukantāraṃ viya duttarā duppatarā. Byagghapariggahitā aṭavī viya dussamatikkamā. Samuddavīci viya dubbinivattāti evameke vaṇṇayanti.

    ೮. ಏವಂ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ‘‘ದೂರೇ ವಿವೇಕಾ ಹಿ ತಥಾವಿಧೋ’’ತಿ ಸಾಧೇತ್ವಾ ಪುನ ತಥಾವಿಧಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಧಮ್ಮತಂ ಆವಿ ಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಇಚ್ಛಾನಿದಾನಾ’’ತಿಆದಿಗಾಥಮಾಹ। ತತ್ಥ ಇಚ್ಛಾನಿದಾನಾತಿ ತಣ್ಹಾಹೇತುಕಾ। ಭವಸಾತಬದ್ಧಾತಿ ಸುಖವೇದನಾದಿಮ್ಹಿ ಭವಸಾತೇನ ಬದ್ಧಾ। ತೇ ದುಪ್ಪಮುಞ್ಚಾತಿ ತೇ ಭವಸಾತವತ್ಥುಭೂತಾ ಧಮ್ಮಾ। ತೇ ವಾ ತತ್ಥ ಬದ್ಧಾ ಇಚ್ಛಾನಿದಾನಾ ಸತ್ತಾ ದುಪ್ಪಮೋಚಯಾ। ನ ಹಿ ಅಞ್ಞಮೋಕ್ಖಾತಿ ಅಞ್ಞೇ ಚ ಮೋಚೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ। ಕಾರಣವಚನಂ ವಾ ಏತಂ। ತೇ ಸತ್ತಾ ದುಪ್ಪಮುಞ್ಚಾ। ಕಸ್ಮಾ? ಯಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞೇನ ಮೋಚೇತಬ್ಬಾ ನ ಹೋನ್ತಿ। ಯದಿ ಸತ್ತಾ ಮುಞ್ಚೇಯ್ಯುಂ, ಸಕೇನ ಥಾಮೇನ ಮುಞ್ಚೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಅಯಮಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ। ಪಚ್ಛಾ ಪುರೇ ವಾಪಿ ಅಪೇಕ್ಖಮಾನಾತಿ ಅನಾಗತೇ ಅತೀತೇ ವಾ ಕಾಮೇ ಅಪೇಕ್ಖಮಾನಾ। ಇಮೇ ವ ಕಾಮೇ ಪುರಿಮೇ ವ ಜಪ್ಪನ್ತಿ ಇಮೇ ವಾ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ಕಾಮೇ ಪುರಿಮೇ ವಾ ದುವಿಧೇಪಿ ಅತೀತಾನಾಗತೇ ಬಲವತಣ್ಹಾಯ ಪತ್ಥಯಮಾನಾ। ಇಮೇಸಞ್ಚ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪದಾನಂ ‘‘ತೇ ದುಪ್ಪಮುಞ್ಚಾ ನ ಹಿ ಅಞ್ಞಮೋಕ್ಖಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾವ ಸಹ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಇತರಥಾ ಅಪೇಕ್ಖಮಾನಾ ಜಪ್ಪಂ ಕಿಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಕಿಂ ವಾ ಕತಾತಿ ನ ಪಞ್ಞಾಯೇಯ್ಯುಂ।

    8. Evaṃ paṭhamagāthāya ‘‘dūre vivekā hi tathāvidho’’ti sādhetvā puna tathāvidhānaṃ sattānaṃ dhammataṃ āvi karonto ‘‘icchānidānā’’tiādigāthamāha. Tattha icchānidānāti taṇhāhetukā. Bhavasātabaddhāti sukhavedanādimhi bhavasātena baddhā. Te duppamuñcāti te bhavasātavatthubhūtā dhammā. Te vā tattha baddhā icchānidānā sattā duppamocayā. Na hi aññamokkhāti aññe ca mocetuṃ na sakkonti. Kāraṇavacanaṃ vā etaṃ. Te sattā duppamuñcā. Kasmā? Yasmā aññena mocetabbā na honti. Yadi sattā muñceyyuṃ, sakena thāmena muñceyyunti ayamassa attho. Pacchā pure vāpi apekkhamānāti anāgate atīte vā kāme apekkhamānā. Ime va kāme purime va jappanti ime vā paccuppanne kāme purime vā duvidhepi atītānāgate balavataṇhāya patthayamānā. Imesañca dvinnaṃ padānaṃ ‘‘te duppamuñcā na hi aññamokkhā’’ti imināva saha sambandho veditabbo. Itarathā apekkhamānā jappaṃ kiṃ karonti, kiṃ vā katāti na paññāyeyyuṃ.

    ಭವಸಾತಬದ್ಧಾತಿ ಭವೇ ಸಾತಂ ಭವಸಾತಂ, ತೇನ ಭವಸಾತೇನ ಸುಖಸ್ಸಾದೇನ ಬದ್ಧಾ ಹುತ್ವಾ ಠಿತಾ। ತಂ ಭಾಜೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏಕಂ ಭವಸಾತಂ – ಸುಖಾ ವೇದನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಯೋಬ್ಬನಭಾವೋ ಯೋಬ್ಬಞ್ಞಂ। ಅರೋಗಭಾವೋ ಆರೋಗ್ಯಂ। ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಪವತ್ತಭಾವೋ ಜೀವಿತಂ। ಲಾಭೋತಿ ಚತುನ್ನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ಲಾಭೋ। ಯಸೋತಿ ಪರಿವಾರೋ। ಪಸಂಸಾತಿ ಕಿತ್ತಿ। ಸುಖನ್ತಿ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕಂ ಸುಖಂ। ಮನಾಪಿಕಾ ರೂಪಾತಿ ಮನವಡ್ಢನಕಾ ರೂಪಾ। ಸೇಸೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।

    Bhavasātabaddhāti bhave sātaṃ bhavasātaṃ, tena bhavasātena sukhassādena baddhā hutvā ṭhitā. Taṃ bhājetvā dassetuṃ ‘‘ekaṃ bhavasātaṃ – sukhā vedanā’’tiādimāha. Yobbanabhāvo yobbaññaṃ. Arogabhāvo ārogyaṃ. Jīvitindriyassa pavattabhāvo jīvitaṃ. Lābhoti catunnaṃ paccayānaṃ lābho. Yasoti parivāro. Pasaṃsāti kitti. Sukhanti kāyikacetasikaṃ sukhaṃ. Manāpikā rūpāti manavaḍḍhanakā rūpā. Sesesupi eseva nayo.

    ಚಕ್ಖುಸಮ್ಪದಾತಿ ಚಕ್ಖುಸ್ಸ ಸಮ್ಪದಾ। ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಚಕ್ಖು ಸಮ್ಪನ್ನಂ ಮಣಿವಿಮಾನೇ ಉಗ್ಘಾಟಿತಸೀಹಪಞ್ಜರಂ ವಿಯ ಖಾಯತೀ’’ತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಸುಖಸ್ಸಾದಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಚಕ್ಖುಸಮ್ಪದಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸೋತಸಮ್ಪದಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಸಾತಬದ್ಧಾ…ಪೇ॰… ವಿಬದ್ಧಾತಿ ವಿವಿಧಾಕಾರೇನ ಬದ್ಧಾ। ಆಬದ್ಧಾತಿ ವಿಸೇಸೇನ ಆದಿತೋ ಬದ್ಧಾ। ಲಗ್ಗಾತಿ ಆರಮ್ಮಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಅಪ್ಪಿತಾ। ಲಗ್ಗಿತಾತಿ ನಾಗದನ್ತೇ ಫಾಣಿತವಾರಕೋ ವಿಯ ಲಗ್ಗಿತಾ। ಯಮೇತ್ಥ ಚ ಅವುತ್ತಂ, ತಂ ಸತ್ತೋ ವಿಸತ್ತೋತಿಆದಿಮ್ಹಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ।

    Cakkhusampadāti cakkhussa sampadā. ‘‘Mayhaṃ cakkhu sampannaṃ maṇivimāne ugghāṭitasīhapañjaraṃ viya khāyatī’’ti uppannaṃ sukhassādaṃ sandhāya ‘‘cakkhusampadā’’ti vuttaṃ. Sotasampadādīsupi eseva nayo. Sukhāya vedanāya sātabaddhā…pe… vibaddhāti vividhākārena baddhā. Ābaddhāti visesena ādito baddhā. Laggāti ārammaṇena saddhiṃ appitā. Laggitāti nāgadante phāṇitavārako viya laggitā. Yamettha ca avuttaṃ, taṃ satto visattotiādimhi vuttanayena gahetabbaṃ.

    ನ ಹಿ ಅಞ್ಞಮೋಕ್ಖಾತಿ ನ ಪರೇಹಿ ಮೋಕ್ಖಾ। ತೇ ವಾ ಭವಸಾತವತ್ಥೂ ದುಪ್ಪಮುಞ್ಚಾತಿ ಭವೇ ಸುಖಸ್ಸಾದವತ್ಥುಭೂತಾ ಧಮ್ಮಾ ತೇ ಮುಞ್ಚಿತುಂ ದುಕ್ಖಾ। ಸತ್ತಾ ವಾ ಏತ್ತೋ ದುಮ್ಮೋಚಯಾತಿ ಸತ್ತಾ ಏವ ವಾ ಏತಸ್ಮಾ ಭವಸಾತವತ್ಥುತೋ ಮೋಚೇತುಂ ದುಕ್ಖಾ।

    Na hi aññamokkhāti na parehi mokkhā. Te vā bhavasātavatthū duppamuñcāti bhave sukhassādavatthubhūtā dhammā te muñcituṃ dukkhā. Sattā vā etto dummocayāti sattā eva vā etasmā bhavasātavatthuto mocetuṃ dukkhā.

    ದುರುದ್ಧರಾತಿ ಉದ್ಧರಿತುಂ ದುಕ್ಖಾ। ದುಸ್ಸಮುದ್ಧರಾತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಛಿನ್ನತಟೇ ನರಕಾವಾಟೇ ಪತಿತೋ ವಿಯ ಉದ್ಧಂ ಕತ್ವಾ ಉದ್ಧರಿತುಂ ದುಕ್ಖಾ। ದುಬ್ಬುಟ್ಠಾಪಯಾತಿ ಉಟ್ಠಾಪೇತುಂ ದುಕ್ಖಾ। ದುಸ್ಸಮುಟ್ಠಾಪಯಾತಿ ಸುಖುಮಅತ್ತಭಾವಂ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪನಂ ವಿಯ ಉಸ್ಸಾಪೇತುಂ ಅತಿವಿಯ ದುಕ್ಖಾ।

    Duruddharāti uddharituṃ dukkhā. Dussamuddharāti samantato chinnataṭe narakāvāṭe patito viya uddhaṃ katvā uddharituṃ dukkhā. Dubbuṭṭhāpayāti uṭṭhāpetuṃ dukkhā. Dussamuṭṭhāpayāti sukhumaattabhāvaṃ pathaviyaṃ patiṭṭhāpanaṃ viya ussāpetuṃ ativiya dukkhā.

    ತೇ ಅತ್ತನಾ ಪಲಿಪಪಲಿಪನ್ನಾತಿ ಗಮ್ಭೀರಕದ್ದಮೇ ಯಾವ ಸೀಸತೋ ನಿಮುಗ್ಗಾ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ। ಪರಂ ಪಲಿಪಪಲಿಪನ್ನಂ ಉದ್ಧರಿತುನ್ತಿ ಅಪರಂ ತಥೇವ ನಿಮುಗ್ಗಂ ಹತ್ಥೇ ವಾ ಸೀಸೇ ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಥಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ। ಸೋ ವತ ಚುನ್ದಾತಿ ಸೋತಿ ವತ್ತಬ್ಬಾಕಾರಪುಗ್ಗಲನಿದ್ದೇಸೋ। ತಸ್ಸ ‘‘ಯೋ’’ತಿ ಇಮಂ ಉದ್ದೇಸವಚನಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಯೋ ಅತ್ತನಾ ಪಲಿಪಪಲಿಪನ್ನೋ, ಸೋ ವತ , ಚುನ್ದ, ಪರಂ ಪಲಿಪಪಲಿಪನ್ನಂ ಉದ್ಧರಿಸ್ಸತೀತಿ। ಏವಂ ಸೇಸಪದೇಸು ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಪಲಿಪಪಲಿಪನ್ನೋತಿ ಗಮ್ಭೀರಕದ್ದಮೇ ನಿಮುಗ್ಗೋ ವುಚ್ಚತಿ। ಯಥಾ, ಚುನ್ದ, ಕೋಚಿ ಪುರಿಸೋ ಯಾವ ಸೀಸತೋ ಗಮ್ಭೀರಕದ್ದಮೇ ನಿಮುಗ್ಗೋ, ಪರಮ್ಪಿ ತಥೇವ ನಿಮುಗ್ಗಂ ಹತ್ಥೇ ವಾ ಸೀಸೇ ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಉದ್ಧರಿಸ್ಸತೀತಿ ನೇತಂ ಠಾನಂ ವಿಜ್ಜತಿ। ನ ಹಿ ತಂ ಕಾರಣಮತ್ಥಿ, ಯೇನ ಸೋ ತಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಥಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಯ್ಯಾತಿ। ಅದನ್ತೋ ಅವಿನೀತೋ ಅಪರಿನಿಬ್ಬುತೋತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಅನಿಬ್ಬಿಸೇವನತಾಯ ಅದನ್ತೋ। ಅಸಿಕ್ಖಿತವಿನಯತಾಯ ಅವಿನೀತೋ। ಅನಿಬ್ಬುತಕಿಲೇಸತಾಯ ಅಪರಿನಿಬ್ಬುತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸೋ ತಾದಿಸೋ ಪರಂ ದಮೇಸ್ಸತಿ ನಿಬ್ಬಿಸೇವನಂ ಕರಿಸ್ಸತಿ, ವಿನೇಸ್ಸತಿ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಸಿಕ್ಖಾಪೇಸ್ಸತಿ। ಪರಿನಿಬ್ಬಾಪೇಸ್ಸತಿ ತಸ್ಸ ಕಿಲೇಸೇ ನಿಬ್ಬಾಪೇಸ್ಸತಿ।

    Te attanā palipapalipannāti gambhīrakaddame yāva sīsato nimuggā na sakkonti. Paraṃ palipapalipannaṃ uddharitunti aparaṃ tatheva nimuggaṃ hatthe vā sīse vā gahetvā uddharitvā thale patiṭṭhāpetuṃ na sakkonti. So vata cundāti soti vattabbākārapuggalaniddeso. Tassa ‘‘yo’’ti imaṃ uddesavacanaṃ āharitvā yo attanā palipapalipanno, so vata , cunda, paraṃ palipapalipannaṃ uddharissatīti. Evaṃ sesapadesu sambandho veditabbo. Palipapalipannoti gambhīrakaddame nimuggo vuccati. Yathā, cunda, koci puriso yāva sīsato gambhīrakaddame nimuggo, parampi tatheva nimuggaṃ hatthe vā sīse vā gahetvā uddharissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Na hi taṃ kāraṇamatthi, yena so taṃ uddharitvā thale patiṭṭhāpeyyāti. Adanto avinīto aparinibbutoti ettha pana anibbisevanatāya adanto. Asikkhitavinayatāya avinīto. Anibbutakilesatāya aparinibbutoti veditabbo. So tādiso paraṃ damessati nibbisevanaṃ karissati, vinessati tisso sikkhā sikkhāpessati. Parinibbāpessati tassa kilese nibbāpessati.

    ನತ್ಥಞ್ಞೋ ಕೋಚೀತಿ ಅಞ್ಞೋ ಕೋಚಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಮೋಚೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ನತ್ಥಿ। ಸಕೇನ ಥಾಮೇನಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಞಾಣಥಾಮೇನ। ಬಲೇನಾತಿ ಞಾಣಬಲೇನ। ವೀರಿಯೇನಾತಿ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಚೇತಸಿಕವೀರಿಯೇನ। ಪುರಿಸಪರಕ್ಕಮೇನಾತಿ ಪರಂ ಪರಂ ಠಾನಂ ಅಕ್ಕಮನೇನ ಮಹನ್ತವೀರಿಯೇನ।

    Natthaññokocīti añño koci puggalo mocetuṃ samattho natthi. Sakena thāmenāti attano ñāṇathāmena. Balenāti ñāṇabalena. Vīriyenāti ñāṇasampayuttacetasikavīriyena. Purisaparakkamenāti paraṃ paraṃ ṭhānaṃ akkamanena mahantavīriyena.

    ನಾಹಂ ಸಹಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಅಹಂ ನ ಸಹಿಸ್ಸಾಮಿ ನ ಸಕ್ಕೋಮಿ, ನ ವಾಯಮಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಪಮೋಚನಾಯಾತಿ ಪಮೋಚೇತುಂ। ಕಥಂಕಥಿನ್ತಿ ಸಕಙ್ಖಂ। ಧೋತಕಾತಿ ಆಲಪನಂ। ತರೇಸೀತಿ ತರೇಯ್ಯಾಸಿ।

    Nāhaṃ sahissāmīti ahaṃ na sahissāmi na sakkomi, na vāyamissāmīti vuttaṃ hoti. Pamocanāyāti pamocetuṃ. Kathaṃkathinti sakaṅkhaṃ. Dhotakāti ālapanaṃ. Taresīti tareyyāsi.

    ‘‘ಅತ್ತನಾ ಹಿ ಕತಂ ಪಾಪಂ, ಅತ್ತನಾ ಸಂಕಿಲಿಸ್ಸತಿ।

    ‘‘Attanā hi kataṃ pāpaṃ, attanā saṃkilissati;

    ಅತ್ತನಾ ಅಕತಂ ಪಾಪಂ, ಅತ್ತನಾವ ವಿಸುಜ್ಝತಿ।

    Attanā akataṃ pāpaṃ, attanāva visujjhati;

    ಸುದ್ಧೀ ಅಸುದ್ಧಿ ಪಚ್ಚತ್ತಂ, ನಾಞ್ಞೋ ಅಞ್ಞಂ ವಿಸೋಧಯೇ’’ತಿ॥ (ಧ॰ ಪ॰ ೧೬೫; ಕಥಾ॰ ೭೪೩) –

    Suddhī asuddhi paccattaṃ, nāñño aññaṃ visodhaye’’ti. (dha. pa. 165; kathā. 743) –

    ಏತ್ಥಾಯಮತ್ಥೋ – ಯೇನ ಅತ್ತನಾ ಅಕುಸಲಂ ಕಮ್ಮಂ ಕತಂ ಹೋತಿ, ಸೋ ಚತೂಸು ಅಪಾಯೇಸು ದುಕ್ಖಂ ಅನುಭವನ್ತೋ ಅತ್ತನಾವ ಸಂಕಿಲಿಸ್ಸತಿ। ಯೇನ ಪನ ಅತ್ತನಾ ಅಕತಂ ಪಾಪಂ, ಸೋ ಸುಗತಿಞ್ಚೇವ ಅಗತಿಞ್ಚ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಅತ್ತನಾವ ವಿಸುಜ್ಝತಿ। ಕುಸಲಕಮ್ಮಸಙ್ಖಾತಾ ಸುದ್ಧಿ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಸಙ್ಖಾತಾ ಚ ಅಸುದ್ಧಿ ಪಚ್ಚತ್ತಂ ಕಾರಕಸತ್ತಾನಂ ಅತ್ತನಿಯೇವ ವಿಪಚ್ಚತಿ। ಅಞ್ಞೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅಞ್ಞಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ನ ವಿಸೋಧಯೇ ನೇವ ವಿಸೋಧೇತಿ, ನ ಕಿಲೇಸೇತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।

    Etthāyamattho – yena attanā akusalaṃ kammaṃ kataṃ hoti, so catūsu apāyesu dukkhaṃ anubhavanto attanāva saṃkilissati. Yena pana attanā akataṃ pāpaṃ, so sugatiñceva agatiñca gacchanto attanāva visujjhati. Kusalakammasaṅkhātā suddhi akusalakammasaṅkhātā ca asuddhi paccattaṃ kārakasattānaṃ attaniyeva vipaccati. Añño puggalo aññaṃ puggalaṃ na visodhaye neva visodheti, na kilesetīti vuttaṃ hoti.

    ತಿಟ್ಠತೇವ ನಿಬ್ಬಾನನ್ತಿ ಅಮತಮಹಾನಿಬ್ಬಾನಂ ತಿಟ್ಠತಿಯೇವ। ನಿಬ್ಬಾನಗಾಮಿಮಗ್ಗೋತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗವಿಪಸ್ಸನಾತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ। ತಿಟ್ಠಾಮಹಂ ಸಮಾದಪೇತಾತಿ ಅಹಂ ಗಣ್ಹಾಪೇತಾ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತಾ ತಿಟ್ಠಾಮಿ। ಏವಂ ಓವದಿಯಮಾನಾ ಏವಂ ಅನುಸಾಸಿಯಮಾನಾತಿ ಮಯಾ ಏವಂ ಓವದಿಯಮಾನಾ ಏವಂ ಅನುಸಾಸಿಯಮಾನಾ। ಏತ್ಥ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ವದನ್ತೋ ಓವದತಿ ನಾಮ, ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಅನುಸಾಸನ್ತೋ ‘‘ಅಯಸೋಪಿ ತೇ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿವಸೇನ ಅನಾಗತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಅನುಸಾಸತಿ ನಾಮ। ಸಮ್ಮುಖಾ ವದನ್ತೋಪಿ ಓವದತಿ ನಾಮ, ಪರಮ್ಮುಖಾ ದೂತಸಾಸನಂ ವಾ ಪೇಸೇನ್ತೋ ಅನುಸಾಸತಿ ನಾಮ। ಸಕಿಂ ವದನ್ತೋಪಿ ಓವದತಿ ನಾಮ, ಪುನಪ್ಪುನಂ ವದನ್ತೋ ಅನುಸಾಸತಿ ನಾಮ। ಓವದನ್ತೋ ಏವ ವಾ ಅನುಸಾಸತಿ ನಾಮ। ಅಪ್ಪೇಕಚ್ಚೇತಿ ಅಪಿ ಏಕಚ್ಚೇ, ಏಕೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಚ್ಚನ್ತನಿಟ್ಠಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆರಾಧೇನ್ತೀತಿ ಖಯವಯಸಙ್ಖಾತಂ ಅನ್ತಂ ಅತೀತನ್ತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಂ, ಅಚ್ಚನ್ತಞ್ಚ ತಂ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನತ್ತಾ ನಿಟ್ಠಞ್ಚಾತಿ ಅಚ್ಚನ್ತನಿಟ್ಠಂ, ಏಕನ್ತನಿಟ್ಠಂ, ಸತತನಿಟ್ಠನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಂ ಅಚ್ಚನ್ತನಿಬ್ಬಾನಂ ಆರಾಧೇನ್ತಿ ಸಮ್ಪಾದೇನ್ತಿ। ನಾರಾಧೇನ್ತೀತಿ ನ ಸಮ್ಪಾದೇನ್ತಿ, ನ ಪಟಿಲಭನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತ್ಥ ಕ್ಯಾಹನ್ತಿ ಏತೇಸು ಕಿಂ ಅಹಂ, ಕಿಂ ಕರೋಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮಗ್ಗಕ್ಖಾಯೀತಿ ಪಟಿಪದಾಮಗ್ಗಕ್ಖಾಯೀ । ಆಚಿಕ್ಖತಿ ಕಥೇತಿ। ಅತ್ತನಾ ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನಾ ಮುಞ್ಚೇಯ್ಯುನ್ತಿ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಾ ಮಯಂ ಮುಞ್ಚೇಯ್ಯುಂ।

    Tiṭṭhateva nibbānanti amatamahānibbānaṃ tiṭṭhatiyeva. Nibbānagāmimaggoti pubbabhāgavipassanāto paṭṭhāya ariyamaggo. Tiṭṭhāmahaṃ samādapetāti ahaṃ gaṇhāpetā patiṭṭhāpetā tiṭṭhāmi. Evaṃovadiyamānā evaṃ anusāsiyamānāti mayā evaṃ ovadiyamānā evaṃ anusāsiyamānā. Ettha uppanne vatthusmiṃ vadanto ovadati nāma, anuppanne vatthusmiṃ anusāsanto ‘‘ayasopi te bhavissatī’’tiādivasena anāgataṃ dassento anusāsati nāma. Sammukhā vadantopi ovadati nāma, parammukhā dūtasāsanaṃ vā pesento anusāsati nāma. Sakiṃ vadantopi ovadati nāma, punappunaṃ vadanto anusāsati nāma. Ovadanto eva vā anusāsati nāma. Appekacceti api ekacce, eketi attho. Accantaniṭṭhaṃ nibbānaṃ ārādhentīti khayavayasaṅkhātaṃ antaṃ atītanti accantaṃ, accantañca taṃ sabbasaṅkhārānaṃ appavattiṭṭhānattā niṭṭhañcāti accantaniṭṭhaṃ, ekantaniṭṭhaṃ, satataniṭṭhanti attho. Taṃ accantanibbānaṃ ārādhenti sampādenti. Nārādhentīti na sampādenti, na paṭilabhantīti attho. Ettha kyāhanti etesu kiṃ ahaṃ, kiṃ karomīti attho. Maggakkhāyīti paṭipadāmaggakkhāyī . Ācikkhati katheti. Attanā paṭipajjamānā muñceyyunti paṭipajjantā mayaṃ muñceyyuṃ.

    ಅತೀತಂ ಉಪಾದಾಯಾತಿ ಅತೀತಂ ಪಟಿಚ್ಚ। ಕಥಂ ಪುರೇ ಅಪೇಕ್ಖಂ ಕರೋತೀತಿ ಕೇನ ಪಕಾರೇನ ಇಕ್ಖಂ ಓಲೋಕನಂ ಕರೋತಿ। ಏವಂರೂಪೋ ಅಹೋಸಿನ್ತಿ ದೀಘರಸ್ಸಅಣುಕಥೂಲಾದಿವಸೇನ ಏವಂಜಾತಿಕೋ ಏವರೂಪೋ ಅಭವಿಂ। ತತ್ಥ ನನ್ದಿಂ ಸಮನ್ನಾನೇತೀತಿ ತಸ್ಮಿಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣೇ ತಣ್ಹಂ ಸಮ್ಮಾ ಆನಯತಿ ಉಪನೇತಿ। ವೇದನಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।

    Atītaṃ upādāyāti atītaṃ paṭicca. Kathaṃ pure apekkhaṃ karotīti kena pakārena ikkhaṃ olokanaṃ karoti. Evaṃrūpo ahosinti dīgharassaaṇukathūlādivasena evaṃjātiko evarūpo abhaviṃ. Tattha nandiṃ samannānetīti tasmiṃ rūpārammaṇe taṇhaṃ sammā ānayati upaneti. Vedanādīsupi eseva nayo.

    ‘‘ಇತಿ ಮೇ ಚಕ್ಖೂ’’ತಿಆದಯೋ ವತ್ಥುಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ತಣ್ಹುಪ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ। ಇತಿ ರೂಪಾತೀತಿ ಏವಂ ರೂಪಾ ಇತಿ। ತತ್ಥ ಛನ್ದರಾಗಪಟಿಬದ್ಧನ್ತಿ ತೇಸು ಚಕ್ಖುರೂಪೇಸು ದುಬ್ಬಲಸಙ್ಖಾತೋ ಛನ್ದೋ ಚ ಬಲವಸಙ್ಖಾತೋ ರಾಗೋ ಚ, ತೇನ ಛನ್ದರಾಗೇನ ಪಟಿಬದ್ಧಂ ಅಲ್ಲೀನಂ। ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಜವನಚಿತ್ತಂ। ಛನ್ದರಾಗಪಟಿಬದ್ಧತ್ತಾ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸಾತಿ ತಸ್ಸ ಜವನವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಛನ್ದರಾಗೇನ ಬದ್ಧಭಾವಾ। ತದಭಿನನ್ದತೀತಿ ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ತಣ್ಹಾವಸೇನ ಅಭಿನನ್ದತಿ।

    ‘‘Iti me cakkhū’’tiādayo vatthuārammaṇavasena taṇhuppattiṃ dassento āha. Iti rūpātīti evaṃ rūpā iti. Tattha chandarāgapaṭibaddhanti tesu cakkhurūpesu dubbalasaṅkhāto chando ca balavasaṅkhāto rāgo ca, tena chandarāgena paṭibaddhaṃ allīnaṃ. Viññāṇanti javanacittaṃ. Chandarāgapaṭibaddhattā viññāṇassāti tassa javanaviññāṇassa chandarāgena baddhabhāvā. Tadabhinandatīti taṃ ārammaṇaṃ taṇhāvasena abhinandati.

    ಯಾನಿಸ್ಸ ತಾನೀತಿ ಯಾನಿ ಅಸ್ಸ ತಾನಿ। ಪುಬ್ಬೇತಿ ಅತೀತೇ। ಸದ್ಧಿನ್ತಿ ಏಕತೋ। ಹಸಿತಲಪಿತಕೀಳಿತಾನೀತಿ ದನ್ತವಿದಂಸಾದಿಹಸಿತಾನಿ ಚ, ವಚೀಭೇದಂ ಕತ್ವಾ ಲಪಿತಾನಿ ಚ, ಕಾಯಖಿಡ್ಡಾದಿಕೀಳಿತಾನಿ ಚ। ತದಸ್ಸಾದೇತೀತಿ ತಂ ಅಸ್ಸಾದಯತಿ ಅಸ್ಸಾದಂ ವಿನ್ದತಿ ಸಾದಿಯತಿ। ತಂ ನಿಕಾಮೇತೀತಿ ತಂ ನಿಕಾಮಯತಿ ಪಚ್ಚಾಸೀಸತಿ। ವಿತ್ತಿಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ತುಟ್ಠಿಂ ಪಾಪುಣಾತಿ।

    Yānissatānīti yāni assa tāni. Pubbeti atīte. Saddhinti ekato. Hasitalapitakīḷitānīti dantavidaṃsādihasitāni ca, vacībhedaṃ katvā lapitāni ca, kāyakhiḍḍādikīḷitāni ca. Tadassādetīti taṃ assādayati assādaṃ vindati sādiyati. Taṃ nikāmetīti taṃ nikāmayati paccāsīsati. Vittiṃ āpajjatīti tuṭṭhiṃ pāpuṇāti.

    ಸಿಯನ್ತಿ ಭವೇಯ್ಯಂ। ಅಪ್ಪಟಿಲದ್ಧಸ್ಸ ಪಟಿಲಾಭಾಯಾತಿ ಅಪ್ಪತ್ತಸ್ಸ ಪಾಪುಣನತ್ಥಾಯ। ಚಿತ್ತಂ ಪಣಿದಹತೀತಿ ಚಿತ್ತಂ ಠಪೇತಿ। ಚೇತಸೋ ಪಣಿಧಾನಪಚ್ಚಯಾತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಠಪನಕಾರಣಾ।

    Siyanti bhaveyyaṃ. Appaṭiladdhassa paṭilābhāyāti appattassa pāpuṇanatthāya. Cittaṃ paṇidahatīti cittaṃ ṭhapeti. Cetaso paṇidhānapaccayāti cittassa ṭhapanakāraṇā.

    ಸೀಲೇನ ವಾತಿ ಪಞ್ಚಸೀಲಾದಿಸೀಲೇನ ವಾ। ವತೇನ ವಾತಿ ಧುತಙ್ಗಸಮಾದಾನೇನ ವಾ। ತಪೇನ ವಾತಿ ವೀರಿಯಸಮಾದಾನೇನ ವಾ। ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇನ ವಾತಿ ಮೇಥುನವಿರತಿಯಾ ವಾ। ದೇವೋ ವಾತಿ ಮಹಾನುಭಾವೋ ದೇವರಾಜಾ ವಾ। ದೇವಞ್ಞತರೋ ವಾತಿ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞತರೋ ವಾ।

    Sīlena vāti pañcasīlādisīlena vā. Vatena vāti dhutaṅgasamādānena vā. Tapena vāti vīriyasamādānena vā. Brahmacariyena vāti methunaviratiyā vā. Devo vāti mahānubhāvo devarājā vā. Devaññataro vāti tesaṃ aññataro vā.

    ಜಪ್ಪನ್ತಾತಿ ಗುಣವಸೇನ ಕಥೇನ್ತಾ। ಪಜಪ್ಪನ್ತಾತಿ ಪಕಾರೇನ ಕಥೇನ್ತಾ। ಅಭಿಜಪ್ಪನ್ತಾತಿ ವಿಸೇಸೇನ ಕಥೇನ್ತಾ, ಉಪಸಗ್ಗವಸೇನ ವಾ ವಡ್ಢಿತಂ।

    Jappantāti guṇavasena kathentā. Pajappantāti pakārena kathentā. Abhijappantāti visesena kathentā, upasaggavasena vā vaḍḍhitaṃ.

    ೯. ಏವಂ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ‘‘ದೂರೇ ವಿವೇಕಾ ಹಿ ತಥಾವಿಧೋ’’ತಿ ಸಾಧೇತ್ವಾ ದುತಿಯಗಾಥಾಯ ಚ ತಥಾವಿಧಾನಂ ಧಮ್ಮತಂ ಆವಿ ಕತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತೇಸಂ ಪಾಪಕರಣಂ ಆವಿ ಕರೋನ್ತೋ ‘‘ಕಾಮೇಸು ಗಿದ್ಧಾ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ।

    9. Evaṃ paṭhamagāthāya ‘‘dūre vivekā hi tathāvidho’’ti sādhetvā dutiyagāthāya ca tathāvidhānaṃ dhammataṃ āvi katvā idāni tesaṃ pāpakaraṇaṃ āvi karonto ‘‘kāmesu giddhā’’ti gāthamāha.

    ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ತೇ ಸತ್ತಾ ಕಾಮೇಸು ಪರಿಭೋಗತಣ್ಹಾಯ ಗಿದ್ಧಾ, ಪರಿಯೇಸನಾದಿಮನುಯುತ್ತತ್ತಾ ಪಸುತಾ, ಸಮ್ಮೋಹಮಾಪನ್ನತ್ತಾ ಪಮೂಳ್ಹಾ, ಅವಗಮನತಾಯ ಮಚ್ಛರಿಯತಾಯ ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ವಚನಂ ಅನಾದಿಯತಾಯ ಚ ಅವದಾನಿಯಾ, ಕಾಯವಿಸಮಾದಿಮ್ಹಿ ವಿಸಮೇ ನಿವಿಟ್ಠಾ, ಅನ್ತಕಾಲೇ ಮರಣದುಕ್ಖೂಪನೀತಾ, ‘‘ಕಿಂಸು ಭವಿಸ್ಸಾಮ ಇತೋ ಚುತಾಸೇ’’ತಿ ಪರಿದೇವಯನ್ತೀತಿ।

    Tassattho – te sattā kāmesu paribhogataṇhāya giddhā, pariyesanādimanuyuttattā pasutā, sammohamāpannattā pamūḷhā, avagamanatāya macchariyatāya buddhādīnaṃ vacanaṃ anādiyatāya ca avadāniyā, kāyavisamādimhi visame niviṭṭhā, antakāle maraṇadukkhūpanītā, ‘‘kiṃsu bhavissāma ito cutāse’’ti paridevayantīti.

    ಗಿದ್ಧಾತಿ ಕಾಮರಾಗೇನ ಗಿದ್ಧಾ। ಗಧಿತಾತಿ ಸಙ್ಕಪ್ಪರಾಗೇನ ಪಚ್ಚಾಸೀಸಮಾನಾ ಹುತ್ವಾ ಗಧಿತಾ। ಮುಚ್ಛಿತಾತಿ ಕಾಮತಣ್ಹಾಯ ಮುಚ್ಛಾಪರೇತಾ। ಅಜ್ಝೋಸನ್ನಾತಿ ಕಾಮನನ್ದಿಯಾ ಅಧಿಓಸನ್ನಾ ಅಜ್ಝೋತ್ಥಟಾ। ಲಗ್ಗಾತಿ ಕಾಮಸಿನೇಹೇನ ಅಲ್ಲೀನಾ। ಲಗ್ಗಿತಾತಿ ಕಾಮಪರಿಳಾಹೇನ ಏಕೀಭೂತಾ। ಪಲಿಬುದ್ಧಾತಿ ಕಾಮಸಞ್ಞಾಯ ಆವಟ್ಟಿತಾ। ಅಥ ವಾ ‘‘ದಿಟ್ಠಿದಸ್ಸನೇ ಗಿದ್ಧಾ। ಅಭಿಣ್ಹದಸ್ಸನೇ ಗಧಿತಾ। ಸಂಸಗ್ಗಕಿರಿಯಸ್ಮಿಂ ಮುಚ್ಛಿತಾ। ವಿಸ್ಸಾಸಕಿರಿಯಸ್ಮಿಂ ಅಜ್ಝೋಸನ್ನಾ। ಸಿನೇಹವಳಞ್ಜಸ್ಮಿಂ ಲಗ್ಗಾ। ದ್ವಯಂದ್ವಯಸಮಾಪತ್ತಿಮ್ಹಿ ಲಗ್ಗಿತಾ। ಅಪರಾಪರಂ ಅಮುಞ್ಚಮಾನಾ ಹುತ್ವಾ ಪಲಿಬುದ್ಧಾ’’ತಿ ಏವಮೇಕೇ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ।

    Giddhāti kāmarāgena giddhā. Gadhitāti saṅkapparāgena paccāsīsamānā hutvā gadhitā. Mucchitāti kāmataṇhāya mucchāparetā. Ajjhosannāti kāmanandiyā adhiosannā ajjhotthaṭā. Laggāti kāmasinehena allīnā. Laggitāti kāmapariḷāhena ekībhūtā. Palibuddhāti kāmasaññāya āvaṭṭitā. Atha vā ‘‘diṭṭhidassane giddhā. Abhiṇhadassane gadhitā. Saṃsaggakiriyasmiṃ mucchitā. Vissāsakiriyasmiṃ ajjhosannā. Sinehavaḷañjasmiṃ laggā. Dvayaṃdvayasamāpattimhi laggitā. Aparāparaṃ amuñcamānā hutvā palibuddhā’’ti evameke vaṇṇayanti.

    ಏಸನ್ತೀತಿ ಪಚ್ಚಾಸೀಸನ್ತಿ। ಗವೇಸನ್ತೀತಿ ಮಗ್ಗಯನ್ತಿ। ಪರಿಯೇಸನ್ತೀತಿ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಇಚ್ಛನ್ತಿ ಪತ್ಥೇನ್ತಿ। ಅಥ ವಾ ದಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇ ಸುಭಾಸುಭಂ ಅತ್ಥಿ, ನತ್ಥೀತಿ ಏಸನ್ತಿ। ಸುಭಾಸುಭಾರಮ್ಮಣೇ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕತ್ವಾ ವಳಞ್ಜನತ್ಥಾಯ ಪಿಯಂ ಕರೋನ್ತಾ ಗವೇಸನ್ತಿ । ಚಿತ್ತವಸೇನ ಏಸನ್ತಿ। ಪಯೋಗವಸೇನ ಗವೇಸನ್ತಿ। ಕರಣವಸೇನ ಪರಿಯೇಸನ್ತಿ। ತೇ ದುವಿಧೇ ಕಾಮೇ ಪಟಿಚ್ಚ ಓತರಿತ್ವಾ ಚರನ್ತೀತಿ ತಚ್ಚರಿತಾ। ತೇ ಚ ಕಾಮೇ ಬಹುಲಂ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ವಡ್ಢೇನ್ತಿ ಪವತ್ತಯನ್ತೀತಿ ತಬ್ಬಹುಲಾ। ತೇ ಚ ಕಾಮೇ ಗರುಂ ಕತ್ವಾ ರಹನ್ತೀತಿ ತಗ್ಗರುಕಾ। ತೇಸು ಕಾಮೇಸು ನಿನ್ನಾ ನಮಿತಾ ಹುತ್ವಾ ವಸನ್ತೀತಿ ತನ್ನಿನ್ನಾ। ತೇಸು ಕಾಮೇಸು ಸನ್ನಿನ್ನಾ ಹುತ್ವಾ ವಸನ್ತೀತಿ ತಪ್ಪೋಣಾ। ತೇಸು ಕಾಮೇಸು ಅವಲಮ್ಬಿತಾ ಹುತ್ವಾ ತೇಸುಯೇವ ನಮಿತಾ ವಸನ್ತೀತಿ ತಪ್ಪಬ್ಭಾರಾ। ತೇಸು ಕಾಮೇಸು ಅವತ್ಥರಿತ್ವಾ ಮುಚ್ಛಾಪರೇತಪ್ಪಸಙ್ಗಾ ಹುತ್ವಾ ವದನ್ತೀತಿ ತದಧಿಮುತ್ತಾ। ತೇ ಚ ಕಾಮೇ ಅಧಿಪತಿಂ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಕತ್ವಾ ವಸನ್ತೀತಿ ತದಧಿಪತೇಯ್ಯಾ। ಅಥ ವಾ ‘‘ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಇಟ್ಠಭಾವೇನ ತಚ್ಚರಿತಾ। ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಕನ್ತಭಾವೇನ ತಬ್ಬಹುಲಾ। ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಮನಾಪಭಾವೇನ ತಗ್ಗರುಕಾ। ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಪಿಯಭಾವೇನ ತನ್ನಿನ್ನಾ। ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಕಾಮುಪಸಂಹಿತಭಾವೇನ ತಪ್ಪೋಣಾ। ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ರಜನೀಯಭಾವೇನ ತಪ್ಪಬ್ಭಾರಾ। ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಮುಚ್ಛನೀಯಭಾವೇನ ತದಧಿಮುತ್ತಾ। ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಬನ್ಧನೀಯಭಾವೇನ ತದಧಿಪತೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಏವಮೇಕೇ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ।

    Esantīti paccāsīsanti. Gavesantīti maggayanti. Pariyesantīti sabbākārena icchanti patthenti. Atha vā diṭṭhārammaṇe subhāsubhaṃ atthi, natthīti esanti. Subhāsubhārammaṇe paccakkhaṃ katvā vaḷañjanatthāya piyaṃ karontā gavesanti. Cittavasena esanti. Payogavasena gavesanti. Karaṇavasena pariyesanti. Te duvidhe kāme paṭicca otaritvā carantīti taccaritā. Te ca kāme bahulaṃ yebhuyyena vaḍḍhenti pavattayantīti tabbahulā. Te ca kāme garuṃ katvā rahantīti taggarukā. Tesu kāmesu ninnā namitā hutvā vasantīti tanninnā. Tesu kāmesu sanninnā hutvā vasantīti tappoṇā. Tesu kāmesu avalambitā hutvā tesuyeva namitā vasantīti tappabbhārā. Tesu kāmesu avattharitvā mucchāparetappasaṅgā hutvā vadantīti tadadhimuttā. Te ca kāme adhipatiṃ jeṭṭhakaṃ katvā vasantīti tadadhipateyyā. Atha vā ‘‘ārammaṇassa iṭṭhabhāvena taccaritā. Ārammaṇassa kantabhāvena tabbahulā. Ārammaṇassa manāpabhāvena taggarukā. Ārammaṇassa piyabhāvena tanninnā. Ārammaṇassa kāmupasaṃhitabhāvena tappoṇā. Ārammaṇassa rajanīyabhāvena tappabbhārā. Ārammaṇassa mucchanīyabhāvena tadadhimuttā. Ārammaṇassa bandhanīyabhāvena tadadhipateyyā’’ti evameke vaṇṇayanti.

    ರೂಪೇ ಪರಿಯೇಸನ್ತೀತಿಆದೀಸು ಪರಿಯೇಸನ್ತೀತಿ ಅಲದ್ಧಸ್ಸ ಲಾಭಾಯ ಏಸನವಸೇನ। ಪಟಿಲಭನ್ತೀತಿ ಹತ್ಥಗತವಸೇನ। ಪರಿಭುಞ್ಜನ್ತೀತಿ ವಳಞ್ಜನವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ಞಾತಬ್ಬಂ। ಕಲಹಂ ವಿವಾದಂ ಕರೋತೀತಿ ಕಲಹಕಾರಕೋ। ತಸ್ಮಿಂ ನಿಯುತ್ತೋತಿ ಕಲಹಪಸುತೋ। ಕಮ್ಮಕಾರಕಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಗೋಚರೇ ಚರನ್ತೋತಿ ವೇಸಿಯಾದಿಗೋಚರೇ, ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದಿಗೋಚರೇ ವಾ ಚರಮಾನೋ। ತೇಸು ನಿಯುತ್ತೋ ಗೋಚರಪಸುತೋ। ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನವಸೇನ ಝಾನಂ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಝಾಯೀ। ತಸ್ಮಿಂ ನಿಯುತ್ತೋ ಝಾನಪಸುತೋ।

    Rūpepariyesantītiādīsu pariyesantīti aladdhassa lābhāya esanavasena. Paṭilabhantīti hatthagatavasena. Paribhuñjantīti vaḷañjanavasena vuttanti ñātabbaṃ. Kalahaṃ vivādaṃ karotīti kalahakārako. Tasmiṃ niyuttoti kalahapasuto. Kammakārakādīsupi eseva nayo. Gocare carantoti vesiyādigocare, satipaṭṭhānādigocare vā caramāno. Tesu niyutto gocarapasuto. Ārammaṇūpanijjhānavasena jhānaṃ assa atthīti jhāyī. Tasmiṃ niyutto jhānapasuto.

    ಅವಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅಪಾಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ಮಚ್ಛರಿನೋತಿ ಸಕಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ನಿಗುಹನ್ತಾ। ವಚನನ್ತಿ ಕಥನಂ। ಬ್ಯಪಥನ್ತಿ ವಾಕ್ಯಪಥಂ। ದೇಸನನ್ತಿ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಓವಾದಂ। ಅನುಸಿಟ್ಠಿನ್ತಿ ಅನುಸಾಸನಿಂ। ನಾದಿಯನ್ತೀತಿ ನ ಗಣ್ಹನ್ತಿ ನ ಗರುಂ ಕರೋನ್ತಿ। ‘‘ನ ಪಟಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ, ಸೋಯೇವ ಅತ್ಥೋ। ವತ್ಥುತೋ ಮಚ್ಛರಿಯದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಪಞ್ಚ ಮಚ್ಛರಿಯಾನಿ ಆವಾಸಮಚ್ಛರಿಯ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಆವಾಸೇ ಮಚ್ಛರಿಯಂ ಆವಾಸಮಚ್ಛರಿಯಂ। ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।

    Avagacchantīti apāyaṃ gacchanti. Maccharinoti sakasampattiṃ niguhantā. Vacananti kathanaṃ. Byapathanti vākyapathaṃ. Desananti vissajjanaovādaṃ. Anusiṭṭhinti anusāsaniṃ. Nādiyantīti na gaṇhanti na garuṃ karonti. ‘‘Na paṭissantī’’ti vā pāṭho, soyeva attho. Vatthuto macchariyadassanatthaṃ ‘‘pañca macchariyāni āvāsamacchariya’’ntiādi vuttaṃ. Tattha āvāse macchariyaṃ āvāsamacchariyaṃ. Sesapadesupi eseva nayo.

    ಆವಾಸೋ ನಾಮ ಸಕಲಾರಾಮೋಪಿ ಪರಿವೇಣಮ್ಪಿ ಏಕೋವರಕೋಪಿ ರತ್ತಿಟ್ಠಾನಾದೀನಿಪಿ। ತೇಸು ವಸನ್ತಾ ಸುಖಂ ವಸನ್ತಿ, ಪಚ್ಚಯೇ ಲಭನ್ತಿ। ಏಕೋ ಭಿಕ್ಖು ವತ್ತಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸೇವ ಪೇಸಲಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ತತ್ಥ ಆಗಮನಂ ನ ಇಚ್ಛತಿ, ಆಗತೋಪಿ ‘‘ಖಿಪ್ಪಂ ಗಚ್ಛತೂ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ, ಇದಂ ಆವಾಸಮಚ್ಛರಿಯಂ ನಾಮ। ಭಣ್ಡನಕಾರಕಾದೀನಂ ಪನ ತತ್ಥ ವಾಸಂ ಅನಿಚ್ಛತೋ ಆವಾಸಮಚ್ಛರಿಯಂ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ।

    Āvāso nāma sakalārāmopi pariveṇampi ekovarakopi rattiṭṭhānādīnipi. Tesu vasantā sukhaṃ vasanti, paccaye labhanti. Eko bhikkhu vattasampannasseva pesalassa bhikkhuno tattha āgamanaṃ na icchati, āgatopi ‘‘khippaṃ gacchatū’’ti cintesi, idaṃ āvāsamacchariyaṃ nāma. Bhaṇḍanakārakādīnaṃ pana tattha vāsaṃ anicchato āvāsamacchariyaṃ nāma na hoti.

    ಕುಲನ್ತಿ ಉಪಟ್ಠಾಕಕುಲಮ್ಪಿ ಞಾತಿಕುಲಮ್ಪಿ। ತತ್ಥ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಉಪಸಙ್ಕಮನಂ ಅನಿಚ್ಛತೋ ಕುಲಮಚ್ಛರಿಯಂ ಹೋತಿ। ಪಾಪಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಪನ ಉಪಸಙ್ಕಮನಂ ಅನಿಚ್ಛತೋಪಿ ಮಚ್ಛರಿಯಂ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ। ಸೋ ಹಿ ತೇಸಂ ಪಸಾದಭೇದಾಯ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ। ಪಸಾದಂ ರಕ್ಖಿತುಂ ಸಮತ್ಥಸ್ಸೇವ ಪನ ಭಿಕ್ಖುನೋ ತತ್ಥ ಉಪಸಙ್ಕಮನಂ ಅನಿಚ್ಛತೋ ಮಚ್ಛರಿಯಂ ನಾಮ ಹೋತಿ।

    Kulanti upaṭṭhākakulampi ñātikulampi. Tattha aññassa upasaṅkamanaṃ anicchato kulamacchariyaṃ hoti. Pāpapuggalassa pana upasaṅkamanaṃ anicchatopi macchariyaṃ nāma na hoti. So hi tesaṃ pasādabhedāya paṭipajjati. Pasādaṃ rakkhituṃ samatthasseva pana bhikkhuno tattha upasaṅkamanaṃ anicchato macchariyaṃ nāma hoti.

    ಲಾಭೋತಿ ಚತುಪಚ್ಚಯಲಾಭೋವ। ತಂ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಸೀಲವನ್ತೇಯೇವ ಲಭನ್ತೇ ‘‘ಮಾ ಲಭತೂ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತಸ್ಸ ಲಾಭಮಚ್ಛರಿಯಂ ಹೋತಿ। ಯೋ ಪನ ಸದ್ಧಾದೇಯ್ಯಂ ವಿನಿಪಾತೇತಿ, ಅಪರಿಭೋಗದುಪ್ಪರಿಭೋಗಾದಿವಸೇನ ವಿನಾಸೇತಿ, ಪೂತಿಭಾವಂ ಗಚ್ಛನ್ತಮ್ಪಿ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ನ ದೇತಿ, ತಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಸಚೇ ಇಮಂ ಏಸ ನ ಲಭೇಯ್ಯ, ಅಞ್ಞೋ ಸೀಲವಾ ಲಭೇಯ್ಯ, ಪರಿಭೋಗಂ ಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತಸ್ಸ ಮಚ್ಛರಿಯಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ।

    Lābhoti catupaccayalābhova. Taṃ aññasmiṃ sīlavanteyeva labhante ‘‘mā labhatū’’ti cintentassa lābhamacchariyaṃ hoti. Yo pana saddhādeyyaṃ vinipāteti, aparibhogadupparibhogādivasena vināseti, pūtibhāvaṃ gacchantampi aññassa na deti, taṃ disvā ‘‘sace imaṃ esa na labheyya, añño sīlavā labheyya, paribhogaṃ gaccheyyā’’ti cintentassa macchariyaṃ nāma natthi.

    ವಣ್ಣೋ ನಾಮ ಸರೀರವಣ್ಣೋಪಿ ಗುಣವಣ್ಣೋಪಿ। ತತ್ಥ ಸರೀರವಣ್ಣೇ ಮಚ್ಛರೀ ‘‘ಪರೋ ಪಾಸಾದಿಕೋ ರೂಪವಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ತಂ ನ ಕಥೇತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ। ಗುಣವಣ್ಣಮಚ್ಛರೀ ಪರಸ್ಸ ಸೀಲೇನ ಧುತಙ್ಗೇನ ಪಟಿಪದಾಯ ಆಚಾರೇನ ವಣ್ಣಂ ನ ಕಥೇತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ।

    Vaṇṇo nāma sarīravaṇṇopi guṇavaṇṇopi. Tattha sarīravaṇṇe maccharī ‘‘paro pāsādiko rūpavā’’ti vutte taṃ na kathetukāmo hoti. Guṇavaṇṇamaccharī parassa sīlena dhutaṅgena paṭipadāya ācārena vaṇṇaṃ na kathetukāmo hoti.

    ಧಮ್ಮೋತಿ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮೋ ಚ ಪಟಿವೇಧಧಮ್ಮೋ ಚ। ತತ್ಥ ಅರಿಯಸಾವಕಾ ಪಟಿವೇಧಧಮ್ಮಂ ನ ಮಚ್ಛರಾಯನ್ತಿ, ಅತ್ತನಾ ಪಟಿವಿದ್ಧಧಮ್ಮೇ ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ ಪಟಿವೇಧಂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ। ತಂ ಪನ ಪಟಿವೇಧಂ ‘‘ಪರೇ ಜಾನನ್ತೂ’’ತಿ ಇಚ್ಛನ್ತಿ, ತನ್ತಿಧಮ್ಮೇಯೇವ ಪನ ಧಮ್ಮಮಚ್ಛರಿಯಂ ನಾಮ ಹೋತಿ। ತೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಯಂ ಗುಳ್ಹಂ ಗನ್ಥಂ ವಾ ಕಥಾಮಗ್ಗಂ ವಾ ಜಾನಾತಿ, ತಂ ಅಞ್ಞೇ ನ ಜಾನಾಪೇತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ। ಯೋ ಪನ ಪುಗ್ಗಲಂ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಾನುಗ್ಗಹೇನ ಧಮ್ಮಂ ವಾ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪುಗ್ಗಲಾನುಗ್ಗಹೇನ ನ ದೇತಿ, ಅಯಂ ಧಮ್ಮಮಚ್ಛರೀ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಏಕಚ್ಚೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಲೋಲೋ ಹೋತಿ, ಕಾಲೇನ ಸಮಣೋ ಹೋತಿ , ಕಾಲೇನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ, ಕಾಲೇನ ನಿಗಣ್ಠೋ। ಯೋ ಹಿ ಭಿಕ್ಖು ‘‘ಅಯಂ ಪುಗ್ಗಲೋ ಪವೇಣಿಆಗತಂ ತನ್ತಿಂ ಸಣ್ಹಂ ಸುಖುಮಂ ಧಮ್ಮನ್ತರಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಆಲುಳೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ನ ದೇತಿ, ಅಯಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಾನುಗ್ಗಹೇನ ನ ದೇತಿ ನಾಮ। ಯೋ ಪನ ‘‘ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋ ಸಣ್ಹೋ ಸುಖುಮೋ, ಸಚಾಯಂ ಪುಗ್ಗಲೋ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸತಿ, ಅಞ್ಞಂ ಬ್ಯಾಕರಿತ್ವಾ ಅತ್ತಾನಂ ಆವಿ ಕತ್ವಾ ನಸ್ಸಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ನ ದೇತಿ, ಅಯಂ ಧಮ್ಮಂ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ಪುಗ್ಗಲಾನುಗ್ಗಹೇನ ನ ದೇತಿ ನಾಮ। ಯೋ ಪನ ‘‘ಸಚಾಯಂ ಇಮಂ ಧಮ್ಮಂ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸತಿ, ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸಮಯಂ ಭಿನ್ದಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ನ ದೇತಿ, ಅಯಂ ಧಮ್ಮಮಚ್ಛರೀ ನಾಮ ಹೋತಿ।

    Dhammoti pariyattidhammo ca paṭivedhadhammo ca. Tattha ariyasāvakā paṭivedhadhammaṃ na maccharāyanti, attanā paṭividdhadhamme sadevakassa lokassa paṭivedhaṃ icchanti. Taṃ pana paṭivedhaṃ ‘‘pare jānantū’’ti icchanti, tantidhammeyeva pana dhammamacchariyaṃ nāma hoti. Tena samannāgato puggalo yaṃ guḷhaṃ ganthaṃ vā kathāmaggaṃ vā jānāti, taṃ aññe na jānāpetukāmo hoti. Yo pana puggalaṃ upaparikkhitvā dhammānuggahena dhammaṃ vā upaparikkhitvā puggalānuggahena na deti, ayaṃ dhammamaccharī nāma na hoti. Tattha ekacco puggalo lolo hoti, kālena samaṇo hoti , kālena brāhmaṇo, kālena nigaṇṭho. Yo hi bhikkhu ‘‘ayaṃ puggalo paveṇiāgataṃ tantiṃ saṇhaṃ sukhumaṃ dhammantaraṃ bhinditvā āluḷessatī’’ti na deti, ayaṃ puggalaṃ upaparikkhitvā dhammānuggahena na deti nāma. Yo pana ‘‘ayaṃ dhammo saṇho sukhumo, sacāyaṃ puggalo gaṇhissati, aññaṃ byākaritvā attānaṃ āvi katvā nassissatī’’ti na deti, ayaṃ dhammaṃ upaparikkhitvā puggalānuggahena na deti nāma. Yo pana ‘‘sacāyaṃ imaṃ dhammaṃ gaṇhissati, amhākaṃ samayaṃ bhindituṃ samattho bhavissatī’’ti na deti, ayaṃ dhammamaccharī nāma hoti.

    ಇಮೇಸು ಪಞ್ಚಸು ಮಚ್ಛರಿಯೇಸು ಆವಾಸಮಚ್ಛರಿಯೇನ ತಾವ ಯಕ್ಖೋ ವಾ ಪೇತೋ ವಾ ಹುತ್ವಾ ತಸ್ಸೇವ ಆವಾಸಸ್ಸ ಸಙ್ಕಾರಂ ಸೀಸೇನ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ವಿಚರತಿ। ಕುಲಮಚ್ಛರಿಯೇನ ತಸ್ಮಿಂ ಕುಲೇ ಅಞ್ಞೇಸಂ ದಾನಮಾನನಾದೀನಿ ಕರೋನ್ತೇ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಭಿನ್ನಂ ವತಿದಂ ಕುಲಂ ಮಮಾ’’ತಿ ಚಿನ್ತಯತೋ ಲೋಹಿತಮ್ಪಿ ಮುಖತೋ ಉಗ್ಗಚ್ಛತಿ, ಕುಚ್ಛಿವಿರೇಚನಮ್ಪಿ ಹೋತಿ, ಅನ್ತಾನಿಪಿ ಖಣ್ಡಾಖಣ್ಡಾನಿ ಹುತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮನ್ತಿ। ಲಾಭಮಚ್ಛರಿಯೇನ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ವಾ ಗಣಸ್ಸ ವಾ ಸನ್ತಕೇ ಲಾಭೇ ಮಚ್ಛರಾಯಿತ್ವಾ ಪುಗ್ಗಲಿಕಪರಿಭೋಗಂ ವಿಯ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಯಕ್ಖೋ ವಾ ಪೇತೋ ವಾ ಮಹಾಅಜಗರೋ ವಾ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ। ಸರೀರವಣ್ಣಗುಣವಣ್ಣಮಚ್ಛರೇನ ಪನ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಮಚ್ಛರಿಯೇನ ಚ ಅತ್ತನೋವ ವಣ್ಣಂ ವಣ್ಣೇತಿ, ಪರೇಸಂ ವಣ್ಣೇ ‘‘ಕಿಂ ವಣ್ಣೋ ಏಸೋ’’ತಿ ತಂ ತಂ ದೋಸಂ ವದನ್ತೋ ಪರಿಯತ್ತಿಧಮ್ಮಞ್ಚ ಕಸ್ಸಚಿ ಕಿಞ್ಚಿ ಅದೇನ್ತೋ ದುಬ್ಬಣ್ಣೋ ಚೇವ ಏಳಮೂಗೋ ಚ ಹೋತಿ।

    Imesu pañcasu macchariyesu āvāsamacchariyena tāva yakkho vā peto vā hutvā tasseva āvāsassa saṅkāraṃ sīsena ukkhipitvā vicarati. Kulamacchariyena tasmiṃ kule aññesaṃ dānamānanādīni karonte disvā ‘‘bhinnaṃ vatidaṃ kulaṃ mamā’’ti cintayato lohitampi mukhato uggacchati, kucchivirecanampi hoti, antānipi khaṇḍākhaṇḍāni hutvā nikkhamanti. Lābhamacchariyena saṅghassa vā gaṇassa vā santake lābhe maccharāyitvā puggalikaparibhogaṃ viya paribhuñjitvā yakkho vā peto vā mahāajagaro vā hutvā nibbattati. Sarīravaṇṇaguṇavaṇṇamaccharena pana pariyattidhammamacchariyena ca attanova vaṇṇaṃ vaṇṇeti, paresaṃ vaṇṇe ‘‘kiṃ vaṇṇo eso’’ti taṃ taṃ dosaṃ vadanto pariyattidhammañca kassaci kiñci adento dubbaṇṇo ceva eḷamūgo ca hoti.

    ಅಪಿ ಚ ಆವಾಸಮಚ್ಛರಿಯೇನ ಲೋಹಗೇಹೇ ಪಚ್ಚತಿ, ಕುಲಮಚ್ಛರಿಯೇನ ಅಪ್ಪಲಾಭೋ ಹೋತಿ, ಲಾಭಮಚ್ಛರಿಯೇನ ಗೂಥನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತಿ, ವಣ್ಣಮಚ್ಛರಿಯೇನ ಭವೇ ಭವೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಸ್ಸ ವಣ್ಣೋ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ, ಧಮ್ಮಮಚ್ಛರಿಯೇನ ಕುಕ್ಕುಳನಿರಯೇ ನಿಬ್ಬತ್ತತೀತಿ।

    Api ca āvāsamacchariyena lohagehe paccati, kulamacchariyena appalābho hoti, lābhamacchariyena gūthaniraye nibbattati, vaṇṇamacchariyena bhave bhave nibbattassa vaṇṇo nāma na hoti, dhammamacchariyena kukkuḷaniraye nibbattatīti.

    ಮಚ್ಛರಾಯನವಸೇನ ಮಚ್ಛರಿಯಂ। ಮಚ್ಛರಾಯನಾಕಾರೋ ಮಚ್ಛರಾಯನಾ। ಮಚ್ಛರೇನ ಅಯಿತಸ್ಸ ಮಚ್ಛೇರಸಮಙ್ಗಿನೋ ಭಾವೋ ಮಚ್ಛರಾಯಿತತ್ತಂ। ‘‘ಮಯ್ಹಮೇವ ಹೋನ್ತು, ಮಾ ಅಞ್ಞಸ್ಸಾ’’ತಿ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಬ್ಯಾಪೇತುಂ ನ ಇಚ್ಛತೀತಿ ವಿವಿಚ್ಛೋ, ವಿವಿಚ್ಛಸ್ಸ ಭಾವೋ ವೇವಿಚ್ಛಂ, ಮುದುಮಚ್ಛರಿಯಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ। ಕದರಿಯೋ ವುಚ್ಚತಿ ಅನಾದರೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಕದರಿಯಂ, ಥದ್ಧಮಚ್ಛರಿಯಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ। ತೇನ ಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಪರಮ್ಪಿ ಪರೇಸಂ ದದಮಾನಂ ನಿವಾರೇತಿ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ –

    Maccharāyanavasena macchariyaṃ. Maccharāyanākāro maccharāyanā. Maccharena ayitassa maccherasamaṅgino bhāvo maccharāyitattaṃ. ‘‘Mayhameva hontu, mā aññassā’’ti sabbāpi attano sampattiyo byāpetuṃ na icchatīti viviccho, vivicchassa bhāvo vevicchaṃ, mudumacchariyassetaṃ nāmaṃ. Kadariyo vuccati anādaro, tassa bhāvo kadariyaṃ, thaddhamacchariyassetaṃ nāmaṃ. Tena hi samannāgato puggalo parampi paresaṃ dadamānaṃ nivāreti. Vuttampi cetaṃ –

    ‘‘ಕದರಿಯೋ ಪಾಪಸಙ್ಕಪ್ಪೋ, ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಅನಾದರೋ।

    ‘‘Kadariyo pāpasaṅkappo, micchādiṭṭhianādaro;

    ದದಮಾನಂ ನಿವಾರೇತಿ, ಯಾಚಮಾನಾನ ಭೋಜನ’’ನ್ತಿ॥ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೩೨)।

    Dadamānaṃ nivāreti, yācamānāna bhojana’’nti. (saṃ. ni. 1.132);

    ಯಾಚಕೇ ದಿಸ್ವಾ ಕಟುಕಭಾವೇನ ಚಿತ್ತಂ ಅಞ್ಚತಿ ಸಙ್ಕೋಚೇತೀತಿ ಕಟುಕಞ್ಚುಕೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಕಟುಕಞ್ಚುಕತಾ। ಅಪರೋ ನಯೋ – ಕಟುಕಞ್ಚುಕತಾ ವುಚ್ಚತಿ ಕಟಚ್ಛುಗ್ಗಾಹೋ। ಸಮತಿತ್ತಿಕಪುಣ್ಣಾಯ ಹಿ ಉಕ್ಖಲಿಯಾ ಭತ್ತಂ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಸಬ್ಬತೋಭಾಗೇನ ಸಙ್ಕುಟಿತೇನ ಅಗ್ಗಕಟಚ್ಛುನಾ ಗಣ್ಹಾತಿ ಪೂರೇತ್ವಾ ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ, ಏವಂ ಮಚ್ಛರಿಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಸಙ್ಕುಚತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಸಙ್ಕುಚಿತೇ ಕಾಯೋಪಿ ತಥೇವ ಸಙ್ಕುಚತಿ ಪಟಿಕುಟತಿ ಪಟಿನಿವಟ್ಟತಿ ನ ಸಮ್ಪಸಾರೀಯತೀತಿ ಮಚ್ಛೇರಂ ‘‘ಕಟುಕಞ್ಚುಕತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Yācake disvā kaṭukabhāvena cittaṃ añcati saṅkocetīti kaṭukañcuko, tassa bhāvo kaṭukañcukatā. Aparo nayo – kaṭukañcukatā vuccati kaṭacchuggāho. Samatittikapuṇṇāya hi ukkhaliyā bhattaṃ gaṇhanto sabbatobhāgena saṅkuṭitena aggakaṭacchunā gaṇhāti pūretvā gahetuṃ na sakkoti, evaṃ maccharipuggalassa cittaṃ saṅkucati, tasmiṃ saṅkucite kāyopi tatheva saṅkucati paṭikuṭati paṭinivaṭṭati na sampasārīyatīti maccheraṃ ‘‘kaṭukañcukatā’’ti vuttaṃ.

    ಅಗ್ಗಹಿತತ್ತಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಪರೇಸಂ ಉಪಕಾರಕರಣೇ ದಾನಾದಿನಾ ಆಕಾರೇನ ಯಥಾ ನ ಸಮ್ಪಸಾರೀಯತಿ, ಏವಂ ಆವರಿತ್ವಾ ಗಹಿತಭಾವೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಮಚ್ಛರಿಪುಗ್ಗಲೋ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಂ ಪರೇಸಂ ಅದಾತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ಪರಸನ್ತಕಂ ಗಣ್ಹಿತುಕಾಮೋ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ಇದಂ ಅಚ್ಛರಿಯಂ ಮಯ್ಹಮೇವ ಹೋತು, ಮಾ ಅಞ್ಞಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪವತ್ತಿವಸೇನಸ್ಸ ಅತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿನಿಗೂಹನಲಕ್ಖಣತಾ ಪರಸಮ್ಪತ್ತಿಗ್ಗಹಣಲಕ್ಖಣತಾ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Aggahitattaṃ cittassāti paresaṃ upakārakaraṇe dānādinā ākārena yathā na sampasārīyati, evaṃ āvaritvā gahitabhāvo cittassa. Yasmā pana maccharipuggalo attano santakaṃ paresaṃ adātukāmo hoti, parasantakaṃ gaṇhitukāmo. Tasmā ‘‘idaṃ acchariyaṃ mayhameva hotu, mā aññassā’’ti pavattivasenassa attasampattinigūhanalakkhaṇatā parasampattiggahaṇalakkhaṇatā ca veditabbā.

    ಖನ್ಧಮಚ್ಛರಿಯಮ್ಪಿ ಮಚ್ಛರಿಯನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಸಙ್ಖಾತಂ ಉಪಪತ್ತಿಭವಂ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಂ ‘‘ಅಚ್ಛರಿಯಂ ಮಯ್ಹಮೇವ ಹೋತು, ಮಾ ಅಞ್ಞಸ್ಸಾ’’ತಿ ಪವತ್ತಂ ಮಚ್ಛರಿಯಂ ಖನ್ಧಮಚ್ಛರಿಯಂ ನಾಮ। ಧಾತುಆಯತನಮಚ್ಛರಿಯೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಗಾಹೋತಿ ಗಾಹನಿಚ್ಛಯವಸೇನ ಗಹಣಂ। ಅವದಞ್ಞುತಾಯಾತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಾನಮ್ಪಿ ಕಥಿತಂ ಅಜಾನನಭಾವೇನ। ಯಾಚಕಾನಂ ಅದದಮಾನೋ ಹಿ ತೇಹಿ ಕಥಿತಂ ನ ಜಾನಾತಿ ನಾಮ। ಜನಾ ಪಮತ್ತಾತಿ ಸತಿವಿಪ್ಪವಾಸಾ ಜನಾ। ವಚನನ್ತಿ ಸಙ್ಖೇಪವಚನಂ। ಬ್ಯಪ್ಪಥನ್ತಿ ವಿತ್ಥಾರವಚನಂ। ದೇಸನನ್ತಿ ಉಪಮಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಅತ್ಥಸನ್ದಸ್ಸನವಚನಂ। ಅನುಸಿಟ್ಠಿನ್ತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಸಂಲಕ್ಖಾಪನವಚನಂ। ಅಥ ವಾ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಕಥನಂ ವಚನಂ ನಾಮ। ಗಣ್ಹಾಪೇತ್ವಾ ಕಥನಂ ಬ್ಯಪ್ಪಥಂ ನಾಮ। ತೋಸೇತ್ವಾ ಕಥನಂ ದೇಸನಂ ನಾಮ। ಪದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಕಥನಂ ಅನುಸಿಟ್ಠಿ ನಾಮ। ಅಥ ವಾ ಪರಿತಾಪದುಕ್ಖಂ ನಾಸೇತ್ವಾ ಕಥನಂ ವಚನಂ ನಾಮ। ಪರಿಳಾಹದುಕ್ಖಂ ನಾಸೇತ್ವಾ ಕಥನಂ ಬ್ಯಪ್ಪಥಂ ನಾಮ। ಅಪಾಯದುಕ್ಖಂ ನಾಸೇತ್ವಾ ಕಥನಂ ದೇಸನಂ ನಾಮ। ಭವದುಕ್ಖಂ ನಾಸೇತ್ವಾ ಕಥನಂ ಅನುಸಿಟ್ಠಿ ನಾಮ। ಅಥ ವಾ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಪರಿಞ್ಞಾಪಟಿವೇಧಯುತ್ತಂ ವಚನಂ। ಸಮುದಯಸಚ್ಚಪಹಾನಪಟಿವೇಧಯುತ್ತಂ ಬ್ಯಪ್ಪಥಂ। ನಿರೋಧಸಚ್ಚಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಪಟಿವೇಧಯುತ್ತಂ ದೇಸನಂ। ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಭಾವನಾಪಟಿವೇಧಯುತ್ತಂ ಅನುಸಿಟ್ಠೀತಿ ಏವಮಾದಿನಾ ನಯೇನ ಏಕೇ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ।

    Khandhamacchariyampi macchariyanti attano pañcakkhandhasaṅkhātaṃ upapattibhavaṃ aññehi asādhāraṇaṃ ‘‘acchariyaṃ mayhameva hotu, mā aññassā’’ti pavattaṃ macchariyaṃ khandhamacchariyaṃ nāma. Dhātuāyatanamacchariyesupi eseva nayo. Gāhoti gāhanicchayavasena gahaṇaṃ. Avadaññutāyāti sabbaññubuddhānampi kathitaṃ ajānanabhāvena. Yācakānaṃ adadamāno hi tehi kathitaṃ na jānāti nāma. Janā pamattāti sativippavāsā janā. Vacananti saṅkhepavacanaṃ. Byappathanti vitthāravacanaṃ. Desananti upamaṃ dassetvā atthasandassanavacanaṃ. Anusiṭṭhinti punappunaṃ saṃlakkhāpanavacanaṃ. Atha vā dassetvā kathanaṃ vacanaṃ nāma. Gaṇhāpetvā kathanaṃ byappathaṃ nāma. Tosetvā kathanaṃ desanaṃ nāma. Padassetvā kathanaṃ anusiṭṭhi nāma. Atha vā paritāpadukkhaṃ nāsetvā kathanaṃ vacanaṃ nāma. Pariḷāhadukkhaṃ nāsetvā kathanaṃ byappathaṃ nāma. Apāyadukkhaṃ nāsetvā kathanaṃ desanaṃ nāma. Bhavadukkhaṃ nāsetvā kathanaṃ anusiṭṭhi nāma. Atha vā dukkhasaccapariññāpaṭivedhayuttaṃ vacanaṃ. Samudayasaccapahānapaṭivedhayuttaṃ byappathaṃ. Nirodhasaccasacchikiriyapaṭivedhayuttaṃ desanaṃ. Maggasaccabhāvanāpaṭivedhayuttaṃ anusiṭṭhīti evamādinā nayena eke vaṇṇayanti.

    ನ ಸುಸ್ಸುಸನ್ತೀತಿ ನ ಸುಣನ್ತಿ। ನ ಸೋತಂ ಓದಹನ್ತೀತಿ ಸವನತ್ಥಂ ಕಣ್ಣಸೋತಂ ನ ಠಪೇನ್ತಿ। ನ ಅಞ್ಞಾ ಚಿತ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಪೇನ್ತೀತಿ ಜಾನನತ್ಥಂ ಚಿತ್ತಂ ನ ಪತಿಟ್ಠಪೇನ್ತಿ। ಅನಸ್ಸವಾತಿ ಓವಾದಂ ಅಸುಣಮಾನಾ। ಅವಚನಕರಾತಿ ಸುಣಮಾನಾಪಿ ವಚನಂ ನ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಅವಚನಕರಾ। ಪಟಿಲೋಮವುತ್ತಿನೋತಿ ಪಟಾಣೀ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತನಕಾ । ಅಞ್ಞೇನೇವ ಮುಖಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಕರೋನ್ತಾಪಿ ಮುಖಂ ನ ದೇನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Nasussusantīti na suṇanti. Na sotaṃ odahantīti savanatthaṃ kaṇṇasotaṃ na ṭhapenti. Na aññā cittaṃ upaṭṭhapentīti jānanatthaṃ cittaṃ na patiṭṭhapenti. Anassavāti ovādaṃ asuṇamānā. Avacanakarāti suṇamānāpi vacanaṃ na karontīti avacanakarā. Paṭilomavuttinoti paṭāṇī hutvā pavattanakā . Aññeneva mukhaṃ karontīti karontāpi mukhaṃ na dentīti attho.

    ವಿಸಮೇತಿ ಕಾಯಸುಚರಿತಾದಿಸಮ್ಮತಸ್ಸ ಸಮಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ ವಿಸಮಂ, ತಸ್ಮಿಂ ವಿಸಮೇ। ನಿವಿಟ್ಠಾತಿ ಪವಿಟ್ಠಾ ದುನ್ನೀಹರಾ। ಕಾಯಕಮ್ಮೇತಿ ಕಾಯತೋ ಪವತ್ತೇ, ಕಾಯೇನ ವಾ ಪವತ್ತೇ ಕಾಯಕಮ್ಮೇ। ವಚೀಕಮ್ಮಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।

    Visameti kāyasucaritādisammatassa samassa paṭipakkhattā visamaṃ, tasmiṃ visame. Niviṭṭhāti paviṭṭhā dunnīharā. Kāyakammeti kāyato pavatte, kāyena vā pavatte kāyakamme. Vacīkammādīsupi eseva nayo.

    ತತ್ಥ ಕಾಯಕಮ್ಮವಚೀಕಮ್ಮಮನೋಕಮ್ಮಾನಿ ದುಚ್ಚರಿತವಸೇನ ವಿಭತ್ತಾನಿ, ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಯೋ ದಸಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥವಸೇನ ವಿಭತ್ತಾತಿ ಞಾತಬ್ಬಂ। ಅಯಂ ತಾವೇತ್ಥ ಸಾಧಾರಣಪದವಣ್ಣನಾ, ಅಸಾಧಾರಣೇಸು ಪನ ಪಾಣಸ್ಸ ಅತಿಪಾತೋ ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ, ಪಾಣವಧೋ ಪಾಣಘಾತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಪಾಣೋತಿ ಚೇತ್ಥ ವೋಹಾರತೋ ಸತ್ತೋ, ಪರಮತ್ಥತೋ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ಪಾಣೇ ಪಾಣಸಞ್ಞಿನೋ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯುಪಚ್ಛೇದಕಉಪಕ್ಕಮಸಮುಟ್ಠಾಪಿತಾ ಕಾಯವಚೀದ್ವಾರಾನಂ ಅಞ್ಞತರದ್ವಾರಪವತ್ತಾ ವಧಕಚೇತನಾ ಪಾಣಾತಿಪಾತೋ। ಸೋ ಗುಣವಿರಹಿತೇಸು ತಿರಚ್ಛಾನಗತಾದೀಸು ಪಾಣೇಸು ಖುದ್ದಕೇ ಪಾಣೇ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜೋ, ಮಹಾಸರೀರೇ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜೋ। ಕಸ್ಮಾ? ಪಯೋಗಮಹನ್ತತಾಯ, ಪಯೋಗಸಮತ್ತೇಪಿ ವತ್ಥುಮಹನ್ತತಾಯ। ಗುಣವನ್ತೇಸು ಮನುಸ್ಸಾದೀಸು ಅಪ್ಪಗುಣೇ ಪಾಣೇ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜೋ, ಮಹಾಗುಣೇ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜೋ। ಸರೀರಗುಣಾನಂ ಪನ ಸಮಭಾವೇ ಸತಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಉಪಕ್ಕಮಾನಞ್ಚ ಮುದುತಾಯ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜೋ, ತಿಬ್ಬತಾಯ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Tattha kāyakammavacīkammamanokammāni duccaritavasena vibhattāni, pāṇātipātādayo dasaakusalakammapathavasena vibhattāti ñātabbaṃ. Ayaṃ tāvettha sādhāraṇapadavaṇṇanā, asādhāraṇesu pana pāṇassa atipāto pāṇātipāto, pāṇavadho pāṇaghātoti vuttaṃ hoti. Pāṇoti cettha vohārato satto, paramatthato jīvitindriyaṃ. Tasmiṃ pana pāṇe pāṇasaññino jīvitindriyupacchedakaupakkamasamuṭṭhāpitā kāyavacīdvārānaṃ aññataradvārapavattā vadhakacetanā pāṇātipāto. So guṇavirahitesu tiracchānagatādīsu pāṇesu khuddake pāṇe appasāvajjo, mahāsarīre mahāsāvajjo. Kasmā? Payogamahantatāya, payogasamattepi vatthumahantatāya. Guṇavantesu manussādīsu appaguṇe pāṇe appasāvajjo, mahāguṇe mahāsāvajjo. Sarīraguṇānaṃ pana samabhāve sati kilesānaṃ upakkamānañca mudutāya appasāvajjo, tibbatāya mahāsāvajjoti veditabbo.

    ತಸ್ಸ ಪಞ್ಚ ಸಮ್ಭಾರಾ ಹೋನ್ತಿ – ಪಾಣೋ ಪಾಣಸಞ್ಞಿತಾ ವಧಕಚಿತ್ತಂ ಉಪಕ್ಕಮೋ ತೇನ ಮರಣನ್ತಿ। ಛಪ್ಪಯೋಗಾ – ಸಾಹತ್ಥಿಕೋ ಆಣತ್ತಿಕೋ ನಿಸ್ಸಗ್ಗಿಯೋ ಥಾವರೋ ವಿಜ್ಜಾಮಯೋ ಇದ್ಧಿಮಯೋತಿ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನತ್ಥೇ ವಿತ್ಥಾರಿಯಮಾನೇ ಅತಿಪಪಞ್ಚೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಂ ನ ವಿತ್ಥಾರಯಿಸ್ಸಾಮ। ಅಞ್ಞಞ್ಚ ಏವರೂಪಂ , ಅತ್ಥಿಕೇಹಿ ಪನ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಂ ವಿನಯಟ್ಠಕಥಂ (ಪಾರಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೧೭೨) ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬಂ।

    Tassa pañca sambhārā honti – pāṇo pāṇasaññitā vadhakacittaṃ upakkamo tena maraṇanti. Chappayogā – sāhatthiko āṇattiko nissaggiyo thāvaro vijjāmayo iddhimayoti. Imasmiṃ panatthe vitthāriyamāne atipapañco hoti, tasmā naṃ na vitthārayissāma. Aññañca evarūpaṃ , atthikehi pana samantapāsādikaṃ vinayaṭṭhakathaṃ (pārā. aṭṭha. 2.172) oloketvā gahetabbaṃ.

    ಅದಿನ್ನಸ್ಸ ಆದಾನಂ ಅದಿನ್ನಾದಾನಂ, ಪರಸ್ಸ ಹರಣಂ ಥೇಯ್ಯಂ ಚೋರಿಕಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಅದಿನ್ನನ್ತಿ ಪರಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ, ಯತ್ಥ ಪರೋ ಯಥಾಕಾಮಕಾರಿತಂ ಆಪಜ್ಜನ್ತೋ ಅದಣ್ಡಾರಹೋ ಅನುಪವಜ್ಜೋ ಚ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಪನ ಪರಪರಿಗ್ಗಹಿತೇ ಪರಪರಿಗ್ಗಹಿತಸಞ್ಞಿನೋ ತದಾದಾಯಕಉಪಕ್ಕಮಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಥೇಯ್ಯಚೇತನಾ ಅದಿನ್ನಾದಾನಂ। ತಂ ಹೀನೇ ಪರಸನ್ತಕೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜಂ, ಪಣೀತೇ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಂ। ಕಸ್ಮಾ? ವತ್ಥುಪಣೀತತಾಯ, ವತ್ಥುಸಮತ್ತೇ ಸತಿ ಗುಣಾಧಿಕಾನಂ ಸನ್ತಕೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಂ। ತಂ ತಂ ಗುಣಾಧಿಕಂ ಉಪಾದಾಯ ತತೋ ತತೋ ಹೀನಗುಣಸ್ಸ ಸನ್ತಕೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜಂ।

    Adinnassa ādānaṃ adinnādānaṃ, parassa haraṇaṃ theyyaṃ corikāti vuttaṃ hoti. Tattha adinnanti parapariggahitaṃ, yattha paro yathākāmakāritaṃ āpajjanto adaṇḍāraho anupavajjo ca hoti, tasmiṃ pana parapariggahite parapariggahitasaññino tadādāyakaupakkamasamuṭṭhāpikā theyyacetanā adinnādānaṃ. Taṃ hīne parasantake vatthusmiṃ appasāvajjaṃ, paṇīte mahāsāvajjaṃ. Kasmā? Vatthupaṇītatāya, vatthusamatte sati guṇādhikānaṃ santake vatthusmiṃ mahāsāvajjaṃ. Taṃ taṃ guṇādhikaṃ upādāya tato tato hīnaguṇassa santake vatthusmiṃ appasāvajjaṃ.

    ತಸ್ಸ ಪಞ್ಚ ಸಮ್ಭಾರಾ ಹೋನ್ತಿ – ಪರಪರಿಗ್ಗಹಿತಂ ಪರಪರಿಗ್ಗಹಿತಸಞ್ಞಿತಾ ಥೇಯ್ಯಚಿತ್ತಂ ಉಪಕ್ಕಮೋ ತೇನ ಹರಣನ್ತಿ। ಛಪ್ಪಯೋಗಾ ಸಾಹತ್ಥಿಕಾದಯೋವ। ತೇ ಚ ಖೋ ಯಥಾನುರೂಪಂ ಥೇಯ್ಯಾವಹಾರೋ ಪಸಯ್ಹಾವಹಾರೋ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಾವಹಾರೋ ಪರಿಕಪ್ಪಾವಹಾರೋ ಕುಸಾವಹಾರೋತಿ ಇಮೇಸಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಅವಹಾರಾನಂ ವಸೇನ ಪವತ್ತನ್ತಿ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ। ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯಂ ವುತ್ತೋ।

    Tassa pañca sambhārā honti – parapariggahitaṃ parapariggahitasaññitā theyyacittaṃ upakkamo tena haraṇanti. Chappayogā sāhatthikādayova. Te ca kho yathānurūpaṃ theyyāvahāro pasayhāvahāro paṭicchannāvahāro parikappāvahāro kusāvahāroti imesaṃ pañcannaṃ avahārānaṃ vasena pavattanti. Ayamettha saṅkhepo. Vitthāro pana samantapāsādikāyaṃ vutto.

    ಕಾಮೇಸುಮಿಚ್ಛಾಚಾರೋತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಕಾಮೇಸೂತಿ ಮೇಥುನಸಮಾಚಾರೇಸು। ಮಿಚ್ಛಾಚಾರೋತಿ ಏಕನ್ತನಿನ್ದಿತೋ ಲಾಮಕಾಚಾರೋ। ಲಕ್ಖಣತೋ ಪನ ಅಸದ್ಧಮ್ಮಸೇವನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಕಾಯದ್ವಾರಪ್ಪವತ್ತಾ ಅಗಮನೀಯಟ್ಠಾನವೀತಿಕ್ಕಮಚೇತನಾ ಕಾಮೇಸುಮಿಚ್ಛಾಚಾರೋ।

    Kāmesumicchācāroti ettha pana kāmesūti methunasamācāresu. Micchācāroti ekantanindito lāmakācāro. Lakkhaṇato pana asaddhammasevanādhippāyena kāyadvārappavattā agamanīyaṭṭhānavītikkamacetanā kāmesumicchācāro.

    ತತ್ಥ ಅಗಮನೀಯಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ ಪುರಿಸಾನಂ ತಾವ ಮಾತುರಕ್ಖಿತಾ ಪಿತುರಕ್ಖಿತಾ ಮಾತಾಪಿತುರಕ್ಖಿತಾ ಭಾತುರಕ್ಖಿತಾ ಭಗಿನಿರಕ್ಖಿತಾ ಞಾತಿರಕ್ಖಿತಾ ಗೋತ್ತರಕ್ಖಿತಾ ಧಮ್ಮರಕ್ಖಿತಾ ಸಾರಕ್ಖಾ ಸಪರಿದಣ್ಡಾತಿ ಮಾತುರಕ್ಖಿತಾದಯೋ ದಸ, ಧನಕ್ಕೀತಾ ಛನ್ದವಾಸಿನೀ ಭೋಗವಾಸಿನೀ ಪಟವಾಸಿನೀ ಓದಪತ್ತಕಿನೀ ಓಭತಚುಮ್ಬಟಕಾ ದಾಸೀ ಚ ಭರಿಯಾ ಕಮ್ಮಕಾರೀ ಚ ಭರಿಯಾ ಧಜಾಹಟಾ ಮುಹುತ್ತಿಕಾತಿ ಏತಾ ಧನಕ್ಕೀತಾದಯೋ ದಸಾತಿ ವೀಸತಿ ಇತ್ಥಿಯೋ। ಇತ್ಥೀಸು ಪನ ದ್ವೀನ್ನಂ ಸಾರಕ್ಖಸಪರಿದಣ್ಡಾನಂ ದಸನ್ನಞ್ಚ ಧನಕ್ಕೀತಾದೀನನ್ತಿ ದ್ವಾದಸನ್ನಂ ಇತ್ಥೀನಂ ಅಞ್ಞೇ ಪುರಿಸಾ, ಇದಂ ಅಗಮನೀಯಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ।

    Tattha agamanīyaṭṭhānaṃ nāma purisānaṃ tāva māturakkhitā piturakkhitā mātāpiturakkhitā bhāturakkhitā bhaginirakkhitā ñātirakkhitā gottarakkhitā dhammarakkhitā sārakkhā saparidaṇḍāti māturakkhitādayo dasa, dhanakkītā chandavāsinī bhogavāsinī paṭavāsinī odapattakinī obhatacumbaṭakā dāsī ca bhariyā kammakārī ca bhariyā dhajāhaṭā muhuttikāti etā dhanakkītādayo dasāti vīsati itthiyo. Itthīsu pana dvīnnaṃ sārakkhasaparidaṇḍānaṃ dasannañca dhanakkītādīnanti dvādasannaṃ itthīnaṃ aññe purisā, idaṃ agamanīyaṭṭhānaṃ nāma.

    ಸೋ ಪನೇಸ ಮಿಚ್ಛಾಚಾರೋ ಸೀಲಾದಿಗುಣರಹಿತೇ ಅಗಮನೀಯಟ್ಠಾನೇ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜೋ, ಸೀಲಾದಿಗುಣಸಮ್ಪನ್ನೇ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜೋ। ತಸ್ಸ ಚತ್ತಾರೋ ಸಮ್ಭಾರಾ – ಅಗಮನೀಯವತ್ಥು ತಸ್ಮಿಂ ಸೇವನಚಿತ್ತಂ ಸೇವನಪಯೋಗೋ ಮಗ್ಗೇನ ಮಗ್ಗಪಟಿಪತ್ತಿಅಧಿವಾಸನನ್ತಿ। ಏಕೋ ಪಯೋಗೋ ಸಾಹತ್ಥಿಕೋ ಏವ।

    So panesa micchācāro sīlādiguṇarahite agamanīyaṭṭhāne appasāvajjo, sīlādiguṇasampanne mahāsāvajjo. Tassa cattāro sambhārā – agamanīyavatthu tasmiṃ sevanacittaṃ sevanapayogo maggena maggapaṭipattiadhivāsananti. Eko payogo sāhatthiko eva.

    ಮುಸಾತಿ ವಿಸಂವಾದನಪುರೇಕ್ಖಾರಸ್ಸ ಅತ್ಥಭಞ್ಜನಕೋ ವಚೀಪಯೋಗೋ ಕಾಯಪಯೋಗೋ ವಾ। ವಿಸಂವಾದನಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಪನಸ್ಸ ಪರವಿಸಂವಾದಕಕಾಯವಚೀಪಯೋಗಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಚೇತನಾ ಮುಸಾವಾದೋ। ಅಪರೋ ನಯೋ – ಮುಸಾತಿ ಅಭೂತಂ ಅತಚ್ಛಂ ವತ್ಥು। ವಾದೋತಿ ತಸ್ಸ ಭೂತತೋ ತಚ್ಛತೋ ವಿಞ್ಞಾಪನಂ। ಲಕ್ಖಣತೋ ಪನ ಅತಥಂ ವತ್ಥುಂ ತಥತೋ ಪರಂ ವಿಞ್ಞಾಪೇತುಕಾಮಸ್ಸ ತಥಾವಿಞ್ಞತ್ತಿಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಚೇತನಾ ಮುಸಾವಾದೋ। ಸೋ ಯಮತ್ಥಂ ಭಞ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ಅಪ್ಪತಾಯ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜೋ, ಮಹನ್ತತಾಯ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜೋ। ಅಪಿ ಚ ಗಹಟ್ಠಾನಂ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಂ ಅದಾತುಕಾಮತಾಯ ‘‘ನತ್ಥೀ’’ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತೋ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜೋ, ಸಕ್ಖಿನಾ ಹುತ್ವಾ ಅತ್ಥಭಞ್ಜನತ್ಥಂ ವುತ್ತೋ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜೋ। ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಅಪ್ಪಕಮ್ಪಿ ತೇಲಂ ವಾ ಸಪ್ಪಿಂ ವಾ ಲಭಿತ್ವಾ ಹಸಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಅಜ್ಜ ಗಾಮೇ ತೇಲಂ ನದೀ ಮಞ್ಞೇ ಸನ್ದತೀ’’ತಿ ಪೂರಣಕಥಾನಯೇನ ಪವತ್ತೋ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜೋ, ಅದಿಟ್ಠಂಯೇವ ಪನ ದಿಟ್ಠನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವದನ್ತಾನಂ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜೋ।

    Musāti visaṃvādanapurekkhārassa atthabhañjanako vacīpayogo kāyapayogo vā. Visaṃvādanādhippāyena panassa paravisaṃvādakakāyavacīpayogasamuṭṭhāpikā cetanā musāvādo. Aparo nayo – musāti abhūtaṃ atacchaṃ vatthu. Vādoti tassa bhūtato tacchato viññāpanaṃ. Lakkhaṇato pana atathaṃ vatthuṃ tathato paraṃ viññāpetukāmassa tathāviññattisamuṭṭhāpikā cetanā musāvādo. So yamatthaṃ bhañjati, tassa appatāya appasāvajjo, mahantatāya mahāsāvajjo. Api ca gahaṭṭhānaṃ attano santakaṃ adātukāmatāya ‘‘natthī’’tiādinayappavatto appasāvajjo, sakkhinā hutvā atthabhañjanatthaṃ vutto mahāsāvajjo. Pabbajitānaṃ appakampi telaṃ vā sappiṃ vā labhitvā hasādhippāyena ‘‘ajja gāme telaṃ nadī maññe sandatī’’ti pūraṇakathānayena pavatto appasāvajjo, adiṭṭhaṃyeva pana diṭṭhantiādinā nayena vadantānaṃ mahāsāvajjo.

    ತಸ್ಸ ಚತ್ತಾರೋ ಸಮ್ಭಾರಾ ಹೋನ್ತಿ – ಅತಥಂ ವತ್ಥು ವಿಸಂವಾದನಚಿತ್ತಂ ತಜ್ಜೋ ವಾಯಾಮೋ ಪರಸ್ಸ ತದತ್ಥವಿಜಾನನನ್ತಿ। ಏಕೋ ಪಯೋಗೋ ಸಾಹತ್ಥಿಕೋವ। ಸೋ ಚ ಕಾಯೇನ ವಾ ಕಾಯಪಟಿಬದ್ಧೇನ ವಾ ವಾಚಾಯ ವಾ ಪರವಿಸಂವಾದಕಕಿರಿಯಾಕರಣೇ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತಾಯ ಚೇ ಕಿರಿಯಾಯ ಪರೋ ತಮತ್ಥಂ ಜಾನಾತಿ, ಅಯಂ ಕಿರಿಯಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಚೇತನಾಕ್ಖಣೇಯೇವ ಮುಸಾವಾದಕಮ್ಮುನಾ ಬಜ್ಝತಿ।

    Tassa cattāro sambhārā honti – atathaṃ vatthu visaṃvādanacittaṃ tajjo vāyāmo parassa tadatthavijānananti. Eko payogo sāhatthikova. So ca kāyena vā kāyapaṭibaddhena vā vācāya vā paravisaṃvādakakiriyākaraṇe daṭṭhabbo. Tāya ce kiriyāya paro tamatthaṃ jānāti, ayaṃ kiriyasamuṭṭhāpikā cetanākkhaṇeyeva musāvādakammunā bajjhati.

    ಪಿಸುಣವಾಚಾತಿಆದೀಸು ಯಾಯ ವಾಚಾಯ ಯಸ್ಸ ತಂ ವಾಚಂ ಭಾಸತಿ, ತಸ್ಸ ಹದಯೇ ಅತ್ತನೋ ಪಿಯಭಾವಂ ಪರಸ್ಸ ಚ ಸುಞ್ಞಭಾವಂ ಕರೋತಿ, ಸಾ ಪಿಸುಣವಾಚಾ। ಯಾಯ ಪನ ಅತ್ತಾನಮ್ಪಿ ಪರಮ್ಪಿ ಫರುಸಂ ಕರೋತಿ, ಯಾ ವಾಚಾ ಸಯಮ್ಪಿ ಫರುಸಾ ನೇವ ಕಣ್ಣಸುಖಾ ನ ಹದಯಙ್ಗಮಾ, ಅಯಂ ಫರುಸವಾಚಾ। ಯೇನ ಸಮ್ಫಂ ಪಲಪತಿ ನಿರತ್ಥಕಂ, ಸೋ ಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪೋ। ತೇಸಂ ಮೂಲಭೂತಾಪಿ ಚೇತನಾ ಪಿಸುಣವಾಚಾದಿನಾಮಮೇವ ಲಭತಿ, ಸಾ ಏವ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ।

    Pisuṇavācātiādīsu yāya vācāya yassa taṃ vācaṃ bhāsati, tassa hadaye attano piyabhāvaṃ parassa ca suññabhāvaṃ karoti, sā pisuṇavācā. Yāya pana attānampi parampi pharusaṃ karoti, yā vācā sayampi pharusā neva kaṇṇasukhā na hadayaṅgamā, ayaṃ pharusavācā. Yena samphaṃ palapati niratthakaṃ, so samphappalāpo. Tesaṃ mūlabhūtāpi cetanā pisuṇavācādināmameva labhati, sā eva idha adhippetāti.

    ತತ್ಥ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಚಿತ್ತಸ್ಸ ಪರೇಸಂ ವಾ ಭೇದಾಯ ಅತ್ತನೋ ಪಿಯಕಮ್ಯತಾಯ ವಾ ಕಾಯವಚೀಪಯೋಗಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಚೇತನಾ ಪಿಸುಣವಾಚಾ। ಸಾ ಯಸ್ಸ ಭೇದಂ ಕರೋತಿ , ತಸ್ಸ ಅಪ್ಪಗುಣಾಯ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜಾ, ಮಹಾಗುಣತಾಯ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಾ।

    Tattha saṃkiliṭṭhacittassa paresaṃ vā bhedāya attano piyakamyatāya vā kāyavacīpayogasamuṭṭhāpikā cetanā pisuṇavācā. Sā yassa bhedaṃ karoti , tassa appaguṇāya appasāvajjā, mahāguṇatāya mahāsāvajjā.

    ತಸ್ಸಾ ಚತ್ತಾರೋ ಸಮ್ಭಾರಾ ಹೋನ್ತಿ – ಭಿನ್ದಿತಬ್ಬೋ ಪರೋ ‘‘ಇತಿ ಇಮೇ ನಾನಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತಿ ವಿನಾ ಭವಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ ಭೇದಪುರೇಕ್ಖಾರತಾ ವಾ, ‘‘ಇತಿ ಅಹಂ ಪಿಯೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮಿ ವಿಸ್ಸಾಸಿಕೋ’’ತಿ ವಿಯಕಮ್ಯತಾ ವಾ, ತಜ್ಜೋ ವಾಯಾಮೋ, ತಸ್ಸ ತದತ್ಥವಿಜಾನನನ್ತಿ।

    Tassā cattāro sambhārā honti – bhinditabbo paro ‘‘iti ime nānā bhavissanti vinā bhavissantī’’ti bhedapurekkhāratā vā, ‘‘iti ahaṃ piyo bhavissāmi vissāsiko’’ti viyakamyatā vā, tajjo vāyāmo, tassa tadatthavijānananti.

    ಪರಸ್ಸ ಮಮ್ಮಚ್ಛೇದಕಕಾಯವಚೀಪಯೋಗಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಏಕನ್ತಫರುಸಚೇತನಾ ಫರುಸವಾಚಾ। ಮಮ್ಮಚ್ಛೇದಕೋಪಿ ಪಯೋಗೋ ಚಿತ್ತಸಣ್ಹತಾಯ ಫರುಸವಾಚಾ ನ ಹೋತಿ। ಮಾತಾಪಿತರೋ ಹಿ ಕದಾಚಿ ಪುತ್ತಕೇ ಏವಮ್ಪಿ ವದನ್ತಿ ‘‘ಚೋರಾ ವೋ ಖಣ್ಡಾಖಣ್ಡಿಕಂ ಕರೋನ್ತೂ’’ತಿ, ಉಪ್ಪಲಪತ್ತಮ್ಪಿ ಚ ನೇಸಂ ಉಪರಿ ಪತನ್ತಂ ನ ಇಚ್ಛನ್ತಿ। ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾ ಚ ಕದಾಚಿ ನಿಸ್ಸಿತಕೇ ಏವಂ ವದನ್ತಿ ‘‘ಕಿಂ ಇಮೇ ಅಹಿರಿಕಾ ಅನೋತ್ತಪ್ಪಿನೋ ಚರನ್ತಿ, ನಿದ್ಧಮಥ ನೇ’’ತಿ। ಅಥ ಚ ನೇಸಂ ಆಗಮಾಧಿಗಮಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ। ಯಥಾ ಚ ಚಿತ್ತಸಣ್ಹತಾಯ ಫರುಸವಾಚಾ ನ ಹೋತಿ, ಏವಂ ವಚನಸಣ್ಹತಾಯ ಅಫರುಸವಾಚಾಪಿ ನ ಹೋತಿ। ನ ಹಿ ಮಾರಾಪೇತುಕಾಮಸ್ಸ ‘‘ಇಮಂ ಸುಖಂ ಸಯಾಪೇಥಾ’’ತಿ ವಚನಂ ಅಫರುಸವಾಚಾ ಹೋತಿ, ಚಿತ್ತಫರುಸತಾಯ ಪನೇಸಾ ಫರುಸವಾಚಾವ, ಸಾ ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ಪವತ್ತಿತಾ। ತಸ್ಸ ಅಪ್ಪಗುಣತಾಯ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜಾ, ಮಹಾಗುಣತಾಯ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಾ। ತಸ್ಸಾ ತಯೋ ಸಮ್ಭಾರಾ – ಅಕ್ಕೋಸಿತಬ್ಬೋ ಪರೋ ಕುಪಿತಚಿತ್ತಂ ಅಕ್ಕೋಸನನ್ತಿ।

    Parassa mammacchedakakāyavacīpayogasamuṭṭhāpikā ekantapharusacetanā pharusavācā. Mammacchedakopi payogo cittasaṇhatāya pharusavācā na hoti. Mātāpitaro hi kadāci puttake evampi vadanti ‘‘corā vo khaṇḍākhaṇḍikaṃ karontū’’ti, uppalapattampi ca nesaṃ upari patantaṃ na icchanti. Ācariyupajjhāyā ca kadāci nissitake evaṃ vadanti ‘‘kiṃ ime ahirikā anottappino caranti, niddhamatha ne’’ti. Atha ca nesaṃ āgamādhigamasampattiṃ icchanti. Yathā ca cittasaṇhatāya pharusavācā na hoti, evaṃ vacanasaṇhatāya apharusavācāpi na hoti. Na hi mārāpetukāmassa ‘‘imaṃ sukhaṃ sayāpethā’’ti vacanaṃ apharusavācā hoti, cittapharusatāya panesā pharusavācāva, sā yaṃ sandhāya pavattitā. Tassa appaguṇatāya appasāvajjā, mahāguṇatāya mahāsāvajjā. Tassā tayo sambhārā – akkositabbo paro kupitacittaṃ akkosananti.

    ಅನತ್ಥವಿಞ್ಞಾಪಿಕಾ ಕಾಯವಚೀಪಯೋಗಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಅಕುಸಲಚೇತನಾ ಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪೋ। ಸೋ ಆಸೇವನಮನ್ದತಾಯ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜೋ, ಆಸೇವನಮಹನ್ತತಾಯ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜೋ। ತಸ್ಸ ದ್ವೇ ಸಮ್ಭಾರಾ ಹೋನ್ತಿ – ಭಾರತಯುದ್ಧಸೀತಾಹರಣಾದಿನಿರತ್ಥಕಕಥಾಪುರೇಕ್ಖಾರತಾ ತಥಾರೂಪೀಕಥಾಕಥನಞ್ಚಾತಿ।

    Anatthaviññāpikā kāyavacīpayogasamuṭṭhāpikā akusalacetanā samphappalāpo. So āsevanamandatāya appasāvajjo, āsevanamahantatāya mahāsāvajjo. Tassa dve sambhārā honti – bhāratayuddhasītāharaṇādiniratthakakathāpurekkhāratā tathārūpīkathākathanañcāti.

    ಅಭಿಜ್ಝಾಯತೀತಿ ಅಭಿಜ್ಝಾ, ಪರಭಣ್ಡಾಭಿಮುಖೀ ಹುತ್ವಾ ತನ್ನಿನ್ನತಾಯ ಪವತ್ತತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಾ ‘‘ಅಹೋ ವತ ಇದಂ ಮಮಾಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪರಭಣ್ಡಾಭಿಜ್ಝಾಯನಲಕ್ಖಣಾ। ಅದಿನ್ನಾದಾನಂ ವಿಯ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜಾ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಾ ಚ। ತಸ್ಸಾ ದ್ವೇ ಸಮ್ಭಾರಾ ಹೋನ್ತಿ – ಪರಭಣ್ಡಂ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಣಾಮನಞ್ಚಾತಿ। ಪರಭಣ್ಡವತ್ಥುಕೇ ಹಿ ಲೋಭೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇಪಿ ನ ತಾವ ಕಮ್ಮಪಥಭೇದೋ ಹೋತಿ, ಯಾವ ‘‘ಅಹೋ ವತಿದಂ ಮಮಾಸ್ಸಾ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ನ ಪರಿಣಾಮೇತಿ।

    Abhijjhāyatīti abhijjhā, parabhaṇḍābhimukhī hutvā tanninnatāya pavattatīti attho. Sā ‘‘aho vata idaṃ mamāssā’’ti evaṃ parabhaṇḍābhijjhāyanalakkhaṇā. Adinnādānaṃ viya appasāvajjā mahāsāvajjā ca. Tassā dve sambhārā honti – parabhaṇḍaṃ attano pariṇāmanañcāti. Parabhaṇḍavatthuke hi lobhe uppannepi na tāva kammapathabhedo hoti, yāva ‘‘aho vatidaṃ mamāssā’’ti attano na pariṇāmeti.

    ಹಿತಸುಖಂ ಬ್ಯಾಪಾದಯತೀತಿ ಬ್ಯಾಪಾದೋ, ಸೋ ಪರವಿನಾಸಾಯ ಮನೋಪದೋಸಲಕ್ಖಣೋ। ಫರುಸವಾಚಾ ವಿಯ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜೋ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜೋ ಚ। ತಸ್ಸ ದ್ವೇ ಸಮ್ಭಾರಾ ಹೋನ್ತಿ – ಪರಸತ್ತೋ ಚ ತಸ್ಸ ಚ ವಿನಾಸಚಿನ್ತಾತಿ। ಪರಸತ್ತವತ್ಥುಕೇ ಹಿ ಕೋಧೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇಪಿ ನ ತಾವ ಕಮ್ಮಪಥಭೇದೋ ಹೋತಿ, ಯಾವ ‘‘ಅಹೋ ವತಾಯಂ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜೇಯ್ಯ ವಿನಸ್ಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ತಸ್ಸ ವಿನಾಸಂ ನ ಚಿನ್ತೇಸಿ।

    Hitasukhaṃ byāpādayatīti byāpādo, so paravināsāya manopadosalakkhaṇo. Pharusavācā viya appasāvajjo mahāsāvajjo ca. Tassa dve sambhārā honti – parasatto ca tassa ca vināsacintāti. Parasattavatthuke hi kodhe uppannepi na tāva kammapathabhedo hoti, yāva ‘‘aho vatāyaṃ ucchijjeyya vinasseyyā’’ti tassa vināsaṃ na cintesi.

    ಯಥಾಭುಚ್ಚಗಹಣಾಭಾವೇನ ಮಿಚ್ಛಾ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ। ಸಾ ‘‘ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವಿಪರೀತದಸ್ಸನಲಕ್ಖಣಾ। ಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪೋ ವಿಯ ಅಪ್ಪಸಾವಜ್ಜಾ ಮಹಾಸಾವಜ್ಜಾ ಚ।

    Yathābhuccagahaṇābhāvena micchā passatīti micchādiṭṭhi. Sā ‘‘natthi dinna’’ntiādinā nayena viparītadassanalakkhaṇā. Samphappalāpo viya appasāvajjā mahāsāvajjā ca.

    ಸಞ್ಞೀ, ಅಸಞ್ಞೀ, ನೇವಸಞ್ಞೀನಾಸಞ್ಞೀ ಭವಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ರೂಪಾದಿವಸೇನ ಕಙ್ಖನ್ತಿ। ಭವಿಸ್ಸಾಮ ನು ಖೋ ಮಯನ್ತಿಆದಿನಾ ಅತ್ತಾನಂ ಕಙ್ಖನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಭವಿಸ್ಸಾಮ ನು ಖೋ। ನ ನು ಖೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ತಸ್ಸ ಸಸ್ಸತಾಕಾರಞ್ಚ ಉಚ್ಛೇದಾಕಾರಞ್ಚ ನಿಸ್ಸಾಯ ಅನಾಗತೇ ಅತ್ತಾನಂ ವಿಜ್ಜಮಾನತಞ್ಚ ಅವಿಜ್ಜಮಾನತಞ್ಚ ಕಙ್ಖನ್ತಿ। ಕಿಂ ನು ಖೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಜಾತಿಲಿಙ್ಗುಪಪತ್ತಿಯೋ ನಿಸ್ಸಾಯ ‘‘ಖತ್ತಿಯಾ ನು ಖೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣವೇಸ್ಸಸುದ್ದಗಹಟ್ಠಪಬ್ಬಜಿತದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಅಞ್ಞತರಾ’’ತಿ ಕಙ್ಖನ್ತಿ। ಕಥಂ ನು ಖೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಸಣ್ಠಾನಾಕಾರಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ‘‘ದೀಘಾ ನು ಖೋ ಭವಿಸ್ಸಾಮ, ರಸ್ಸಓದಾತಕಣ್ಹಪಮಾಣಿಕಅಪ್ಪಮಾಣಿಕಾದೀನಂ ಅಞ್ಞತರಾ’’ತಿ ಕಙ್ಖನ್ತಿ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಇಸ್ಸರನಿಮ್ಮಾನಾದೀನಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ‘ಕೇನ ನು ಖೋ ಕಾರಣೇನ ಭವಿಸ್ಸಾಮಾ’ತಿ ಹೇತುತೋ ಕಙ್ಖನ್ತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಕಿಂ ಹುತ್ವಾ ಕಿಂ ಭವಿಸ್ಸಾಮ ನು ಖೋ ಮಯನ್ತಿ ಜಾತಿಆದೀನಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ‘‘ಖತ್ತಿಯಾ ಹುತ್ವಾ ನು ಖೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಭವಿಸ್ಸಾಮ…ಪೇ॰… ದೇವಾ ಹುತ್ವಾ ಮನುಸ್ಸಾ’’ತಿ ಅತ್ತನೋ ಪರಮ್ಪರಂ ಕಙ್ಖನ್ತಿ। ಸಬ್ಬತ್ಥೇವ ಪನ ಅದ್ಧಾನನ್ತಿ ಕಾಲಾಧಿವಚನಮೇತಂ।

    Saññī, asaññī, nevasaññīnāsaññī bhavissāmāti rūpādivasena kaṅkhanti. Bhavissāma nu kho mayantiādinā attānaṃ kaṅkhanti. Tattha bhavissāma nu kho. Na nu kho bhavissāmāti tassa sassatākārañca ucchedākārañca nissāya anāgate attānaṃ vijjamānatañca avijjamānatañca kaṅkhanti. Kiṃ nu kho bhavissāmāti jātiliṅgupapattiyo nissāya ‘‘khattiyā nu kho bhavissāma, brāhmaṇavessasuddagahaṭṭhapabbajitadevamanussānaṃ aññatarā’’ti kaṅkhanti. Kathaṃ nu kho bhavissāmāti saṇṭhānākāraṃ nissāya ‘‘dīghā nu kho bhavissāma, rassaodātakaṇhapamāṇikaappamāṇikādīnaṃ aññatarā’’ti kaṅkhanti. Keci pana ‘‘issaranimmānādīni nissāya ‘kena nu kho kāraṇena bhavissāmā’ti hetuto kaṅkhantī’’ti vadanti. Kiṃ hutvā kiṃ bhavissāma nu kho mayanti jātiādīni nissāya ‘‘khattiyā hutvā nu kho brāhmaṇā bhavissāma…pe… devā hutvā manussā’’ti attano paramparaṃ kaṅkhanti. Sabbattheva pana addhānanti kālādhivacanametaṃ.

    ೧೦. ಯಸ್ಮಾ ಏತದೇವ ತಸ್ಮಾ ಹಿ ಸಿಕ್ಖೇಥ…ಪೇ॰… ಆಹು ಧೀರಾತಿ। ತತ್ಥ ಸಿಕ್ಖೇಥಾತಿ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾ ಆವಜ್ಜೇಯ್ಯ। ಇಧೇವಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಸಾಸನೇ। ತತ್ಥ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಾತಿ ಸಿಕ್ಖಾ। ತಿಸ್ಸೋತಿ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದೋ। ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾತಿ ಅಧಿಕಂ ಉತ್ತಮಂ ಸೀಲನ್ತಿ ಅಧಿಸೀಲಂ, ಅಧಿಸೀಲಞ್ಚ ತಂ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ಸಿಕ್ಖಾ ಚಾತಿ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾ। ಏಸ ನಯೋ ಅಧಿಚಿತ್ತಅಧಿಪಞ್ಞಾಸಿಕ್ಖಾಸು।

    10. Yasmā etadeva tasmā hi sikkhetha…pe… āhu dhīrāti. Tattha sikkhethāti tisso sikkhā āvajjeyya. Idhevāti imasmiṃyeva sāsane. Tattha sikkhitabbāti sikkhā. Tissoti gaṇanaparicchedo. Adhisīlasikkhāti adhikaṃ uttamaṃ sīlanti adhisīlaṃ, adhisīlañca taṃ sikkhitabbaṭṭhena sikkhā cāti adhisīlasikkhā. Esa nayo adhicittaadhipaññāsikkhāsu.

    ಕತಮಂ ಪನೇತ್ಥ ಸೀಲಂ, ಕತಮಂ ಅಧಿಸೀಲಂ, ಕತಮಂ ಚಿತ್ತಂ, ಕತಮಂ ಅಧಿಚಿತ್ತಂ, ಕತಮಾ ಪಞ್ಞಾ, ಕತಮಾ ಅಧಿಪಞ್ಞಾತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಪಞ್ಚಙ್ಗದಸಙ್ಗಸೀಲಂ ತಾವ ಸೀಲಮೇವ । ತಞ್ಹಿ ಬುದ್ಧೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇಪಿ ಅನುಪ್ಪನ್ನೇಪಿ ಲೋಕೇ ಪವತ್ತತಿ । ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಬುದ್ಧೇ ತಸ್ಮಿಂ ಸೀಲೇ ಬುದ್ಧಾಪಿ ಸಾವಕಾಪಿ ಮಹಾಜನಂ ಸಮಾದಪೇನ್ತಿ, ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ಬುದ್ಧೇ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಚ ಕಮ್ಮವಾದಿನೋ ಚ ಧಮ್ಮಿಕಾ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಚ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಚ ಮಹಾರಾಜಾನೋ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಚ ಸಮಾದಪೇನ್ತಿ, ಸಾಮಮ್ಪಿ ಪಣ್ಡಿತಾ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಸಮಾದಿಯನ್ತಿ। ತೇ ತಂ ಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮಂ ಪರಿಪೂರೇತ್ವಾ ದೇವೇಸು ಚ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಚ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭೋನ್ತಿ।

    Katamaṃ panettha sīlaṃ, katamaṃ adhisīlaṃ, katamaṃ cittaṃ, katamaṃ adhicittaṃ, katamā paññā, katamā adhipaññāti? Vuccate – pañcaṅgadasaṅgasīlaṃ tāva sīlameva . Tañhi buddhe uppannepi anuppannepi loke pavattati . Uppanne buddhe tasmiṃ sīle buddhāpi sāvakāpi mahājanaṃ samādapenti, anuppanne buddhe paccekabuddhā ca kammavādino ca dhammikā samaṇabrāhmaṇā ca cakkavattī ca mahārājāno mahābodhisattā ca samādapenti, sāmampi paṇḍitā samaṇabrāhmaṇā samādiyanti. Te taṃ kusalaṃ dhammaṃ paripūretvā devesu ca manussesu ca sampattiṃ anubhonti.

    ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸೀಲಂ ಪನ ‘‘ಅಧಿಸೀಲ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತಞ್ಹಿ ಸೂರಿಯೋ ವಿಯ ಪಜ್ಜೋತಾನಂ ಸಿನೇರು ವಿಯ ಪಬ್ಬತಾನಂ ಸಬ್ಬಲೋಕಿಯಸೀಲಾನಂ ಅಧಿಕಞ್ಚೇವ ಉತ್ತಮಞ್ಚ, ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇಯೇವ ಚ ಪವತ್ತತಿ, ನ ವಿನಾ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಾ। ನ ಹಿ ತಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ಅಞ್ಞೋ ಸತ್ತೋ ಠಪೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ। ಬುದ್ಧಾಯೇವ ಪನ ಸಬ್ಬಸೋ ಕಾಯವಚೀದ್ವಾರಅಜ್ಝಾಚಾರಸೋತಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ವೀತಿಕ್ಕಮಸ್ಸ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ ತಂ ಸೀಲಸಂವರಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ। ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರತೋಪಿ ಚ ಮಗ್ಗಫಲಸಮ್ಪಯುತ್ತಮೇವ ಸೀಲಂ ಅಧಿಸೀಲಂ।

    Pātimokkhasaṃvarasīlaṃ pana ‘‘adhisīla’’nti vuccati. Tañhi sūriyo viya pajjotānaṃ sineru viya pabbatānaṃ sabbalokiyasīlānaṃ adhikañceva uttamañca, buddhuppādeyeva ca pavattati, na vinā buddhuppādā. Na hi taṃ paññattiṃ uddharitvā añño satto ṭhapetuṃ sakkoti. Buddhāyeva pana sabbaso kāyavacīdvāraajjhācārasotaṃ chinditvā tassa tassa vītikkamassa anucchavikaṃ taṃ sīlasaṃvaraṃ paññapenti. Pātimokkhasaṃvaratopi ca maggaphalasampayuttameva sīlaṃ adhisīlaṃ.

    ಕಾಮಾವಚರಾನಿ ಪನ ಅಟ್ಠ ಕುಸಲಚಿತ್ತಾನಿ ಲೋಕಿಯಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಚಿತ್ತಾನಿ ಚ ಏಕಜ್ಝಂ ಕತ್ವಾ ಚಿತ್ತಮೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಾನುಪ್ಪಾದೇ ಚಸ್ಸ ಪವತ್ತಿ, ಸಮಾದಪನಂ ಸಮಾದಾನಞ್ಚ ಸೀಲೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Kāmāvacarāni pana aṭṭha kusalacittāni lokiyaaṭṭhasamāpatticittāni ca ekajjhaṃ katvā cittamevāti veditabbāni. Buddhuppādānuppāde cassa pavatti, samādapanaṃ samādānañca sīle vuttanayeneva veditabbaṃ.

    ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಂ ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಚಿತ್ತಂ ಪನ ‘‘ಅಧಿಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತಞ್ಹಿ ಅಧಿಸೀಲಂ ವಿಯ ಸೀಲಾನಂ, ಸಬ್ಬಲೋಕಿಯಚಿತ್ತಾನಂ ಅಧಿಕಞ್ಚೇವ ಉತ್ತಮಞ್ಚ, ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇಯೇವ ಚ ಹೋತಿ, ನ ವಿನಾ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಾ। ತತೋಪಿ ಚ ಮಗ್ಗಫಲಚಿತ್ತಮೇವ ಅಧಿಚಿತ್ತಂ।

    Vipassanāpādakaṃ aṭṭhasamāpatticittaṃ pana ‘‘adhicitta’’nti vuccati. Tañhi adhisīlaṃ viya sīlānaṃ, sabbalokiyacittānaṃ adhikañceva uttamañca, buddhuppādeyeva ca hoti, na vinā buddhuppādā. Tatopi ca maggaphalacittameva adhicittaṃ.

    ‘‘ಅತ್ಥಿ ದಿನ್ನಂ ಅತ್ಥಿ ಯಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಂ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೯೪) ಪನ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾಞಾಣಂ ಪಞ್ಞಾ। ಸಾ ಹಿ ಬುದ್ಧೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇಪಿ ಅನುಪ್ಪನ್ನೇಪಿ ಲೋಕೇ ಪವತ್ತತಿ। ಉಪ್ಪನ್ನೇ ಬುದ್ಧೇ ತಸ್ಸಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಬುದ್ಧಾಪಿ ಸಾವಕಾಪಿ ಮಹಾಜನಂ ಸಮಾದಪೇನ್ತಿ, ಅನುಪ್ಪನ್ನೇ ಬುದ್ಧೇ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಚ ಕಮ್ಮವಾದಿನೋ ಚ ಧಮ್ಮಿಕಾ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಚ ಚಕ್ಕವತ್ತೀ ಚ ಮಹಾರಾಜಾನೋ ಮಹಾಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಚ ಸಮಾದಪೇನ್ತಿ, ಸಾಮಮ್ಪಿ ಪಣ್ಡಿತಾ ಸತ್ತಾ ಸಮಾದಿಯನ್ತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಅಙ್ಕುರೋ ದಸವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಮಹಾದಾನಂ ಅದಾಸಿ। ವೇಲಾಮೋ ವೇಸ್ಸನ್ತರೋ ಅಞ್ಞೇ ಚ ಬಹೂ ಪಣ್ಡಿತಮನುಸ್ಸಾ ಮಹಾದಾನಾನಿ ಅದಂಸು। ತೇ ತಂ ಕುಸಲಂ ಧಮ್ಮಂ ಪರಿಪೂರೇತ್ವಾ ದೇವೇಸು ಚ ಮನುಸ್ಸೇಸು ಚ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಿಂಸು।

    ‘‘Atthi dinnaṃ atthi yiṭṭha’’ntiādinayappavattaṃ (ma. ni. 2.94) pana kammassakatāñāṇaṃ paññā. Sā hi buddhe uppannepi anuppannepi loke pavattati. Uppanne buddhe tassā paññāya buddhāpi sāvakāpi mahājanaṃ samādapenti, anuppanne buddhe paccekabuddhā ca kammavādino ca dhammikā samaṇabrāhmaṇā ca cakkavattī ca mahārājāno mahābodhisattā ca samādapenti, sāmampi paṇḍitā sattā samādiyanti. Tathā hi aṅkuro dasavassasahassāni mahādānaṃ adāsi. Velāmo vessantaro aññe ca bahū paṇḍitamanussā mahādānāni adaṃsu. Te taṃ kusalaṃ dhammaṃ paripūretvā devesu ca manussesu ca sampattiṃ anubhaviṃsu.

    ತಿಲಕ್ಖಣಾಕಾರಪರಿಚ್ಛೇದಕಂ ಪನ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ ‘‘ಅಧಿಪಞ್ಞಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಸಾ ಹಿ ಅಧಿಸೀಲಅಧಿಚಿತ್ತಾನಿ ವಿಯ ಸೀಲಚಿತ್ತಾನಂ, ಸಬ್ಬಲೋಕಿಯಪಞ್ಞಾನಂ ಅಧಿಕಾ ಚೇವ ಉತ್ತಮಾ ಚ, ನ ಚ ವಿನಾ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದಾ ಲೋಕೇ ಪವತ್ತತಿ। ತತೋಪಿ ಚ ಮಗ್ಗಫಲಪಞ್ಞಾವ ಅಧಿಪಞ್ಞಾ।

    Tilakkhaṇākāraparicchedakaṃ pana vipassanāñāṇaṃ ‘‘adhipaññā’’ti vuccati. Sā hi adhisīlaadhicittāni viya sīlacittānaṃ, sabbalokiyapaññānaṃ adhikā ceva uttamā ca, na ca vinā buddhuppādā loke pavattati. Tatopi ca maggaphalapaññāva adhipaññā.

    ಇದಾನಿ ಏಕೇಕಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಕತಮಾ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾ – ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ಸೀಲವಾ ಹೋತಿ, ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸಂವುತೋ ವಿಹರತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಇಧಾತಿ ವಚನಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗಕರಣೀಯಸಮ್ಪದಾಯ ಸಮ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಸಬ್ಬಪಕಾರಸೀಲಪರಿಪೂರಕಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಸನ್ನಿಸ್ಸಯಭೂತಸಾಸನಪರಿದೀಪನಂ, ಅಞ್ಞಸಾಸನಸ್ಸ ಚ ತಥಾಭಾವಪಟಿಸೇಧನಂ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ – ‘‘ಇಧೇವ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಣೋ…ಪೇ॰… ಸುಞ್ಞಾ ಪರಪ್ಪವಾದಾ ಸಮಣೇಭಿ ಅಞ್ಞೇಹೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೩೯-೧೪೦)। ಭಿಕ್ಖೂತಿ ತಸ್ಸ ಸೀಲಸ್ಸ ಪರಿಪೂರಕಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಪರಿದೀಪನಂ। ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸಂವುತೋತಿ ಇದಮಸ್ಸ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಭಾವಪರಿದೀಪನಂ। ವಿಹರತೀತಿ ಇದಮಸ್ಸ ತದನುರೂಪವಿಹಾರಸಮಙ್ಗೀಭಾವಪರಿದೀಪನಂ। ಆಚಾರಗೋಚರಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಇದಮಸ್ಸ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸ್ಸ ಉಪಕಾರಕಧಮ್ಮಪರಿದೀಪನಂ। ಅಣುಮತ್ತೇಸು ವಜ್ಜೇಸು ಭಯದಸ್ಸಾವೀತಿ ಇದಮಸ್ಸ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖತೋ ಅಚವನಧಮ್ಮತಾಪರಿದೀಪನಂ। ಸಮಾದಾಯಾತಿ ಇದಮಸ್ಸ ಸಿಕ್ಖಾಪದಾನಂ ಅನವಸೇಸತೋ ಆದಾನಪರಿದೀಪನಂ। ಸಿಕ್ಖತೀತಿ ಇದಮಸ್ಸ ಸಿಕ್ಖಾಯ ಸಮಙ್ಗೀಭಾವಪರಿದೀಪನಂ। ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸೂತಿ ಇದಮಸ್ಸ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಧಮ್ಮಪರಿದೀಪನಂ।

    Idāni ekekaṃ dassento ‘‘katamā adhisīlasikkhā – idha bhikkhu sīlavā hoti, pātimokkhasaṃvarasaṃvuto viharatī’’tiādimāha. Idhāti vacanaṃ pubbabhāgakaraṇīyasampadāya sampannassa sabbapakārasīlaparipūrakassa puggalassa sannissayabhūtasāsanaparidīpanaṃ, aññasāsanassa ca tathābhāvapaṭisedhanaṃ. Vuttañhetaṃ – ‘‘idheva, bhikkhave, samaṇo…pe… suññā parappavādā samaṇebhi aññehī’’ti (ma. ni. 1.139-140). Bhikkhūti tassa sīlassa paripūrakassa puggalassa paridīpanaṃ. Pātimokkhasaṃvarasaṃvutoti idamassa pātimokkhasaṃvare patiṭṭhitabhāvaparidīpanaṃ. Viharatīti idamassa tadanurūpavihārasamaṅgībhāvaparidīpanaṃ. Ācāragocarasampannoti idamassa pātimokkhasaṃvarassa upakārakadhammaparidīpanaṃ. Aṇumattesu vajjesu bhayadassāvīti idamassa pātimokkhato acavanadhammatāparidīpanaṃ. Samādāyāti idamassa sikkhāpadānaṃ anavasesato ādānaparidīpanaṃ. Sikkhatīti idamassa sikkhāya samaṅgībhāvaparidīpanaṃ. Sikkhāpadesūti idamassa sikkhitabbadhammaparidīpanaṃ.

    ತತ್ಥ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಸಂಸಾರೇ ಭಯಂ ಇಕ್ಖತೀತಿ ಭಿಕ್ಖು। ಸೀಲಮಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಸೀಲವಾತಿ ಏತ್ಥ ಸೀಲನ್ತಿ ಸೀಲನಟ್ಠೇನ ಸೀಲಂ। ಕಿಮಿದಂ ಸೀಲನಂ ನಾಮ? ಸಮಾಧಾನಂ ವಾ, ಕಾಯಕಮ್ಮಾದೀನಂ ಸುಸೀಲ್ಯವಸೇನ ಅವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಪಧಾರಣಂ ವಾ, ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪತಿಟ್ಠಾವಸೇನ ಆಧಾರಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತದೇವ ಹಿ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥದ್ವಯಂ ಸದ್ದಲಕ್ಖಣವಿದೂ ಅನುಜಾನನ್ತಿ। ಅಞ್ಞೇ ಪನ ‘‘ಅಧಿಸೇವನಟ್ಠೇನ ಆಚಾರಟ್ಠೇನ ಸೀಲನಟ್ಠೇನ ಸಿರಟ್ಠೇನ ಸೀತಲಟ್ಠೇನ ಸಿವಟ್ಠೇನ ಸೀಲ’’ನ್ತಿ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ।

    Tattha bhikkhūti saṃsāre bhayaṃ ikkhatīti bhikkhu. Sīlamassa atthīti sīlavāti ettha sīlanti sīlanaṭṭhena sīlaṃ. Kimidaṃ sīlanaṃ nāma? Samādhānaṃ vā, kāyakammādīnaṃ susīlyavasena avippakiṇṇatāti attho. Upadhāraṇaṃ vā, kusalānaṃ dhammānaṃ patiṭṭhāvasena ādhārabhāvoti attho. Etadeva hi ettha atthadvayaṃ saddalakkhaṇavidū anujānanti. Aññe pana ‘‘adhisevanaṭṭhena ācāraṭṭhena sīlanaṭṭhena siraṭṭhena sītalaṭṭhena sivaṭṭhena sīla’’nti vaṇṇayanti.

    ಸೀಲನಂ ಲಕ್ಖಣಂ ತಸ್ಸ, ಭಿನ್ನಸ್ಸಾಪಿ ಅನೇಕಧಾ।

    Sīlanaṃ lakkhaṇaṃ tassa, bhinnassāpi anekadhā;

    ಸನಿದಸ್ಸನತ್ತಂ ರೂಪಸ್ಸ, ಯಥಾ ಭಿನ್ನಸ್ಸನೇಕಧಾ॥

    Sanidassanattaṃ rūpassa, yathā bhinnassanekadhā.

    ಯಥಾ ಹಿ ನೀಲಪೀತಾದಿಭೇದೇನನೇಕಧಾ ಭಿನ್ನಸ್ಸಾಪಿ ರೂಪಾಯತನಸ್ಸ ಸನಿದಸ್ಸನತ್ತಂ ಲಕ್ಖಣಂ ನೀಲಾದಿಭೇದೇನ ಭಿನ್ನಸ್ಸಾಪಿ ಸನಿದಸ್ಸನಭಾವಾನತಿಕ್ಕಮನತೋ। ತಥಾ ಸೀಲಸ್ಸ ಚೇತನಾದಿಭೇದೇನ ಅನೇಕಧಾ ಭಿನ್ನಸ್ಸಾಪಿ ಯದೇತಂ ಕಾಯಕಮ್ಮಾದೀನಂ ಸಮಾಧಾನವಸೇನ, ಕುಸಲಾನಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪತಿಟ್ಠಾವಸೇನ ವುತ್ತಂ ಸೀಲನಂ, ತದೇವ ಲಕ್ಖಣಂ ಚೇತನಾದಿಭೇದೇನ ಭಿನ್ನಸ್ಸಾಪಿ ಸಮಾಧಾನಪತಿಟ್ಠಾಭಾವಾನತಿಕ್ಕಮನತೋ। ಏವಂ ಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಪನಸ್ಸ –

    Yathā hi nīlapītādibhedenanekadhā bhinnassāpi rūpāyatanassa sanidassanattaṃ lakkhaṇaṃ nīlādibhedena bhinnassāpi sanidassanabhāvānatikkamanato. Tathā sīlassa cetanādibhedena anekadhā bhinnassāpi yadetaṃ kāyakammādīnaṃ samādhānavasena, kusalānañca dhammānaṃ patiṭṭhāvasena vuttaṃ sīlanaṃ, tadeva lakkhaṇaṃ cetanādibhedena bhinnassāpi samādhānapatiṭṭhābhāvānatikkamanato. Evaṃ lakkhaṇassa panassa –

    ದುಸ್ಸೀಲ್ಯವಿದ್ಧಂಸನತಾ, ಅನವಜ್ಜಗುಣೋ ತಥಾ।

    Dussīlyaviddhaṃsanatā, anavajjaguṇo tathā;

    ಕಿಚ್ಚಸಮ್ಪತ್ತಿಅತ್ಥೇನ, ರಸೋ ನಾಮ ಪವುಚ್ಚತಿ॥

    Kiccasampattiatthena, raso nāma pavuccati.

    ತಸ್ಮಾ ಇದಂ ಸೀಲಂ ನಾಮ ಕಿಚ್ಚಟ್ಠೇನ ರಸೇನ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯವಿದ್ಧಂಸನರಸಂ, ಸಮ್ಪತ್ತಿಅತ್ಥೇನ ರಸೇನ ಅನವಜ್ಜರಸನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Tasmā idaṃ sīlaṃ nāma kiccaṭṭhena rasena dussīlyaviddhaṃsanarasaṃ, sampattiatthena rasena anavajjarasanti veditabbaṃ.

    ಸೋಚೇಯ್ಯಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ, ತಯಿದಂ ತಸ್ಸ ವಿಞ್ಞುಭಿ।

    Soceyyapaccupaṭṭhānaṃ, tayidaṃ tassa viññubhi;

    ಓತ್ತಪ್ಪಞ್ಚ ಹಿರೀ ಚೇವ, ಪದಟ್ಠಾನನ್ತಿ ವಣ್ಣಿತಂ॥

    Ottappañca hirī ceva, padaṭṭhānanti vaṇṇitaṃ.

    ತಞ್ಹಿದಂ ಸೀಲಂ ‘‘ಕಾಯಸೋಚೇಯ್ಯಂ ವಚೀಸೋಚೇಯ್ಯಂ ಮನೋಸೋಚೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಸೋಚೇಯ್ಯಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ, ಸೋಚೇಯ್ಯಭಾವೇನ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾತಿ ಗಹಣಭಾವಂ ಗಚ್ಛತಿ। ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಞ್ಚ ಪನ ತಸ್ಸ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಪದಟ್ಠಾನನ್ತಿ ವಣ್ಣಿತಂ, ಆಸನ್ನಕಾರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪೇ ಹಿ ಸತಿ ಸೀಲಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚೇವ ತಿಟ್ಠತಿ ಚ, ಅಸತಿ ನೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚೇವ ನ ತಿಟ್ಠತಿ ಚಾತಿ ಏವಂವಿಧೇನ ಸೀಲೇನ ಸೀಲವಾ ಹೋತಿ। ಏತಂ ಸೀಲಂ ನಾಮ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀಹಿ ವಾ ವಿರಮನ್ತಸ್ಸ, ವತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿಂ ವಾ ಪೂರೇನ್ತಸ್ಸ ಚೇತನಾದಯೋ ಧಮ್ಮಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯಂ ‘‘ಕಿಂ ಸೀಲನ್ತಿ? ಚೇತನಾ ಸೀಲಂ, ಚೇತಸಿಕಂ ಸೀಲಂ, ಸಂವರೋ ಸೀಲಂ, ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ ಸೀಲ’’ನ್ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೩೯)।

    Tañhidaṃ sīlaṃ ‘‘kāyasoceyyaṃ vacīsoceyyaṃ manosoceyya’’nti evaṃ vuttasoceyyapaccupaṭṭhānaṃ, soceyyabhāvena paccupaṭṭhāti gahaṇabhāvaṃ gacchati. Hirottappañca pana tassa viññūhi padaṭṭhānanti vaṇṇitaṃ, āsannakāraṇanti attho. Hirottappe hi sati sīlaṃ uppajjati ceva tiṭṭhati ca, asati neva uppajjati ceva na tiṭṭhati cāti evaṃvidhena sīlena sīlavā hoti. Etaṃ sīlaṃ nāma pāṇātipātādīhi vā viramantassa, vattapaṭipattiṃ vā pūrentassa cetanādayo dhammā veditabbā. Vuttañhetaṃ paṭisambhidāyaṃ ‘‘kiṃ sīlanti? Cetanā sīlaṃ, cetasikaṃ sīlaṃ, saṃvaro sīlaṃ, avītikkamo sīla’’nti (paṭi. ma. 1.39).

    ತತ್ಥ ಚೇತನಾ ಸೀಲಂ ನಾಮ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀಹಿ ವಾ ವಿರಮನ್ತಸ್ಸ ವತ್ತಪಟಿಪತ್ತಿಂ ವಾ ಪೂರೇನ್ತಸ್ಸ ಚೇತನಾ। ಚೇತಸಿಕಂ ಸೀಲಂ ನಾಮ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀಹಿ ವಿರಮನ್ತಸ್ಸ ವಿರತಿ। ಅಪಿ ಚ ಚೇತನಾ ಸೀಲಂ ನಾಮ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದೀನಿ ಪಜಹನ್ತಸ್ಸ ಸತ್ತಕಮ್ಮಪಥಚೇತನಾ। ಚೇತಸಿಕಂ ಸೀಲಂ ನಾಮ ‘‘ಅಭಿಜ್ಝಂ ಪಹಾಯ ವಿಗತಾಭಿಜ್ಝೇನ ಚೇತಸಾ ವಿಹರತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೧೭) ನಯೇನ ಸಂಯುತ್ತಮಹಾವಗ್ಗೇ ವುತ್ತಾ ಅನಭಿಜ್ಝಾಬ್ಯಾಪಾದಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಧಮ್ಮಾ। ಸಂವರೋ ಸೀಲನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪಞ್ಚವಿಧೇನ ಸಂವರೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ – ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೋ ಸತಿಸಂವರೋ ಞಾಣಸಂವರೋ ಖನ್ತಿಸಂವರೋ ವೀರಿಯಸಂವರೋ। ತಸ್ಸ ನಾನಾಕರಣಂ ಉಪರಿ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ। ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ ಸೀಲನ್ತಿ ಸಮಾದಿನ್ನಸೀಲಸ್ಸ ಕಾಯಿಕವಾಚಸಿಕೋ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಸಂವರಸೀಲಂ, ಅವೀತಿಕ್ಕಮಸೀಲನ್ತಿ ಇದಮೇವ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಸೀಲಂ। ಚೇತನಾಸೀಲಂ, ಚೇತಸಿಕಂ ಸೀಲನ್ತಿ ಪರಿಯಾಯತೋ ಸೀಲನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Tattha cetanā sīlaṃ nāma pāṇātipātādīhi vā viramantassa vattapaṭipattiṃ vā pūrentassa cetanā. Cetasikaṃ sīlaṃ nāma pāṇātipātādīhi viramantassa virati. Api ca cetanā sīlaṃ nāma pāṇātipātādīni pajahantassa sattakammapathacetanā. Cetasikaṃ sīlaṃ nāma ‘‘abhijjhaṃ pahāya vigatābhijjhena cetasā viharatī’’tiādinā (dī. ni. 1.217) nayena saṃyuttamahāvagge vuttā anabhijjhābyāpādasammādiṭṭhidhammā. Saṃvaro sīlanti ettha pañcavidhena saṃvaro veditabbo – pātimokkhasaṃvaro satisaṃvaro ñāṇasaṃvaro khantisaṃvaro vīriyasaṃvaro. Tassa nānākaraṇaṃ upari āvi bhavissati. Avītikkamo sīlanti samādinnasīlassa kāyikavācasiko avītikkamo. Ettha ca saṃvarasīlaṃ, avītikkamasīlanti idameva nippariyāyato sīlaṃ. Cetanāsīlaṃ, cetasikaṃ sīlanti pariyāyato sīlanti veditabbaṃ.

    ಪಾತಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದಸೀಲಂ। ತಞ್ಹಿ ಯೋ ನಂ ಪಾತಿ ರಕ್ಖತಿ, ತಂ ಮೋಕ್ಖೇತಿ ಮೋಚೇತಿ ಆಪಾಯಿಕಾದೀಹಿ ದುಕ್ಖೇಹಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಪಾತಿಮೋಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸಂವುತೋತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸೀಲೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋ। ಆಚಾರಗೋಚರಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಆಚಾರೇನ ಚೇವ ಗೋಚರೇನ ಚ ಸಮ್ಪನ್ನೋ। ಅಣುಮತ್ತೇಸೂತಿ ಅಪ್ಪಮತ್ತಕೇಸು। ವಜ್ಜೇಸೂತಿ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮೇಸು। ಭಯದಸ್ಸಾವೀತಿ ಭಯದಸ್ಸೀ। ಸಮಾದಾಯಾತಿ ಸಮ್ಮಾ ಆದಿಯಿತ್ವಾ। ಸಿಕ್ಖತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸೂತಿ ತಂ ತಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ಸಿಕ್ಖತಿ। ಅಪಿ ಚ ಸಮಾದಾಯ ಸಿಕ್ಖತಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸೂತಿ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ಸಿಕ್ಖಾಕೋಟ್ಠಾಸೇಸು ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಂ ಕಾಯಿಕಂ ವಾ ಚೇತಸಿಕಂ ವಾ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸಮಾದಾಯ ಸಿಕ್ಖತಿ।

    Pātimokkhanti sikkhāpadasīlaṃ. Tañhi yo naṃ pāti rakkhati, taṃ mokkheti moceti āpāyikādīhi dukkhehi, tasmā ‘‘pātimokkha’’nti vuttaṃ. Pātimokkhasaṃvarasaṃvutoti pātimokkhasaṃvarasīlena samannāgato. Ācāragocarasampannoti ācārena ceva gocarena ca sampanno. Aṇumattesūti appamattakesu. Vajjesūti akusaladhammesu. Bhayadassāvīti bhayadassī. Samādāyāti sammā ādiyitvā. Sikkhati sikkhāpadesūti taṃ taṃ sikkhāpadaṃ samādiyitvā sikkhati. Api ca samādāya sikkhati sikkhāpadesūti yaṃkiñci sikkhāpadesu sikkhākoṭṭhāsesu sikkhitabbaṃ kāyikaṃ vā cetasikaṃ vā, taṃ sabbaṃ samādāya sikkhati.

    ಖುದ್ದಕೋ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಾದಿಸಾವಸೇಸೋ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೋ। ಮಹನ್ತೋತಿ ಪಾರಾಜಿಕಾದಿನಿರವಸೇಸೋ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸೀಲೇನ ಭಿಕ್ಖು ಸಾಸನೇ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ ನಾಮ , ತಸ್ಮಾ ತಂ ‘‘ಪತಿಟ್ಠಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪತಿಟ್ಠಹತಿ ವಾ ಏತ್ಥ ಭಿಕ್ಖು, ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಏವ ವಾ ಏತ್ಥ ಪತಿಟ್ಠಹನ್ತೀತಿ ಪತಿಟ್ಠಾ। ಅಯಮತ್ಥೋ ‘‘ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ನರೋ ಸಪಞ್ಞೋ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೩, ೧೯೨) ಚ, ‘‘ಪತಿಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಸೀಲಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನ’’ನ್ತಿ (ಮಿ॰ ಪ॰ ೨.೧.೯) ಚ , ‘‘ಸೀಲೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ…ಪೇ॰… ಸಬ್ಬೇ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ನ ಪರಿಹಾಯನ್ತೀ’’ತಿ (ಮಿ॰ ಪ॰ ೨.೧.೯) ಚ ಆದಿಸುತ್ತವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Khuddako sīlakkhandhoti saṅghādisesādisāvaseso sīlakkhandho. Mahantoti pārājikādiniravaseso. Yasmā pana pātimokkhasīlena bhikkhu sāsane patiṭṭhāti nāma , tasmā taṃ ‘‘patiṭṭhā’’ti vuttaṃ. Patiṭṭhahati vā ettha bhikkhu, kusalā dhammā eva vā ettha patiṭṭhahantīti patiṭṭhā. Ayamattho ‘‘sīle patiṭṭhāya naro sapañño’’ti (saṃ. ni. 1.23, 192) ca, ‘‘patiṭṭhānalakkhaṇaṃ, mahārāja, sīlaṃ sabbesaṃ kusalānaṃ dhammāna’’nti (mi. pa. 2.1.9) ca , ‘‘sīle patiṭṭhito kho, mahārāja…pe… sabbe kusalā dhammā na parihāyantī’’ti (mi. pa. 2.1.9) ca ādisuttavasena veditabbo.

    ತದೇತಂ ಪುಬ್ಬುಪ್ಪತ್ತಿಅತ್ಥೇನ ಆದಿ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ‘‘ತಸ್ಮಾತಿಹ ತ್ವಂ ಉತ್ತಿಯ ಆದಿಮೇವ ವಿಸೋಧೇಹಿ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು। ಕೋ ಚಾದಿ ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ, ಸೀಲಞ್ಚ ಸುವಿಸುದ್ಧಂ ದಿಟ್ಠಿ ಚ ಉಜುಕಾ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೩೮೨)। ಯಥಾ ಹಿ ನಗರವಡ್ಢಕೀ ನಗರಂ ಮಾಪೇತುಕಾಮೋ ಪಠಮಂ ನಗರಟ್ಠಾನಂ ಸೋಧೇತಿ, ತತೋ ಅಪರಭಾಗೇ ವೀಥಿಚತುಕ್ಕಸಿಙ್ಘಾಟಕಾದಿಪರಿಚ್ಛೇದೇನ ವಿಭಜಿತ್ವಾವ ನಗರಂ ಮಾಪೇತಿ। ಏವಮೇವ ಯೋಗಾವಚರೋ ಆದಿತೋ ಸೀಲಂ ವಿಸೋಧೇತಿ, ತತೋ ಅಪರಭಾಗೇ ಸಮಾಧಿವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಫಲನಿಬ್ಬಾನಾನಿ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ। ಯಥಾ ವಾ ಪನ ರಜಕೋ ಪಠಮಂ ತೀಹಿ ಖಾರೇಹಿ ವತ್ಥಂ ಧೋವಿತ್ವಾ ಪರಿಸುದ್ಧೇ ವತ್ಥೇ ಯದಿಚ್ಛಕಂ ರಙ್ಗಜಾತಂ ಉಪನೇತಿ, ಯಥಾ ವಾ ಪನ ಛೇಕೋ ಚಿತ್ತಕಾರೋ ರೂಪಂ ಲಿಖಿತುಕಾಮೋ ಆದಿತೋವ ಭಿತ್ತಿಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ತತೋ ಅಪರಭಾಗೇ ರೂಪಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ। ಏವಮೇವ ಯೋಗಾವಚರೋ ಆದಿತೋವ ಸೀಲಂ ವಿಸೋಧೇತ್ವಾ ಅಪರಭಾಗೇ ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾದಯೋ ಧಮ್ಮೇ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ಸೀಲಂ ‘‘ಆದೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Tadetaṃ pubbuppattiatthena ādi. Vuttampi cetaṃ ‘‘tasmātiha tvaṃ uttiya ādimeva visodhehi kusalesu dhammesu. Ko cādi kusalānaṃ dhammānaṃ, sīlañca suvisuddhaṃ diṭṭhi ca ujukā’’ti (saṃ. ni. 5.382). Yathā hi nagaravaḍḍhakī nagaraṃ māpetukāmo paṭhamaṃ nagaraṭṭhānaṃ sodheti, tato aparabhāge vīthicatukkasiṅghāṭakādiparicchedena vibhajitvāva nagaraṃ māpeti. Evameva yogāvacaro ādito sīlaṃ visodheti, tato aparabhāge samādhivipassanāmaggaphalanibbānāni sacchikaroti. Yathā vā pana rajako paṭhamaṃ tīhi khārehi vatthaṃ dhovitvā parisuddhe vatthe yadicchakaṃ raṅgajātaṃ upaneti, yathā vā pana cheko cittakāro rūpaṃ likhitukāmo āditova bhittiparikammaṃ karoti, tato aparabhāge rūpaṃ samuṭṭhāpeti. Evameva yogāvacaro āditova sīlaṃ visodhetvā aparabhāge samathavipassanādayo dhamme sacchikaroti. Tasmā sīlaṃ ‘‘ādī’’ti vuttaṃ.

    ತದೇತಂ ಚರಣಸರಿಕ್ಖತಾಯ ಚರಣಂ। ಚರಣಾತಿ ಹಿ ಪಾದಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಯಥಾ ಹಿ ಛಿನ್ನಚರಣಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ದಿಸಂ ಗಮನಾಭಿಸಙ್ಖಾರೋ ನ ಜಾಯತಿ, ಪರಿಪುಣ್ಣಪಾದಸ್ಸೇವ ಜಾಯತಿ, ಏವಮೇವ ಯಸ್ಸ ಸೀಲಂ ಭಿನ್ನಂ ಹೋತಿ ಖಣ್ಡಂ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಂ, ತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಗಮನಾಯ ಞಾಣಗಮನಂ ನ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ। ಯಸ್ಸ ಪನ ತಂ ಅಭಿನ್ನಂ ಹೋತಿ ಅಖಣ್ಡಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ, ತಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಗಮನಾಯ ಞಾಣಗಮನಂ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ। ತಸ್ಮಾ ಸೀಲಂ ‘‘ಚರಣ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Tadetaṃ caraṇasarikkhatāya caraṇaṃ. Caraṇāti hi pādā vuccanti. Yathā hi chinnacaraṇassa purisassa disaṃ gamanābhisaṅkhāro na jāyati, paripuṇṇapādasseva jāyati, evameva yassa sīlaṃ bhinnaṃ hoti khaṇḍaṃ aparipuṇṇaṃ, tassa nibbānagamanāya ñāṇagamanaṃ na sampajjati. Yassa pana taṃ abhinnaṃ hoti akhaṇḍaṃ paripuṇṇaṃ, tassa nibbānagamanāya ñāṇagamanaṃ sampajjati. Tasmā sīlaṃ ‘‘caraṇa’’nti vuttaṃ.

    ತದೇತಂ ಸಂಯಮನವಸೇನ ಸಂಯಮೋ। ಸಂವರಣವಸೇನ ಸಂವರೋತಿ ಉಭಯೇನಾಪಿ ಸೀಲಸಂಯಮೋ ಚೇವ ಸೀಲಸಂವರೋ ಚ ಕಥಿತೋ। ವಚನತ್ಥೋ ಪನೇತ್ಥ ಸಂಯಮೇತಿ ವೀತಿಕ್ಕಮವಿಪ್ಫನ್ದನಂ , ಪುಗ್ಗಲಂ ವಾ ಸಂಯಮೇತಿ ವೀತಿಕ್ಕಮವಸೇನ ತಸ್ಸ ವಿಪ್ಫನ್ದಿತುಂ ನ ದೇತೀತಿ ಸಂಯಮೋ। ವೀತಿಕ್ಕಮಸ್ಸ ಪವೇಸನದ್ವಾರಂ ಸಂವರತಿ ಪಿದಹತೀತಿ ಸಂವರೋ।

    Tadetaṃ saṃyamanavasena saṃyamo. Saṃvaraṇavasena saṃvaroti ubhayenāpi sīlasaṃyamo ceva sīlasaṃvaro ca kathito. Vacanattho panettha saṃyameti vītikkamavipphandanaṃ , puggalaṃ vā saṃyameti vītikkamavasena tassa vipphandituṃ na detīti saṃyamo. Vītikkamassa pavesanadvāraṃ saṃvarati pidahatīti saṃvaro.

    ಮೋಕ್ಖನ್ತಿ ಉತ್ತಮಂ ಮುಖಭೂತಂ ವಾ। ಯಥಾ ಹಿ ಸತ್ತಾನಂ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ ಆಹಾರೋ ಮುಖೇನ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಅಙ್ಗಮಙ್ಗಾನಿ ಫರತಿ, ಏವಂ ಯೋಗಿನೋಪಿ ಚತುಭೂಮಕಕುಸಲಂ ಸೀಲಮುಖೇನ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಅತ್ಥಸಿದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಪಾದೇತಿ। ತೇನ ‘‘ಮೋಕ್ಖ’’ನ್ತಿ। ಪಮುಖೇ ಸಾಧೂತಿ ಪಾಮೋಕ್ಖಂ, ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಸೇಟ್ಠಂ ಪಧಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕುಸಲಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾತಿ ಚತುಭೂಮಕಕುಸಲಾನಂ ಪಟಿಲಾಭತ್ಥಾಯ ಪಾಮೋಕ್ಖಂ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಸೇಟ್ಠಂ ಪಧಾನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Mokkhanti uttamaṃ mukhabhūtaṃ vā. Yathā hi sattānaṃ catubbidho āhāro mukhena pavisitvā aṅgamaṅgāni pharati, evaṃ yoginopi catubhūmakakusalaṃ sīlamukhena pavisitvā atthasiddhiṃ sampādeti. Tena ‘‘mokkha’’nti. Pamukhe sādhūti pāmokkhaṃ, pubbaṅgamaṃ seṭṭhaṃ padhānanti attho. Kusalānaṃ dhammānaṃ samāpattiyāti catubhūmakakusalānaṃ paṭilābhatthāya pāmokkhaṃ pubbaṅgamaṃ seṭṭhaṃ padhānanti veditabbaṃ.

    ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀತಿ ಕಾಮೇಹಿ ವಿವಿಚ್ಚ ವಿನಾ ಹುತ್ವಾ ಅಪಕ್ಕಮಿತ್ವಾ। ಯೋ ಪನಾಯಮೇತ್ಥ ಏವಕಾರೋ, ಸೋ ನಿಯಮತ್ಥೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಯಸ್ಮಾ ಚ ನಿಯಮತ್ಥೋ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಮಿಂ ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರಣಸಮಯೇ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಾನಮ್ಪಿ ಕಾಮಾನಂ ತಸ್ಸ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವಂ ಕಾಮಪರಿಚ್ಚಾಗೇನೇವ ಚಸ್ಸ ಅಧಿಗಮಂ ದೀಪೇತಿ। ಕಥಂ? ‘‘ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀ’’ತಿ ಏವಞ್ಹಿ ನಿಯಮೇ ಕರಿಯಮಾನೇ ಇದಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ನೂನಿಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಕಾಮಾ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಾ, ಯೇಸು ಸತಿ ಇದಂ ನ ಪವತ್ತತಿ ಅನ್ಧಕಾರೇ ಸತಿ ಪದೀಪೋಭಾಸೋ ವಿಯ, ತೇಸಂ ಪರಿಚ್ಚಾಗೇನೇವ ಚಸ್ಸ ಅಧಿಗಮೋ ಹೋತಿ ಓರಿಮತೀರಪರಿಚ್ಚಾಗೇನ ಪಾರಿಮತೀರಸ್ಸೇವ। ತಸ್ಮಾ ನಿಯಮಂ ಕರೋತೀತಿ।

    Viviccevakāmehīti kāmehi vivicca vinā hutvā apakkamitvā. Yo panāyamettha evakāro, so niyamatthoti veditabbo. Yasmā ca niyamattho, tasmā tasmiṃ paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharaṇasamaye avijjamānānampi kāmānaṃ tassa paṭhamajjhānassa paṭipakkhabhāvaṃ kāmapariccāgeneva cassa adhigamaṃ dīpeti. Kathaṃ? ‘‘Vivicceva kāmehī’’ti evañhi niyame kariyamāne idaṃ paññāyati, nūnimassa jhānassa kāmā paṭipakkhabhūtā, yesu sati idaṃ na pavattati andhakāre sati padīpobhāso viya, tesaṃ pariccāgeneva cassa adhigamo hoti orimatīrapariccāgena pārimatīrasseva. Tasmā niyamaṃ karotīti.

    ತತ್ಥ ಸಿಯಾ ‘‘ಕಸ್ಮಾ ಪನೇಸ ಪುಬ್ಬಪದೇಯೇವ ವುತ್ತೋ ನ ಉತ್ತರಪದೇ, ಕಿಂ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಅವಿವಿಚ್ಚಾಪಿ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರೇಯ್ಯಾ’’ತಿ? ನ ಖೋ ಪನೇತಂ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತಂನಿಸ್ಸರಣತೋ ಹಿ ಪುಬ್ಬಪದೇ ಏವ ಏಸ ವುತ್ತೋ। ಕಾಮಧಾತುಸಮತಿಕ್ಕಮನತೋ ಹಿ ಕಾಮರಾಗಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಚ ಇದಂ ಝಾನಂ ಕಾಮಾನಮೇವ ನಿಸ್ಸರಣಂ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಕಾಮಾನಮೇತಂ ನಿಸ್ಸರಣಂ ಯದಿದಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮ’’ನ್ತಿ (ಇತಿವು॰ ೭೨)। ಉತ್ತರಪದೇಪಿ ಪನ ಯಥಾ ‘‘ಇಧೇವ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಣೋ, ಇಧ ದುತಿಯೋ ಸಮಣೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೩೯) ಏತ್ಥ ಏವಕಾರೋ ಆನೇತ್ವಾ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಇತೋ ಅಞ್ಞೇಹಿಪಿ ನೀವರಣಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಅವಿವಿಚ್ಚ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರಿತುಂ। ತಸ್ಮಾ ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹಿ ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹೀತಿ ಏವಂ ಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಪದದ್ವಯೇಪಿ ಚ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ವಿವಿಚ್ಚಾತಿ ಇಮಿನಾ ಸಾಧಾರಣವಚನೇನ ತದಙ್ಗವಿವೇಕಾದಯೋ ಕಾಯವಿವೇಕಾದಯೋ ಚ ಸಬ್ಬೇಪಿ ವಿವೇಕಾ ಸಙ್ಗಹಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತಥಾಪಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಕಾಯವಿವೇಕಚಿತ್ತವಿವೇಕವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿವೇಕಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಕಾಯವಿವೇಕಚಿತ್ತವಿವೇಕಸಮುಚ್ಛೇದವಿವೇಕನಿಸ್ಸರಣವಿವೇಕಾ।

    Tattha siyā ‘‘kasmā panesa pubbapadeyeva vutto na uttarapade, kiṃ akusalehi dhammehi aviviccāpi jhānaṃ upasampajja vihareyyā’’ti? Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ. Taṃnissaraṇato hi pubbapade eva esa vutto. Kāmadhātusamatikkamanato hi kāmarāgapaṭipakkhato ca idaṃ jhānaṃ kāmānameva nissaraṇaṃ. Yathāha – ‘‘kāmānametaṃ nissaraṇaṃ yadidaṃ nekkhamma’’nti (itivu. 72). Uttarapadepi pana yathā ‘‘idheva, bhikkhave, samaṇo, idha dutiyo samaṇo’’ti (ma. ni. 1.139) ettha evakāro ānetvā vuccati, evaṃ vattabbo. Na hi sakkā ito aññehipi nīvaraṇasaṅkhātehi akusalehi dhammehi avivicca jhānaṃ upasampajja viharituṃ. Tasmā vivicceva kāmehi vivicceva akusalehi dhammehīti evaṃ padadvayepi esa daṭṭhabbo. Padadvayepi ca kiñcāpi viviccāti iminā sādhāraṇavacanena tadaṅgavivekādayo kāyavivekādayo ca sabbepi vivekā saṅgahaṃ gacchanti, tathāpi pubbabhāge kāyavivekacittavivekavikkhambhanavivekā daṭṭhabbā. Lokuttaramaggakkhaṇe kāyavivekacittavivekasamucchedavivekanissaraṇavivekā.

    ಕಾಮೇಹೀತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಪದೇನ ಯೇ ಚ ಇಧ ‘‘ಕತಮೇ ವತ್ಥುಕಾಮಾ ಮನಾಪಿಕಾ ರೂಪಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವತ್ಥುಕಾಮಾ ವುತ್ತಾ, ಯೇ ಚ ಇಧೇವ ವಿಭಙ್ಗೇ ‘‘ಛನ್ದೋ ಕಾಮೋ ರಾಗೋ ಕಾಮೋ ಛನ್ದರಾಗೋ ಕಾಮೋ ಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಕಾಮೋ ರಾಗೋ ಕಾಮೋ ಸಙ್ಕಪ್ಪರಾಗೋ ಕಾಮೋ’’ತಿ ಏವಂ ಕಿಲೇಸಕಾಮಾ ವುತ್ತಾ, ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾ ಇಚ್ಚೇವ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀತಿ ವತ್ಥುಕಾಮೇಹಿಪಿ ವಿವಿಚ್ಚೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ ಯುಜ್ಜತಿ। ತೇನ ಕಾಯವಿವೇಕೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ।

    Kāmehīti iminā pana padena ye ca idha ‘‘katame vatthukāmā manāpikā rūpā’’tiādinā nayena vatthukāmā vuttā, ye ca idheva vibhaṅge ‘‘chando kāmo rāgo kāmo chandarāgo kāmo saṅkappo kāmo rāgo kāmo saṅkapparāgo kāmo’’ti evaṃ kilesakāmā vuttā, te sabbepi saṅgahitā icceva daṭṭhabbā. Evañhi sati vivicceva kāmehīti vatthukāmehipi viviccevāti attho yujjati. Tena kāyaviveko vutto hoti.

    ವಿವಿಚ್ಚ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹೀತಿ ಕಿಲೇಸಕಾಮೇಹಿ ಸಬ್ಬಾಕುಸಲೇಹಿ ವಾ ವಿವಿಚ್ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ ಯುಜ್ಜತಿ। ತೇನ ಚಿತ್ತವಿವೇಕೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ। ಪುರಿಮೇನ ಚೇತ್ಥ ವತ್ಥುಕಾಮೇಹಿ ವಿವೇಕವಚನತೋ ಏವ ಕಾಮಸುಖಪರಿಚ್ಚಾಗೋ, ದುತಿಯೇನ ಕಿಲೇಸಕಾಮೇಹಿ ವಿವೇಕವಚನತೋ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸುಖಪರಿಗ್ಗಹೋ ವಿಭಾವಿತೋ ಹೋತಿ । ಏವಂ ವತ್ಥುಕಾಮಕಿಲೇಸಕಾಮವಿವೇಕವಚನತೋಯೇವ ಚ ಏತೇಸಂ ಪಠಮೇನ ಸಂಕಿಲೇಸವತ್ಥುಪ್ಪಹಾನಂ, ದುತಿಯೇನ ಸಂಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಂ। ಪಠಮೇನ ಲೋಲಭಾವಸ್ಸ ಹೇತುಪರಿಚ್ಚಾಗೋ, ದುತಿಯೇನ ಬಾಲಭಾವಸ್ಸ। ಪಠಮೇನ ಚ ಪಯೋಗಸುದ್ಧಿ, ದುತಿಯೇನ ಆಸಯಪೋಸನಂ ವಿಭಾವಿತಂ ಹೋತೀತಿ ಞಾತಬ್ಬಂ । ಏಸ ತಾವ ನಯೋ ‘‘ಕಾಮೇಹೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಕಾಮೇಸು ವತ್ಥುಕಾಮಪಕ್ಖೇ ।

    Vivicca akusalehi dhammehīti kilesakāmehi sabbākusalehi vā viviccāti attho yujjati. Tena cittaviveko vutto hoti. Purimena cettha vatthukāmehi vivekavacanato eva kāmasukhapariccāgo, dutiyena kilesakāmehi vivekavacanato nekkhammasukhapariggaho vibhāvito hoti . Evaṃ vatthukāmakilesakāmavivekavacanatoyeva ca etesaṃ paṭhamena saṃkilesavatthuppahānaṃ, dutiyena saṃkilesappahānaṃ. Paṭhamena lolabhāvassa hetupariccāgo, dutiyena bālabhāvassa. Paṭhamena ca payogasuddhi, dutiyena āsayaposanaṃ vibhāvitaṃ hotīti ñātabbaṃ . Esa tāva nayo ‘‘kāmehī’’ti ettha vuttakāmesu vatthukāmapakkhe .

    ಕಿಲೇಸಕಾಮಪಕ್ಖೇ ಪನ ಛನ್ದೋತಿ ಚ ರಾಗೋತಿ ಚ ಏವಮಾದೀಹಿ ಅನೇಕಭೇದೋ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋವ ‘‘ಕಾಮೋ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಸೋ ಚ ಅಕುಸಲಪರಿಯಾಪನ್ನೋಪಿ ಸಮಾನೋ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ, ಕಾಮೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವಿಭಙ್ಗೇ ಝಾನಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ವಿಸುಂ ವುತ್ತೋ। ಕಿಲೇಸಕಾಮತ್ತಾ ವಾ ಪುರಿಮಪದೇ ವುತ್ತೋ, ಅಕುಸಲಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾ ದುತಿಯಪದೇ। ಅನೇಕಭೇದತೋ ಚಸ್ಸ ಕಾಮತೋತಿ ಅವತ್ವಾ ಕಾಮೇಹೀತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಚ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಕುಸಲಭಾವೇ ವಿಜ್ಜಮಾನೇ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮೇ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ, ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವಿಭಙ್ಗೇ (ವಿಭ॰ ೫೬೪) ಉಪರಿಝಾನಙ್ಗಾನಂ ಪಚ್ಚನೀಕಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವದಸ್ಸನತೋ ನೀವರಣಾನೇವ ವುತ್ತಾನಿ। ನೀವರಣಾನಿ ಹಿ ಝಾನಙ್ಗಪಚ್ಚನೀಕಾನಿ ತೇಸಂ ಝಾನಙ್ಗಾನೇವ ಪಟಿಪಕ್ಖಾನಿ, ವಿದ್ಧಂಸಕಾನಿ ವಿಘಾತಕಾನೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಸಮಾಧಿ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ, ಪೀತಿ ಬ್ಯಾಪಾದಸ್ಸ, ವಿತಕ್ಕೋ ಥಿನಮಿದ್ಧಸ್ಸ, ಸುಖಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಸ್ಸ, ವಿಚಾರೋ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯಾ’’ತಿ ಪೇಟಕೇ ವುತ್ತಂ।

    Kilesakāmapakkhe pana chandoti ca rāgoti ca evamādīhi anekabhedo kāmacchandova ‘‘kāmo’’ti adhippeto. So ca akusalapariyāpannopi samāno ‘‘tattha katamo kāmacchando, kāmo’’tiādinā nayena vibhaṅge jhānapaṭipakkhato visuṃ vutto. Kilesakāmattā vā purimapade vutto, akusalapariyāpannattā dutiyapade. Anekabhedato cassa kāmatoti avatvā kāmehīti vuttaṃ. Aññesampi ca dhammānaṃ akusalabhāve vijjamāne ‘‘tattha katame akusalā dhammā, kāmacchando’’tiādinā nayena vibhaṅge (vibha. 564) uparijhānaṅgānaṃ paccanīkapaṭipakkhabhāvadassanato nīvaraṇāneva vuttāni. Nīvaraṇāni hi jhānaṅgapaccanīkāni tesaṃ jhānaṅgāneva paṭipakkhāni, viddhaṃsakāni vighātakānīti vuttaṃ hoti. Tathā hi ‘‘samādhi kāmacchandassa paṭipakkho, pīti byāpādassa, vitakko thinamiddhassa, sukhaṃ uddhaccakukkuccassa, vicāro vicikicchāyā’’ti peṭake vuttaṃ.

    ಏವಮೇತ್ಥ ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀತಿ ಇಮಿನಾ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿವೇಕೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ, ವಿವಿಚ್ಚ ಅಕುಸಲೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹೀತಿ ಇಮಿನಾ ಪಞ್ಚನ್ನಮ್ಪಿ ನೀವರಣಾನಂ। ಅಗ್ಗಹಿತಗ್ಗಹಣೇನ ಪನ ಪಠಮೇನ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ, ದುತಿಯೇನ ಸೇಸನೀವರಣಾನಂ। ತಥಾ ಪಠಮೇನ ತೀಸು ಅಕುಸಲಮೂಲೇಸು ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಭೇದವಿಸಯಸ್ಸ ಲೋಭಸ್ಸ, ದುತಿಯೇನ ಆಘಾತವತ್ಥುಭೇದಾದಿವಿಸಯಾನಂ ದೋಸಮೋಹಾನಂ। ಓಘಾದೀಸು ವಾ ಧಮ್ಮೇಸು ಪಠಮೇನ ಕಾಮೋಘಕಾಮಯೋಗಕಾಮಾಸವಕಾಮುಪಾದಾನಅಭಿಜ್ಝಾಕಾಯಗನ್ಥಕಾಮರಾಗಸಂಯೋಜನಾನಂ, ದುತಿಯೇನ ಅವಸೇಸಓಘಯೋಗಾಸವಉಪಾದಾನಗನ್ಥಸಂಯೋಜನಾನಂ। ಪಠಮೇನ ಚ ತಣ್ಹಾಯ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಞ್ಚ, ದುತಿಯೇನ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಞ್ಚ। ಅಪಿ ಚ ಪಠಮೇನ ಲೋಭಸಮ್ಪಯುತ್ತಅಟ್ಠಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾನಂ, ದುತಿಯೇನ ಸೇಸಾನಂ ಚತುನ್ನಂ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿವೇಕೋ ವುತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Evamettha vivicceva kāmehīti iminā kāmacchandassa vikkhambhanaviveko vutto hoti, vivicca akusalehi dhammehīti iminā pañcannampi nīvaraṇānaṃ. Aggahitaggahaṇena pana paṭhamena kāmacchandassa, dutiyena sesanīvaraṇānaṃ. Tathā paṭhamena tīsu akusalamūlesu pañcakāmaguṇabhedavisayassa lobhassa, dutiyena āghātavatthubhedādivisayānaṃ dosamohānaṃ. Oghādīsu vā dhammesu paṭhamena kāmoghakāmayogakāmāsavakāmupādānaabhijjhākāyaganthakāmarāgasaṃyojanānaṃ, dutiyena avasesaoghayogāsavaupādānaganthasaṃyojanānaṃ. Paṭhamena ca taṇhāya taṃsampayuttakānañca, dutiyena avijjāya taṃsampayuttakānañca. Api ca paṭhamena lobhasampayuttaaṭṭhacittuppādānaṃ, dutiyena sesānaṃ catunnaṃ akusalacittuppādānaṃ vikkhambhanaviveko vutto hotīti veditabbo.

    ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ಪಠಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಪಹಾನಙ್ಗಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸಮ್ಪಯೋಗಙ್ಗಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸವಿತಕ್ಕಂ ಸವಿಚಾರ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಆರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಭಿನಿರೋಪನಲಕ್ಖಣೋ ವಿತಕ್ಕೋ, ಆರಮ್ಮಣಾನುಮಜ್ಜನಲಕ್ಖಣೋ ವಿಚಾರೋ। ಸನ್ತೇಪಿ ಚ ನೇಸಂ ಕತ್ಥಚಿ ಅವಿಯೋಗೇ ಓಳಾರಿಕಟ್ಠೇನ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಟ್ಠೇನ ಚ ಘಣ್ಡಾಭಿಘಾತೋ ವಿಯ ಚೇತಸೋ ಪಠಮಾಭಿನಿಪಾತೋ ವಿತಕ್ಕೋ, ಸುಖುಮಟ್ಠೇನ ಅನುಮಜ್ಜನಸಭಾವೇನ ಚ ಘಣ್ಡಾನುರವೋ ವಿಯ ಅನುಪಬನ್ಧೋ ವಿಚಾರೋ। ವಿಪ್ಫಾರವಾ ಚೇತ್ಥ ವಿತಕ್ಕೋ ಪಠಮುಪ್ಪತ್ತಿಕಾಲೇ ಪರಿಪ್ಫನ್ದನಭೂತೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ, ಆಕಾಸೇ ಉಪ್ಪತಿತುಕಾಮಸ್ಸ ಪಕ್ಖಿನೋ ಪಕ್ಖವಿಕ್ಖೇಪೋ ವಿಯ, ಪದುಮಾಭಿಮುಖಪಾತೋ ವಿಯ ಚ ಗನ್ಧಾನುಬನ್ಧಚೇತಸೋ ಭಮರಸ್ಸ। ಸನ್ತವುತ್ತಿ ವಿಚಾರೋ ನಾತಿಪರಿಪ್ಫನ್ದನಭಾವೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ, ಆಕಾಸೇ ಉಪ್ಪತಿತಸ್ಸ ಪಕ್ಖಿನೋ ಪಕ್ಖಪ್ಪಸಾರಣಂ ವಿಯ, ಪರಿಬ್ಭಮನಂ ವಿಯ ಚ ಪದುಮಾಭಿಮುಖಪತಿತಸ್ಸ ಭಮರಸ್ಸ ಪದುಮಸ್ಸ ಉಪರಿಭಾಗೇ।

    Ettāvatā ca paṭhamassa jhānassa pahānaṅgaṃ dassetvā idāni sampayogaṅgaṃ dassetuṃ ‘‘savitakkaṃ savicāra’’ntiādi vuttaṃ. Tattha ārammaṇe cittassa abhiniropanalakkhaṇo vitakko, ārammaṇānumajjanalakkhaṇo vicāro. Santepi ca nesaṃ katthaci aviyoge oḷārikaṭṭhena pubbaṅgamaṭṭhena ca ghaṇḍābhighāto viya cetaso paṭhamābhinipāto vitakko, sukhumaṭṭhena anumajjanasabhāvena ca ghaṇḍānuravo viya anupabandho vicāro. Vipphāravā cettha vitakko paṭhamuppattikāle paripphandanabhūto cittassa, ākāse uppatitukāmassa pakkhino pakkhavikkhepo viya, padumābhimukhapāto viya ca gandhānubandhacetaso bhamarassa. Santavutti vicāro nātiparipphandanabhāvo cittassa, ākāse uppatitassa pakkhino pakkhappasāraṇaṃ viya, paribbhamanaṃ viya ca padumābhimukhapatitassa bhamarassa padumassa uparibhāge.

    ದುಕನಿಪಾತಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘‘ಆಕಾಸೇ ಗಚ್ಛತೋ ಮಹಾಸಕುಣಸ್ಸ ಉಭೋಹಿ ಪಕ್ಖೇಹಿ ವಾತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಕ್ಖೇ ಸನ್ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಗಮನಂ ವಿಯ ಆರಮ್ಮಣೇ ಚೇತಸೋ ಅಭಿನಿರೋಪನಭಾವೇನ ಪವತ್ತೋ ವಿತಕ್ಕೋ, ವಾತಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ ಪಕ್ಖೇ ಫನ್ದಾಪಯಮಾನಸ್ಸ ಗಮನಂ ವಿಯ ಅನುಮಜ್ಜನಭಾವೇನ ಪವತ್ತೋ ವಿಚಾರೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಂ ಅನುಪ್ಪಬನ್ಧೇನ ಪವತ್ತಿಯಂ ಯುಜ್ಜತಿ। ಸೋ ಪನ ನೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ ಪಠಮದುತಿಯಜ್ಝಾನೇಸು ಪಾಕಟೋ ಹೋತಿ। ಅಪಿ ಚ ಮಲಗ್ಗಹಿತಂ ಕಂಸಭಾಜನಂ ಏಕೇನ ಹತ್ಥೇನ ದಳ್ಹಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಇತರೇನ ಹತ್ಥೇನ ಚುಣ್ಣತೇಲವಾಲಣ್ಡುಪಕೇನ ಪರಿಮಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ದಳ್ಹಗ್ಗಹಣಹತ್ಥೋ ವಿಯ ವಿತಕ್ಕೋ। ಪರಿಮಜ್ಜನಹತ್ಥೋ ವಿಯ ವಿಚಾರೋ। ತಥಾ ಕುಮ್ಭಕಾರಸ್ಸ ದಣ್ಡಪ್ಪಹಾರೇನ ಚಕ್ಕಂ ಭಮಯಿತ್ವಾ ಭಾಜನಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪೀಳನಹತ್ಥೋ ವಿಯ ವಿತಕ್ಕೋ। ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಸಞ್ಚರಣಹತ್ಥೋ ವಿಯ ವಿಚಾರೋ। ತಥಾ ಮಣ್ಡಲಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ ಮಜ್ಝೇ ಸನ್ನಿರುಮ್ಭಿತ್ವಾ ಠಿತಕಣ್ಟಕೋ ವಿಯ ಅಭಿನಿರೋಪನೋ ವಿತಕ್ಕೋ। ಬಹಿ ಪರಿಬ್ಭಮನಕಣ್ಟಕೋ ವಿಯ ಅನುಮಜ್ಜಮಾನೋ ವಿಚಾರೋ। ಇತಿ ಇಮಿನಾ ಚ ವಿತಕ್ಕೇನ ಇಮಿನಾ ಚ ವಿಚಾರೇನ ಸಹ ವತ್ತತಿ ರುಕ್ಖೋ ವಿಯ ಪುಪ್ಫೇನ ಚ ಫಲೇನ ಚಾತಿ ಇದಂ ಝಾನಂ ‘‘ಸವಿತಕ್ಕಂ ಸವಿಚಾರ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ।

    Dukanipātaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘ākāse gacchato mahāsakuṇassa ubhohi pakkhehi vātaṃ gahetvā pakkhe sannisīdāpetvā gamanaṃ viya ārammaṇe cetaso abhiniropanabhāvena pavatto vitakko, vātaggahaṇatthaṃ pakkhe phandāpayamānassa gamanaṃ viya anumajjanabhāvena pavatto vicāro’’ti vuttaṃ. Taṃ anuppabandhena pavattiyaṃ yujjati. So pana nesaṃ viseso paṭhamadutiyajjhānesu pākaṭo hoti. Api ca malaggahitaṃ kaṃsabhājanaṃ ekena hatthena daḷhaṃ gahetvā itarena hatthena cuṇṇatelavālaṇḍupakena parimajjantassa daḷhaggahaṇahattho viya vitakko. Parimajjanahattho viya vicāro. Tathā kumbhakārassa daṇḍappahārena cakkaṃ bhamayitvā bhājanaṃ karontassa uppīḷanahattho viya vitakko. Ito cito ca sañcaraṇahattho viya vicāro. Tathā maṇḍalaṃ karontassa majjhe sannirumbhitvā ṭhitakaṇṭako viya abhiniropano vitakko. Bahi paribbhamanakaṇṭako viya anumajjamāno vicāro. Iti iminā ca vitakkena iminā ca vicārena saha vattati rukkho viya pupphena ca phalena cāti idaṃ jhānaṃ ‘‘savitakkaṃ savicāra’’nti vuccati.

    ವಿವೇಕಜನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವಿವಿತ್ತಿ ವಿವೇಕೋ, ನೀವರಣವಿಗಮೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿವಿತ್ತೋತಿ ವಾ ವಿವೇಕೋ, ನೀವರಣವಿವಿತ್ತೋ ಝಾನಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮರಾಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಸ್ಮಾ ವಿವೇಕಾ, ತಸ್ಮಿಂ ವಾ ವಿವೇಕೇ ಜಾತನ್ತಿ ವಿವೇಕಜಂ। ಪೀತಿಸುಖನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪಿಣಯತೀತಿ ಪೀತಿ, ಸಾ ಸಮ್ಪಿಯಾಯನಲಕ್ಖಣಾ। ಸಾ ಪನೇಸಾ ಖುದ್ದಿಕಾಪೀತಿ , ಖಣಿಕಾಪೀತಿ, ಓಕ್ಕನ್ತಿಕಾಪೀತಿ, ಉಬ್ಬೇಗಾಪೀತಿ, ಫರಣಾಪೀತೀತಿ ಪಞ್ಚವಿಧಾ ಹೋತಿ।

    Vivekajanti ettha vivitti viveko, nīvaraṇavigamoti attho. Vivittoti vā viveko, nīvaraṇavivitto jhānasampayuttadhammarāsīti attho. Tasmā vivekā, tasmiṃ vā viveke jātanti vivekajaṃ. Pītisukhanti ettha piṇayatīti pīti, sā sampiyāyanalakkhaṇā. Sā panesā khuddikāpīti , khaṇikāpīti, okkantikāpīti, ubbegāpīti, pharaṇāpītīti pañcavidhā hoti.

    ತತ್ಥ ಖುದ್ದಿಕಾಪೀತಿ ಸರೀರೇ ಲೋಮಹಂಸಮತ್ತಮೇವ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ। ಖಣಿಕಾಪೀತಿ ಖಣೇ ಖಣೇ ವಿಜ್ಜುಪ್ಪಾದಸದಿಸಾ ಹೋತಿ। ಓಕ್ಕನ್ತಿಕಾಪೀತಿ ಸಮುದ್ದತೀರಂ ವೀಚಿ ವಿಯ, ಕಾಯಂ ಓಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಓಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಭಿಜ್ಜತಿ। ಉಬ್ಬೇಗಾಪೀತಿ ಬಲವತೀ ಹೋತಿ, ಕಾಯಂ ಉದ್ಧಗ್ಗಂ ಕತ್ವಾ ಆಕಾಸೇ ಲಙ್ಘಾಪನಪ್ಪಮಾಣಪತ್ತಾ।

    Tattha khuddikāpīti sarīre lomahaṃsamattameva kātuṃ sakkoti. Khaṇikāpīti khaṇe khaṇe vijjuppādasadisā hoti. Okkantikāpīti samuddatīraṃ vīci viya, kāyaṃ okkamitvā okkamitvā bhijjati. Ubbegāpīti balavatī hoti, kāyaṃ uddhaggaṃ katvā ākāse laṅghāpanappamāṇapattā.

    ಫರಣಾಪೀತಿ ಅತಿಬಲವತೀ ಹೋತಿ। ತಾಯ ಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ಸಕಲಸರೀರಂ ಧಮಿತ್ವಾ ಪೂರಿತವತ್ಥಿ ವಿಯ ಮಹತಾ ಉದಕೋಘೇನ ಪಕ್ಖನ್ದಪಬ್ಬತಕುಚ್ಛಿ ವಿಯ ಚ ಅನುಪರಿಪ್ಫುಟಂ ಹೋತಿ। ಸಾ ಪನೇಸಾ ಪಞ್ಚವಿಧಾ ಪೀತಿ ಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹನ್ತೀ ಪರಿಪಾಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀ ದುವಿಧಂ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಂ ಪರಿಪೂರೇತಿ ಕಾಯಪಸ್ಸದ್ಧಿಞ್ಚ ಚಿತ್ತಪಸ್ಸದ್ಧಿಞ್ಚ, ಪಸ್ಸದ್ಧಿ ಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹನ್ತೀ ಪರಿಪಾಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀ ದುವಿಧಮ್ಪಿ ಸುಖಂ ಪರಿಪೂರೇತಿ ಕಾಯಿಕಂ ಚೇತಸಿಕಞ್ಚ, ಸುಖಂ ಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹನ್ತಂ ಪರಿಪಾಕಂ ಗಚ್ಛನ್ತಂ ತಿವಿಧಂ ಸಮಾಧಿಂ ಪರಿಪೂರೇತಿ ಖಣಿಕಸಮಾಧಿಂ ಉಪಚಾರಸಮಾಧಿಂ ಅಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿಞ್ಚಾತಿ। ತಾಸು ಯಾ ಅಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಮೂಲಂ ಹುತ್ವಾ ವಡ್ಢಮಾನಾ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಪಯೋಗಙ್ಗತಾ ಫರಣಾಪೀತಿ, ಅಯಂ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ ಪೀತೀತಿ।

    Pharaṇāpīti atibalavatī hoti. Tāya hi uppannāya sakalasarīraṃ dhamitvā pūritavatthi viya mahatā udakoghena pakkhandapabbatakucchi viya ca anuparipphuṭaṃ hoti. Sā panesā pañcavidhā pīti gabbhaṃ gaṇhantī paripākaṃ gacchantī duvidhaṃ passaddhiṃ paripūreti kāyapassaddhiñca cittapassaddhiñca, passaddhi gabbhaṃ gaṇhantī paripākaṃ gacchantī duvidhampi sukhaṃ paripūreti kāyikaṃ cetasikañca, sukhaṃ gabbhaṃ gaṇhantaṃ paripākaṃ gacchantaṃ tividhaṃ samādhiṃ paripūreti khaṇikasamādhiṃ upacārasamādhiṃ appanāsamādhiñcāti. Tāsu yā appanāsamādhissa mūlaṃ hutvā vaḍḍhamānā samādhisampayogaṅgatā pharaṇāpīti, ayaṃ imasmiṃ atthe adhippetā pītīti.

    ಇತರಂ ಪನ ಸುಖಯತೀತಿ ಸುಖಂ, ಯಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ಸುಖಿತಂ ಕರೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸುಖನಂ ವಾ ಸುಖಂ, ಸುಟ್ಠು ವಾ ಖಾದತಿ ಖಣತಿ ಚ ಕಾಯಚಿತ್ತಾಬಾಧನ್ತಿ ಸುಖಂ, ಸೋಮನಸ್ಸವೇದನಾಯೇತಂ ನಾಮಂ। ತಂ ಸಾತಲಕ್ಖಣಂ। ಸನ್ತೇಪಿ ಚ ನೇಸಂ ಕತ್ಥಚಿ ಅವಿಪ್ಪಯೋಗೇ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಪಟಿಲಾಭತುಟ್ಠಿ ಪೀತಿ, ಪಟಿಲದ್ಧರಸಾನುಭವನಂ ಸುಖಂ। ಯತ್ಥ ಪೀತಿ, ತತ್ಥ ಸುಖಂ, ಯತ್ಥ ಸುಖಂ, ತತ್ಥ ನ ನಿಯಮತೋ ಪೀತಿ। ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಸಙ್ಗಹಿತಾ ಪೀತಿ, ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧಸಙ್ಗಹಿತಂ ಸುಖಂ। ಕನ್ತಾರಖಿನ್ನಸ್ಸ ವನನ್ತೋದಕದಸ್ಸನಸವನೇಸು ವಿಯ ಪೀತಿ, ವನಚ್ಛಾಯಪ್ಪವೇಸನಉದಕಪರಿಭೋಗೇಸು ವಿಯ ಸುಖಂ। ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಪಾಕಟಭಾವತೋ ಚೇತಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಇತಿ ಅಯಞ್ಚ ಪೀತಿ ಇದಞ್ಚ ಸುಖಂ ಅಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ, ಅಸ್ಮಿಂ ವಾ ಝಾನೇ ಅತ್ಥೀತಿ ಇದಂ ಝಾನಂ ‘‘ಪೀತಿಸುಖ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ।

    Itaraṃ pana sukhayatīti sukhaṃ, yassa uppajjati, taṃ sukhitaṃ karotīti attho. Sukhanaṃ vā sukhaṃ, suṭṭhu vā khādati khaṇati ca kāyacittābādhanti sukhaṃ, somanassavedanāyetaṃ nāmaṃ. Taṃ sātalakkhaṇaṃ. Santepi ca nesaṃ katthaci avippayoge iṭṭhārammaṇapaṭilābhatuṭṭhi pīti, paṭiladdharasānubhavanaṃ sukhaṃ. Yattha pīti, tattha sukhaṃ, yattha sukhaṃ, tattha na niyamato pīti. Saṅkhārakkhandhasaṅgahitā pīti, vedanākkhandhasaṅgahitaṃ sukhaṃ. Kantārakhinnassa vanantodakadassanasavanesu viya pīti, vanacchāyappavesanaudakaparibhogesu viya sukhaṃ. Tasmiṃ tasmiṃ samaye pākaṭabhāvato cetaṃ vuttanti veditabbaṃ. Iti ayañca pīti idañca sukhaṃ assa jhānassa, asmiṃ vā jhāne atthīti idaṃ jhānaṃ ‘‘pītisukha’’nti vuccati.

    ಅಥ ವಾ ಪೀತಿ ಚ ಸುಖಞ್ಚ ಪೀತಿಸುಖಂ ಧಮ್ಮವಿನಯಾದಯೋ ವಿಯ। ವಿವೇಕಜಂ ಪೀತಿಸುಖಂ ಅಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ, ಅಸ್ಮಿಂ ವಾ ಝಾನೇ ಅತ್ಥೀತಿ ಏವಮ್ಪಿ ವಿವೇಕಜಂಪೀತಿಸುಖಂ। ಯಥೇವ ಹಿ ಝಾನಂ, ಏವಂ ಪೀತಿಸುಖಮ್ಪೇತ್ಥ ವಿವೇಕಜಮೇವ ಹೋತಿ, ತಞ್ಚಸ್ಸ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಲೋಪಸಮಾಸಂ ಕತ್ವಾ ಏಕಪದೇನೇವ ‘‘ವಿವೇಕಜಂಪೀತಿಸುಖ’’ನ್ತಿಪಿ ವತ್ತುಂ ಯುಜ್ಜತಿ।

    Atha vā pīti ca sukhañca pītisukhaṃ dhammavinayādayo viya. Vivekajaṃ pītisukhaṃ assa jhānassa, asmiṃ vā jhāne atthīti evampi vivekajaṃpītisukhaṃ. Yatheva hi jhānaṃ, evaṃ pītisukhampettha vivekajameva hoti, tañcassa atthi, tasmā alopasamāsaṃ katvā ekapadeneva ‘‘vivekajaṃpītisukha’’ntipi vattuṃ yujjati.

    ಪಠಮನ್ತಿ ಗಣನಾನುಪುಬ್ಬತಾ ಪಠಮಂ, ಇದಂ ಪಠಮಂ ಉಪ್ಪನ್ನನ್ತಿಪಿ ಪಠಮಂ। ಝಾನನ್ತಿ ದುವಿಧಂ ಝಾನಂ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಂ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಞ್ಚಾತಿ। ತತ್ಥ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಪಥವೀಕಸಿಣಾದಿಆರಮ್ಮಣಂ ಉಪನಿಜ್ಝಾಯನ್ತೀತಿ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನನ್ತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗತಾ। ವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಫಲಾನಿ ಪನ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಂ ನಾಮ। ತತ್ಥ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಲಕ್ಖಣಸ್ಸ ಉಪನಿಜ್ಝಾನತೋ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಂ। ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಕತಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಮಗ್ಗೇನ ಇಜ್ಝನತೋ ಮಗ್ಗೋ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಂ, ಫಲಂ ಪನ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ ತಥಲಕ್ಖಣಂ ಉಪನಿಜ್ಝಾಯತೀತಿ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಂ। ತೇಸು ಇಧ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಂ, ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ತಸ್ಮಾ ಆರಮ್ಮಣೂಪನಿಜ್ಝಾನತೋ ಚ ಲಕ್ಖಣೂಪನಿಜ್ಝಾನತೋ ಚ ಪಚ್ಚನೀಕಝಾಪನತೋ ಚ ಝಾನನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Paṭhamanti gaṇanānupubbatā paṭhamaṃ, idaṃ paṭhamaṃ uppannantipi paṭhamaṃ. Jhānanti duvidhaṃ jhānaṃ ārammaṇūpanijjhānaṃ lakkhaṇūpanijjhānañcāti. Tattha aṭṭha samāpattiyo pathavīkasiṇādiārammaṇaṃ upanijjhāyantīti ārammaṇūpanijjhānanti saṅkhyaṃ gatā. Vipassanāmaggaphalāni pana lakkhaṇūpanijjhānaṃ nāma. Tattha vipassanā aniccādilakkhaṇassa upanijjhānato lakkhaṇūpanijjhānaṃ. Vipassanāya katakiccassa maggena ijjhanato maggo lakkhaṇūpanijjhānaṃ, phalaṃ pana nirodhasaccaṃ tathalakkhaṇaṃ upanijjhāyatīti lakkhaṇūpanijjhānaṃ. Tesu idha pubbabhāge ārammaṇūpanijjhānaṃ, lokuttaramaggakkhaṇe lakkhaṇūpanijjhānaṃ adhippetaṃ. Tasmā ārammaṇūpanijjhānato ca lakkhaṇūpanijjhānato ca paccanīkajhāpanato ca jhānanti veditabbaṃ.

    ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜಾತಿ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ, ಪಾಪುಣಿತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಉಪಸಮ್ಪಾದಯಿತ್ವಾ ವಾ, ನಿಪ್ಫಾದೇತ್ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ವಿಹರತೀತಿ ತದನುರೂಪೇನ ಇರಿಯಾಪಥವಿಹಾರೇನ ಇರಿಯತಿ, ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಝಾನಸಮಙ್ಗೀ ಹುತ್ವಾ ಅತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಇರಿಯನಂ ವುತ್ತಿಂ ಅಭಿನಿಪ್ಫಾದೇತಿ।

    Upasampajjāti upagantvā, pāpuṇitvāti vuttaṃ hoti. Upasampādayitvā vā, nipphādetvāti vuttaṃ hoti. Viharatīti tadanurūpena iriyāpathavihārena iriyati, vuttappakārajhānasamaṅgī hutvā attabhāvassa iriyanaṃ vuttiṃ abhinipphādeti.

    ತಂ ಪನೇತಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಪಞ್ಚಙ್ಗವಿಪ್ಪಹೀನಂ ಪಞ್ಚಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಂ ತಿವಿಧಕಲ್ಯಾಣಂ, ದಸಲಕ್ಖಣಸಮ್ಪನ್ನಂ। ತತ್ಥ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೋ ಬ್ಯಾಪಾದೋ ಥಿನಮಿದ್ಧಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾತಿ ಇಮೇಸಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ನೀವರಣಾನಂ ಪಹಾನವಸೇನ ಪಞ್ಚಙ್ಗವಿಪ್ಪಹೀನತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ನ ಹಿ ಏತೇಸು ಅಪ್ಪಹೀನೇಸು ಝಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ತೇನಸ್ಸೇತಾನಿ ಪಹಾನಙ್ಗಾನೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಹಿ ಝಾನಕ್ಖಣೇ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಪಹೀಯನ್ತಿ, ತಥಾಪಿ ಏತಾನೇವ ವಿಸೇಸೇನ ಝಾನನ್ತರಾಯಕರಾನಿ। ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೇನ ಹಿ ನಾನಾವಿಸಯಪ್ಪಲೋಭಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ನ ಏಕತ್ತಾರಮ್ಮಣೇ ಸಮಾಧಿಯತಿ, ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾಭಿಭೂತಂ ವಾ, ತಂ ನ ಕಾಮಧಾತುಪ್ಪಹಾನಾಯ ಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ। ಬ್ಯಾಪಾದೇನ ವಾ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪಟಿಹಞ್ಞಮಾನಂ ನ ನಿರನ್ತರಂ ಪವತ್ತತಿ। ಥಿನಮಿದ್ಧಾಭಿಭೂತಂ ಅಕಮ್ಮಞ್ಞಂ ಹೋತಿ। ಉದ್ಧಚ್ಚಕುಕ್ಕುಚ್ಚಪರೇತಂ ಅವೂಪಸನ್ತಮೇವ ಹುತ್ವಾ ಪರಿಬ್ಭಮತಿ। ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಯ ಉಪಹತಂ ಝಾನಾಧಿಗಮಸಾಧಿಕಂ ಪಟಿಪದಂ ನಾರೋಹತಿ। ಇತಿ ವಿಸೇಸೇನ ಝಾನನ್ತರಾಯಕರತ್ತಾ ಏತಾನೇವ ಪಹಾನಙ್ಗಾನೀತಿ ವುತ್ತಾನಿ।

    Taṃ panetaṃ paṭhamajjhānaṃ pañcaṅgavippahīnaṃ pañcaṅgasamannāgataṃ tividhakalyāṇaṃ, dasalakkhaṇasampannaṃ. Tattha kāmacchando byāpādo thinamiddhaṃ uddhaccakukkuccaṃ vicikicchāti imesaṃ pañcannaṃ nīvaraṇānaṃ pahānavasena pañcaṅgavippahīnatā veditabbā. Na hi etesu appahīnesu jhānaṃ uppajjati. Tenassetāni pahānaṅgānīti vuccanti. Kiñcāpi hi jhānakkhaṇe aññepi akusalā dhammā pahīyanti, tathāpi etāneva visesena jhānantarāyakarāni. Kāmacchandena hi nānāvisayappalobhitaṃ cittaṃ na ekattārammaṇe samādhiyati, kāmacchandābhibhūtaṃ vā, taṃ na kāmadhātuppahānāya paṭipadaṃ paṭipajjati. Byāpādena vā ārammaṇe paṭihaññamānaṃ na nirantaraṃ pavattati. Thinamiddhābhibhūtaṃ akammaññaṃ hoti. Uddhaccakukkuccaparetaṃ avūpasantameva hutvā paribbhamati. Vicikicchāya upahataṃ jhānādhigamasādhikaṃ paṭipadaṃ nārohati. Iti visesena jhānantarāyakarattā etāneva pahānaṅgānīti vuttāni.

    ಯಸ್ಮಾ ಪನ ವಿತಕ್ಕೋ ಆರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತಂ ಅಭಿನಿರೋಪೇತಿ, ವಿಚಾರೋ ಅನುಪಬನ್ಧತಿ, ತೇಹಿ ಅವಿಕ್ಖೇಪಾಯ ಸಮ್ಪಾದಿತಪಯೋಗಸ್ಸ ಚೇತಸೋ ಪಯೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಸಮ್ಭವಾ ಪೀತಿ ಪೀಣನಂ ಸುಖಞ್ಚ ಉಪಬ್ರೂಹನಂ ಕರೋತಿ। ಅಥಸ್ಸ ಸೇಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾ ಏತೇಹಿ ಅಭಿನಿರೋಪನಾನುಬನ್ಧನಪೀಣನುಪಬ್ರೂಹನೇಹಿ ಅನುಗ್ಗಹಿತಾ ಏಕಗ್ಗತಾ ಏಕತ್ತಾರಮ್ಮಣೇ ಸಮಂ ಸಮ್ಮಾ ಚ ಆಧಿಯತಿ। ತಸ್ಮಾ ವಿತಕ್ಕೋ ವಿಚಾರೋ ಪೀತಿ ಸುಖಂ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾತಿ ಇಮೇಸಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿವಸೇನ ಪಞ್ಚಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ಹಿ ಏತೇಸು ಪಞ್ಚಸು ಝಾನಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ನಾಮ ಹೋತಿ। ತೇನಸ್ಸ ಏತಾನಿ ಪಞ್ಚಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತಾನೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ನ ಏತೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಂ ಅಞ್ಞದೇವ ಝಾನಂ ನಾಮ ಅತ್ಥೀತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ಯಥಾ ಪನ ಅಙ್ಗಮತ್ತವಸೇನೇವ ಚತುರಙ್ಗಿನೀ ಸೇನಾ, ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕಂ ತೂರಿಯಂ, ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಚ ಮಗ್ಗೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಮಿದಮ್ಪಿ ಅಙ್ಗಮತ್ತವಸೇನೇವ ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕನ್ತಿ ವಾ ಪಞ್ಚಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗತನ್ತಿ ವಾ ವುಚ್ಚತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Yasmā pana vitakko ārammaṇe cittaṃ abhiniropeti, vicāro anupabandhati, tehi avikkhepāya sampāditapayogassa cetaso payogasampattisambhavā pīti pīṇanaṃ sukhañca upabrūhanaṃ karoti. Athassa sesasampayuttadhammā etehi abhiniropanānubandhanapīṇanupabrūhanehi anuggahitā ekaggatā ekattārammaṇe samaṃ sammā ca ādhiyati. Tasmā vitakko vicāro pīti sukhaṃ cittekaggatāti imesaṃ pañcannaṃ uppattivasena pañcaṅgasamannāgatatā veditabbā. Uppannesu hi etesu pañcasu jhānaṃ uppannaṃ nāma hoti. Tenassa etāni pañcaṅgasamannāgatānīti vuccanti. Tasmā na etehi samannāgataṃ aññadeva jhānaṃ nāma atthīti gahetabbaṃ. Yathā pana aṅgamattavaseneva caturaṅginī senā, pañcaṅgikaṃ tūriyaṃ, aṭṭhaṅgiko ca maggoti vuccati, evamidampi aṅgamattavaseneva pañcaṅgikanti vā pañcaṅgasamannāgatanti vā vuccatīti veditabbaṃ.

    ಏತಾನಿ ಚ ಪಞ್ಚಙ್ಗಾನಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಉಪಚಾರಕ್ಖಣೇಪಿ ಅತ್ಥಿ, ಅಥ ಖೋ ಉಪಚಾರೇ ಪಕತಿಚಿತ್ತತೋ ಬಲವತರಾನಿ। ಇಧ ಪನ ಉಪಚಾರತೋಪಿ ಬಲವತರಾನಿ ರೂಪಾವಚರಲಕ್ಖಣಪ್ಪತ್ತಾನಿ ನಿಪ್ಫನ್ನಾನಿ। ಏತ್ಥ ಹಿ ವಿತಕ್ಕೋ ಸುವಿಸದೇನ ಆಕಾರೇನ ಆರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತಂ ಅಭಿನಿರೋಪಯಮಾನೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ವಿಚಾರೋ ಅತಿವಿಯ ಆರಮ್ಮಣಂ ಅನುಮಜ್ಜಮಾನೋ। ಪೀತಿಸುಖಂ ಸಬ್ಬಾವನ್ತಮ್ಪಿ ಕಾಯಂ ಫರಮಾನಂ । ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ನಾಸ್ಸ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಬ್ಬಾವತೋ ಕಾಯಸ್ಸ ವಿವೇಕಜೇನ ಪೀತಿಸುಖೇನ ಅಪ್ಫುಟಂ ಹೋತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೨೬)। ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾಪಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಮ್ಹಿ ಸಮುಗ್ಗಪಟಲೇ ಉಪರಿಮಂ ಸಮುಗ್ಗಪಟಲಂ ವಿಯ ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಫುಸಿತಾ ಹುತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅಯಮೇತೇಸಂ ಇತರೇಹಿ ವಿಸೇಸೋ। ತತ್ಥ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ‘‘ಸವಿತಕ್ಕಂ ಸವಿಚಾರ’’ನ್ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಾಠೇ ನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾ, ತಥಾಪಿ ವಿಭಙ್ಗೇ (ವಿಭ॰ ೫೬೫) ‘‘ಝಾನನ್ತಿ ವಿತಕ್ಕೋ ವಿಚಾರೋ ಪೀತಿ ಸುಖಂ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತತ್ತಾ ಅಙ್ಗಮೇವ। ಯೇನ ಹಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಭಗವತಾ ಉದ್ದೇಸೋ ಕತೋ, ಸೋಯೇವ ತೇನ ವಿಭಙ್ಗೇ ಪಕಾಸಿತೋತಿ।

    Etāni ca pañcaṅgāni kiñcāpi upacārakkhaṇepi atthi, atha kho upacāre pakaticittato balavatarāni. Idha pana upacāratopi balavatarāni rūpāvacaralakkhaṇappattāni nipphannāni. Ettha hi vitakko suvisadena ākārena ārammaṇe cittaṃ abhiniropayamāno uppajjati. Vicāro ativiya ārammaṇaṃ anumajjamāno. Pītisukhaṃ sabbāvantampi kāyaṃ pharamānaṃ . Tenevāha – ‘‘nāssa kiñci sabbāvato kāyassa vivekajena pītisukhena apphuṭaṃ hotī’’ti (dī. ni. 1.226). Cittekaggatāpi heṭṭhimamhi samuggapaṭale uparimaṃ samuggapaṭalaṃ viya ārammaṇesu phusitā hutvā uppajjati, ayametesaṃ itarehi viseso. Tattha cittekaggatā kiñcāpi ‘‘savitakkaṃ savicāra’’nti imasmiṃ pāṭhe na niddiṭṭhā, tathāpi vibhaṅge (vibha. 565) ‘‘jhānanti vitakko vicāro pīti sukhaṃ cittekaggatā’’ti evaṃ vuttattā aṅgameva. Yena hi adhippāyena bhagavatā uddeso kato, soyeva tena vibhaṅge pakāsitoti.

    ತಿವಿಧಕಲ್ಯಾಣಂ

    Tividhakalyāṇaṃ

    ತಿವಿಧಕಲ್ಯಾಣಂ ದಸಲಕ್ಖಣಸಮ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನವಸೇನತಿವಿಧಕಲ್ಯಾಣತಾ। ತೇಸಂಯೇವ ಚ ಆದಿಮಜ್ಝಪರಿಯೋಸಾನಾನಂ ಲಕ್ಖಣವಸೇನ ದಸಲಕ್ಖಣಸಮ್ಪನ್ನತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತತ್ರಾಯಂ ಪಾಳಿ –

    Tividhakalyāṇaṃ dasalakkhaṇasampannanti ettha pana ādimajjhapariyosānavasenatividhakalyāṇatā. Tesaṃyeva ca ādimajjhapariyosānānaṃ lakkhaṇavasena dasalakkhaṇasampannatā veditabbā. Tatrāyaṃ pāḷi –

    ‘‘ಪಠಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಪಟಿಪದಾವಿಸುದ್ಧಿ ಆದಿ, ಉಪೇಕ್ಖಾನುಬ್ರೂಹನಾ ಮಜ್ಝೇ, ಸಮ್ಪಹಂಸನಾ ಪರಿಯೋಸಾನಂ, ಪಠಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಪಟಿಪದಾವಿಸುದ್ಧಿ ಆದಿ। ಆದಿಸ್ಸ ಕತಿ ಲಕ್ಖಣಾನಿ? ಆದಿಸ್ಸ ತೀಣಿ ಲಕ್ಖಣಾನಿ – ಯೋ ತಸ್ಸ ಪರಿಪನ್ಥೋ, ತತೋ ಚಿತ್ತಂ ವಿಸುಜ್ಝತಿ, ವಿಸುದ್ಧತ್ತಾ ಚಿತ್ತಂ ಮಜ್ಝಿಮಂ ಸಮಥನಿಮಿತ್ತಂ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ, ಪಟಿಪನ್ನತ್ತಾ ತತ್ಥ ಚಿತ್ತಂ ಪಕ್ಖನ್ದತಿ। ಯಞ್ಚ ಪರಿಪನ್ಥತೋ ಚಿತ್ತಂ ವಿಸುಜ್ಝತಿ, ಯಞ್ಚ ವಿಸುದ್ಧತ್ತಾ ಚಿತ್ತಂ ಮಜ್ಝಿಮಂ ಸಮಥನಿಮಿತ್ತಂ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ, ಯಞ್ಚ ಪಟಿಪನ್ನತ್ತಾ ತತ್ಥ ಚಿತ್ತಂ ಪಕ್ಖನ್ದತಿ। ಪಠಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಪಟಿಪದಾವಿಸುದ್ಧಿ ಆದಿ, ಆದಿಸ್ಸ ಇಮಾನಿ ತೀಣಿ ಲಕ್ಖಣಾನಿ। ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ – ‘ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಆದಿಕಲ್ಯಾಣಞ್ಚೇವ ಹೋತಿ ತಿಲಕ್ಖಣಸಮ್ಪನ್ನಞ್ಚಾ’ತಿ।

    ‘‘Paṭhamassa jhānassa paṭipadāvisuddhi ādi, upekkhānubrūhanā majjhe, sampahaṃsanā pariyosānaṃ, paṭhamassa jhānassa paṭipadāvisuddhi ādi. Ādissa kati lakkhaṇāni? Ādissa tīṇi lakkhaṇāni – yo tassa paripantho, tato cittaṃ visujjhati, visuddhattā cittaṃ majjhimaṃ samathanimittaṃ paṭipajjati, paṭipannattā tattha cittaṃ pakkhandati. Yañca paripanthato cittaṃ visujjhati, yañca visuddhattā cittaṃ majjhimaṃ samathanimittaṃ paṭipajjati, yañca paṭipannattā tattha cittaṃ pakkhandati. Paṭhamassa jhānassa paṭipadāvisuddhi ādi, ādissa imāni tīṇi lakkhaṇāni. Tena vuccati – ‘paṭhamaṃ jhānaṃ ādikalyāṇañceva hoti tilakkhaṇasampannañcā’ti.

    ‘‘ಪಠಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಉಪೇಕ್ಖಾನುಬ್ರೂಹನಾ ಮಜ್ಝೇ। ಮಜ್ಝಸ್ಸ ಕತಿ ಲಕ್ಖಣಾನಿ? ಮಜ್ಝಸ್ಸ ತೀಣಿ ಲಕ್ಖಣಾನಿ – ವಿಸುದ್ಧಂ ಚಿತ್ತಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖತಿ, ಸಮಥಪಟಿಪನ್ನಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖತಿ, ಏಕತ್ತುಪಟ್ಠಾನಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖತಿ। ಯಞ್ಚ ವಿಸುದ್ಧಂ ಚಿತ್ತಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖತಿ, ಯಞ್ಚ ಸಮಥಪಟಿಪನ್ನಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖತಿ, ಯಞ್ಚ ಏಕತ್ತುಪಟ್ಠಾನಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖತಿ। ಪಠಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಉಪೇಕ್ಖಾನುಬ್ರೂಹನಾ ಮಜ್ಝೇ, ಮಜ್ಝಸ್ಸ ಇಮಾನಿ ತೀಣಿ ಲಕ್ಖಣಾನಿ। ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ – ‘ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಮಜ್ಝೇಕಲ್ಯಾಣಞ್ಚೇವ ಹೋತಿ ತಿಲಕ್ಖಣಸಮ್ಪನ್ನಞ್ಚಾ’ತಿ।

    ‘‘Paṭhamassa jhānassa upekkhānubrūhanā majjhe. Majjhassa kati lakkhaṇāni? Majjhassa tīṇi lakkhaṇāni – visuddhaṃ cittaṃ ajjhupekkhati, samathapaṭipannaṃ ajjhupekkhati, ekattupaṭṭhānaṃ ajjhupekkhati. Yañca visuddhaṃ cittaṃ ajjhupekkhati, yañca samathapaṭipannaṃ ajjhupekkhati, yañca ekattupaṭṭhānaṃ ajjhupekkhati. Paṭhamassa jhānassa upekkhānubrūhanā majjhe, majjhassa imāni tīṇi lakkhaṇāni. Tena vuccati – ‘paṭhamaṃ jhānaṃ majjhekalyāṇañceva hoti tilakkhaṇasampannañcā’ti.

    ‘‘ಪಠಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಸಮ್ಪಹಂಸನಾ ಪರಿಯೋಸಾನಂ। ಪರಿಯೋಸಾನಸ್ಸ ಕತಿ ಲಕ್ಖಣಾನಿ? ಪರಿಯೋಸಾನಸ್ಸ ಚತ್ತಾರಿ ಲಕ್ಖಣಾನಿ – ತತ್ಥ ಜಾತಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅನತಿವತ್ತನಟ್ಠೇನ ಸಮ್ಪಹಂಸನಾ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಏಕರಾಸಟ್ಠೇನ ಸಮ್ಪಹಂಸನಾ, ತದುಪಗವೀರಿಯವಾಹನಟ್ಠೇನ ಸಮ್ಪಹಂಸನಾ, ಆಸೇವನಟ್ಠೇನ ಸಮ್ಪಹಂಸನಾ। ಪಠಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಸಮ್ಪಹಂಸನಾ ಪರಿಯೋಸಾನಂ, ಪರಿಯೋಸಾನಸ್ಸ ಇಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಲಕ್ಖಣಾನಿ। ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ ‘ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಪರಿಯೋಸಾನಕಲ್ಯಾಣಞ್ಚೇವ ಹೋತಿ ಚತುಲಕ್ಖಣಸಮ್ಪನ್ನಞ್ಚಾ’’’ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೫೮)।

    ‘‘Paṭhamassa jhānassa sampahaṃsanā pariyosānaṃ. Pariyosānassa kati lakkhaṇāni? Pariyosānassa cattāri lakkhaṇāni – tattha jātānaṃ dhammānaṃ anativattanaṭṭhena sampahaṃsanā, indriyānaṃ ekarāsaṭṭhena sampahaṃsanā, tadupagavīriyavāhanaṭṭhena sampahaṃsanā, āsevanaṭṭhena sampahaṃsanā. Paṭhamassa jhānassa sampahaṃsanā pariyosānaṃ, pariyosānassa imāni cattāri lakkhaṇāni. Tena vuccati ‘paṭhamaṃ jhānaṃ pariyosānakalyāṇañceva hoti catulakkhaṇasampannañcā’’’ti (paṭi. ma. 1.158).

    ‘‘ತತ್ರ ಪಟಿಪದಾವಿಸುದ್ಧಿ ನಾಮ ಸಸಮ್ಭಾರಿಕೋ ಉಪಚಾರೋ। ಉಪೇಕ್ಖಾನುಬ್ರೂಹನಾ ನಾಮ ಅಪ್ಪನಾ। ಸಮ್ಪಹಂಸನಾ ನಾಮ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ’’ತಿ ಏವಮೇಕೇ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ‘‘ಏಕತ್ತಗತಂ ಚಿತ್ತಂ ಪಟಿಪದಾವಿಸುದ್ಧಿಪಕ್ಖನ್ದಞ್ಚೇವ ಹೋತಿ ಉಪೇಕ್ಖಾನುಬ್ರೂಹಿತಞ್ಚ ಞಾಣೇನ ಚ ಸಮ್ಪಹಂಸಿತ’’ನ್ತಿ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಅನ್ತೋಅಪ್ಪನಾಯಮೇವ ಆಗಮನವಸೇನ ಪಟಿಪದಾವಿಸುದ್ಧಿ, ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತುಪೇಕ್ಖಾಯ ಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಉಪೇಕ್ಖಾನುಬ್ರೂಹನಾ, ಧಮ್ಮಾನಂ ಅನತಿವತ್ತನಾದಿಭಾವಸಾಧನೇನ ಪರಿಯೋದಾಪಕಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚನಿಪ್ಫತ್ತಿವಸೇನ ಸಮ್ಪಹಂಸನಾ ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    ‘‘Tatra paṭipadāvisuddhi nāma sasambhāriko upacāro. Upekkhānubrūhanā nāma appanā. Sampahaṃsanā nāma paccavekkhaṇā’’ti evameke vaṇṇayanti. Yasmā pana ‘‘ekattagataṃ cittaṃ paṭipadāvisuddhipakkhandañceva hoti upekkhānubrūhitañca ñāṇena ca sampahaṃsita’’nti pāḷiyaṃ vuttaṃ, tasmā antoappanāyameva āgamanavasena paṭipadāvisuddhi, tatramajjhattupekkhāya kiccavasena upekkhānubrūhanā, dhammānaṃ anativattanādibhāvasādhanena pariyodāpakassa ñāṇassa kiccanipphattivasena sampahaṃsanā ca veditabbā.

    ಕಥಂ ? ಯಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ವಾರೇ ಅಪ್ಪನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಯೋ ನೀವರಣಸಙ್ಖಾತೋ ಕಿಲೇಸಗಣೋ ತಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಪರಿಪನ್ಥೋ, ತತೋ ಚಿತ್ತಂ ವಿಸುಜ್ಝತಿ। ವಿಸುದ್ಧತ್ತಾ ಆವರಣವಿರಹಿತಂ ಹುತ್ವಾ ಮಜ್ಝಿಮಂ ಸಮಥನಿಮಿತ್ತಂ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ। ಮಜ್ಝಿಮಸಮಥನಿಮಿತ್ತಂ ನಾಮ ಸಮಪ್ಪವತ್ತೋ ಅಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿಯೇವ। ತದನನ್ತರಂ ಪನ ಪುರಿಮಚಿತ್ತಂ ಏಕಸನ್ತತಿಪರಿಣಾಮನಯೇನ ತಥತ್ತಂ ಉಪಗಚ್ಛಮಾನಂ ಮಜ್ಝಿಮಂ ಸಮಥನಿಮಿತ್ತಂ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ ನಾಮ, ಏವಂ ಪಟಿಪನ್ನತ್ತಾ ತಥತ್ತುಪಗಮನೇನ ತತ್ಥ ಪಕ್ಖನ್ದತಿ ನಾಮ। ಏವಂ ತಾವ ಪುರಿಮಚಿತ್ತೇ ವಿಜ್ಜಮಾನಾಕಾರನಿಪ್ಫಾದಿಕಾ ಪಠಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇಯೇವ ಆಗಮನವಸೇನ ಪಟಿಪದಾವಿಸುದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Kathaṃ ? Yasmiñhi vāre appanā uppajjati, tasmiṃ yo nīvaraṇasaṅkhāto kilesagaṇo tassa jhānassa paripantho, tato cittaṃ visujjhati. Visuddhattā āvaraṇavirahitaṃ hutvā majjhimaṃ samathanimittaṃ paṭipajjati. Majjhimasamathanimittaṃ nāma samappavatto appanāsamādhiyeva. Tadanantaraṃ pana purimacittaṃ ekasantatipariṇāmanayena tathattaṃ upagacchamānaṃ majjhimaṃ samathanimittaṃ paṭipajjati nāma, evaṃ paṭipannattā tathattupagamanena tattha pakkhandati nāma. Evaṃ tāva purimacitte vijjamānākāranipphādikā paṭhamassa jhānassa uppādakkhaṇeyeva āgamanavasena paṭipadāvisuddhi veditabbā.

    ಏವಂ ವಿಸುದ್ಧಸ್ಸ ಪನ ತಸ್ಸ ಪುನ ವಿಸೋಧೇತಬ್ಬಾಭಾವತೋ ವಿಸೋಧನೇ ಬ್ಯಾಪಾರಂ ಅಕರೋನ್ತೋ ವಿಸುದ್ಧಂ ಚಿತ್ತಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖತಿ ನಾಮ। ಸಮಥಭಾವೂಪಗಮನೇನ ಸಮಥಪಟಿಪನ್ನಸ್ಸ ಪುನ ಸಮಾಧಾನೇ ಬ್ಯಾಪಾರಂ ಅಕರೋನ್ತೋ ಸಮಥಪಟಿಪನ್ನಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖತಿ ನಾಮ। ಸಮಥಪಟಿಪನ್ನಭಾವತೋ ಏವ ಚಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಸಂಸಗ್ಗಂ ಪಹಾಯ ಏಕತ್ತೇನ ಉಪಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಪುನ ಏಕತ್ತುಪಟ್ಠಾನೇ ಬ್ಯಾಪಾರಂ ಅಕರೋನ್ತೋ ಏಕತ್ತುಪಟ್ಠಾನಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖತಿ ನಾಮ। ಏವಂ ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತುಪೇಕ್ಖಾಯ ಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಉಪೇಕ್ಖಾನುಬ್ರೂಹನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Evaṃ visuddhassa pana tassa puna visodhetabbābhāvato visodhane byāpāraṃ akaronto visuddhaṃ cittaṃ ajjhupekkhati nāma. Samathabhāvūpagamanena samathapaṭipannassa puna samādhāne byāpāraṃ akaronto samathapaṭipannaṃ ajjhupekkhati nāma. Samathapaṭipannabhāvato eva cassa kilesasaṃsaggaṃ pahāya ekattena upaṭṭhitassa puna ekattupaṭṭhāne byāpāraṃ akaronto ekattupaṭṭhānaṃ ajjhupekkhati nāma. Evaṃ tatramajjhattupekkhāya kiccavasena upekkhānubrūhanā veditabbā.

    ಯೇ ಪನೇತೇ ಏವಂ ಉಪೇಕ್ಖಾನುಬ್ರೂಹಿತೇ ತತ್ಥ ಜಾತಾ ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾತಾ ಯುಗನದ್ಧಧಮ್ಮಾ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅನತಿವತ್ತಮಾನಾ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತಾ, ಯಾನಿ ಚ ಸದ್ಧಾದೀನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ನಾನಾಕಿಲೇಸೇಹಿ ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ವಿಮುತ್ತಿರಸೇನ ಏಕರಸಾನಿ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತಾನಿ, ಯಞ್ಚೇಸ ತದುಪಗಂ ತೇಸಂ ಅನತಿವತ್ತನಏಕರಸಭಾವಾನಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ ವೀರಿಯಂ ವಾಹಯತಿ, ಯಾ ಚಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಪವತ್ತಾ ಆಸೇವನಾ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ಆಕಾರಾ ಯಸ್ಮಾ ಞಾಣೇನ ಸಂಕಿಲೇಸವೋದಾನೇಸು ತಂ ತಂ ಆದೀನವಞ್ಚ ಆನಿಸಂಸಞ್ಚ ದಿಸ್ವಾ ತಥಾ ತಥಾ ಸಮ್ಪಹಂಸಿತತ್ತಾ ವಿಸೋಧಿತತ್ತಾ ಪರಿಯೋದಾಪಿತತ್ತಾ ನಿಪ್ಫನ್ನಾವ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಧಮ್ಮಾನಂ ಅನತಿವತ್ತನಾದಿಭಾವಸಾಧನೇನ ಪರಿಯೋದಾಪಕಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚನಿಪ್ಫತ್ತಿವಸೇನ ಸಮ್ಪಹಂಸನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Ye panete evaṃ upekkhānubrūhite tattha jātā samādhipaññāsaṅkhātā yuganaddhadhammā aññamaññaṃ anativattamānā hutvā pavattā, yāni ca saddhādīni indriyāni nānākilesehi vimuttattā vimuttirasena ekarasāni hutvā pavattāni, yañcesa tadupagaṃ tesaṃ anativattanaekarasabhāvānaṃ anucchavikaṃ vīriyaṃ vāhayati, yā cassa tasmiṃ khaṇe pavattā āsevanā, sabbepi te ākārā yasmā ñāṇena saṃkilesavodānesu taṃ taṃ ādīnavañca ānisaṃsañca disvā tathā tathā sampahaṃsitattā visodhitattā pariyodāpitattā nipphannāva, tasmā ‘‘dhammānaṃ anativattanādibhāvasādhanena pariyodāpakassa ñāṇassa kiccanipphattivasena sampahaṃsanā veditabbā’’ti vuttaṃ.

    ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಂ ವೂಪಸಮಾತಿ ವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ಚ ವಿಚಾರಸ್ಸ ಚಾತಿ ಇಮೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ವೂಪಸಮಾ ಸಮತಿಕ್ಕಮಾ, ದುತಿಯಜ್ಝಾನಕ್ಖಣೇ ಅಪಾತುಭಾವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ದುತಿಯಜ್ಝಾನೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಧಮ್ಮಾ ನ ಸನ್ತಿ, ಅಞ್ಞೇಯೇವ ಹಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನೇ ಫಸ್ಸಾದಯೋ, ಅಞ್ಞೇ ಇಧ। ಓಳಾರಿಕಸ್ಸ ಪನ ಓಳಾರಿಕಸ್ಸ ಅಙ್ಗಸ್ಸ ಸಮತಿಕ್ಕಮಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನತೋ ಪರೇಸಂ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಾದೀನಂ ಅಧಿಗಮೋ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಂ ವೂಪಸಮಾ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಜ್ಝತ್ತನ್ತಿ ಇಧ ನಿಯಕಜ್ಝತ್ತಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ವಿಭಙ್ಗೇ ಪನ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಪಚ್ಚತ್ತ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ॰ ೫೭೩) ಏತ್ತಕಮೇವ ವುತ್ತಂ। ಯಸ್ಮಾ ನಿಯಕಜ್ಝತ್ತಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ತಸ್ಮಾ ಅತ್ತನಿ ಜಾತಂ, ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ।

    Vitakkavicārānaṃ vūpasamāti vitakkassa ca vicārassa cāti imesaṃ dvinnaṃ vūpasamā samatikkamā, dutiyajjhānakkhaṇe apātubhāvāti vuttaṃ hoti. Tattha kiñcāpi dutiyajjhāne sabbepi paṭhamajjhānadhammā na santi, aññeyeva hi paṭhamajjhāne phassādayo, aññe idha. Oḷārikassa pana oḷārikassa aṅgassa samatikkamā paṭhamajjhānato paresaṃ dutiyajjhānādīnaṃ adhigamo hotīti dassanatthaṃ ‘‘vitakkavicārānaṃ vūpasamā’’ti evaṃ vuttanti veditabbaṃ. Ajjhattanti idha niyakajjhattaṃ adhippetaṃ, vibhaṅge pana ‘‘ajjhattaṃ paccatta’’nti (vibha. 573) ettakameva vuttaṃ. Yasmā niyakajjhattaṃ adhippetaṃ, tasmā attani jātaṃ, attano santāne nibbattanti ayamettha attho.

    ಸಮ್ಪಸಾದನನ್ತಿ ಸಮ್ಪಸಾದನಂ ವುಚ್ಚತಿ ಸದ್ಧಾ। ಸಮ್ಪಸಾದನಯೋಗತೋ ಝಾನಮ್ಪಿ ಸಮ್ಪಸಾದನಂ, ನೀಲವಣ್ಣಯೋಗತೋ ನೀಲವತ್ಥಂ ವಿಯ। ಯಸ್ಮಾ ವಾ ತಂ ಝಾನಂ ಸಮ್ಪಸಾದನಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಕ್ಖೋಭವೂಪಸಮನೇನ ಚ ಚೇತೋ ಸಮ್ಪಸಾದಯತಿ, ತಸ್ಮಾಪಿ ‘‘ಸಮ್ಪಸಾದನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಚ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ಸಮ್ಪಸಾದನಂ ಚೇತಸೋತಿ ಏವಂ ಪದಸಮ್ಬನ್ಧೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಪುರಿಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ಚೇತಸೋತಿ ಏತಂ ಏಕೋದಿಭಾವೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।

    Sampasādananti sampasādanaṃ vuccati saddhā. Sampasādanayogato jhānampi sampasādanaṃ, nīlavaṇṇayogato nīlavatthaṃ viya. Yasmā vā taṃ jhānaṃ sampasādanasamannāgatattā vitakkavicārakkhobhavūpasamanena ca ceto sampasādayati, tasmāpi ‘‘sampasādana’’nti vuttaṃ. Imasmiñca atthavikappe sampasādanaṃ cetasoti evaṃ padasambandho veditabbo. Purimasmiṃ pana atthavikappe cetasoti etaṃ ekodibhāvena saddhiṃ yojetabbaṃ.

    ತತ್ರಾಯಂ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ – ಏಕೋ ಉದೇತೀತಿ ಏಕೋದಿ, ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರೇಹಿ ಅನಜ್ಝಾರೂಳ್ಹತ್ತಾ ಅಗ್ಗೋ ಸೇಟ್ಠೋ ಹುತ್ವಾ ಉದೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಟ್ಠೋಪಿ ಹಿ ಲೋಕೇ ಏಕೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರವಿರಹಿತೋ ವಾ ಏಕೋ ಅಸಹಾಯೋ ಹುತ್ವಾತಿಪಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಅಥ ವಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ಉದಾಯತೀತಿ ಉದಿ, ಉಟ್ಠಾಪೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಟ್ಠಟ್ಠೇನ ಏಕೋ ಚ ಸೋ ಉದಿ ಚಾತಿ ಏಕೋದಿ, ಸಮಾಧಿಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ಇತಿ ಇಮಂ ಏಕೋದಿಂ ಭಾವೇತಿ ವಡ್ಢೇತೀತಿ ಇದಂ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಂ ಏಕೋದಿಭಾವಂ। ಸೋ ಪನಾಯಂ ಏಕೋದಿ ಯಸ್ಮಾ ಚೇತಸೋ, ನ ಸತ್ತಸ್ಸ, ನ ಜೀವಸ್ಸ। ತಸ್ಮಾ ಏತಂ ‘‘ಚೇತಸೋ ಏಕೋದಿಭಾವ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।

    Tatrāyaṃ atthayojanā – eko udetīti ekodi, vitakkavicārehi anajjhārūḷhattā aggo seṭṭho hutvā udetīti attho. Seṭṭhopi hi loke ekoti vuccati. Vitakkavicāravirahito vā eko asahāyo hutvātipi vattuṃ vaṭṭati. Atha vā sampayuttadhamme udāyatīti udi, uṭṭhāpetīti attho. Seṭṭhaṭṭhena eko ca so udi cāti ekodi, samādhissetaṃ adhivacanaṃ. Iti imaṃ ekodiṃ bhāveti vaḍḍhetīti idaṃ dutiyajjhānaṃ ekodibhāvaṃ. So panāyaṃ ekodi yasmā cetaso, na sattassa, na jīvassa. Tasmā etaṃ ‘‘cetaso ekodibhāva’’nti vuttaṃ.

    ನನು ಚಾಯಂ ಸದ್ಧಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನೇಪಿ ಅತ್ಥಿ, ಅಯಞ್ಚ ಏಕೋದಿನಾಮಕೋ ಸಮಾಧಿ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಇದಮೇವ ‘‘ಸಮ್ಪಸಾದನಂ ಚೇತಸೋ ಏಕೋದಿಭಾವ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಅದುಞ್ಹಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಕ್ಖೋಭೇನ ವೀಚಿತರಙ್ಗಸಮಾಕುಲಮಿವ ಜಲಂ ನ ಸುಪ್ಪಸನ್ನಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸತಿಯಾಪಿ ಸದ್ಧಾಯ ಸಮ್ಪಸಾದನನ್ತಿ ನ ವುತ್ತಂ। ನ ಸುಪ್ಪಸನ್ನತ್ತಾಯೇವ ಚೇತ್ಥ ಸಮಾಧಿಪಿ ನ ಸುಟ್ಠು ಪಾಕಟೋ, ತಸ್ಮಾ ಏಕೋದಿಭಾವನ್ತಿಪಿ ನ ವುತ್ತಂ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಝಾನೇ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಪಲಿಬೋಧಾಭಾವೇನ ಲದ್ಧೋಕಾಸಾ ಬಲವತೀ ಸದ್ಧಾ, ಬಲವಸದ್ಧಾಸಹಾಯಪಟಿಲಾಭೇನೇವ ಚ ಸಮಾಧಿಪಿ ಪಾಕಟೋ। ತಸ್ಮಾ ಇದಮೇವ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Nanu cāyaṃ saddhā paṭhamajjhānepi atthi, ayañca ekodināmako samādhi, atha kasmā idameva ‘‘sampasādanaṃ cetaso ekodibhāva’’nti vuttanti? Vuccate – aduñhi paṭhamajjhānaṃ vitakkavicārakkhobhena vīcitaraṅgasamākulamiva jalaṃ na suppasannaṃ hoti, tasmā satiyāpi saddhāya sampasādananti na vuttaṃ. Na suppasannattāyeva cettha samādhipi na suṭṭhu pākaṭo, tasmā ekodibhāvantipi na vuttaṃ. Imasmiṃ pana jhāne vitakkavicārapalibodhābhāvena laddhokāsā balavatī saddhā, balavasaddhāsahāyapaṭilābheneva ca samādhipi pākaṭo. Tasmā idameva evaṃ vuttanti veditabbaṃ.

    ಅವಿತಕ್ಕಂ ಅವಿಚಾರನ್ತಿ ಭಾವನಾಯ ಪಹೀನತ್ತಾ ಏತಸ್ಮಿಂ, ಏತಸ್ಸ ವಾ ವಿತಕ್ಕೋ ನತ್ಥೀತಿ ಅವಿತಕ್ಕಂ। ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಅವಿಚಾರಂ। ಏತ್ಥಾಹ ‘‘ನನು ಚ ‘ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಂ ವೂಪಸಮಾ’ತಿ ಇಮಿನಾಪಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಸಿದ್ಧೋ। ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಪುನ ವುತ್ತಂ ‘ಅವಿತಕ್ಕಂ ಅವಿಚಾರ’’’ನ್ತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಏವಮೇತಂ, ಸಿದ್ಧೋವಾಯಮತ್ಥೋ। ನ ಪನೇತಂ ತದತ್ಥದೀಪಕಂ, ನನು ಅವೋಚುಮ್ಹ ‘‘ಓಳಾರಿಕಸ್ಸ ಪನ ಓಳಾರಿಕಸ್ಸ ಅಙ್ಗಸ್ಸ ಸಮತಿಕ್ಕಮಾ ಪಠಮಜ್ಝಾನತೋ ಪರೇಸಂ ದುತಿಯಜ್ಝಾನಾದೀನಂ ಸಮಧಿಗಮೋ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಂ ವೂಪಸಮಾ’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ।

    Avitakkaṃ avicāranti bhāvanāya pahīnattā etasmiṃ, etassa vā vitakko natthīti avitakkaṃ. Imināva nayena avicāraṃ. Etthāha ‘‘nanu ca ‘vitakkavicārānaṃ vūpasamā’ti imināpi ayamattho siddho. Atha kasmā puna vuttaṃ ‘avitakkaṃ avicāra’’’nti? Vuccate – evametaṃ, siddhovāyamattho. Na panetaṃ tadatthadīpakaṃ, nanu avocumha ‘‘oḷārikassa pana oḷārikassa aṅgassa samatikkamā paṭhamajjhānato paresaṃ dutiyajjhānādīnaṃ samadhigamo hotīti dassanatthaṃ ‘vitakkavicārānaṃ vūpasamā’ti evaṃ vutta’’nti.

    ಅಪಿ ಚ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಂ ವೂಪಸಮಾ ಇದಂ ಸಮ್ಪಸಾದನಂ, ನ ಕಿಲೇಸಕಾಲುಸ್ಸಿಯಸ್ಸ। ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಞ್ಚ ವೂಪಸಮಾ ಏಕೋದಿಭಾವಂ, ನ ಉಪಚಾರಜ್ಝಾನಮಿವ ನೀವರಣಪ್ಪಹಾನಾ, ನ ಪಠಮಜ್ಝಾನಮಿವ ಚ ಅಙ್ಗಪಾತುಭಾವಾತಿ ಏವಂ ಸಮ್ಪಸಾದನಏಕೋದಿಭಾವಾನಂ ಹೇತುಪರಿದೀಪಕಮಿದಂ ವಚನಂ। ತಥಾ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಂ ವೂಪಸಮಾ ಇದಂ ಅವಿತಕ್ಕಂ ಅವಿಚಾರಂ, ನ ತತಿಯಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಾನಿ ವಿಯ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಿ ವಿಯ ಚ ಅಭಾವಾತಿ, ಏವಂ ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರಭಾವಸ್ಸ ಹೇತುಪರಿದೀಪಕಞ್ಚ, ನ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾಭಾವಮತ್ತಪರಿದೀಪಕಂ। ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾಭಾವಮತ್ತಪರಿದೀಪಕಮೇವ ಪನ ‘‘ಅವಿತಕ್ಕಂ ಅವಿಚಾರ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ವಚನಂ। ತಸ್ಮಾ ಪುರಿಮಂ ವತ್ವಾಪಿ ಪುನ ವತ್ತಬ್ಬಮೇವಾತಿ।

    Api ca vitakkavicārānaṃ vūpasamā idaṃ sampasādanaṃ, na kilesakālussiyassa. Vitakkavicārānañca vūpasamā ekodibhāvaṃ, na upacārajjhānamiva nīvaraṇappahānā, na paṭhamajjhānamiva ca aṅgapātubhāvāti evaṃ sampasādanaekodibhāvānaṃ hetuparidīpakamidaṃ vacanaṃ. Tathā vitakkavicārānaṃ vūpasamā idaṃ avitakkaṃ avicāraṃ, na tatiyacatutthajjhānāni viya cakkhuviññāṇādīni viya ca abhāvāti, evaṃ avitakkaavicārabhāvassa hetuparidīpakañca, na vitakkavicārābhāvamattaparidīpakaṃ. Vitakkavicārābhāvamattaparidīpakameva pana ‘‘avitakkaṃ avicāra’’nti idaṃ vacanaṃ. Tasmā purimaṃ vatvāpi puna vattabbamevāti.

    ಸಮಾಧಿಜನ್ತಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಸಮಾಧಿತೋ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಸಮಾಧಿತೋ ವಾ ಜಾತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪಠಮಮ್ಪಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಸಮಾಧಿತೋ ಜಾತಂ, ಅಥ ಖೋ ಅಯಮೇವ ಸಮಾಧಿ ‘‘ಸಮಾಧೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಅರಹತಿ, ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಕ್ಖೋಭವಿರಹೇನ ಅತಿವಿಯ ಅಚಲತ್ತಾ ಸುಪ್ಪಸನ್ನತ್ತಾ ಚ। ತಸ್ಮಾ ಇಮಸ್ಸ ವಣ್ಣಭಣನತ್ಥಂ ಇದಮೇವ ‘‘ಸಮಾಧಿಜ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಪೀತಿಸುಖನ್ತಿ ಇದಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ।

    Samādhijanti paṭhamajjhānasamādhito sampayuttasamādhito vā jātanti attho. Tattha kiñcāpi paṭhamampi sampayuttasamādhito jātaṃ, atha kho ayameva samādhi ‘‘samādhī’’ti vattabbataṃ arahati, vitakkavicārakkhobhavirahena ativiya acalattā suppasannattā ca. Tasmā imassa vaṇṇabhaṇanatthaṃ idameva ‘‘samādhija’’nti vuttaṃ. Pītisukhanti idaṃ vuttanayameva.

    ದುತಿಯನ್ತಿ ಗಣನಾನುಪುಬ್ಬತಾ ದುತಿಯಂ। ಇದಂ ದುತಿಯಂ ಉಪ್ಪನ್ನನ್ತಿಪಿ ದುತಿಯಂ।

    Dutiyanti gaṇanānupubbatā dutiyaṃ. Idaṃ dutiyaṃ uppannantipi dutiyaṃ.

    ಪೀತಿಯಾ ಚ ವಿರಾಗಾತಿ ವಿರಾಗೋ ನಾಮ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾಯ ಪೀತಿಯಾ ಜಿಗುಚ್ಛನಂ ವಾ ಸಮತಿಕ್ಕಮೋ ವಾ । ಉಭಿನ್ನಂ ಪನ ಅನ್ತರಾ ಚ-ಸದ್ದೋ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ, ಸೋ ವೂಪಸಮಂ ವಾ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರವೂಪಸಮಂ ವಾ। ತತ್ಥ ಯದಾ ವೂಪಸಮಮೇವ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ, ತದಾ ಪೀತಿಯಾ ವಿರಾಗಾ ಚ, ಕಿಞ್ಚ ಭಿಯ್ಯೋ ವೂಪಸಮಾ ಚಾತಿ ಏವಂ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಇಮಿಸ್ಸಾ ಚ ಯೋಜನಾಯ ವಿರಾಗೋ ಜಿಗುಚ್ಛನತ್ಥೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪೀತಿಯಾ ಜಿಗುಚ್ಛನಾ ಚ ಸಮತಿಕ್ಕಮಾ ಚಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಯದಾ ಪನ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರವೂಪಸಮಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತಿ, ತದಾ ಪೀತಿಯಾ ಚ ವಿರಾಗಾ, ಕಿಞ್ಚ ಭಿಯ್ಯೋ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಞ್ಚ ವೂಪಸಮಾತಿ ಏವಂ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಇಮಿಸ್ಸಾ ಚ ಯೋಜನಾಯ ವಿರಾಗೋ ಸಮತಿಕ್ಕಮನತ್ಥೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪೀತಿಯಾ ಚ ಸಮತಿಕ್ಕಮಾ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಞ್ಚ ವೂಪಸಮಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।

    Pītiyā ca virāgāti virāgo nāma vuttappakārāya pītiyā jigucchanaṃ vā samatikkamo vā . Ubhinnaṃ pana antarā ca-saddo sampiṇḍanattho, so vūpasamaṃ vā sampiṇḍeti vitakkavicāravūpasamaṃ vā. Tattha yadā vūpasamameva sampiṇḍeti, tadā pītiyā virāgā ca, kiñca bhiyyo vūpasamā cāti evaṃ yojanā veditabbā. Imissā ca yojanāya virāgo jigucchanattho hoti, tasmā pītiyā jigucchanā ca samatikkamā cāti ayamattho daṭṭhabbo. Yadā pana vitakkavicāravūpasamaṃ sampiṇḍeti, tadā pītiyā ca virāgā, kiñca bhiyyo vitakkavicārānañca vūpasamāti evaṃ yojanā veditabbā. Imissā ca yojanāya virāgo samatikkamanattho hoti, tasmā pītiyā ca samatikkamā vitakkavicārānañca vūpasamāti ayamattho daṭṭhabbo.

    ಕಾಮಞ್ಚೇತೇ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾ ದುತಿಯಜ್ಝಾನೇಯೇವ ವೂಪಸನ್ತಾ, ಇಮಸ್ಸ ಪನ ಝಾನಸ್ಸ ಮಗ್ಗಪರಿದೀಪನತ್ಥಂ ವಣ್ಣಭಣನತ್ಥಞ್ಚೇತಂ ವುತ್ತಂ। ‘‘ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಂ ವೂಪಸಮಾ’’ತಿ ಹಿ ವುತ್ತೇ ಇದಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ‘‘ನೂನ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರವೂಪಸಮೋ ಮಗ್ಗೋ ಇಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸಾ’’ತಿ। ಯಥಾ ಚ ತತಿಯೇ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇ ಅಪ್ಪಹೀನಾನಮ್ಪಿ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಾದೀನಂ ‘‘ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಓರಮ್ಭಾಗಿಯಾನಂ ಸಂಯೋಜನಾನಂ ಪಹಾನಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೧೩೨-೧೩೩) ಏವಂ ಪಹಾನಂ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ವಣ್ಣಭಣನಂ ಹೋತಿ, ತದಧಿಗಮಾಯ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾನಂ ಉಸ್ಸಾಹಜನಕಂ, ಏವಮೇವ ಇಧ ಅವೂಪಸನ್ತಾನಮ್ಪಿ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಂ ವೂಪಸಮೋ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ವಣ್ಣಭಣನಂ ಹೋತಿ, ತೇನಾಯಮತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ ‘‘ಪೀತಿಯಾ ಚ ಸಮತಿಕ್ಕಮಾ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಞ್ಚ ವೂಪಸಮಾ’’ತಿ।

    Kāmañcete vitakkavicārā dutiyajjhāneyeva vūpasantā, imassa pana jhānassa maggaparidīpanatthaṃ vaṇṇabhaṇanatthañcetaṃ vuttaṃ. ‘‘Vitakkavicārānaṃ vūpasamā’’ti hi vutte idaṃ paññāyati ‘‘nūna vitakkavicāravūpasamo maggo imassa jhānassā’’ti. Yathā ca tatiye ariyamagge appahīnānampi sakkāyadiṭṭhādīnaṃ ‘‘pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ pahānā’’ti (ma. ni. 2.132-133) evaṃ pahānaṃ vuccamānaṃ vaṇṇabhaṇanaṃ hoti, tadadhigamāya ussukkānaṃ ussāhajanakaṃ, evameva idha avūpasantānampi vitakkavicārānaṃ vūpasamo vuccamāno vaṇṇabhaṇanaṃ hoti, tenāyamattho vutto ‘‘pītiyā ca samatikkamā vitakkavicārānañca vūpasamā’’ti.

    ಉಪೇಕ್ಖಕೋ ಚ ವಿಹರತೀತಿ ಏತ್ಥ ಉಪಪತ್ತಿತೋ ಇಕ್ಖತೀತಿ ಉಪೇಕ್ಖಾ, ಸಮಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಅಪಕ್ಖಪತಿತಾ ಹುತ್ವಾ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಾಯ ವಿಸದಾಯ ವಿಪುಲಾಯ ಥಾಮಗತಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ತತಿಯಜ್ಝಾನಸಮಙ್ಗೀ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಕೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ।

    Upekkhako ca viharatīti ettha upapattito ikkhatīti upekkhā, samaṃ passati, apakkhapatitā hutvā passatīti attho. Tāya visadāya vipulāya thāmagatāya samannāgatattā tatiyajjhānasamaṅgī ‘‘upekkhako’’ti vuccati.

    ಉಪೇಕ್ಖಾ ಪನ ದಸವಿಧಾ ಹೋತಿ – ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರುಪೇಕ್ಖಾ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾ ವೀರಿಯುಪೇಕ್ಖಾ ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾ ವೇದನುಪೇಕ್ಖಾ ವಿಪಸ್ಸನುಪೇಕ್ಖಾ ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತುಪೇಕ್ಖಾ ಝಾನುಪೇಕ್ಖಾ ಪಾರಿಸುದ್ಧುಪೇಕ್ಖಾತಿ।

    Upekkhā pana dasavidhā hoti – chaḷaṅgupekkhā brahmavihārupekkhā bojjhaṅgupekkhā vīriyupekkhā saṅkhārupekkhā vedanupekkhā vipassanupekkhā tatramajjhattupekkhā jhānupekkhā pārisuddhupekkhāti.

    ತತ್ಥ ಯಾ ‘‘ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ಚಕ್ಖುನಾ ರೂಪಂ ದಿಸ್ವಾ ನೇವ ಸುಮನೋ ಹೋತಿ ನ ದುಮ್ಮನೋ, ಉಪೇಕ್ಖಕೋ ಚ ವಿಹರತಿ ಸತೋ ಸಮ್ಪಜಾನೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೬.೧) ಏವಮಾಗತಾ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಛಸು ದ್ವಾರೇಸು ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಛಳಾರಮ್ಮಣಾಪಾಥೇ ಪರಿಸುದ್ಧಪಕತಿಭಾವಾವಿಜಹನಾಕಾರಭೂತಾ ಉಪೇಕ್ಖಾ, ಅಯಂ ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾ ನಾಮ।

    Tattha yā ‘‘idha, bhikkhave, bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā neva sumano hoti na dummano, upekkhako ca viharati sato sampajāno’’ti (ma. ni. 6.1) evamāgatā khīṇāsavassa chasu dvāresu iṭṭhāniṭṭhachaḷārammaṇāpāthe parisuddhapakatibhāvāvijahanākārabhūtā upekkhā, ayaṃ chaḷaṅgupekkhā nāma.

    ಯಾ ಪನ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತೇನ ಚೇತಸಾ ಏಕಂ ದಿಸಂ ಫರಿತ್ವಾ ವಿಹರತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೫೫೬; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೭೭) ಏವಮಾಗತಾ ಸತ್ತೇಸು ಮಜ್ಝತ್ತಾಕಾರಭೂತಾ ಉಪೇಕ್ಖಾ, ಅಯಂ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರುಪೇಕ್ಖಾ ನಾಮ।

    Yā pana ‘‘upekkhāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharatī’’ti (dī. ni. 1.556; ma. ni. 1.77) evamāgatā sattesu majjhattākārabhūtā upekkhā, ayaṃ brahmavihārupekkhā nāma.

    ಯಾ ಪನ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಂ ಭಾವೇತಿ ವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೨೪೭) ಏವಮಾಗತಾ ಸಹಜಾತಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಮಜ್ಝತ್ತಾಕಾರಭೂತಾ ಉಪೇಕ್ಖಾ, ಅಯಂ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾ ನಾಮ।

    Yā pana ‘‘upekkhāsambojjhaṅgaṃ bhāveti vivekanissita’’nti (ma. ni. 2.247) evamāgatā sahajātānaṃ dhammānaṃ majjhattākārabhūtā upekkhā, ayaṃ bojjhaṅgupekkhā nāma.

    ಯಾ ಪನ ‘‘ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಉಪೇಕ್ಖಾನಿಮಿತ್ತಂ ಮನಸಿ ಕರೋತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೧೦೩) ಏವಮಾಗತಾ ಅನಚ್ಚಾರದ್ಧನಾತಿಸಿಥಿಲವೀರಿಯಸಙ್ಖಾತಾ ಉಪೇಕ್ಖಾ, ಅಯಂ ವೀರಿಯುಪೇಕ್ಖಾ ನಾಮ।

    Yā pana ‘‘kālena kālaṃ upekkhānimittaṃ manasi karotī’’ti (a. ni. 3.103) evamāgatā anaccāraddhanātisithilavīriyasaṅkhātā upekkhā, ayaṃ vīriyupekkhā nāma.

    ಯಾ ಪನ ‘‘ಕತಿ ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾ ಸಮಥವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಕತಿ ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾ ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ? ಅಟ್ಠ ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾ ಸಮಥವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ದಸ ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾ ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೫೭) ಏವಮಾಗತಾ ನೀವರಣಾದಿಪಟಿಸಙ್ಖಾಸನ್ತಿಟ್ಠನಾಗಹಣೇ ಮಜ್ಝತ್ತಭೂತಾ ಉಪೇಕ್ಖಾ, ಅಯಂ ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾ ನಾಮ।

    Yā pana ‘‘kati saṅkhārupekkhā samathavasena uppajjanti, kati saṅkhārupekkhā vipassanāvasena uppajjanti? Aṭṭha saṅkhārupekkhā samathavasena uppajjanti, dasa saṅkhārupekkhā vipassanāvasena uppajjantī’’ti (paṭi. ma. 1.57) evamāgatā nīvaraṇādipaṭisaṅkhāsantiṭṭhanāgahaṇe majjhattabhūtā upekkhā, ayaṃ saṅkhārupekkhā nāma.

    ಯಾ ಪನ ‘‘ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಕಾಮಾವಚರಂ ಕುಸಲಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋತಿ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತ’’ನ್ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೫೦) ಏವಮಾಗತಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಸಙ್ಖಾತಾ ಉಪೇಕ್ಖಾ, ಅಯಂ ವೇದನುಪೇಕ್ಖಾ ನಾಮ।

    Yā pana ‘‘yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hoti upekkhāsahagata’’nti (dha. sa. 150) evamāgatā adukkhamasukhasaṅkhātā upekkhā, ayaṃ vedanupekkhā nāma.

    ಯಾ ಪನ ‘‘ಯದತ್ಥಿ ಯಂ ಭೂತಂ, ತಂ ಪಜಹತಿ, ಉಪೇಕ್ಖಂ ಪಟಿಲಭತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೭೧-೭೨; ಅ॰ ನಿ॰ ೭.೫೫) ಏವಮಾಗತಾ ವಿಚಿನನೇ ಮಜ್ಝತ್ತಭೂತಾ ಉಪೇಕ್ಖಾ, ಅಯಂ ವಿಪಸ್ಸನುಪೇಕ್ಖಾ ನಾಮ।

    Yā pana ‘‘yadatthi yaṃ bhūtaṃ, taṃ pajahati, upekkhaṃ paṭilabhatī’’ti (ma. ni. 3.71-72; a. ni. 7.55) evamāgatā vicinane majjhattabhūtā upekkhā, ayaṃ vipassanupekkhā nāma.

    ಯಾ ಪನ ಛನ್ದಾದೀಸು ಯೇವಾಪನಕೇಸು ಆಗತಾ ಸಹಜಾತಾನಂ ಸಮವಾಹಿತಭೂತಾ ಉಪೇಕ್ಖಾ, ಅಯಂ ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತುಪೇಕ್ಖಾ ನಾಮ।

    Yā pana chandādīsu yevāpanakesu āgatā sahajātānaṃ samavāhitabhūtā upekkhā, ayaṃ tatramajjhattupekkhā nāma.

    ಯಾ ಪನ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಕೋ ಚ ವಿಹರತೀ’’ತಿ ಏವಮಾಗತಾ ಅಗ್ಗಸುಖೇಪಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅಪಕ್ಖಪಾತಜನನೀ ಉಪೇಕ್ಖಾ, ಅಯಂ ಝಾನುಪೇಕ್ಖಾ ನಾಮ।

    Yā pana ‘‘upekkhako ca viharatī’’ti evamāgatā aggasukhepi tasmiṃ apakkhapātajananī upekkhā, ayaṃ jhānupekkhā nāma.

    ಯಾ ಪನ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಾಸತಿಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ ಚತುತ್ಥಂ ಝಾನ’’ನ್ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೬೫; ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೩೨) ಏವಮಾಗತಾ ಸಬ್ಬಪಚ್ಚನೀಕಪರಿಸುದ್ಧಾ ಪಚ್ಚನೀಕವೂಪಸಮನೇಪಿ ಅಬ್ಯಾಪಾರಭೂತಾ ಉಪೇಕ್ಖಾ, ಅಯಂ ಪಾರಿಸುದ್ಧುಪೇಕ್ಖಾ ನಾಮ।

    Yā pana ‘‘upekkhāsatipārisuddhiṃ catutthaṃ jhāna’’nti (dha. sa. 165; dī. ni. 1.232) evamāgatā sabbapaccanīkaparisuddhā paccanīkavūpasamanepi abyāpārabhūtā upekkhā, ayaṃ pārisuddhupekkhā nāma.

    ತತ್ಥ ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾ ಚ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರುಪೇಕ್ಖಾ ಚ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾ ಚ ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತುಪೇಕ್ಖಾ ಚ ಝಾನುಪೇಕ್ಖಾ ಚ ಪಾರಿಸುದ್ಧುಪೇಕ್ಖಾ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಾ, ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತುಪೇಕ್ಖಾವ ಹೋತಿ। ತೇನ ತೇನ ಅವತ್ಥಾಭೇದೇನ ಪನಸ್ಸಾ ಅಯಂ ಭೇದೋ । ಏಕಸ್ಸಾಪಿ ಸತೋ ಸತ್ತಸ್ಸ ಕುಮಾರಯುವಥೇರಸೇನಾಪತಿರಾಜಾದಿವಸೇನ ಭೇದೋ ವಿಯ, ತಸ್ಮಾ ತಾಸು ಯತ್ಥ ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾ, ನ ತತ್ಥ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾದಯೋ। ಯತ್ಥ ವಾ ಪನ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾ, ನ ತತ್ಥ ಛಳಙ್ಗುಪೇಕ್ಖಾದಯೋ ಹೋನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Tattha chaḷaṅgupekkhā ca brahmavihārupekkhā ca bojjhaṅgupekkhā ca tatramajjhattupekkhā ca jhānupekkhā ca pārisuddhupekkhā ca atthato ekā, tatramajjhattupekkhāva hoti. Tena tena avatthābhedena panassā ayaṃ bhedo . Ekassāpi sato sattassa kumārayuvatherasenāpatirājādivasena bhedo viya, tasmā tāsu yattha chaḷaṅgupekkhā, na tattha bojjhaṅgupekkhādayo. Yattha vā pana bojjhaṅgupekkhā, na tattha chaḷaṅgupekkhādayo hontīti veditabbā.

    ಯಥಾ ಚೇತಾಸಂ ಅತ್ಥತೋ ಏಕೀಭಾವೋ, ಏವಂ ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾವಿಪಸ್ಸನುಪೇಕ್ಖಾನಮ್ಪಿ। ಪಞ್ಞಾ ಏವ ಹಿ ಏಸಾ, ಕಿಚ್ಚವಸೇನ ದ್ವಿಧಾ ಭಿನ್ನಾ, ಯಥಾ ಹಿ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಸಾಯಂ ಗೇಹಂ ಪವಿಟ್ಠಂ ಸಪ್ಪಂ ಅಜಪದದಣ್ಡಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಿಯೇಸಮಾನಸ್ಸ ತಂ ಥುಸಕೋಟ್ಠಕೇ ನಿಪನ್ನಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಸಪ್ಪೋ ನು ಖೋ ನೋ’’ತಿ ಅವಲೋಕೇನ್ತಸ್ಸ ಸೋವತ್ಥಿಕತ್ತಯಂ ದಿಸ್ವಾ ನಿಬ್ಬೇಮತಿಕಸ್ಸ ‘‘ಸಪ್ಪೋ ನ ಸಪ್ಪೋ’’ತಿ ವಿಚಿನನೇ ಮಜ್ಝತ್ತತಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏವಮೇವ ಯಾ ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕಸ್ಸ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣೇನ ಲಕ್ಖಣತ್ತಯೇ ದಿಟ್ಠೇ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅನಿಚ್ಚಭಾವಾದಿವಿಚಿನನೇ ಮಜ್ಝತ್ತತಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅಯಂ ವಿಪಸ್ಸನುಪೇಕ್ಖಾ। ಯಥಾ ಪನ ತಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಅಜಪದದಣ್ಡಕೇನ ಗಾಳ್ಹಂ ಸಪ್ಪಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಕಿನ್ತಾಹಂ ಇಮಂ ಸಪ್ಪಂ ಅವಿಹೇಠೇನ್ತೋ ಅತ್ತಾನಞ್ಚ ಇಮಿನಾ ಅಡಂಸಾಪೇನ್ತೋ ಮುಞ್ಚೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಮುಞ್ಚನಾಕಾರಮೇವ ಪರಿಯೇಸತೋ ಗಹಣೇ ಮಜ್ಝತ್ತತಾ ಹೋತಿ, ಏವಮೇವ ಯಾ ಲಕ್ಖಣತ್ತಯಸ್ಸ ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ಆದಿತ್ತೇ ವಿಯ ತಯೋ ಭವೇ ಪಸ್ಸತೋ ಸಙ್ಖಾರಗ್ಗಹಣೇ ಮಜ್ಝತ್ತತಾ, ಅಯಂ ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾ। ಇತಿ ವಿಪಸ್ಸನುಪೇಕ್ಖಾಯ ಸಿದ್ಧಾಯ ಸಙ್ಖಾರುಪೇಕ್ಖಾಪಿ ಸಿದ್ಧಾವ ಹೋತಿ। ಇಮಿನಾ ಪನೇಸಾ ವಿಚಿನನಗ್ಗಹಣೇಸು ಮಜ್ಝತ್ತತಾಸಙ್ಖಾತೇನ ಕಿಚ್ಚೇನ ದ್ವಿಧಾ ಭಿನ್ನಾತಿ। ವೀರಿಯುಪೇಕ್ಖಾ ಪನ ವೇದನುಪೇಕ್ಖಾ ಚ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಞ್ಚ ಅವಸೇಸಾಹಿ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಭಿನ್ನಾಯೇವಾತಿ। ಆಹ ಚೇತ್ಥ –

    Yathā cetāsaṃ atthato ekībhāvo, evaṃ saṅkhārupekkhāvipassanupekkhānampi. Paññā eva hi esā, kiccavasena dvidhā bhinnā, yathā hi purisassa sāyaṃ gehaṃ paviṭṭhaṃ sappaṃ ajapadadaṇḍaṃ gahetvā pariyesamānassa taṃ thusakoṭṭhake nipannaṃ disvā ‘‘sappo nu kho no’’ti avalokentassa sovatthikattayaṃ disvā nibbematikassa ‘‘sappo na sappo’’ti vicinane majjhattatā uppajjati, evameva yā āraddhavipassakassa vipassanāñāṇena lakkhaṇattaye diṭṭhe saṅkhārānaṃ aniccabhāvādivicinane majjhattatā uppajjati, ayaṃ vipassanupekkhā. Yathā pana tassa purisassa ajapadadaṇḍakena gāḷhaṃ sappaṃ gahetvā ‘‘kintāhaṃ imaṃ sappaṃ aviheṭhento attānañca iminā aḍaṃsāpento muñceyya’’nti muñcanākārameva pariyesato gahaṇe majjhattatā hoti, evameva yā lakkhaṇattayassa diṭṭhattā āditte viya tayo bhave passato saṅkhāraggahaṇe majjhattatā, ayaṃ saṅkhārupekkhā. Iti vipassanupekkhāya siddhāya saṅkhārupekkhāpi siddhāva hoti. Iminā panesā vicinanaggahaṇesu majjhattatāsaṅkhātena kiccena dvidhā bhinnāti. Vīriyupekkhā pana vedanupekkhā ca aññamaññañca avasesāhi ca atthato bhinnāyevāti. Āha cettha –

    ‘‘ಮಜ್ಝತ್ತಬ್ರಹ್ಮಬೋಜ್ಝಙ್ಗಛಳಙ್ಗಝಾನಸುದ್ಧಿಯೋ।

    ‘‘Majjhattabrahmabojjhaṅgachaḷaṅgajhānasuddhiyo;

    ವಿಪಸ್ಸನಾ ಚ ಸಙ್ಖಾರವೇದನಾವೀರಿಯಂ ಇತಿ॥

    Vipassanā ca saṅkhāravedanāvīriyaṃ iti.

    ‘‘ವಿತ್ಥಾರತೋ ದಸೋಪೇಕ್ಖಾ-ಛಮಜ್ಝತ್ತಾದಿತೋ ತತೋ।

    ‘‘Vitthārato dasopekkhā-chamajjhattādito tato;

    ದುವೇ ಪಞ್ಞಾ ತತೋ ದ್ವೀಹಿ, ಚತಸ್ಸೋವ ಭವನ್ತಿಮಾ’’ತಿ॥

    Duve paññā tato dvīhi, catassova bhavantimā’’ti.

    ಇತಿ ಇಮಾಸು ಉಪೇಕ್ಖಾಸು ಝಾನುಪೇಕ್ಖಾ ಇಧ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ಸಾ ಮಜ್ಝತ್ತಲಕ್ಖಣಾ, ಅನಾಭೋಗರಸಾ , ಅಬ್ಯಾಪಾರಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ, ಪೀತಿವಿರಾಗಪದಟ್ಠಾನಾತಿ। ಏತ್ಥಾಹ – ‘‘ನನು ಚಾಯಂ ಅತ್ಥತೋ ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತುಪೇಕ್ಖಾವ ಹೋತಿ, ಸಾ ಚ ಪಠಮದುತಿಯಜ್ಝಾನೇಸುಪಿ ಅತ್ಥಿ। ತಸ್ಮಾ ತತ್ರಾಪಿ ‘ಉಪೇಕ್ಖಕೋ ಚ ವಿಹರತೀ’ತಿ ಏವಮಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಾ ಸಿಯಾ, ಸಾ ಕಸ್ಮಾ ನ ವುತ್ತಾ’’ತಿ? ಅಪರಿಬ್ಯತ್ತಕಿಚ್ಚತೋ। ಅಪರಿಬ್ಯತ್ತಞ್ಹಿ ತಸ್ಸಾ ತತ್ಥ ಕಿಚ್ಚಂ, ವಿತಕ್ಕಾದೀಹಿ ಅಭಿಭೂತತ್ತಾ। ಇಧ ಪನಾಯಂ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಪೀತೀಹಿ ಅನಭಿಭೂತತ್ತಾ ಉಕ್ಖಿತ್ತಸಿರಾ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ಪರಿಬ್ಯತ್ತಕಿಚ್ಚಾ ಜಾತಾ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಾತಿ।

    Iti imāsu upekkhāsu jhānupekkhā idha adhippetā. Sā majjhattalakkhaṇā, anābhogarasā , abyāpārapaccupaṭṭhānā, pītivirāgapadaṭṭhānāti. Etthāha – ‘‘nanu cāyaṃ atthato tatramajjhattupekkhāva hoti, sā ca paṭhamadutiyajjhānesupi atthi. Tasmā tatrāpi ‘upekkhako ca viharatī’ti evamayaṃ vattabbā siyā, sā kasmā na vuttā’’ti? Aparibyattakiccato. Aparibyattañhi tassā tattha kiccaṃ, vitakkādīhi abhibhūtattā. Idha panāyaṃ vitakkavicārapītīhi anabhibhūtattā ukkhittasirā viya hutvā paribyattakiccā jātā, tasmā vuttāti.

    ಸತೋ ಚ ಸಮ್ಪಜಾನೋತಿ ಏತ್ಥ ಸರತೀತಿ ಸತೋ। ಸಮ್ಪಜಾನಾತೀತಿ ಸಮ್ಪಜಾನೋ। ಇತಿ ಪುಗ್ಗಲೇನ ಸತಿ ಚ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಞ್ಚ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಸರಣಲಕ್ಖಣಾ ಸತಿ, ಅಸಮ್ಮುಸ್ಸನರಸಾ ಆರಕ್ಖಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ। ಅಸಮ್ಮೋಹಲಕ್ಖಣಂ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ, ತೀರಣರಸಂ, ಪವಿಚಯಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ।

    Satoca sampajānoti ettha saratīti sato. Sampajānātīti sampajāno. Iti puggalena sati ca sampajaññañca vuttaṃ. Tattha saraṇalakkhaṇā sati, asammussanarasā ārakkhapaccupaṭṭhānā. Asammohalakkhaṇaṃ sampajaññaṃ, tīraṇarasaṃ, pavicayapaccupaṭṭhānaṃ.

    ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಇದಂ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಪುರಿಮಜ್ಝಾನೇಸುಪಿ ಅತ್ಥಿ, ಮುಟ್ಠಸ್ಸತಿಸ್ಸ ಹಿ ಅಸಮ್ಪಜಾನಸ್ಸ ಉಪಚಾರಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ, ಪಗೇವ ಅಪ್ಪನಾ। ಓಳಾರಿಕತ್ತಾ ಪನ ತೇಸಂ ಝಾನಾನಂ ಭೂಮಿಯಂ ವಿಯ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಗತಿ ಸುಖಾ ಹೋತಿ, ಅಬ್ಯತ್ತಂ ತತ್ಥ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಕಿಚ್ಚಂ। ಓಳಾರಿಕಙ್ಗಪ್ಪಹಾನೇನ ಪನ ಸುಖುಮತ್ತಾ ಇಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಖುರಧಾರಾಯಂ ವಿಯ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಕಿಚ್ಚಪರಿಗ್ಗಹಿತಾ ಏವ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಗತಿ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾತಿ ಇಧೇವ ವುತ್ತಂ। ಕಿಞ್ಚ ಭಿಯ್ಯೋ – ಯಥಾ ಧೇನುಪಗೋ ವಚ್ಛೋ ಧೇನುತೋ ಅಪನೀತೋ ಅರಕ್ಖಿಯಮಾನೋ ಪುನದೇವ ಧೇನುಂ ಉಪಗಚ್ಛತಿ, ಏವಮಿದಂ ತತಿಯಜ್ಝಾನಸುಖಂ ಪೀತಿತೋ ಅಪನೀತಮ್ಪಿ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಾರಕ್ಖೇನ ಅರಕ್ಖಿಯಮಾನಂ ಪುನದೇವ ಪೀತಿಂ ಉಪಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಪೀತಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಮೇವ ಸಿಯಾ, ಸುಖೇ ವಾಪಿ ಸತ್ತಾ ಸಾರಜ್ಜನ್ತಿ। ಇದಞ್ಚ ಅತಿಮಧುರಸುಖಂ, ತತೋ ಪರಂ ಸುಖಾಭಾವಾ। ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಾನುಭಾವೇನ ಪನೇತ್ಥ ಸುಖೇ ಅಸಾರಜ್ಜನಾ ಹೋತಿ, ನೋ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಇಮಮ್ಪಿ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇದಮಿಧೇವ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Tattha kiñcāpi idaṃ satisampajaññaṃ purimajjhānesupi atthi, muṭṭhassatissa hi asampajānassa upacāramattampi na sampajjati, pageva appanā. Oḷārikattā pana tesaṃ jhānānaṃ bhūmiyaṃ viya purisassa cittassa gati sukhā hoti, abyattaṃ tattha satisampajaññakiccaṃ. Oḷārikaṅgappahānena pana sukhumattā imassa jhānassa purisassa khuradhārāyaṃ viya satisampajaññakiccapariggahitā eva cittassa gati icchitabbāti idheva vuttaṃ. Kiñca bhiyyo – yathā dhenupago vaccho dhenuto apanīto arakkhiyamāno punadeva dhenuṃ upagacchati, evamidaṃ tatiyajjhānasukhaṃ pītito apanītampi satisampajaññārakkhena arakkhiyamānaṃ punadeva pītiṃ upagaccheyya, pītisampayuttameva siyā, sukhe vāpi sattā sārajjanti. Idañca atimadhurasukhaṃ, tato paraṃ sukhābhāvā. Satisampajaññānubhāvena panettha sukhe asārajjanā hoti, no aññathāti imampi atthavisesaṃ dassetuṃ idamidheva vuttanti veditabbaṃ.

    ಇದಾನಿ ಸುಖಞ್ಚ ಕಾಯೇನ ಪಟಿಸಂವೇದೇತೀತಿ ಏತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ತತಿಯಜ್ಝಾನಸಮಙ್ಗಿನೋ ಸುಖಪಟಿಸಂವೇದನಾಭೋಗೋ ನತ್ಥಿ, ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಯಸ್ಮಾ ತಸ್ಸ ನಾಮಕಾಯೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಸುಖಂ। ಯಂ ವಾ ತಂ ನಾಮಕಾಯಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಸುಖಂ, ತಂಸಮುಟ್ಠಾನೇನಸ್ಸ ಯಸ್ಮಾ ಅತಿಪಣೀತೇನ ರೂಪೇನ ರೂಪಕಾಯೋ ಫುಟೋ, ಯಸ್ಸ ಫುಟತ್ತಾ ಝಾನಾ ವುಟ್ಠಿತೋಪಿ ಸುಖಂ ಪಟಿಸಂವೇದೇಯ್ಯ, ತಸ್ಮಾ ಏತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸುಖಞ್ಚ ಕಾಯೇನ ಪಟಿಸಂವೇದೇತೀ’’ತಿ ಆಹ।

    Idāni sukhañca kāyena paṭisaṃvedetīti ettha kiñcāpi tatiyajjhānasamaṅgino sukhapaṭisaṃvedanābhogo natthi, evaṃ santepi yasmā tassa nāmakāyena sampayuttaṃ sukhaṃ. Yaṃ vā taṃ nāmakāyasampayuttaṃ sukhaṃ, taṃsamuṭṭhānenassa yasmā atipaṇītena rūpena rūpakāyo phuṭo, yassa phuṭattā jhānā vuṭṭhitopi sukhaṃ paṭisaṃvedeyya, tasmā etamatthaṃ dassento ‘‘sukhañca kāyena paṭisaṃvedetī’’ti āha.

    ಇದಾನಿ ಯಂ ತಂ ಅರಿಯಾ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತಿ ಉಪೇಕ್ಖಕೋ ಸತಿಮಾ ಸುಖವಿಹಾರೀತಿ ಏತ್ಥ ಯಂಝಾನಹೇತು ಯಂಝಾನಕಾರಣಾ ತಂ ತತಿಯಜ್ಝಾನಸಮಙ್ಗೀಪುಗ್ಗಲಂ ಬುದ್ಧಾದಯೋ ಅರಿಯಾ ಆಚಿಕ್ಖನ್ತಿ ದೇಸೇನ್ತಿ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ ಪಟ್ಠಪೇನ್ತಿ ವಿವರನ್ತಿ ವಿಭಜನ್ತಿ ಉತ್ತಾನೀಕರೋನ್ತಿ ಪಕಾಸೇನ್ತಿ, ಪಸಂಸನ್ತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಕಿನ್ತಿ? ಉಪೇಕ್ಖಕೋ ಸತಿಮಾ ಸುಖವಿಹಾರೀತಿ। ತಂ ತತಿಯಜ್ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Idāni yaṃ taṃ ariyā ācikkhanti upekkhako satimā sukhavihārīti ettha yaṃjhānahetu yaṃjhānakāraṇā taṃ tatiyajjhānasamaṅgīpuggalaṃ buddhādayo ariyā ācikkhanti desenti paññapenti paṭṭhapenti vivaranti vibhajanti uttānīkaronti pakāsenti, pasaṃsantīti adhippāyo. Kinti? Upekkhako satimā sukhavihārīti. Taṃ tatiyajjhānaṃ upasampajja viharatīti evamettha yojanā veditabbā.

    ಕಸ್ಮಾ ಪನ ತಂ ತೇ ಏವಂ ಪಸಂಸನ್ತೀತಿ? ಪಸಂಸಾರಹತೋ। ಅಯಞ್ಹಿ ಯಸ್ಮಾ ಅತಿಮಧುರಸುಖೇ ಸುಖಪಾರಮಿಪ್ಪತ್ತೇಪಿ ತತಿಯಜ್ಝಾನೇ ಉಪೇಕ್ಖಕೋ, ನ ತತ್ಥ ಸುಖಾಭಿಸಙ್ಗೇನ ಆಕಡ್ಢೀಯತಿ। ಯಥಾ ಚ ಪೀತಿ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಏವಂ ಉಪಟ್ಠಿತಸತಿತಾಯ ಸತಿಮಾ। ಯಸ್ಮಾ ಚ ಅರಿಯಕನ್ತಂ ಅರಿಯಜನಸೇವಿತಮೇವ ಚ ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಂ ಸುಖಂ ನಾಮಕಾಯೇನ ಪಟಿಸಂವೇದೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪಸಂಸಾರಹೋ। ಇತಿ ಪಸಂಸಾರಹತೋ ನಂ ಅರಿಯಾ ತೇ ಏವಂ ಪಸಂಸಾಹೇತುಭೂತೇ ಗುಣೇ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಕೋ ಸತಿಮಾ ಸುಖವಿಹಾರೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪಸಂಸನ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತತಿಯನ್ತಿ ಗಣನಾನುಪುಬ್ಬತಾ ತತಿಯಂ, ಇದಂ ತತಿಯಂ ಉಪ್ಪನ್ನನ್ತಿಪಿ ತತಿಯಂ।

    Kasmā pana taṃ te evaṃ pasaṃsantīti? Pasaṃsārahato. Ayañhi yasmā atimadhurasukhe sukhapāramippattepi tatiyajjhāne upekkhako, na tattha sukhābhisaṅgena ākaḍḍhīyati. Yathā ca pīti na uppajjati, evaṃ upaṭṭhitasatitāya satimā. Yasmā ca ariyakantaṃ ariyajanasevitameva ca asaṃkiliṭṭhaṃ sukhaṃ nāmakāyena paṭisaṃvedeti, tasmā pasaṃsāraho. Iti pasaṃsārahato naṃ ariyā te evaṃ pasaṃsāhetubhūte guṇe pakāsento ‘‘upekkhako satimā sukhavihārī’’ti evaṃ pasaṃsantīti veditabbaṃ. Tatiyanti gaṇanānupubbatā tatiyaṃ, idaṃ tatiyaṃ uppannantipi tatiyaṃ.

    ಸುಖಸ್ಸ ಚ ಪಹಾನಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ಪಹಾನಾತಿ ಕಾಯಿಕಸುಖಸ್ಸ ಚ ಕಾಯಿಕದುಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ಪಹಾನಾ। ಪುಬ್ಬೇವಾತಿ ತಞ್ಚ ಖೋ ಪುಬ್ಬೇವ, ನ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಕ್ಖಣೇ। ಸೋಮನಸ್ಸದೋಮನಸ್ಸಾನಂ ಅತ್ಥಙ್ಗಮಾತಿ ಚೇತಸಿಕಸುಖಸ್ಸ ಚ ಚೇತಸಿಕದುಕ್ಖಸ್ಸ ಚಾತಿ ಇಮೇಸಮ್ಪಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪುಬ್ಬೇವ ಅತ್ಥಙ್ಗಮಾ, ಪಹಾನಾ ಇಚ್ಚೇವ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।

    Sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānāti kāyikasukhassa ca kāyikadukkhassa ca pahānā. Pubbevāti tañca kho pubbeva, na catutthajjhānakkhaṇe. Somanassadomanassānaṃ atthaṅgamāti cetasikasukhassa ca cetasikadukkhassa cāti imesampi dvinnaṃ pubbeva atthaṅgamā, pahānā icceva vuttaṃ hoti.

    ಕದಾ ಪನ ನೇಸಂ ಪಹಾನಂ ಹೋತಿ? ಚತುನ್ನಂ ಝಾನಾನಂ ಉಪಚಾರಕ್ಖಣೇ। ಸೋಮನಸ್ಸಞ್ಹಿ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಉಪಚಾರಕ್ಖಣೇಯೇವ ಪಹೀಯತಿ, ದುಕ್ಖದೋಮನಸ್ಸಸುಖಾನಿ ಪಠಮದುತಿಯತತಿಯಜ್ಝಾನಾನಂ ಉಪಚಾರಕ್ಖಣೇಸು। ಏವಮೇತೇಸಂ ಪಹಾನಕ್ಕಮೇನ ಅವುತ್ತಾನಂ, ಇನ್ದ್ರಿಯವಿಭಙ್ಗೇ ಪನ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಉದ್ದೇಸಕ್ಕಮೇನೇವ ಇಧಾಪಿ ವುತ್ತಾನಂ ಸುಖದುಕ್ಖಸೋಮನಸ್ಸದೋಮನಸ್ಸಾನಂ ಪಹಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

    Kadā pana nesaṃ pahānaṃ hoti? Catunnaṃ jhānānaṃ upacārakkhaṇe. Somanassañhi catutthajjhānassa upacārakkhaṇeyeva pahīyati, dukkhadomanassasukhāni paṭhamadutiyatatiyajjhānānaṃ upacārakkhaṇesu. Evametesaṃ pahānakkamena avuttānaṃ, indriyavibhaṅge pana indriyānaṃ uddesakkameneva idhāpi vuttānaṃ sukhadukkhasomanassadomanassānaṃ pahānaṃ veditabbaṃ.

    ಯದಿ ಪನೇತಾನಿ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಉಪಚಾರಕ್ಖಣೇಯೇವ ಪಹೀಯನ್ತಿ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ‘‘ಕತ್ಥ ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ದುಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅಪರಿಸೇಸಂ ನಿರುಜ್ಝತಿ? ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹಿ…ಪೇ॰… ಪಠಮಂ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತಿ, ಏತ್ಥ ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ದುಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅಪರಿಸೇಸಂ ನಿರುಜ್ಝತಿ। ಕತ್ಥ ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ದೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಂ… ಸುಖಿನ್ದ್ರಿಯಂ… ಸೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅಪರಿಸೇಸಂ ನಿರುಜ್ಝತಿ? ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಭಿಕ್ಖು, ಸುಖಸ್ಸ ಚ ಪಹಾನಾ…ಪೇ॰… ಚತುತ್ಥಂ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತಿ। ಏತ್ಥ ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಸೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅಪರಿಸೇಸಂ ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೫೧೦) ಏವಂ ಝಾನೇಸ್ವೇವ ನಿರೋಧೋ ವುತ್ತೋತಿ। ಅತಿಸಯನಿರೋಧತ್ತಾ। ಅತಿಸಯನಿರೋಧೋ ಹಿ ನೇಸಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀಸು, ನ ನಿರೋಧೋಯೇವ। ನಿರೋಧೋಯೇವ ಪನ ಉಪಚಾರಕ್ಖಣೇ ನಾತಿಸಯನಿರೋಧೋ।

    Yadi panetāni tassa tassa jhānassa upacārakkhaṇeyeva pahīyanti, atha kasmā ‘‘kattha cuppannaṃ dukkhindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhati? Idha, bhikkhave, bhikkhu vivicceva kāmehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati, ettha cuppannaṃ dukkhindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhati. Kattha cuppannaṃ domanassindriyaṃ… sukhindriyaṃ… somanassindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhati? Idha, bhikkhave, bhikkhu, sukhassa ca pahānā…pe… catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Ettha cuppannaṃ somanassindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhatī’’ti (saṃ. ni. 5.510) evaṃ jhānesveva nirodho vuttoti. Atisayanirodhattā. Atisayanirodho hi nesaṃ paṭhamajjhānādīsu, na nirodhoyeva. Nirodhoyeva pana upacārakkhaṇe nātisayanirodho.

    ತಥಾ ಹಿ ನಾನಾವಜ್ಜನೇ ಪಠಮಜ್ಝಾನೂಪಚಾರೇ ನಿರುದ್ಧಸ್ಸಾಪಿ ದುಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಡಂಸಮಕಸಾದಿಸಮ್ಫಸ್ಸೇನ ವಾ ವಿಸಮಾಸನುಪತಾಪೇನ ವಾ ಸಿಯಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ, ನ ತ್ವೇವ ಅನ್ತೋಅಪ್ಪನಾಯಂ। ಉಪಚಾರೇ ವಾ ನಿರುದ್ಧಮ್ಪೇತಂ ನ ಸುಟ್ಠು ನಿರುದ್ಧಂ ಹೋತಿ, ಪಟಿಪಕ್ಖೇನ ಅವಿಹತತ್ತಾ। ಅನ್ತೋಅಪ್ಪನಾಯಂ ಪನ ಪೀತಿಫರಣೇನ ಸಬ್ಬೋ ಕಾಯೋ ಸುಖೋಕ್ಕನ್ತೋ ಹೋತಿ, ಸುಖೋಕ್ಕನ್ತಕಾಯಸ್ಸ ಚ ಸುಟ್ಠು ನಿರುದ್ಧಂ ಹೋತಿ ದುಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯಂ, ಪಟಿಪಕ್ಖೇನ ವಿಹತತ್ತಾ। ನಾನಾವಜ್ಜನೇಯೇವ ಚ ದುತಿಯಜ್ಝಾನೂಪಚಾರೇ ಪಹೀನಸ್ಸಾಪಿ ದೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಯಸ್ಮಾ ಏತಂ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಪಚ್ಚಯೇಪಿ ಕಾಯಕಿಲಮಥೇ ಚಿತ್ತುಪಘಾತೇ ಚ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾಭಾವೇ ನೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಯತ್ಥ ಪನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಭಾವೇ। ಅಪ್ಪಹೀನಾಯೇವ ಚ ದುತಿಯಜ್ಝಾನೂಪಚಾರೇ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾತಿ ತತ್ಥಸ್ಸ ಸಿಯಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ, ನ ತ್ವೇವ ದುತಿಯಜ್ಝಾನೇ, ಪಹೀನಪ್ಪಚ್ಚಯತ್ತಾ। ತಥಾ ತತಿಯಜ್ಝಾನೂಪಚಾರೇ ಪಹೀನಸ್ಸಾಪಿ ಸುಖಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಪೀತಿಸಮುಟ್ಠಾನಪಣೀತರೂಪಫುಟಕಾಯಸ್ಸ ಸಿಯಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ, ನ ತ್ವೇವ ತತಿಯಜ್ಝಾನೇ। ತತಿಯಜ್ಝಾನೇ ಹಿ ಸುಖಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭೂತಾ ಪೀತಿ ಸಬ್ಬಸೋ ನಿರುದ್ಧಾತಿ। ತಥಾ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೂಪಚಾರೇ ಪಹೀನಸ್ಸಾಪಿ ಸೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಆಸನ್ನತ್ತಾ, ಅಪ್ಪನಾಪತ್ತಾಯ ಉಪೇಕ್ಖಾಯ ಅಭಾವೇನ ಸಮ್ಮಾ ಅನತಿಕ್ಕನ್ತತ್ತಾ ಚ ಸಿಯಾ ಉಪ್ಪತ್ತಿ, ನ ತ್ವೇವ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೇ। ತಸ್ಮಾ ಏವ ಚ ‘‘ಏತ್ಥುಪ್ಪನ್ನಂ ದುಕ್ಖಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಅಪರಿಸೇಸಂ ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಅಪರಿಸೇಸಗ್ಗಹಣಂ ಕತನ್ತಿ।

    Tathā hi nānāvajjane paṭhamajjhānūpacāre niruddhassāpi dukkhindriyassa ḍaṃsamakasādisamphassena vā visamāsanupatāpena vā siyā uppatti, na tveva antoappanāyaṃ. Upacāre vā niruddhampetaṃ na suṭṭhu niruddhaṃ hoti, paṭipakkhena avihatattā. Antoappanāyaṃ pana pītipharaṇena sabbo kāyo sukhokkanto hoti, sukhokkantakāyassa ca suṭṭhu niruddhaṃ hoti dukkhindriyaṃ, paṭipakkhena vihatattā. Nānāvajjaneyeva ca dutiyajjhānūpacāre pahīnassāpi domanassindriyassa yasmā etaṃ vitakkavicārapaccayepi kāyakilamathe cittupaghāte ca sati uppajjati, vitakkavicārābhāve neva uppajjati. Yattha pana uppajjati, tattha vitakkavicārabhāve. Appahīnāyeva ca dutiyajjhānūpacāre vitakkavicārāti tatthassa siyā uppatti, na tveva dutiyajjhāne, pahīnappaccayattā. Tathā tatiyajjhānūpacāre pahīnassāpi sukhindriyassa pītisamuṭṭhānapaṇītarūpaphuṭakāyassa siyā uppatti, na tveva tatiyajjhāne. Tatiyajjhāne hi sukhassa paccayabhūtā pīti sabbaso niruddhāti. Tathā catutthajjhānūpacāre pahīnassāpi somanassindriyassa āsannattā, appanāpattāya upekkhāya abhāvena sammā anatikkantattā ca siyā uppatti, na tveva catutthajjhāne. Tasmā eva ca ‘‘etthuppannaṃ dukkhindriyaṃ aparisesaṃ nirujjhatī’’ti tattha tattha aparisesaggahaṇaṃ katanti.

    ಏತ್ಥಾಹ – ‘‘ಅಥೇವಂ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸುಪಚಾರೇ ಪಹೀನಾಪಿ ಏತಾ ವೇದನಾ ಇಧ ಕಸ್ಮಾ ಸಮಾಹಟಾ’’ತಿ? ಸುಖಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ। ಯಾ ಹಿ ಅಯಂ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾ ವೇದನಾ ವುತ್ತಾ, ಸಾ ಸುಖುಮಾ ದುಬ್ಬಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಸುಖೇನ ಗಹೇತುಂ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ನಾಮ ದುಟ್ಠಸ್ಸ ಯಥಾ ವಾ ತಥಾ ವಾ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಗಹೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಸ್ಸ ಗೋಣಸ್ಸ ಸುಖಗಹಣತ್ಥಂ ಗೋಪೋ ಏಕಸ್ಮಿಂ ವಜೇ ಸಬ್ಬಾ ಗಾವೋ ಸಮಾಹರತಿ, ಅಥೇಕೇಕಂ ನೀಹರನ್ತೋ ಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಆಗತಂ ‘‘ಅಯಂ ಸೋ ಗಣ್ಹಥ ನ’’ನ್ತಿ ತಮ್ಪಿ ಗಾಹಾಪೇತಿ, ಏವಮೇವ ಭಗವಾ ಸುಖಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ ಸಬ್ಬಾ ಏತಾ ಸಮಾಹರೀತಿ। ಏವಞ್ಹಿ ಸಮಾಹಟಾ ಏತಾ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ‘‘ಯಂ ನೇವ ಸುಖಂ, ನ ದುಕ್ಖಂ, ನ ಸೋಮನಸ್ಸಂ, ನ ದೋಮನಸ್ಸಂ, ಅಯಂ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾ ವೇದನಾ’’ತಿ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ ಏಸಾ ಗಾಹಯಿತುಂ।

    Etthāha – ‘‘athevaṃ tassa tassa jhānassupacāre pahīnāpi etā vedanā idha kasmā samāhaṭā’’ti? Sukhaggahaṇatthaṃ. Yā hi ayaṃ adukkhamasukhanti ettha adukkhamasukhā vedanā vuttā, sā sukhumā dubbiññeyyā, na sakkā sukhena gahetuṃ, tasmā yathā nāma duṭṭhassa yathā vā tathā vā upasaṅkamitvā gahetuṃ asakkuṇeyyassa goṇassa sukhagahaṇatthaṃ gopo ekasmiṃ vaje sabbā gāvo samāharati, athekekaṃ nīharanto paṭipāṭiyā āgataṃ ‘‘ayaṃ so gaṇhatha na’’nti tampi gāhāpeti, evameva bhagavā sukhaggahaṇatthaṃ sabbā etā samāharīti. Evañhi samāhaṭā etā dassetvā ‘‘yaṃ neva sukhaṃ, na dukkhaṃ, na somanassaṃ, na domanassaṃ, ayaṃ adukkhamasukhā vedanā’’ti sakkā hoti esā gāhayituṃ.

    ಅಪಿ ಚ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾಯ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯದಸ್ಸನತ್ಥಞ್ಚಾಪಿ ಏತಾ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ದುಕ್ಖಪ್ಪಹಾನಾದಯೋ ಹಿ ತಸ್ಸಾ ಪಚ್ಚಯಾ। ಯಥಾಹ – ‘‘ಚತ್ತಾರೋ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಪಚ್ಚಯಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾಯ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ। ಇಧಾವುಸೋ, ಭಿಕ್ಖು ಸುಖಸ್ಸ ಚ ಪಹಾನಾ …ಪೇ॰… ಚತುತ್ಥಂ ಝಾನಂ ಉಪಸಮ್ಪಜ್ಜ ವಿಹರತಿ। ಇಮೇ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾಯ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೫೮)। ಯಥಾ ವಾ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಪಹೀನಾಪಿ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಆದಯೋ ತತಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ವಣ್ಣಭಣನತ್ಥಂ ‘‘ತತ್ಥ ಪಹೀನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ, ಏವಂ ವಣ್ಣಭಣನತ್ಥಮ್ಪೇತಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸೇತಾ ಇಧ ವುತ್ತಾತಿಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಪಚ್ಚಯಘಾತೇನ ವಾ ಏತ್ಥ ರಾಗದೋಸಾನಂ ಅತಿದೂರಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಮ್ಪೇತಾ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಏತಾಸು ಹಿ ಸುಖಂ ಸೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ, ಸೋಮನಸ್ಸಂ ರಾಗಸ್ಸ, ದುಕ್ಖಂ ದೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ, ದೋಮನಸ್ಸಂ ದೋಸಸ್ಸ। ಸುಖಾದಿಘಾತೇನ ಚ ತೇ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ರಾಗದೋಸಾ ಹತಾತಿ ಅತಿದೂರೇ ಹೋನ್ತೀತಿ।

    Api ca adukkhamasukhāya cetovimuttiyā paccayadassanatthañcāpi etā vuttāti veditabbā. Dukkhappahānādayo hi tassā paccayā. Yathāha – ‘‘cattāro kho, āvuso, paccayā adukkhamasukhāya cetovimuttiyā samāpattiyā. Idhāvuso, bhikkhu sukhassa ca pahānā …pe… catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Ime kho, āvuso, cattāro paccayā adukkhamasukhāya cetovimuttiyā samāpattiyā’’ti (ma. ni. 1.458). Yathā vā aññattha pahīnāpi sakkāyadiṭṭhiādayo tatiyamaggassa vaṇṇabhaṇanatthaṃ ‘‘tattha pahīnā’’ti vuttā, evaṃ vaṇṇabhaṇanatthampetassa jhānassetā idha vuttātipi veditabbā. Paccayaghātena vā ettha rāgadosānaṃ atidūrabhāvaṃ dassetumpetā vuttāti veditabbā. Etāsu hi sukhaṃ somanassassa paccayo, somanassaṃ rāgassa, dukkhaṃ domanassassa, domanassaṃ dosassa. Sukhādighātena ca te sappaccayā rāgadosā hatāti atidūre hontīti.

    ಅದುಕ್ಖಮಸುಖನ್ತಿ ದುಕ್ಖಾಭಾವೇನ ಅದುಕ್ಖಂ, ಸುಖಾಭಾವೇನ ಅಸುಖಂ। ಏತೇನೇತ್ಥ ಸುಖದುಕ್ಖಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಂ ತತಿಯವೇದನಂ ದೀಪೇತಿ, ನ ದುಕ್ಖಸುಖಾಭಾವಮತ್ತಂ। ತತಿಯವೇದನಾ ನಾಮ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾ, ಉಪೇಕ್ಖಾತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಸಾ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠವಿಪರೀತಾನುಭವನಲಕ್ಖಣಾ, ಮಜ್ಝತ್ತರಸಾ, ಅವಿಭೂತಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ, ಸುಖನಿರೋಧಪದಟ್ಠಾನಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Adukkhamasukhanti dukkhābhāvena adukkhaṃ, sukhābhāvena asukhaṃ. Etenettha sukhadukkhapaṭipakkhabhūtaṃ tatiyavedanaṃ dīpeti, na dukkhasukhābhāvamattaṃ. Tatiyavedanā nāma adukkhamasukhā, upekkhātipi vuccati. Sā iṭṭhāniṭṭhaviparītānubhavanalakkhaṇā, majjhattarasā, avibhūtapaccupaṭṭhānā, sukhanirodhapadaṭṭhānāti veditabbā.

    ಉಪೇಕ್ಖಾಸತಿಪಾರಿಸುದ್ಧಿನ್ತಿ ಉಪೇಕ್ಖಾಯ ಜನಿತಸತಿಪಾರಿಸುದ್ಧಿಂ। ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಝಾನೇ ಸುಪರಿಸುದ್ಧಾ ಸತಿ, ಯಾ ಚ ತಸ್ಸಾ ಸತಿಯಾ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿ, ಸಾ ಉಪೇಕ್ಖಾಯ ಕತಾ, ನ ಅಞ್ಞೇನ। ತಸ್ಮಾ ಏತಂ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಾಸತಿಪಾರಿಸುದ್ಧಿ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಯಾಯ ಚ ಉಪೇಕ್ಖಾಯ ಏತ್ಥ ಸತಿ ಪಾರಿಸುದ್ಧಿ ಹೋತಿ, ಸಾ ಅತ್ಥತೋ ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ನ ಕೇವಲಞ್ಚೇತ್ಥ ತಾಯ ಸತಿಯೇವ ಪರಿಸುದ್ಧಾ, ಅಪಿ ಚ ಖೋ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾ, ಸತಿಸೀಸೇನ ಪನ ದೇಸನಾ ವುತ್ತಾ।

    Upekkhāsatipārisuddhinti upekkhāya janitasatipārisuddhiṃ. Imasmiñhi jhāne suparisuddhā sati, yā ca tassā satiyā pārisuddhi, sā upekkhāya katā, na aññena. Tasmā etaṃ ‘‘upekkhāsatipārisuddhi’’nti vuccati. Yāya ca upekkhāya ettha sati pārisuddhi hoti, sā atthato tatramajjhattatāti veditabbā. Na kevalañcettha tāya satiyeva parisuddhā, api ca kho sabbepi sampayuttadhammā, satisīsena pana desanā vuttā.

    ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅಯಂ ಉಪೇಕ್ಖಾ ಹೇಟ್ಠಾಪಿ ತೀಸು ಝಾನೇಸು ವಿಜ್ಜತಿ, ಯಥಾ ಪನ ದಿವಾ ಸೂರಿಯಪ್ಪಭಾಭಿಭವಾ ಸೋಮ್ಮಭಾವೇನ ಚ ಅತ್ತನೋ ಉಪಕಾರಕತ್ತೇನ ವಾ ಸಭಾಗಾಯ ರತ್ತಿಯಾ ಅಲಾಭಾ ದಿವಾ ವಿಜ್ಜಮಾನಾಪಿ ಚನ್ದಲೇಖಾ ಅಪರಿಸುದ್ಧಾ ಹೋತಿ ಅಪರಿಯೋದಾತಾ, ಏವಮಯಮ್ಪಿ ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತುಪೇಕ್ಖಾಚನ್ದಲೇಖಾ ವಿತಕ್ಕಾದಿಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮತೇಜಾಭಿಭವಾ ಸಭಾಗಾಯ ಚ ಉಪೇಕ್ಖಾವೇದನಾರತ್ತಿಯಾ ಅಪಟಿಲಾಭಾ ವಿಜ್ಜಮಾನಾಪಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದಿಭೇದೇಸು ಅಪರಿಸುದ್ಧಾ ಹೋತಿ। ತಸ್ಸಾ ಚ ಅಪರಿಸುದ್ಧಾಯ ದಿವಾ ಅಪರಿಸುದ್ಧಚನ್ದಲೇಖಾಯ ಪಭಾ ವಿಯ ಸಹಜಾತಾಪಿ ಸತಿಆದಯೋ ಅಪರಿಸುದ್ಧಾವ ಹೋನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ತೇಸು ಏಕಮ್ಪಿ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಾಸತಿಪಾರಿಸುದ್ಧಿ’’ನ್ತಿ ನ ವುತ್ತಂ। ಇಧ ಪನ ವಿತಕ್ಕಾದಿಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮತೇಜಾಭಿಭವಾಭಾವಾ ಸಭಾಗಾಯ ಚ ಉಪೇಕ್ಖಾವೇದನಾರತ್ತಿಯಾ ಪಟಿಲಾಭಾ ಅಯಂ ತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತುಪೇಕ್ಖಾಚನ್ದಲೇಖಾ ಅತಿವಿಯ ಪರಿಸುದ್ಧಾ, ತಸ್ಸಾ ಪರಿಸುದ್ಧತ್ತಾ ಪರಿಸುದ್ಧಚನ್ದಲೇಖಾಯ ಪಭಾ ವಿಯ ಸಹಜಾತಾಪಿ ಸತಿಆದಯೋ ಪರಿಸುದ್ಧಾ ಹೋನ್ತಿ ಪರಿಯೋದಾತಾ। ತಸ್ಮಾ ಇದಮೇವ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಾಸತಿಪಾರಿಸುದ್ಧಿ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಚತುತ್ಥನ್ತಿ ಗಣನಾನುಪುಬ್ಬತಾ ಚತುತ್ಥಂ। ಇದಂ ಚತುತ್ಥಂ ಉಪ್ಪನ್ನನ್ತಿಪಿ ಚತುತ್ಥಂ।

    Tattha kiñcāpi ayaṃ upekkhā heṭṭhāpi tīsu jhānesu vijjati, yathā pana divā sūriyappabhābhibhavā sommabhāvena ca attano upakārakattena vā sabhāgāya rattiyā alābhā divā vijjamānāpi candalekhā aparisuddhā hoti apariyodātā, evamayampi tatramajjhattupekkhācandalekhā vitakkādipaccanīkadhammatejābhibhavā sabhāgāya ca upekkhāvedanārattiyā apaṭilābhā vijjamānāpi paṭhamajjhānādibhedesu aparisuddhā hoti. Tassā ca aparisuddhāya divā aparisuddhacandalekhāya pabhā viya sahajātāpi satiādayo aparisuddhāva honti. Tasmā tesu ekampi ‘‘upekkhāsatipārisuddhi’’nti na vuttaṃ. Idha pana vitakkādipaccanīkadhammatejābhibhavābhāvā sabhāgāya ca upekkhāvedanārattiyā paṭilābhā ayaṃ tatramajjhattupekkhācandalekhā ativiya parisuddhā, tassā parisuddhattā parisuddhacandalekhāya pabhā viya sahajātāpi satiādayo parisuddhā honti pariyodātā. Tasmā idameva ‘‘upekkhāsatipārisuddhi’’nti vuttanti veditabbaṃ. Catutthanti gaṇanānupubbatā catutthaṃ. Idaṃ catutthaṃ uppannantipi catutthaṃ.

    ಪಞ್ಞವಾ ಹೋತೀತಿ ಪಞ್ಞಾ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಪಞ್ಞವಾ। ಉದಯತ್ಥಗಾಮಿನಿಯಾತಿ ಉದಯಗಾಮಿನಿಯಾ ಚೇವ ಅತ್ಥಗಾಮಿನಿಯಾ ಚ। ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣೋ। ಅರಿಯಾಯಾತಿ ನಿದ್ದೋಸಾಯ। ನಿಬ್ಬೇಧಿಕಾಯಾತಿ ನಿಬ್ಬೇಧಪಕ್ಖಿಕಾಯ। ದುಕ್ಖಕ್ಖಯಗಾಮಿನಿಯಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಗಾಮಿನಿಯಾ। ಸೋ ಇದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಏವಮಾದೀಸು ‘‘ಏತ್ತಕಂ ದುಕ್ಖಂ ನ ಇತೋ ಭಿಯ್ಯೋ’’ತಿ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ ಸರಸಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧೇನ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ। ತಸ್ಸ ಚ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಕಂ ತಣ್ಹಂ ‘‘ಅಯಂ ದುಕ್ಖಸಮುದಯೋ’’ತಿ। ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಯಂ ಠಾನಂ ಪತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ತಂ ತೇಸಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ‘‘ಅಯಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧೋ’’ತಿ। ತಸ್ಸ ಚ ಸಮ್ಪಾಪಕಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಂ ‘‘ಅಯಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನೀ ಪಟಿಪದಾ’’ತಿ ಸರಸಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧೇನ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝತೀತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Paññavā hotīti paññā assa atthīti paññavā. Udayatthagāminiyāti udayagāminiyā ceva atthagāminiyā ca. Samannāgatoti paripuṇṇo. Ariyāyāti niddosāya. Nibbedhikāyāti nibbedhapakkhikāya. Dukkhakkhayagāminiyāti nibbānagāminiyā. So idaṃ dukkhanti evamādīsu ‘‘ettakaṃ dukkhaṃ na ito bhiyyo’’ti sabbampi dukkhasaccaṃ sarasalakkhaṇapaṭivedhena yathābhūtaṃ pajānāti paṭivijjhati. Tassa ca dukkhassa nibbattikaṃ taṇhaṃ ‘‘ayaṃ dukkhasamudayo’’ti. Tadubhayampi yaṃ ṭhānaṃ patvā nirujjhati, taṃ tesaṃ appavattiṃ nibbānaṃ ‘‘ayaṃ dukkhanirodho’’ti. Tassa ca sampāpakaṃ ariyamaggaṃ ‘‘ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā’’ti sarasalakkhaṇapaṭivedhena yathābhūtaṃ pajānāti paṭivijjhatīti evamattho veditabbo.

    ಏವಂ ಸರೂಪತೋ ಸಚ್ಚಾನಿ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಕಿಲೇಸವಸೇನ ಪರಿಯಾಯತೋ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇಮೇ ಆಸವಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಏವಂ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾಯೋ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತಾಸಂ ಪಾರಿಪೂರಿಕ್ಕಮಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಇಮಾ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾಯೋ ಆವಜ್ಜನ್ತೋ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಪಚ್ಚೇಕಂ ಪರಿಪೂರೇತುಂ ಆವಜ್ಜನ್ತೋಪಿ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯ, ಆವಜ್ಜಿತ್ವಾಪಿ ‘‘ಅಯಂ ನಾಮ ಸಿಕ್ಖಾ’’ತಿ ಜಾನನ್ತೋಪಿ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯ, ಜಾನಿತ್ವಾ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋಪಿ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯ, ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಯಥಾದಿಟ್ಠಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖನ್ತೋಪಿ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯ, ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ತತ್ಥೇವ ಚಿತ್ತಂ ಅಚಲಂ ಕತ್ವಾ ಪತಿಟ್ಠಪೇನ್ತೋಪಿ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯ, ತಂತಂಸಿಕ್ಖಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಸದ್ಧಾವೀರಿಯಸತಿಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಹಿ ಸಕಸಕಕಿಚ್ಚಂ ಕರೋನ್ತೋಪಿ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯ, ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾಭಿಜಾನನಕಾಲೇಪಿ ತಂ ತಂ ಕಿಚ್ಚಂ ಕರೋನ್ತೋಪಿ ತಿಸ್ಸೋ ಸಿಕ್ಖಾಯೋ ಸಿಕ್ಖೇಯ್ಯ, ಅಧಿಸೀಲಂ ಆಚರೇಯ್ಯ, ಅಧಿಚಿತ್ತಂ ಸಮ್ಮಾ ಚರೇಯ್ಯ, ಅಧಿಪಞ್ಞಂ ಸಮಾದಾಯ ವತ್ತೇಯ್ಯ।

    Evaṃ sarūpato saccāni dassetvā idāni kilesavasena pariyāyato dassento ‘‘ime āsavā’’tiādimāha. Te vuttanayeneva veditabbā. Evaṃ tisso sikkhāyo dassetvā idāni tāsaṃ pāripūrikkamaṃ dassetuṃ ‘‘imā tisso sikkhāyo āvajjanto sikkheyyā’’tiādimāha. Tassattho – paccekaṃ paripūretuṃ āvajjantopi sikkheyya, āvajjitvāpi ‘‘ayaṃ nāma sikkhā’’ti jānantopi sikkheyya, jānitvā punappunaṃ passantopi sikkheyya, passitvā yathādiṭṭhaṃ paccavekkhantopi sikkheyya, paccavekkhitvā tattheva cittaṃ acalaṃ katvā patiṭṭhapentopi sikkheyya, taṃtaṃsikkhāsampayuttasaddhāvīriyasatisamādhipaññāhi sakasakakiccaṃ karontopi sikkheyya, abhiññeyyābhijānanakālepi taṃ taṃ kiccaṃ karontopi tisso sikkhāyo sikkheyya, adhisīlaṃ ācareyya, adhicittaṃ sammā careyya, adhipaññaṃ samādāya vatteyya.

    ಇಧಾತಿ ಮೂಲಪದಂ। ಇಮಿಸ್ಸಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾತಿಆದೀಹಿ ದಸಹಿ ಪದೇಹಿ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಙ್ಖಾತಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಸಾಸನಮೇವ ಕಥಿತಂ। ತಞ್ಹಿ ಬುದ್ಧೇನ ಭಗವತಾ ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ದಿಟ್ಠೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತಸ್ಸೇವ ಖಮನವಸೇನ ಖನ್ತಿ, ರುಚ್ಚನವಸೇನ ರುಚಿ, ಗಹಣವಸೇನ ಆದಾಯೋ, ಸಭಾವಟ್ಠೇನ ಧಮ್ಮೋ, ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ವಿನಯೋ, ತದುಭಯೇನಪಿ ಧಮ್ಮವಿನಯೋ, ಪವುತ್ತವಸೇನ ಪಾವಚನಂ, ಸೇಟ್ಠಚರಿಯಟ್ಠೇನ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ, ಅನುಸಿಟ್ಠಿದಾನವಸೇನ ಸತ್ಥುಸಾಸನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ಇಮಿಸ್ಸಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾ’’ತಿಆದೀಸು ಇಮಿಸ್ಸಾ ಬುದ್ಧದಿಟ್ಠಿಯಾ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಬುದ್ಧಖನ್ತಿಯಾ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಬುದ್ಧರುಚಿಯಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧಆದಾಯೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧಧಮ್ಮೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧವಿನಯೇ।

    Idhāti mūlapadaṃ. Imissā diṭṭhiyātiādīhi dasahi padehi sikkhattayasaṅkhātaṃ sabbaññubuddhasāsanameva kathitaṃ. Tañhi buddhena bhagavatā diṭṭhattā diṭṭhīti vuccati. Tasseva khamanavasena khanti, ruccanavasena ruci, gahaṇavasena ādāyo, sabhāvaṭṭhena dhammo, sikkhitabbaṭṭhena vinayo, tadubhayenapi dhammavinayo, pavuttavasena pāvacanaṃ, seṭṭhacariyaṭṭhena brahmacariyaṃ, anusiṭṭhidānavasena satthusāsananti vuccati. Tasmā ‘‘imissā diṭṭhiyā’’tiādīsu imissā buddhadiṭṭhiyā imissā buddhakhantiyā imissā buddharuciyā imasmiṃ buddhaādāye imasmiṃ buddhadhamme imasmiṃ buddhavinaye.

    ‘‘ಯೇ ಖೋ ತ್ವಂ, ಗೋತಮಿ, ಧಮ್ಮೇ ಜಾನೇಯ್ಯಾಸಿ ‘ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಸರಾಗಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ, ನೋ ವಿರಾಗಾಯ, ಸಞ್ಞೋಗಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ, ನೋ ವಿಸಞ್ಞೋಗಾಯ, ಆಚಯಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ, ನೋ ಅಪಚಯಾಯ, ಮಹಿಚ್ಛತಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ, ನೋ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಯ, ಅಸನ್ತುಟ್ಠಿಯಾ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ, ನೋ ಸನ್ತುಟ್ಠಿಯಾ, ಸಙ್ಗಣಿಕಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ , ನೋ ಪವಿವೇಕಾಯ, ಕೋಸಜ್ಜಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ, ನೋ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭಾಯ, ದುಬ್ಭರತಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ, ನೋ ಸುಭರತಾಯಾ’ತಿ। ಏಕಂಸೇನ, ಗೋತಮಿ, ಧಾರೇಯ್ಯಾಸಿ ‘ನೇಸೋ ಧಮ್ಮೋ, ನೇಸೋ ವಿನಯೋ, ನೇತಂ ಸತ್ಥುಸಾಸನ’ನ್ತಿ।

    ‘‘Ye kho tvaṃ, gotami, dhamme jāneyyāsi ‘ime dhammā sarāgāya saṃvattanti, no virāgāya, saññogāya saṃvattanti, no visaññogāya, ācayāya saṃvattanti, no apacayāya, mahicchatāya saṃvattanti, no appicchatāya, asantuṭṭhiyā saṃvattanti, no santuṭṭhiyā, saṅgaṇikāya saṃvattanti , no pavivekāya, kosajjāya saṃvattanti, no vīriyārambhāya, dubbharatāya saṃvattanti, no subharatāyā’ti. Ekaṃsena, gotami, dhāreyyāsi ‘neso dhammo, neso vinayo, netaṃ satthusāsana’nti.

    ‘‘ಯೇ ಚ ಖೋ ತ್ವಂ, ಗೋತಮಿ, ಧಮ್ಮೇ ಜಾನೇಯ್ಯಾಸಿ ‘ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ವಿರಾಗಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ, ನೋ ಸರಾಗಾಯ…ಪೇ॰… ಸುಭರತಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ, ನೋ ದುಬ್ಭರತಾಯಾ’ತಿ। ಏಕಂಸೇನ, ಗೋತಮಿ, ಧಾರೇಯ್ಯಾಸಿ ‘ಏಸೋ ಧಮ್ಮೋ, ಏಸೋ ವಿನಯೋ, ಏತಂ ಸತ್ಥುಸಾಸನ’’’ನ್ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೮.೫೩; ಚೂಳವ॰ ೪೦೬) –

    ‘‘Ye ca kho tvaṃ, gotami, dhamme jāneyyāsi ‘ime dhammā virāgāya saṃvattanti, no sarāgāya…pe… subharatāya saṃvattanti, no dubbharatāyā’ti. Ekaṃsena, gotami, dhāreyyāsi ‘eso dhammo, eso vinayo, etaṃ satthusāsana’’’nti (a. ni. 8.53; cūḷava. 406) –

    ಏವಂ ವುತ್ತೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧಧಮ್ಮವಿನಯೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧಪಾವಚನೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯೇ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Evaṃ vutte imasmiṃ buddhadhammavinaye imasmiṃ buddhapāvacane imasmiṃ buddhabrahmacariye imasmiṃ buddhasāsaneti evamattho veditabbo.

    ಅಪಿ ಚೇತಂ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಙ್ಖಾತಂ ಸಕಲಂ ಸಾಸನಂ ಭಗವತಾ ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಪಚ್ಚಯತ್ತಾ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಪುಬ್ಬಙ್ಗಮತ್ತಾ ಚ ದಿಟ್ಠಿ। ಭಗವತೋ ಖಮನವಸೇನ ಖನ್ತಿ। ರುಚ್ಚನವಸೇನ ರುಚಿ। ಗಹಣವಸೇನ ಆದಾಯೋ। ಅತ್ತನೋ ಕಾರಕಂ ಅಪಾಯೇಸು ಅಪತಮಾನಂ ಕತ್ವಾ ಧಾರೇತೀತಿ ಧಮ್ಮೋ। ಸೋವ ಸಂಕಿಲೇಸಪಕ್ಖಂ ವಿನೇತೀತಿ ವಿನಯೋ। ಧಮ್ಮೋ ಚ ಸೋ ವಿನಯೋ ಚಾತಿ ಧಮ್ಮವಿನಯೋ। ಕುಸಲಧಮ್ಮೇಹಿ ವಾ ಅಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಂ ಏಸ ವಿನಯೋತಿ ಧಮ್ಮವಿನಯೋ। ತೇನೇವ ವುತ್ತಂ –

    Api cetaṃ sikkhattayasaṅkhātaṃ sakalaṃ sāsanaṃ bhagavatā diṭṭhattā sammādiṭṭhipaccayattā sammādiṭṭhipubbaṅgamattā ca diṭṭhi. Bhagavato khamanavasena khanti. Ruccanavasena ruci. Gahaṇavasena ādāyo. Attano kārakaṃ apāyesu apatamānaṃ katvā dhāretīti dhammo. Sova saṃkilesapakkhaṃ vinetīti vinayo. Dhammo ca so vinayo cāti dhammavinayo. Kusaladhammehi vā akusaladhammānaṃ esa vinayoti dhammavinayo. Teneva vuttaṃ –

    ‘‘ಯೇ ಚ ಖೋ ತ್ವಂ, ಗೋತಮಿ, ಧಮ್ಮೇ ಜಾನೇಯ್ಯಾಸಿ ‘ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ವಿರಾಗಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತಿ, ನೋ ಸರಾಗಾಯ…ಪೇ॰… ಏಕಂಸೇನ ಗೋತಮಿ ಧಾರೇಯ್ಯಾಸಿ ‘ಏಸೋ ಧಮ್ಮೋ, ಏಸೋ ವಿನಯೋ, ಏತಂ ಸತ್ಥುಸಾಸನ’’’ನ್ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೮.೫೩; ಚೂಳವ॰ ೪೦೬)।

    ‘‘Ye ca kho tvaṃ, gotami, dhamme jāneyyāsi ‘ime dhammā virāgāya saṃvattanti, no sarāgāya…pe… ekaṃsena gotami dhāreyyāsi ‘eso dhammo, eso vinayo, etaṃ satthusāsana’’’nti (a. ni. 8.53; cūḷava. 406).

    ಧಮ್ಮೇನ ವಾ ವಿನಯೋ, ನ ದಣ್ಡಾದೀಹೀತಿ ಧಮ್ಮವಿನಯೋ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ –

    Dhammena vā vinayo, na daṇḍādīhīti dhammavinayo. Vuttampi cetaṃ –

    ‘‘ದಣ್ಡೇನೇಕೇ ದಮಯನ್ತಿ, ಅಙ್ಕುಸೇಹಿ ಕಸಾಹಿ ಚ।

    ‘‘Daṇḍeneke damayanti, aṅkusehi kasāhi ca;

    ಅದಣ್ಡೇನ ಅಸತ್ಥೇನ, ನಾಗೋ ದನ್ತೋ ಮಹೇಸಿನಾ’’ತಿ॥ (ಚೂಳವ॰ ೩೪೨; ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೩೫೨)।

    Adaṇḍena asatthena, nāgo danto mahesinā’’ti. (cūḷava. 342; ma. ni. 2.352);

    ತಥಾ –

    Tathā –

    ‘‘ಧಮ್ಮೇನ ನೀಯಮಾನಾನಂ, ಕಾ ಉಸೂಯಾ ವಿಜಾನತ’’ನ್ತಿ॥ (ಮಹಾವ॰ ೬೩)।

    ‘‘Dhammena nīyamānānaṃ, kā usūyā vijānata’’nti. (mahāva. 63);

    ಧಮ್ಮಾಯ ವಾ ವಿನಯೋ ಧಮ್ಮವಿನಯೋ। ಅನವಜ್ಜಧಮ್ಮತ್ಥಞ್ಹೇಸ ವಿನಯೋ, ನ ಭವಭೋಗಾಮಿಸತ್ಥಂ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ ‘‘ನಯಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ವುಸ್ಸತಿ ಜನಕುಹನತ್ಥ’’ನ್ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೨೫) ವಿತ್ಥಾರೋ। ಪುಣ್ಣತ್ಥೇರೋಪಿ ಆಹ ‘‘ಅನುಪಾದಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನತ್ಥಂ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಭಗವತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ ವುಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೫೯)। ವಿಸಿಟ್ಠಂ ವಾ ನಯತೀತಿ ವಿನಯೋ। ಧಮ್ಮತೋ ವಿನಯೋ ಧಮ್ಮವಿನಯೋ। ಸಂಸಾರಧಮ್ಮತೋ ಹಿ ಸೋಕಾದಿಧಮ್ಮತೋ ವಾ ಏಸ ವಿಸಿಟ್ಠಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ನಯತಿ। ಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಾ ವಿನಯೋ, ನ ತಿತ್ಥಕರಾನನ್ತಿ ಧಮ್ಮವಿನಯೋ। ಧಮ್ಮಭೂತೋ ಹಿ ಭಗವಾ, ತಸ್ಸೇವ ವಿನಯೋ।

    Dhammāya vā vinayo dhammavinayo. Anavajjadhammatthañhesa vinayo, na bhavabhogāmisatthaṃ. Tenāha bhagavā ‘‘nayidaṃ, bhikkhave, brahmacariyaṃ vussati janakuhanattha’’nti (a. ni. 4.25) vitthāro. Puṇṇattheropi āha ‘‘anupādāparinibbānatthaṃ kho, āvuso, bhagavati brahmacariyaṃ vussatī’’ti (ma. ni. 1.259). Visiṭṭhaṃ vā nayatīti vinayo. Dhammato vinayo dhammavinayo. Saṃsāradhammato hi sokādidhammato vā esa visiṭṭhaṃ nibbānaṃ nayati. Dhammassa vā vinayo, na titthakarānanti dhammavinayo. Dhammabhūto hi bhagavā, tasseva vinayo.

    ಯಸ್ಮಾ ವಾ ಧಮ್ಮಾ ಏವ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ ಪಹಾತಬ್ಬಾ ಭಾವೇತಬ್ಬಾ ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬಾ ಚ, ತಸ್ಮಾ ಏಸ ಧಮ್ಮೇಸು ವಿನಯೋ, ನ ಸತ್ತೇಸು ನ ಜೀವೇಸು ಚಾತಿ ಧಮ್ಮವಿನಯೋ। ಸಾತ್ಥಸಬ್ಯಞ್ಜನತಾದೀಹಿ ಅಞ್ಞೇಸಂ ವಚನತೋ ಪಧಾನಂ ವಚನನ್ತಿ ಪವಚನಂ, ಪವಚನಮೇವ ಪಾವಚನಂ। ಸಬ್ಬಚರಿಯಾಹಿ ವಿಸಿಟ್ಠಚರಿಯಭಾವೇನ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಂ। ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಸತ್ಥುಭೂತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸಾಸನನ್ತಿ ಸತ್ಥುಸಾಸನಂ। ಸತ್ಥುಭೂತಂ ವಾ ಸಾಸನನ್ತಿಪಿ ಸತ್ಥುಸಾಸನಂ। ‘‘ಸೋ ವೋ ಮಮಚ್ಚಯೇನ ಸತ್ಥಾತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೨೧೬) ಹಿ ಧಮ್ಮವಿನಯೋವ ಸತ್ಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತೋತಿ ಏವಮೇತೇಸಂ ಪದಾನಂ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Yasmā vā dhammā eva abhiññeyyā pariññeyyā pahātabbā bhāvetabbā sacchikātabbā ca, tasmā esa dhammesu vinayo, na sattesu na jīvesu cāti dhammavinayo. Sātthasabyañjanatādīhi aññesaṃ vacanato padhānaṃ vacananti pavacanaṃ, pavacanameva pāvacanaṃ. Sabbacariyāhi visiṭṭhacariyabhāvena brahmacariyaṃ. Devamanussānaṃ satthubhūtassa bhagavato sāsananti satthusāsanaṃ. Satthubhūtaṃ vā sāsanantipi satthusāsanaṃ. ‘‘So vo mamaccayena satthāti (dī. ni. 2.216) hi dhammavinayova satthā’’ti vuttoti evametesaṃ padānaṃ attho veditabbo.

    ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಸಾಸನೇ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರಜ್ಝಾನನಿಬ್ಬತ್ತಕೋ ಭಿಕ್ಖು ದಿಸ್ಸತಿ, ನ ಅಞ್ಞತ್ರ, ತಸ್ಮಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ‘‘ಇಮಿಸ್ಸಾ’’ತಿ ಚ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿ’’ನ್ತಿ ಚ ಅಯಂ ನಿಯಮೋ ಕತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Yasmā pana imasmiṃyeva sāsane sabbappakārajjhānanibbattako bhikkhu dissati, na aññatra, tasmā tattha tattha ‘‘imissā’’ti ca ‘‘imasmi’’nti ca ayaṃ niyamo katoti veditabbo.

    ಜೀವನ್ತಿ ತೇನ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ಜೀವಿತಂ। ಅನುಪಾಲನಲಕ್ಖಣೇ ಇನ್ದಟ್ಠಂ ಕಾರೇತೀತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಂ। ಜೀವಿತಮೇವ ಇನ್ದ್ರಿಯಂ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ತಂ ಪವತ್ತಸನ್ತತಾಧಿಪತೇಯ್ಯಂ ಹೋತಿ। ಲಕ್ಖಣಾದೀಹಿ ಪನ ಅತ್ತನಾ ಅವಿನಿಭುತ್ತಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅನುಪಾಲನಲಕ್ಖಣಂ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ, ತೇಸಂ ಪವತ್ತನರಸಂ, ತೇಸಂಯೇವ ಠಪನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಂ, ಯಾಪಯಿತಬ್ಬಧಮ್ಮಪದಟ್ಠಾನಂ। ಸನ್ತೇಪಿ ಚ ಅನುಪಾಲನಲಕ್ಖಣಾದಿಮ್ಹಿ ವಿಧಾನೇ ಅತ್ಥಿಕ್ಖಣೇಯೇವ ತಂ ತೇ ಧಮ್ಮೇ ಅನುಪಾಲೇತಿ, ಉದಕಂ ವಿಯ ಉಪ್ಪಲಾದೀನಿ। ಯಥಾಸಕಂ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನೇಪಿ ಚ ಧಮ್ಮೇ ಪಾಲೇತಿ, ಧಾತಿ ವಿಯ ಕುಮಾರಂ, ಸಯಂಪವತ್ತಿತಧಮ್ಮಸಮ್ಬನ್ಧೇನೇವ ಚ ಪವತ್ತತಿ, ನಿಯಾಮಕೋ ವಿಯ ನಾವಂ। ನ ಭಙ್ಗತೋ ಉದ್ಧಂ ಪವತ್ತಯತಿ, ಅತ್ತನೋ ಚ ಪವತ್ತಯಿತಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಅಭಾವಾ। ನ ಭಙ್ಗಕ್ಖಣೇ ಠಪೇತಿ, ಸಯಂ ಭಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ, ಖೀಯಮಾನೋ ವಿಯ ವಟ್ಟಿಸಿನೇಹೋ ಪದೀಪಸಿಖಂ, ನ ಚ ಅನುಪಾಲನಪವತ್ತನಟ್ಠಪನಾನುಭಾವವಿರಹಿತಂ , ಯಥಾವುತ್ತಕ್ಖಣೇ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಸಾಧನತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಠಿತಿಪರಿತ್ತತಾಯ ವಾತಿ ಠಿತಿಕ್ಖಣಸ್ಸ ಮನ್ದತಾಯ ಥೋಕತಾಯ। ಅಪ್ಪಕನ್ತಿ ಮನ್ದಂ ಲಾಮಕಂ। ಸರಸಪರಿತ್ತತಾಯ ವಾತಿ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯಭೂತಾನಂ ಕಿಚ್ಚಾನಂ ಸಮ್ಪತ್ತೀನಂ ವಾ ಅಪ್ಪತಾಯ ದುಬ್ಬಲತಾಯ।

    Jīvanti tena taṃsampayuttakā dhammāti jīvitaṃ. Anupālanalakkhaṇe indaṭṭhaṃ kāretīti indriyaṃ. Jīvitameva indriyaṃ jīvitindriyaṃ. Taṃ pavattasantatādhipateyyaṃ hoti. Lakkhaṇādīhi pana attanā avinibhuttānaṃ dhammānaṃ anupālanalakkhaṇaṃ jīvitindriyaṃ, tesaṃ pavattanarasaṃ, tesaṃyeva ṭhapanapaccupaṭṭhānaṃ, yāpayitabbadhammapadaṭṭhānaṃ. Santepi ca anupālanalakkhaṇādimhi vidhāne atthikkhaṇeyeva taṃ te dhamme anupāleti, udakaṃ viya uppalādīni. Yathāsakaṃ paccayehi uppannepi ca dhamme pāleti, dhāti viya kumāraṃ, sayaṃpavattitadhammasambandheneva ca pavattati, niyāmako viya nāvaṃ. Na bhaṅgato uddhaṃ pavattayati, attano ca pavattayitabbānañca abhāvā. Na bhaṅgakkhaṇe ṭhapeti, sayaṃ bhijjamānattā, khīyamāno viya vaṭṭisineho padīpasikhaṃ, na ca anupālanapavattanaṭṭhapanānubhāvavirahitaṃ , yathāvuttakkhaṇe tassa tassa sādhanatoti daṭṭhabbaṃ. Ṭhitiparittatāya vāti ṭhitikkhaṇassa mandatāya thokatāya. Appakanti mandaṃ lāmakaṃ. Sarasaparittatāya vāti attano paccayabhūtānaṃ kiccānaṃ sampattīnaṃ vā appatāya dubbalatāya.

    ತೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಕಾರಣಂ ವಿಭಾಗತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಥಂ ಠಿತಿಪರಿತ್ತತಾಯಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ‘‘ಅತೀತೇ ಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ಜೀವಿತ್ಥಾತಿ ಏವಮಾದಿ ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇ ಪವತ್ತಿಯಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ನಿರುಜ್ಝನಕಾಲೇ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮೇ ಅನಿರುಜ್ಝನ್ತೇಪಿ ರೂಪತೋ ಅರೂಪಸ್ಸ ಪಟ್ಠಾನಭಾವೇನ ಅರೂಪಜೀವಿತಂ ಸನ್ಧಾಯ, ಚುತಿಚಿತ್ತೇನ ವಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ರೂಪಾರೂಪಾನಂ ನಿರುಜ್ಝನಭಾವೇನ ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇ ಚುತಿಚಿತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ, ಚತುವೋಕಾರಭವೇ ರೂಪಸ್ಸ ಅಭಾವೇನ ಚತುವೋಕಾರಭವಂ ಸನ್ಧಾಯ ಕಥಿತ’’ನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅತೀತೇ ಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇತಿ ಅತೀತಚಿತ್ತಸ್ಸ ಭಙ್ಗಕ್ಖಣಸಮಙ್ಗೀಕಾಲೇ ತಂಸಮಙ್ಗೀಪುಗ್ಗಲೋ ‘‘ಜೀವಿತ್ಥ’’ ಇತಿ ವತ್ತುಂ ಲಬ್ಭತಿ। ನ ಜೀವತೀತಿ ‘‘ಜೀವತೀ’’ತಿಪಿ ವತ್ತುಂ ನ ಲಬ್ಭತಿ। ನ ಜೀವಿಸ್ಸತೀತಿ ‘‘ಜೀವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿಪಿ ವತ್ತುಂ ನ ಲಬ್ಭತಿ। ಅನಾಗತೇ ಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ಜೀವಿಸ್ಸತೀತಿ ಅನಾಗತಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನಕ್ಖಣಸಮಙ್ಗೀಕಾಲೇ ‘‘ಜೀವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ಲಬ್ಭತಿ। ನ ಜೀವತೀತಿ ‘‘ಜೀವತೀ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ನ ಲಬ್ಭತಿ। ನ ಜೀವಿತ್ಥಾತಿ ‘‘ಜೀವಿತ್ಥ’’ಇತಿಪಿ ವತ್ತುಂ ನ ಲಬ್ಭತಿ। ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇತಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಚಿತ್ತಕ್ಖಣಸಮಙ್ಗೀಕಾಲೇ। ಜೀವತೀತಿ ‘‘ಇದಾನಿ ಜೀವತೀ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ಲಬ್ಭತಿ। ನ ಜೀವಿತ್ಥಾತಿ ‘‘ಜೀವಿತ್ಥ’’ಇತಿ ವತ್ತುಂ ನ ಲಬ್ಭತಿ। ನ ಜೀವಿಸ್ಸತೀತಿ ‘‘ಜೀವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿಪಿ ವತ್ತುಂ ನ ಲಬ್ಭತಿ।

    Tesaṃ dvinnaṃ kāraṇaṃ vibhāgato dassetuṃ ‘‘kathaṃ ṭhitiparittatāyā’’tiādimāha. Tattha ‘‘atīte cittakkhaṇe jīvitthāti evamādi pañcavokārabhave pavattiyaṃ cittassa nirujjhanakāle sabbasmiṃ rūpārūpadhamme anirujjhantepi rūpato arūpassa paṭṭhānabhāvena arūpajīvitaṃ sandhāya, cuticittena vā saddhiṃ sabbesaṃ rūpārūpānaṃ nirujjhanabhāvena pañcavokārabhave cuticittaṃ sandhāya, catuvokārabhave rūpassa abhāvena catuvokārabhavaṃ sandhāya kathita’’nti veditabbaṃ. Atīte cittakkhaṇeti atītacittassa bhaṅgakkhaṇasamaṅgīkāle taṃsamaṅgīpuggalo ‘‘jīvittha’’ iti vattuṃ labbhati. Na jīvatīti ‘‘jīvatī’’tipi vattuṃ na labbhati. Na jīvissatīti ‘‘jīvissatī’’tipi vattuṃ na labbhati. Anāgate cittakkhaṇe jīvissatīti anāgatacittassa anuppajjanakkhaṇasamaṅgīkāle ‘‘jīvissatī’’ti vattuṃ labbhati. Na jīvatīti ‘‘jīvatī’’ti vattuṃ na labbhati. Na jīvitthāti ‘‘jīvittha’’itipi vattuṃ na labbhati. Paccuppanne cittakkhaṇeti paccuppannacittakkhaṇasamaṅgīkāle. Jīvatīti ‘‘idāni jīvatī’’ti vattuṃ labbhati. Na jīvitthāti ‘‘jīvittha’’iti vattuṃ na labbhati. Na jīvissatīti ‘‘jīvissatī’’tipi vattuṃ na labbhati.

    ಜೀವಿತಂ ಅತ್ತಭಾವೋ ಚ ಸುಖದುಕ್ಖಾ ಚಾತಿ ಅಯಂ ಗಾಥಾ ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವಂ ಅಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಲಬ್ಭಮಾನಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಗಹಿತತ್ತಾ ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಕಥಂ? ಜೀವಿತನ್ತಿ ಜೀವಿತಸೀಸೇನ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೋ। ಅತ್ತಭಾವೋತಿ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ। ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಾ ಪನ ಸನ್ತತ್ತಾ, ಸುಖಮಿಚ್ಚೇವ ಭಾಸಿತಾ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೩೨) ವುತ್ತತ್ತಾ ಉಪೇಕ್ಖಾವೇದನಾ ಅನ್ತೋಕರಿತ್ವಾ ಸುಖದುಕ್ಖಾ ಚಾತಿ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋ, ಚಿತ್ತಂ ಇತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋ ವುತ್ತೋ। ಇಮೇಸಂ ಚತುನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಕಥಿತತ್ತಾಯೇವ ಖನ್ಧಲಕ್ಖಣೇನ ಏಕಲಕ್ಖಣಭಾವೇನ ಲಕ್ಖಣಾಕಾರವಸೇನ ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೋಪಿ ಕಥಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಏವಂ ವುತ್ತೇಸು ಪಞ್ಚಸು ಖನ್ಧೇಸು ಅರೂಪಧಮ್ಮಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಕಮ್ಮಸಮುಟ್ಠಾನಾದಿರೂಪಸ್ಸ ಅಪ್ಪವತ್ತನಭಾವೇನ ಏಕಚಿತ್ತಸಮಾಯುತ್ತಾತಿ ಅರೂಪಪಧಾನಭಾವೋ ಕಥಿತೋ ಹೋತಿ। ಕಥಂ? ಅಸಞ್ಞಸತ್ತೇ ರೂಪಮ್ಪಿ ಇಧುಪಚಿತಕಮ್ಮಬಲಂ ಅಮುಞ್ಚಿತ್ವಾವ ಪವತ್ತತಿ, ನಿರೋಧಸಮಾಪನ್ನಾನಂ ರೂಪಮ್ಪಿ ಪಠಮಸಮಾಪನ್ನಸಮಾಪತ್ತಿಬಲಂ ಅಮುಞ್ಚಿತ್ವಾವ ಪವತ್ತತಿ। ಏವಂ ಅತ್ತನೋ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನೇಪಿ ರೂಪಪವತ್ತಿಂ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಕಮೇವ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತನಸಭಾವಸ್ಸ ಅರೂಪಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನೇ ರೂಪಪವತ್ತಿಯಾ ಪಧಾನಕಾರಣಭಾವೇನ ಏಕಚಿತ್ತಸಮಾಯುತ್ತಾತಿ ಚಿತ್ತಪಧಾನಭಾವೋ ಕಥಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Jīvitaṃattabhāvo ca sukhadukkhā cāti ayaṃ gāthā pañcavokārabhavaṃ amuñcitvā labbhamānāya dukkhāya vedanāya gahitattā pañcavokārabhavameva sandhāya vuttāti veditabbā. Kathaṃ? Jīvitanti jīvitasīsena saṅkhārakkhandho. Attabhāvoti rūpakkhandho. ‘‘Upekkhā pana santattā, sukhamicceva bhāsitā’’ti (vibha. aṭṭha. 232) vuttattā upekkhāvedanā antokaritvā sukhadukkhā cāti vedanākkhandho, cittaṃ iti viññāṇakkhandho vutto. Imesaṃ catunnaṃ khandhānaṃ kathitattāyeva khandhalakkhaṇena ekalakkhaṇabhāvena lakkhaṇākāravasena saññākkhandhopi kathitoti veditabbo. Evaṃ vuttesu pañcasu khandhesu arūpadhammaṃ muñcitvā kammasamuṭṭhānādirūpassa appavattanabhāvena ekacittasamāyuttāti arūpapadhānabhāvo kathito hoti. Kathaṃ? Asaññasatte rūpampi idhupacitakammabalaṃ amuñcitvāva pavattati, nirodhasamāpannānaṃ rūpampi paṭhamasamāpannasamāpattibalaṃ amuñcitvāva pavattati. Evaṃ attano appavattiṭṭhānepi rūpapavattiṃ attano santakameva katvā pavattanasabhāvassa arūpadhammassa attano pavattiṭṭhāne rūpapavattiyā padhānakāraṇabhāvena ekacittasamāyuttāti cittapadhānabhāvo kathitoti veditabbo.

    ಏವಂ ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇ ಪವತ್ತಿಯಂ ರೂಪಪವತ್ತಿಯಾ ಪಧಾನಭೂತಚಿತ್ತನಿರೋಧೇನ ರೂಪೇ ಧರಮಾನೇಯೇವ ಪವತ್ತಾನಂ ನಿರೋಧೋ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಅರೂಪಧಮ್ಮವಸೇನ ಏವ ‘‘ಲಹುಸೋ ವತ್ತತೇ ಖಣೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಥ ವಾ ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇ ಚುತಿಚಿತ್ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ಕಥಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಏವಂ ಕಥಿಯಮಾನೇ ಸುಖದುಕ್ಖಾ ಚಾತಿ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕಸುಖವೇದನಾ ಚ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕದುಕ್ಖವೇದನಾ ಚ ಚುತಿಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ಅಹೋನ್ತೀಪಿ ಏಕಸನ್ತತಿವಸೇನ ಚುತಿಚಿತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಕಥಿತಾ। ಚತುವೋಕಾರಭವಂ ವಾ ಸನ್ಧಾಯ ಕಥಿತಾತಿಪಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಕಥಂ ? ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಅತ್ತಭಾವೋತಿ ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ವುತ್ತಭಾವೇನ ಅತ್ತಭಾವೋತಿ ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೋವ ಗಹಿತೋ। ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೇ ಕಾಯಿಕಸುಖದುಕ್ಖದೋಮನಸ್ಸಂ ಅಹೋನ್ತಮ್ಪಿ ಸುಖದುಕ್ಖಾ ಚಾತಿ ವೇದನಾಸಾಮಞ್ಞತೋ ಲಬ್ಭಮಾನೋ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋ ಗಹಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಸೇಸಂ ವುತ್ತಸದಿಸಮೇವ। ಇಮೇಸು ಚ ತೀಸು ವಿಕಪ್ಪೇಸು ಕೇವಲಾತಿ ಧುವಸುಖಸುಭಅತ್ತಾ ನತ್ಥಿ, ಕೇವಲಂ ತೇಹಿ ಅವೋಮಿಸ್ಸಾ। ಲಹುಸೋ ವತ್ತತಿ ಖಣೋತಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕತಾಯ ಲಹುಕೋ ಅತಿಪರಿತ್ತೋ ಜೀವಿತಾದೀನಂ ಖಣೋ ವತ್ತತಿ।

    Evaṃ pañcavokārabhave pavattiyaṃ rūpapavattiyā padhānabhūtacittanirodhena rūpe dharamāneyeva pavattānaṃ nirodho nāma hotīti arūpadhammavasena eva ‘‘lahuso vattate khaṇo’’ti vuttaṃ. Atha vā pañcavokārabhave cuticittaṃ sandhāya kathitāti veditabbā. Evaṃ kathiyamāne sukhadukkhā cāti kāyikacetasikasukhavedanā ca kāyikacetasikadukkhavedanā ca cuticittakkhaṇe ahontīpi ekasantativasena cuticittena saddhiṃ nirujjhatīti kathitā. Catuvokārabhavaṃ vā sandhāya kathitātipi veditabbā. Kathaṃ ? Aññasmiṃ ṭhāne attabhāvoti saññākkhandhassa vuttabhāvena attabhāvoti saññākkhandhova gahito. Brahmaloke kāyikasukhadukkhadomanassaṃ ahontampi sukhadukkhā cāti vedanāsāmaññato labbhamāno vedanākkhandho gahitoti veditabbaṃ. Sesaṃ vuttasadisameva. Imesu ca tīsu vikappesu kevalāti dhuvasukhasubhaattā natthi, kevalaṃ tehi avomissā. Lahuso vattati khaṇoti vuttanayena ekacittakkhaṇikatāya lahuko atiparitto jīvitādīnaṃ khaṇo vattati.

    ಏಕತೋ ದ್ವಿನ್ನಂ ಚಿತ್ತಾನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಚುಲ್ಲಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಾನೀ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ। ಚುಲ್ಲಾಸೀತಿಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಕಪ್ಪಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ ಯೇ ಮರೂತಿ ಯೇ ದೇವಗಣಾ ಚತುರಾಸೀತಿ ಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾನಿ ಆಯುಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನೇ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ। ‘‘ಯೇ ನರಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಳಿ। ನ ತ್ವೇವ ತೇಪಿ ಜೀವನ್ತಿ, ದ್ವೀಹಿ ಚಿತ್ತಸಮೋಹಿತಾತಿ ತೇಪಿ ದೇವಾ ದ್ವೀಹಿ ಚಿತ್ತೇಹಿ ಸಮೋಹಿತಾ ಏಕತೋ ಹುತ್ವಾ ಯುಗನದ್ಧೇನ ಚಿತ್ತೇನ ನ ತು ಏವ ಜೀವನ್ತಿ, ಏಕೇನೇಕೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಜೀವನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Ekato dvinnaṃ cittānaṃ appavattiṃ dassento ‘‘cullāsītisahassānī’’ti gāthamāha. Cullāsītisahassāni, kappā tiṭṭhanti ye marūti ye devagaṇā caturāsīti kappasahassāni āyuṃ gahetvā nevasaññānāsaññāyatane tiṭṭhanti. ‘‘Ye narā’’tipi pāḷi. Na tveva tepi jīvanti, dvīhi cittasamohitāti tepi devā dvīhi cittehi samohitā ekato hutvā yuganaddhena cittena na tu eva jīvanti, ekenekena cittena jīvantīti attho.

    ಇದಾನಿ ಮರಣಕಾಲಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯೇ ನಿರುದ್ಧಾ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ। ತತ್ಥ ಯೇ ನಿರುದ್ಧಾತಿ ಯೇ ಖನ್ಧಾ ನಿರುದ್ಧಾ ಅತ್ಥಙ್ಗತಾ। ಮರನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಮತಸ್ಸ। ತಿಟ್ಠಮಾನಸ್ಸ ವಾತಿ ಧರಮಾನಸ್ಸ ವಾ। ಸಬ್ಬೇಪಿ ಸದಿಸಾ ಖನ್ಧಾತಿ ಚುತಿತೋ ಉದ್ಧಂ ನಿರುದ್ಧಕ್ಖನ್ಧಾ ವಾ ಪವತ್ತೇ ನಿರುದ್ಧಕ್ಖನ್ಧಾ ವಾ ಪುನ ಘಟೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಟ್ಠೇನ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಖನ್ಧಾ ಸದಿಸಾ। ಗತಾ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಾತಿ ನಿರುದ್ಧಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ಪುನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಪಟಿಸನ್ಧಾನಾಭಾವೇನ ಗತಾ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಾತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ।

    Idāni maraṇakālaṃ dassento ‘‘ye niruddhā’’ti gāthamāha. Tattha ye niruddhāti ye khandhā niruddhā atthaṅgatā. Marantassāti matassa. Tiṭṭhamānassa vāti dharamānassa vā. Sabbepi sadisā khandhāti cutito uddhaṃ niruddhakkhandhā vā pavatte niruddhakkhandhā vā puna ghaṭetuṃ asakkuṇeyyaṭṭhena sabbepi khandhā sadisā. Gatā appaṭisandhikāti niruddhakkhandhānaṃ puna āgantvā paṭisandhānābhāvena gatā appaṭisandhikāti vuccanti.

    ಇದಾನಿ ತೀಸು ಕಾಲೇಸು ನಿರುದ್ಧಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ನಾನತ್ತಂ ನತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅನನ್ತರಾ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ। ತತ್ಥ ಅನನ್ತರಾ ಚ ಯೇ ಭಗ್ಗಾ, ಯೇ ಚ ಭಗ್ಗಾ ಅನಾಗತಾತಿ ಯೇ ಖನ್ಧಾ ಅನನ್ತರಾತೀತಾ ಹುತ್ವಾ ಭಿನ್ನಾ ನಿರುದ್ಧಾ, ಯೇ ಚ ಅನಾಗತಾ ಖನ್ಧಾ ಭಿಜ್ಜಿಸ್ಸನ್ತಿ। ತದನ್ತರೇತಿ ತೇಸಂ ಅನ್ತರೇ ನಿರುದ್ಧಾನಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಖನ್ಧಾನಂ। ವೇಸಮಂ ನತ್ಥಿ ಲಕ್ಖಣೇತಿ ವಿಸಮಸ್ಸ ಭಾವೋ ವೇಸಮಂ, ತಂ ವೇಸಮಂ ನತ್ಥಿ, ತೇಹಿ ನಾನತ್ತಂ ನತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಲಕ್ಖೀಯತೀತಿ ಲಕ್ಖಣಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಲಕ್ಖಣೇ।

    Idāni tīsu kālesu niruddhakkhandhānaṃ nānattaṃ natthīti dassetuṃ ‘‘anantarā’’ti gāthamāha. Tattha anantarā ca ye bhaggā, ye ca bhaggā anāgatāti ye khandhā anantarātītā hutvā bhinnā niruddhā, ye ca anāgatā khandhā bhijjissanti. Tadantareti tesaṃ antare niruddhānaṃ paccuppannakhandhānaṃ. Vesamaṃ natthi lakkhaṇeti visamassa bhāvo vesamaṃ, taṃ vesamaṃ natthi, tehi nānattaṃ natthīti attho. Lakkhīyatīti lakkhaṇaṃ, tasmiṃ lakkhaṇe.

    ಇದಾನಿ ಅನಾಗತಕ್ಖನ್ಧಾನಂ ವತ್ತಮಾನಕ್ಖನ್ಧೇಹಿ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಭಾವಂ ಕಥೇನ್ತೋ ‘‘ಅನಿಬ್ಬತ್ತೇನ ನ ಜಾತೋ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ। ಅನಿಬ್ಬತ್ತೇನ ನ ಜಾತೋತಿ ಅಜಾತೇನ ಅಪಾತುಭೂತೇನ ಅನಾಗತಕ್ಖನ್ಧೇನ ನ ಜಾತೋ ನ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ। ಏತೇನ ಅನಾಗತಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ವತ್ತಮಾನಕ್ಖನ್ಧೇನ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸಭಾವಂ ಕಥೇಸಿ। ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇನ ಜೀವತೀತಿ ಖಣಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇನ ವತ್ತಮಾನಕ್ಖನ್ಧೇನ ಜೀವತಿ। ಏತೇನ ಏಕಕ್ಖಣೇ ದ್ವೀಹಿ ಚಿತ್ತೇಹಿ ನ ಜೀವತೀತಿ ಕಥಿತಂ। ಚಿತ್ತಭಗ್ಗಾ ಮತೋತಿ ದ್ವೀಹಿ ಚಿತ್ತೇಹಿ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಅಜೀವನಭಾವೇನ ಚಿತ್ತಭಙ್ಗೇನ ಮತೋ। ‘‘ಉಪರಿತೋ ಚಿತ್ತಭಙ್ಗಾ’’ತಿಪಿ ಪಾಳಿ, ತಂ ಉಜುಕಮೇವ। ಪಞ್ಞತ್ತಿ ಪರಮತ್ಥಿಯಾತಿ ‘‘ರೂಪಂ ಜೀರತಿ ಮಚ್ಚಾನಂ, ನಾಮಗೋತ್ತಂ ನ ಜೀರತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೭೬) ವಚನಕ್ಕಮೇನ ಪಣ್ಣತ್ತಿಮತ್ತಂ ನ ಜೀರಣಸಭಾವೇನ ಪರಮಾ ಠಿತಿ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಪರಮತ್ಥಿಯಾ, ಸಭಾವಟ್ಠಿತಿಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ದತ್ತೋ ಮತೋ, ಮಿತ್ತೋ ಮತೋ’’ತಿ ಪಣ್ಣತ್ತಿಮತ್ತಮೇವ ಹಿ ತಿಟ್ಠತಿ। ಅಥ ವಾ ಪರಮತ್ಥಿಯಾತಿ ಪರಮತ್ಥಿಕಾ। ಪರಮೋ ಅತ್ಥೋ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಪರಮತ್ಥಿಕಾ। ಅಜಟಾಕಾಸೋತಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ನತ್ಥಿಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಕಥನಂ ವಿಯ ಮತೋತಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ನತ್ಥಿಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ನ ಕಥಿಯತಿ, ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಭಙ್ಗಸಙ್ಖಾತಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಕಥಿಯತಿ।

    Idāni anāgatakkhandhānaṃ vattamānakkhandhehi asammissabhāvaṃ kathento ‘‘anibbattena na jāto’’ti gāthamāha. Anibbattena na jātoti ajātena apātubhūtena anāgatakkhandhena na jāto na nibbatto. Etena anāgatakkhandhassa vattamānakkhandhena asammissabhāvaṃ kathesi. Paccuppannena jīvatīti khaṇapaccuppannena vattamānakkhandhena jīvati. Etena ekakkhaṇe dvīhi cittehi na jīvatīti kathitaṃ. Cittabhaggā matoti dvīhi cittehi ekakkhaṇe ajīvanabhāvena cittabhaṅgena mato. ‘‘Uparito cittabhaṅgā’’tipi pāḷi, taṃ ujukameva. Paññatti paramatthiyāti ‘‘rūpaṃ jīrati maccānaṃ, nāmagottaṃ na jīratī’’ti (saṃ. ni. 1.76) vacanakkamena paṇṇattimattaṃ na jīraṇasabhāvena paramā ṭhiti etissāti paramatthiyā, sabhāvaṭṭhitikāti attho. ‘‘Datto mato, mitto mato’’ti paṇṇattimattameva hi tiṭṭhati. Atha vā paramatthiyāti paramatthikā. Paramo attho etissāti paramatthikā. Ajaṭākāsoti paññattiyā natthidhammaṃ paṭicca kathanaṃ viya matoti paññatti natthidhammaṃ paṭicca na kathiyati, jīvitindriyabhaṅgasaṅkhātaṃ dhammaṃ paṭicca kathiyati.

    ಅನಿಧಾನಗತಾ ಭಗ್ಗಾತಿ ಯೇ ಖನ್ಧಾ ಭಿನ್ನಾ, ತೇ ನಿಧಾನಂ ನಿಹಿತಂ ನಿಚಯಂ ನ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅನಿಧಾನಗತಾ। ಪುಞ್ಜೋ ನತ್ಥಿ ಅನಾಗತೇತಿ ಅನಾಗತೇಪಿ ನೇಸಂ ಪುಞ್ಜಭಾವೋ ರಾಸಿಭಾವೋ ನತ್ಥಿ। ನಿಬ್ಬತ್ತಾಯೇವ ತಿಟ್ಠನ್ತೀತಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಠಿತಿಕ್ಖಣೇ ವಯಧಮ್ಮಾವ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ। ಕಿಮಿವ? ಆರಗ್ಗೇ ಸಾಸಪೂಪಮಾತಿ ಸೂಚಿಮುಖೇ ಸಾಸಪೋ ವಿಯ।

    Anidhānagatābhaggāti ye khandhā bhinnā, te nidhānaṃ nihitaṃ nicayaṃ na gacchantīti anidhānagatā. Puñjo natthi anāgateti anāgatepi nesaṃ puñjabhāvo rāsibhāvo natthi. Nibbattāyeva tiṭṭhantīti paccuppannavasena uppannā ṭhitikkhaṇe vayadhammāva hutvā tiṭṭhanti. Kimiva? Āragge sāsapūpamāti sūcimukhe sāsapo viya.

    ಇದಾನಿ ಖನ್ಧಾನಂ ದಸ್ಸನಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನಿಬ್ಬತ್ತಾನ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಮಾಹ। ತತ್ಥ ನಿಬ್ಬತ್ತಾನಂ ಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಖನ್ಧಾನಂ। ಭಙ್ಗೋ ನೇಸಂ ಪುರಕ್ಖತೋತಿ ಏತೇಸಂ ಭೇದೋ ಪುರತೋ ಕತ್ವಾ ಠಪಿತೋ। ಪಲೋಕಧಮ್ಮಾತಿ ನಸ್ಸನಸಭಾವಾ। ಪುರಾಣೇಹಿ ಅಧಿಸ್ಸಿತಾತಿ ಪುರೇ ಉಪ್ಪನ್ನೇಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ ನ ಮಿಸ್ಸಿತಾ ನ ಸಂಸಗ್ಗಾ।

    Idāni khandhānaṃ dassanabhāvaṃ dassento ‘‘nibbattāna’’nti gāthamāha. Tattha nibbattānaṃ dhammānanti paccuppannānaṃ khandhānaṃ. Bhaṅgo nesaṃ purakkhatoti etesaṃ bhedo purato katvā ṭhapito. Palokadhammāti nassanasabhāvā. Purāṇehi adhissitāti pure uppannehi khandhehi na missitā na saṃsaggā.

    ಇದಾನಿ ಖನ್ಧಾನಂ ಅದಸ್ಸನಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಅದಸ್ಸನತೋ ಆಯನ್ತೀ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ। ತತ್ಥ ಅದಸ್ಸನತೋ ಆಯನ್ತೀತಿ ಅದಿಸ್ಸಮಾನಾಯೇವ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ। ಭಙ್ಗಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿದಸ್ಸನನ್ತಿ ಭೇದಾ ಭಙ್ಗತೋ ಉದ್ಧಂ ಅದಸ್ಸನಭಾವಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ವಿಜ್ಜುಪ್ಪಾದೋವ ಆಕಾಸೇತಿ ವಿವಟಾಕಾಸೇ ವಿಜ್ಜುಲತಾನಿಚ್ಛರಣಂ ವಿಯ। ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ವಯನ್ತಿ ಚಾತಿ ಪುಬ್ಬನ್ತತೋ ಉದ್ಧಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಚ ಭಿಜ್ಜನ್ತಿ ಚ, ನಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಉದೇತಿ ಆಪೂರತಿ ವೇತಿ ಚನ್ದೋ’’ತಿ (ಜಾ॰ ೧.೫.೩) ಏವಮಾದೀಸು ವಿಯ।

    Idāni khandhānaṃ adassanabhāvaṃ dassento ‘‘adassanato āyantī’’ti gāthamāha. Tattha adassanato āyantīti adissamānāyeva āgacchanti uppajjanti. Bhaṅgā gacchantidassananti bhedā bhaṅgato uddhaṃ adassanabhāvaṃ gacchanti. Vijjuppādova ākāseti vivaṭākāse vijjulatāniccharaṇaṃ viya. Uppajjanti vayanti cāti pubbantato uddhaṃ uppajjanti ca bhijjanti ca, nassantīti attho. ‘‘Udeti āpūrati veti cando’’ti (jā. 1.5.3) evamādīsu viya.

    ಏವಂ ಠಿತಿಪರಿತ್ತತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸರಸಪರಿತ್ತತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಕಥಂ ಸರಸಪರಿತ್ತತಾಯಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಅಸ್ಸಾಸೂಪನಿಬನ್ಧಂ ಜೀವಿತನ್ತಿ ಅಬ್ಭನ್ತರಪವಿಸನನಾಸಿಕವಾತಪಟಿಬದ್ಧಂ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ಪಸ್ಸಾಸೋತಿ ಬಹಿನಿಕ್ಖಮನನಾಸಿಕವಾತೋ। ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೋತಿ ತದುಭಯಂ। ಮಹಾಭೂತೂಪನಿಬನ್ಧನ್ತಿ ಚತುಸಮುಟ್ಠಾನಿಕಾನಂ ಪಥವೀಆಪತೇಜವಾಯಾನಂ ಮಹಾಭೂತಾನಂ ಪಟಿಬದ್ಧಂ ಜೀವಿತಂ। ಕಬಳೀಕಾರಾಹಾರೂಪನಿಬನ್ಧನ್ತಿ ಅಸಿತಪೀತಾದಿಕಬಳೀಕಾರಆಹಾರೇನ ಉಪನಿಬನ್ಧಂ। ಉಸ್ಮೂಪನಿಬನ್ಧನ್ತಿ ಕಮ್ಮಜತೇಜೋಧಾತೂಪನಿಬನ್ಧಂ। ವಿಞ್ಞಾಣೂಪನಿಬನ್ಧನ್ತಿ ಭವಙ್ಗವಿಞ್ಞಾಣೂಪನಿಬನ್ಧಂ। ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಆಯು ಉಸ್ಮಾ ಚ ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ಯದಾ ಕಾಯಂ ಜಹನ್ತಿಮ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೯೫)।

    Evaṃ ṭhitiparittataṃ dassetvā idāni sarasaparittataṃ dassento ‘‘kathaṃ sarasaparittatāyā’’tiādimāha. Tattha assāsūpanibandhaṃ jīvitanti abbhantarapavisananāsikavātapaṭibaddhaṃ jīvitindriyaṃ. Passāsoti bahinikkhamananāsikavāto. Assāsapassāsoti tadubhayaṃ. Mahābhūtūpanibandhanti catusamuṭṭhānikānaṃ pathavīāpatejavāyānaṃ mahābhūtānaṃ paṭibaddhaṃ jīvitaṃ. Kabaḷīkārāhārūpanibandhanti asitapītādikabaḷīkāraāhārena upanibandhaṃ. Usmūpanibandhanti kammajatejodhātūpanibandhaṃ. Viññāṇūpanibandhanti bhavaṅgaviññāṇūpanibandhaṃ. Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘āyu usmā ca viññāṇaṃ, yadā kāyaṃ jahantima’’nti (saṃ. ni. 3.95).

    ಇದಾನಿ ನೇಸಂ ದುಬ್ಬಲಕಾರಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಮೂಲಮ್ಪಿ ಇಮೇಸಂ ದುಬ್ಬಲ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಮೂಲಮ್ಪೀತಿ ಪತಿಟ್ಠಟ್ಠೇನ ಮೂಲಭೂತಮ್ಪಿ। ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಞ್ಹಿ ಕರಜಕಾಯೋ ಮೂಲಂ। ಮಹಾಭೂತಾದೀನಂ ಅವಿಜ್ಜಾಕಮ್ಮತಣ್ಹಾಹಾರಾ। ಇಮೇಸನ್ತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾನಂ ಅಸ್ಸಾಸಾದೀನಂ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಪವತ್ತಿಕಾರಣವಸೇನ ವುತ್ತಾನಂ। ಏತೇಸು ಹಿ ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಅಸತಿ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ನ ತಿಟ್ಠತಿ। ದುಬ್ಬಲನ್ತಿ ಅಪ್ಪಥಾಮಂ। ಪುಬ್ಬಹೇತೂಪೀತಿ ಅತೀತಜಾತಿಯಂ ಇಮಸ್ಸ ವಿಪಾಕವಟ್ಟಸ್ಸ ಹೇತುಭೂತಾ ಕಾರಣಸಙ್ಖಾತಾ ಅವಿಜ್ಜಾಸಙ್ಖಾರತಣ್ಹುಪಾದಾನಭವಾಪಿ। ಇಮೇಸಂ ದುಬ್ಬಲಾ ಯೇ ಪಚ್ಚಯಾ ತೇಪಿ ದುಬ್ಬಲಾತಿ ಯೇ ಆರಮ್ಮಣಾದಿಸಾಧಾರಣಪಚ್ಚಯಾ। ಪಭಾವಿಕಾತಿ ಪಧಾನಂ ಹುತ್ವಾ ಉಪ್ಪಾದಿಕಾ ಭವತಣ್ಹಾ। ಸಹಭೂಮೀತಿ ಸಹಭವಿಕಾಪಿ ರೂಪಾರೂಪಧಮ್ಮಾ। ಸಮ್ಪಯೋಗಾಪೀತಿ ಏಕತೋ ಯುತ್ತಾಪಿ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾ। ಸಹಜಾಪೀತಿ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಚಿತ್ತೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾಪಿ। ಯಾಪಿ ಪಯೋಜಿಕಾತಿ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ಯೋಜೇತುಂ ನಿಯುತ್ತಾತಿ ಪಯೋಜಿಕಾ, ವಟ್ಟಮೂಲಕಾ ತಣ್ಹಾ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ತಣ್ಹಾದುತಿಯೋ ಪುರಿಸೋ’’ತಿ (ಇತಿವು॰ ೧೫, ೧೦೫)। ನಿಚ್ಚದುಬ್ಬಲಾತಿ ನಿರನ್ತರೇನ ದುಬ್ಬಲಾ। ಅನವಟ್ಠಿತಾತಿ ನ ಅವಟ್ಠಿತಾ, ಓತರಿತ್ವಾ ನ ಠಿತಾ। ಪರಿಪಾತಯನ್ತಿ ಇಮೇತಿ ಇಮೇ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಪಾತಯನ್ತಿ ಖೇಪಯನ್ತಿ। ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸಾತಿ ಅಞ್ಞೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ, ಏಕೋ ಏಕಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಹಿ-ಇತಿ ಕಾರಣತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ। ನತ್ಥಿ ತಾಯಿತಾತಿ ತಾಯನೋ ರಕ್ಖಕೋ ನತ್ಥಿ। ನ ಚಾಪಿ ಠಪೇನ್ತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞನ್ತಿ ಅಞ್ಞೇ ಅಞ್ಞಂ ಠಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ। ಯೋಪಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಕೋ ಸೋ ನ ವಿಜ್ಜತೀತಿ ಯೋಪಿ ಇಮೇಸಂ ಉಪ್ಪಾದಕೋ ಧಮ್ಮೋ, ಸೋ ಇದಾನಿ ನತ್ಥಿ।

    Idāni nesaṃ dubbalakāraṇaṃ dassento ‘‘mūlampi imesaṃ dubbala’’ntiādimāha. Tattha mūlampīti patiṭṭhaṭṭhena mūlabhūtampi. Assāsapassāsānañhi karajakāyo mūlaṃ. Mahābhūtādīnaṃ avijjākammataṇhāhārā. Imesanti vuttappakārānaṃ assāsādīnaṃ jīvitindriyapavattikāraṇavasena vuttānaṃ. Etesu hi ekekasmiṃ asati jīvitindriyaṃ na tiṭṭhati. Dubbalanti appathāmaṃ. Pubbahetūpīti atītajātiyaṃ imassa vipākavaṭṭassa hetubhūtā kāraṇasaṅkhātā avijjāsaṅkhārataṇhupādānabhavāpi. Imesaṃ dubbalā ye paccayā tepi dubbalāti ye ārammaṇādisādhāraṇapaccayā. Pabhāvikāti padhānaṃ hutvā uppādikā bhavataṇhā. Sahabhūmīti sahabhavikāpi rūpārūpadhammā. Sampayogāpīti ekato yuttāpi arūpadhammā. Sahajāpīti saddhiṃ ekacitte uppannāpi. Yāpi payojikāti cutipaṭisandhivasena yojetuṃ niyuttāti payojikā, vaṭṭamūlakā taṇhā. Vuttañhetaṃ ‘‘taṇhādutiyo puriso’’ti (itivu. 15, 105). Niccadubbalāti nirantarena dubbalā. Anavaṭṭhitāti na avaṭṭhitā, otaritvā na ṭhitā. Paripātayanti imeti ime aññamaññaṃ pātayanti khepayanti. Aññamaññassāti añño aññassa, eko ekassāti attho. Hi-iti kāraṇatthe nipāto. Natthi tāyitāti tāyano rakkhako natthi. Na cāpi ṭhapenti aññamaññanti aññe aññaṃ ṭhapetuṃ na sakkonti. Yopinibbattako so na vijjatīti yopi imesaṃ uppādako dhammo, so idāni natthi.

    ನ ಚ ಕೇನಚಿ ಕೋಚಿ ಹಾಯತೀತಿ ಕೋಚಿ ಏಕೋಪಿ ಕಸ್ಸಚಿ ವಸೇನ ನ ಪರಿಹಾಯತಿ। ಗನ್ಧಬ್ಬಾ ಚ ಇಮೇ ಹಿ ಸಬ್ಬಸೋತಿ ಸಬ್ಬೇ ಹಿ ಇಮೇ ಖನ್ಧಾ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಭಙ್ಗಂ ಪಾಪುಣಿತುಂ ಯುತ್ತಾ। ಪುರಿಮೇಹಿ ಪಭಾವಿತಾ ಇಮೇತಿ ಪುಬ್ಬಹೇತುಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಇಮೇ ವತ್ತಮಾನಕಾ ಉಪ್ಪಾದಿಕಾ। ಯೇಪಿ ಪಭಾವಿಕಾತಿ ಯೇಪಿ ಇಮೇ ವತ್ತಮಾನಕಾ ಉಪ್ಪಾದಕಾ ಪುಬ್ಬಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ। ತೇ ಪುರೇ ಮತಾತಿ ತೇ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಪಚ್ಚಯಾ ವತ್ತಮಾನಂ ಅಪಾಪುಣಿತ್ವಾ ಪಠಮಮೇವ ಮರಣಂ ಪತ್ತಾ। ಪುರಿಮಾಪಿ ಚ ಪಚ್ಛಿಮಾಪಿ ಚಾತಿ ಪುರಿಮಾ ಪುಬ್ಬಹೇತುಪಚ್ಚಯಾಪಿ ಚ ಪಚ್ಛಿಮಾ ವತ್ತಮಾನೇ ಪಚ್ಚಯಸಮುಪ್ಪನ್ನಾ ಚ। ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ನ ಕದಾಚಿ ಮದ್ದಸಂಸೂತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಕಿಸ್ಮಿಞ್ಚಿ ಕಾಲೇ ನ ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬಾ। ಮ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿವಸೇನ ವುತ್ತೋ।

    Na ca kenaci koci hāyatīti koci ekopi kassaci vasena na parihāyati. Gandhabbā ca ime hi sabbasoti sabbe hi ime khandhā sabbākārena bhaṅgaṃ pāpuṇituṃ yuttā. Purimehi pabhāvitā imeti pubbahetupaccayehi ime vattamānakā uppādikā. Yepi pabhāvikāti yepi ime vattamānakā uppādakā pubbahetupaccayā. Te pure matāti te vuttappakārapaccayā vattamānaṃ apāpuṇitvā paṭhamameva maraṇaṃ pattā. Purimāpi ca pacchimāpi cāti purimā pubbahetupaccayāpi ca pacchimā vattamāne paccayasamuppannā ca. Aññamaññaṃ na kadāci maddasaṃsūti aññamaññaṃ kismiñci kāle na diṭṭhapubbā. Ma-kāro padasandhivasena vutto.

    ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾನಂ ದೇವಾನನ್ತಿ ಧತರಟ್ಠವಿರೂಳ್ಹಕವಿರೂಪಕ್ಖಕುವೇರಸಙ್ಖಾತಾ ಚತುಮಹಾರಾಜಾ ಇಸ್ಸರಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾ। ರೂಪಾದೀಹಿ ದಿಬ್ಬನ್ತಿ ಕೀಳನ್ತೀತಿ ದೇವಾ। ತೇ ಸಿನೇರುಪಬ್ಬತಸ್ಸ ವೇಮಜ್ಝೇ ಹೋನ್ತಿ। ತೇಸು ಅತ್ಥಿ ಪಬ್ಬತಟ್ಠಕಾಪಿ, ಅತ್ಥಿ ಆಕಾಸಟ್ಠಕಾಪಿ। ತೇಸಂ ಪರಮ್ಪರಾ ಚಕ್ಕವಾಳಪಬ್ಬತಂ ಪತ್ತಾ। ಖಿಡ್ಡಾಪದೋಸಿಕಾ ಮನೋಪದೋಸಿಕಾ ಸೀತವಲಾಹಕಾ ಉಣ್ಹವಲಾಹಕಾ ಚನ್ದಿಮಾ ದೇವಪುತ್ತೋ ಸೂರಿಯೋ ದೇವಪುತ್ತೋತಿ ಏತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕದೇವಲೋಕಟ್ಠಾ ಏವ ತೇಸಂ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾನಂ ಜೀವಿತಂ। ಉಪಾದಾಯಾತಿ ಪಟಿಚ್ಚ। ಪರಿತ್ತಕನ್ತಿ ವುದ್ಧಿಪಟಿಸೇಧೋ। ಥೋಕನ್ತಿ ಮನ್ದಕಾಲಂ, ದೀಘದಿವಸಪಟಿಸೇಧೋ। ಖಣಿಕನ್ತಿ ಮನ್ದಕಾಲಂ, ಕಾಲನ್ತರಪಟಿಸೇಧೋ। ಲಹುಕನ್ತಿ ಸಲ್ಲಹುಕಂ, ಅಲಸಪಟಿಸೇಧೋ। ಇತರನ್ತಿ ಸೀಘಬಲವಪಟಿಸೇಧೋ । ಅನದ್ಧನೀಯನ್ತಿ ಕಾಲವಸೇನ ನ ಅದ್ಧಾನಕ್ಖಮಂ। ನಚಿರಟ್ಠಿತಿಕನ್ತಿ ದಿವಸೇನ ಚಿರಂ ನ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ನಚಿರಟ್ಠಿತಿಕಂ, ದಿವಸಪಟಿಸೇಧೋ।

    Cātumahārājikānaṃ devānanti dhataraṭṭhavirūḷhakavirūpakkhakuverasaṅkhātā catumahārājā issarā etesanti cātumahārājikā. Rūpādīhi dibbanti kīḷantīti devā. Te sinerupabbatassa vemajjhe honti. Tesu atthi pabbataṭṭhakāpi, atthi ākāsaṭṭhakāpi. Tesaṃ paramparā cakkavāḷapabbataṃ pattā. Khiḍḍāpadosikā manopadosikā sītavalāhakā uṇhavalāhakā candimā devaputto sūriyo devaputtoti ete sabbepi cātumahārājikadevalokaṭṭhā eva tesaṃ cātumahārājikānaṃ jīvitaṃ. Upādāyāti paṭicca. Parittakanti vuddhipaṭisedho. Thokanti mandakālaṃ, dīghadivasapaṭisedho. Khaṇikanti mandakālaṃ, kālantarapaṭisedho. Lahukanti sallahukaṃ, alasapaṭisedho. Itaranti sīghabalavapaṭisedho . Anaddhanīyanti kālavasena na addhānakkhamaṃ. Naciraṭṭhitikanti divasena ciraṃ na tiṭṭhatīti naciraṭṭhitikaṃ, divasapaṭisedho.

    ತಾವತಿಂಸಾನನ್ತಿ ತೇತ್ತಿಂಸಜನಾ ತತ್ಥ ಉಪಪನ್ನಾತಿ ತಾವತಿಂಸಾ। ಅಪಿ ಚ ತಾವತಿಂಸಾತಿ ತೇಸಂ ದೇವಾನಂ ನಾಮಮೇವಾತಿಪಿ ವುತ್ತಂ। ತೇಪಿ ಅತ್ಥಿ ಪಬ್ಬತಟ್ಠಕಾ, ಅತ್ಥಿ ಆಕಾಸಟ್ಠಕಾ, ತೇಸಂ ಪರಮ್ಪರಾ ಚಕ್ಕವಾಳಪಬ್ಬತಂ ಪತ್ತಾ। ತಥಾ ಯಾಮಾದೀನಂ। ಏಕದೇವಲೋಕೇಪಿ ಹಿ ದೇವಾನಂ ಪರಮ್ಪರಾ ಚಕ್ಕವಾಳಪಬ್ಬತಂ ಅಪ್ಪತ್ತಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ದಿಬ್ಬಸುಖಂ ಯಾತಾ ಪಯಾತಾ ಸಮ್ಪತ್ತಾತಿ ಯಾಮಾ। ತುಟ್ಠಾ ಪಹಟ್ಠಾತಿ ತುಸಿತಾ। ಪಕತಿಪಟಿಯತ್ತಾರಮ್ಮಣತೋ ಅತಿರೇಕೇನ ನಿಮ್ಮಿತುಕಾಮಕಾಲೇ ಯಥಾರುಚಿತೇ ಭೋಗೇ ನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾ ರಮನ್ತೀತಿ ನಿಮ್ಮಾನರತೀ। ಚಿತ್ತಾಚಾರಂ ಞತ್ವಾ ಪರೇಹಿ ನಿಮ್ಮಿತೇಸು ಭೋಗೇಸು ವಸಂ ವತ್ತೇನ್ತೀತಿ ಪರನಿಮ್ಮಿತವಸವತ್ತೀ। ಬ್ರಹ್ಮಕಾಯೇ ಬ್ರಹ್ಮಘಟಾಯ ನಿಯುತ್ತಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮಕಾಯಿಕಾ। ಸಬ್ಬೇಪಿ ಪಞ್ಚವೋಕಾರಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಗಹಿತಾ।

    Tāvatiṃsānanti tettiṃsajanā tattha upapannāti tāvatiṃsā. Api ca tāvatiṃsāti tesaṃ devānaṃ nāmamevātipi vuttaṃ. Tepi atthi pabbataṭṭhakā, atthi ākāsaṭṭhakā, tesaṃ paramparā cakkavāḷapabbataṃ pattā. Tathā yāmādīnaṃ. Ekadevalokepi hi devānaṃ paramparā cakkavāḷapabbataṃ appattā nāma natthi. Dibbasukhaṃ yātā payātā sampattāti yāmā. Tuṭṭhā pahaṭṭhāti tusitā. Pakatipaṭiyattārammaṇato atirekena nimmitukāmakāle yathārucite bhoge nimminitvā ramantīti nimmānaratī. Cittācāraṃ ñatvā parehi nimmitesu bhogesu vasaṃ vattentīti paranimmitavasavattī. Brahmakāye brahmaghaṭāya niyuttāti brahmakāyikā. Sabbepi pañcavokārabrahmāno gahitā.

    ಗಮನಿಯೋತಿ ಗನ್ಧಬ್ಬೋ। ಸಮ್ಪರಾಯೋತಿ ಪರಲೋಕೋ। ಯೋ ಭಿಕ್ಖವೇ ಚಿರಂ ಜೀವತಿ, ಸೋ ವಸ್ಸಸತನ್ತಿ ಯೋ ಚಿರಂ ತಿಟ್ಠಮಾನೋ, ಸೋ ವಸ್ಸಸತಮತ್ತಂ ತಿಟ್ಠತಿ। ಅಪ್ಪಂ ವಾ ಭಿಯ್ಯೋತಿ ವಸ್ಸಸತತೋ ಉಪರಿ ತಿಟ್ಠಮಾನೋ ದ್ವೇ ವಸ್ಸಸತಾನಿ ತಿಟ್ಠಮಾನೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಹೀಳೇಯ್ಯ ನನ್ತಿ ನಂ ಜೀವಿತಂ ಅವಞ್ಞಾತಂ ಕರೇಯ್ಯ, ಲಾಮಕತೋ ಚಿನ್ತೇಯ್ಯ। ‘‘ಹೀಳೇಯ್ಯಾನ’’ನ್ತಿ ಚ ಪಠನ್ತಿ। ಅಚ್ಚಯನ್ತೀತಿ ಅತಿಕ್ಕಮನ್ತಿ। ಅಹೋರತ್ತಾತಿ ರತ್ತಿನ್ದಿವಪರಿಚ್ಛೇದಾ। ಉಪರುಜ್ಝತೀತಿ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ಅಭಾವಂ ಉಪಗಚ್ಛತಿ। ಆಯು ಖಿಯ್ಯತಿ ಮಚ್ಚಾನನ್ತಿ ಸತ್ತಾನಂ ಆಯುಸಙ್ಖಾರೋ ಖಯಂ ಯಾತಿ। ಕುನ್ನದೀನಂವ ಓದಕನ್ತಿ ಯಥಾ ಉದಕಚ್ಛಿನ್ನಾಯ ಕುನ್ನದಿಯಾ ಉದಕಂ, ಏವಂ ಮಚ್ಚಾನಂ ಆಯು ಖಿಯ್ಯತಿ। ಪರಮತ್ಥತೋ ಹಿ ಅತಿಪರಿತ್ತೋ ಸತ್ತಾನಂ ಜೀವಿತಕ್ಖಣೋ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕಮತ್ತೋಯೇವ। ಯಥಾ ನಾಮ ರಥಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತಮಾನಮ್ಪಿ ಏಕೇನೇವ ನೇಮಿಪದೇಸೇನ ಪವತ್ತತಿ, ತಿಟ್ಠಮಾನಮ್ಪಿ ಏಕೇನೇವ ತಿಟ್ಠತಿ, ಏವಮೇವ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕಂ ಸತ್ತಾನಂ ಜೀವಿತಂ ತಸ್ಮಿಂ ಚಿತ್ತೇ ನಿರುದ್ಧಮತ್ತೇ ಸತ್ತೋ ನಿರುದ್ಧೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ।

    Gamaniyoti gandhabbo. Samparāyoti paraloko. Yo bhikkhave ciraṃ jīvati, so vassasatanti yo ciraṃ tiṭṭhamāno, so vassasatamattaṃ tiṭṭhati. Appaṃ vā bhiyyoti vassasatato upari tiṭṭhamāno dve vassasatāni tiṭṭhamāno nāma natthi. Hīḷeyya nanti naṃ jīvitaṃ avaññātaṃ kareyya, lāmakato cinteyya. ‘‘Hīḷeyyāna’’nti ca paṭhanti. Accayantīti atikkamanti. Ahorattāti rattindivaparicchedā. Uparujjhatīti jīvitindriyaṃ nirujjhati, abhāvaṃ upagacchati. Āyu khiyyati maccānanti sattānaṃ āyusaṅkhāro khayaṃ yāti. Kunnadīnaṃva odakanti yathā udakacchinnāya kunnadiyā udakaṃ, evaṃ maccānaṃ āyu khiyyati. Paramatthato hi atiparitto sattānaṃ jīvitakkhaṇo ekacittakkhaṇikamattoyeva. Yathā nāma rathacakkaṃ pavattamānampi ekeneva nemipadesena pavattati, tiṭṭhamānampi ekeneva tiṭṭhati, evameva ekacittakkhaṇikaṃ sattānaṃ jīvitaṃ tasmiṃ citte niruddhamatte satto niruddhoti vuccati.

    ಧೀರಾತಿ ಧೀರಾ ಇತಿ। ಪುನ ಧೀರಾತಿ ಪಣ್ಡಿತಾ। ಧಿತಿಮಾತಿ ಧಿತಿ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಧಿತಿಮಾ। ಧಿತಿಸಮ್ಪನ್ನಾತಿ ಪಣ್ಡಿಚ್ಚೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾ। ಧೀಕತಪಾಪಾತಿ ಗರಹಿತಪಾಪಾ। ತಂಯೇವ ಪರಿಯಾಯಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಧೀ ವುಚ್ಚತಿ ಪಞ್ಞಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಪಜಾನಾತೀತಿ ಪಞ್ಞಾ। ಕಿಂ ಪಜಾನಾತಿ? ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ। ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪನ ‘‘ಪಞ್ಞಾಪನವಸೇನ ಪಞ್ಞಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ಕಿನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಪೇತಿ? ‘‘ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನತ್ತಾ’’ತಿ ಪಞ್ಞಾಪೇತಿ। ಸಾವ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಅಭಿಭವನತೋ ಅಧಿಪತಿಯಟ್ಠೇನ ಇನ್ದ್ರಿಯಂ, ದಸ್ಸನಲಕ್ಖಣೇ ವಾ ಇನ್ದಟ್ಠಂ ಕಾರೇತೀತಿಪಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಂ, ಪಞ್ಞಾವ ಇನ್ದ್ರಿಯಂ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ಸಾ ಪನೇಸಾ ಓಭಾಸನಲಕ್ಖಣಾ, ಪಜಾನನಲಕ್ಖಣಾ ಚ; ಯಥಾ ಹಿ ಚತುಭಿತ್ತಿಕೇ ಗೇಹೇ ರತ್ತಿಭಾಗೇ ದೀಪೇ ಜಲಿತೇ ಅನ್ಧಕಾರಂ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ಆಲೋಕೋ ಪಾತುಭವತಿ, ಏವಮೇವ ಓಭಾಸನಲಕ್ಖಣಾ ಪಞ್ಞಾ। ಪಞ್ಞೋಭಾಸಸಮೋ ಓಭಾಸೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಪಞ್ಞವತೋ ಹಿ ಏಕಪಲ್ಲಙ್ಕೇನ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತು ಏಕಾಲೋಕಾ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ ಥೇರೋ –

    Dhīrāti dhīrā iti. Puna dhīrāti paṇḍitā. Dhitimāti dhiti assa atthīti dhitimā. Dhitisampannāti paṇḍiccena samannāgatā. Dhīkatapāpāti garahitapāpā. Taṃyeva pariyāyaṃ dassetuṃ ‘‘dhī vuccati paññā’’tiādimāha. Tattha pajānātīti paññā. Kiṃ pajānāti? ‘‘Idaṃ dukkha’’ntiādinā nayena ariyasaccāni. Aṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘paññāpanavasena paññā’’ti vuttā. Kinti paññāpeti? ‘‘Aniccaṃ dukkhaṃ anattā’’ti paññāpeti. Sāva avijjāya abhibhavanato adhipatiyaṭṭhena indriyaṃ, dassanalakkhaṇe vā indaṭṭhaṃ kāretītipi indriyaṃ, paññāva indriyaṃ paññindriyaṃ. Sā panesā obhāsanalakkhaṇā, pajānanalakkhaṇā ca; yathā hi catubhittike gehe rattibhāge dīpe jalite andhakāraṃ nirujjhati, āloko pātubhavati, evameva obhāsanalakkhaṇā paññā. Paññobhāsasamo obhāso nāma natthi. Paññavato hi ekapallaṅkena nisinnassa dasasahassilokadhātu ekālokā hoti. Tenāha thero –

    ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ಪುರಿಸೋ ಅನ್ಧಕಾರೇ ಗೇಹೇ ತೇಲಪ್ಪದೀಪಂ ಪವೇಸೇಯ್ಯ, ಪವಿಟ್ಠೋ ಪದೀಪೋ ಅನ್ಧಕಾರಂ ವಿದ್ಧಂಸೇತಿ, ಓಭಾಸಂ ಜನೇತಿ, ಆಲೋಕಂ ವಿದಂಸೇತಿ, ಪಾಕಟಾನಿ ಚ ರೂಪಾನಿ ಕರೋತಿ; ಏವಮೇವ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಪಞ್ಞಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಅವಿಜ್ಜನ್ಧಕಾರಂ ವಿದ್ಧಂಸೇತಿ, ವಿಜ್ಜೋಭಾಸಂ ಜನೇತಿ, ಞಾಣಾಲೋಕಂ ವಿದಂಸೇತಿ, ಪಾಕಟಾನಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ಕರೋತಿ। ಏವಂ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಓಭಾಸನಲಕ್ಖಣಾ ಪಞ್ಞಾ’’ತಿ (ಮಿ॰ ಪ॰ ೨.೧.೧೫)।

    ‘‘Yathā, mahārāja, puriso andhakāre gehe telappadīpaṃ paveseyya, paviṭṭho padīpo andhakāraṃ viddhaṃseti, obhāsaṃ janeti, ālokaṃ vidaṃseti, pākaṭāni ca rūpāni karoti; evameva kho, mahārāja, paññā uppajjamānā avijjandhakāraṃ viddhaṃseti, vijjobhāsaṃ janeti, ñāṇālokaṃ vidaṃseti, pākaṭāni ariyasaccāni karoti. Evaṃ kho, mahārāja, obhāsanalakkhaṇā paññā’’ti (mi. pa. 2.1.15).

    ಯಥಾ ಪನ ಛೇಕೋ ಭಿಸಕ್ಕೋ ಆತುರಾನಂ ಸಪ್ಪಾಯಾಸಪ್ಪಾಯಾನಿ ಭೋಜನಾದೀನಿ ಜಾನಾತಿ, ಏವಂ ಪಞ್ಞಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಕುಸಲಾಕುಸಲೇ ಸೇವಿತಬ್ಬಾಸೇವಿತಬ್ಬೇ ಹೀನಪ್ಪಣೀತಕಣ್ಹಸುಕ್ಕಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಅಪ್ಪಟಿಭಾಗೇ ಧಮ್ಮೇ ಪಜಾನಾತಿ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನಾ ‘‘ಪಜಾನಾತಿ ಪಜಾನಾತೀತಿ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ತಸ್ಮಾ ಪಞ್ಞವಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಕಿಞ್ಚ ಪಜಾನಾತಿ? ಇದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೪೯) ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಂ। ಏವಮಸ್ಸಾ ಪಜಾನನಲಕ್ಖಣತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Yathā pana cheko bhisakko āturānaṃ sappāyāsappāyāni bhojanādīni jānāti, evaṃ paññā uppajjamānā kusalākusale sevitabbāsevitabbe hīnappaṇītakaṇhasukkasappaṭibhāgaappaṭibhāge dhamme pajānāti. Vuttampi cetaṃ dhammasenāpatinā ‘‘pajānāti pajānātīti kho, āvuso, tasmā paññavāti vuccati. Kiñca pajānāti? Idaṃ dukkhanti pajānātī’’ti (ma. ni. 1.449) vitthāretabbaṃ. Evamassā pajānanalakkhaṇatā veditabbā.

    ಅಪರೋ ನಯೋ – ಯಥಾಸಭಾವಪಟಿವೇಧಲಕ್ಖಣಾ ಪಞ್ಞಾ, ಅಕ್ಖಲಿತಪಟಿವೇಧಲಕ್ಖಣಾ ವಾ, ಕುಸಲಿಸ್ಸಾಸಖಿತ್ತಉಸುಪಟಿವೇಧೋ ವಿಯ। ವಿಸಯೋಭಾಸರಸಾ, ಪದೀಪೋ ವಿಯ। ಅಸಮ್ಮೋಹಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ, ಅರಞ್ಞಗತಸುದೇಸಕೋ ವಿಯ।

    Aparo nayo – yathāsabhāvapaṭivedhalakkhaṇā paññā, akkhalitapaṭivedhalakkhaṇā vā, kusalissāsakhittausupaṭivedho viya. Visayobhāsarasā, padīpo viya. Asammohapaccupaṭṭhānā, araññagatasudesako viya.

    ಖನ್ಧಧೀರಾತಿ ಪಞ್ಚಸು ಖನ್ಧೇಸುಞಾಣಂ ಪವತ್ತೇನ್ತೀತಿ ಖನ್ಧಧೀರಾ। ಅಟ್ಠಾರಸಸು ಧಾತೂಸು ಞಾಣಂ ಪವತ್ತೇನ್ತೀತಿ ಧಾತುಧೀರಾ। ಸೇಸೇಸುಪಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ನೇತಬ್ಬೋ। ತೇ ಧೀರಾ ಏವಮಾಹಂಸೂತಿ ಏತೇ ಪಣ್ಡಿತಾ ಏವಂ ಕಥಯಿಂಸು। ಕಥೇನ್ತೀತಿ ‘‘ಅಪ್ಪಕಂ ಪರಿತ್ತಕ’’ನ್ತಿ ಕಥಯನ್ತಿ। ಭಣನ್ತೀತಿ ‘‘ಥೋಕಂ ಖಣಿಕ’’ನ್ತಿ ಭಾಸನ್ತಿ। ದೀಪಯನ್ತೀತಿ ‘‘ಲಹುಕಂ ಇತ್ತರ’’ನ್ತಿ ಪತಿಟ್ಠಪೇನ್ತಿ। ವೋಹರನ್ತೀತಿ ‘‘ಅನದ್ಧನಿಕಂ ನಚಿರಟ್ಠಿತಿಕ’’ನ್ತಿ ನಾನಾವಿಧೇನ ಬ್ಯವಹರನ್ತಿ।

    Khandhadhīrāti pañcasu khandhesuñāṇaṃ pavattentīti khandhadhīrā. Aṭṭhārasasu dhātūsu ñāṇaṃ pavattentīti dhātudhīrā. Sesesupi iminā nayena attho netabbo. Te dhīrā evamāhaṃsūti ete paṇḍitā evaṃ kathayiṃsu. Kathentīti ‘‘appakaṃ parittaka’’nti kathayanti. Bhaṇantīti ‘‘thokaṃ khaṇika’’nti bhāsanti. Dīpayantīti ‘‘lahukaṃ ittara’’nti patiṭṭhapenti. Voharantīti ‘‘anaddhanikaṃ naciraṭṭhitika’’nti nānāvidhena byavaharanti.

    ೧೧. ಇದಾನಿ ಯೇ ತಥಾ ನ ಕರೋನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಬ್ಯಸನುಪ್ಪತ್ತಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ। ತತ್ಥ ಪಸ್ಸಾಮೀತಿ ಮಂಸಚಕ್ಖುಆದೀಹಿ ಪೇಕ್ಖಾಮಿ। ಲೋಕೇತಿ ಅಪಾಯಾದಿಮ್ಹಿ। ಪರಿಫನ್ದಮಾನನ್ತಿ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಫನ್ದಮಾನಂ। ಪಜಂ ಇಮನ್ತಿ ಇಮಂ ಸತ್ತಕಾಯಂ। ತಣ್ಹಾಗತನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಗತಂ ಅಭಿಭೂತಂ ನಿಪಾತಿತನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಭವೇಸೂತಿ ಕಾಮಭವಾದೀಸು। ಹೀನಾ ನರಾತಿ ಹೀನಕಮ್ಮನ್ತಾ ನರಾ। ಮಚ್ಚುಮುಖೇ ಲಪನ್ತೀತಿ ಅನ್ತಕಾಲೇ ಸಮ್ಪತ್ತೇ ಮರಣಮುಖೇ ಪರಿದೇವನ್ತಿ। ಅವೀತತಣ್ಹಾಸೇತಿ ಅವಿಗತತಣ್ಹಾ। ಭವಾತಿ ಕಾಮಭವಾದಿಕಾ। ಭವೇಸೂತಿ ಕಾಮಭವಾದಿಕೇಸು। ಅಥ ವಾ ಭವಾಭವೇಸೂತಿ ಭವಭವೇಸು, ಪುನಪ್ಪುನಭವೇಸೂತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।

    11. Idāni ye tathā na karonti, tesaṃ byasanuppattiṃ dassento ‘‘passāmī’’ti gāthamāha. Tattha passāmīti maṃsacakkhuādīhi pekkhāmi. Loketi apāyādimhi. Pariphandamānanti ito cito ca phandamānaṃ. Pajaṃ imanti imaṃ sattakāyaṃ. Taṇhāgatanti taṇhāya gataṃ abhibhūtaṃ nipātitanti adhippāyo. Bhavesūti kāmabhavādīsu. Hīnā narāti hīnakammantā narā. Maccumukhe lapantīti antakāle sampatte maraṇamukhe paridevanti. Avītataṇhāseti avigatataṇhā. Bhavāti kāmabhavādikā. Bhavesūti kāmabhavādikesu. Atha vā bhavābhavesūti bhavabhavesu, punappunabhavesūti vuttaṃ hoti.

    ಪಸ್ಸಾಮೀತಿ ಮಂಸಚಕ್ಖುನಾಪಿ ಪಸ್ಸಾಮೀತಿ ದುವಿಧಂ ಮಂಸಚಕ್ಖು – ಸಸಮ್ಭಾರಚಕ್ಖು ಪಸಾದಚಕ್ಖೂತಿ। ತತ್ಥ ಯೋಯಂ ಅಕ್ಖಿಕೂಪಕೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಅಕ್ಖಿಕೂಪಕಟ್ಠಿಕೇನ ಉಪರಿ ಭಮುಕಟ್ಠಿಕೇನ ಉಭತೋ ಅಕ್ಖಿಕೂಟೇಹಿ ಬಹಿದ್ಧಾ ಅಕ್ಖಿಲೋಮೇಹಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೋ ಅಕ್ಖಿಕೂಪಕಮಜ್ಝಾ ನಿಕ್ಖನ್ತೇನ ನ್ಹಾರುಸುತ್ತಕೇನ ಮತ್ಥಲುಙ್ಗೇ ಆಬದ್ಧೋ ಸೇತಕಣ್ಹಮಣ್ಡಲವಿಚಿತ್ತೋ ಮಂಸಪಿಣ್ಡೋ, ಇದಂ ಸಸಮ್ಭಾರಚಕ್ಖು ನಾಮ। ಯೋ ಪನ ಏತ್ಥ ಸಿತೋ ಏತ್ಥ ಪಟಿಬದ್ಧೋ ಚತುನ್ನಂ ಮಹಾಭೂತಾನಂ ಉಪಾದಾಯ ಪಸಾದೋ, ಇದಂ ಪಸಾದಚಕ್ಖು ನಾಮ। ಇದಮಧಿಪ್ಪೇತಂ। ತದೇತಂ ತಸ್ಸ ಸಸಮ್ಭಾರಚಕ್ಖುನೋ ಸೇತಮಣ್ಡಲಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಸ್ಸ ಕಣ್ಹಮಣ್ಡಲಸ್ಸ ಮಜ್ಝೇ ಅಭಿಮುಖೇ ಠಿತಾನಂ ಸರೀರಸಣ್ಠಾನುಪ್ಪತ್ತಿಪದೇಸೇ ದಿಟ್ಠಮಣ್ಡಲೇ ಸತ್ತಸು ಪಿಚುಪಟಲೇಸು ಆಸಿತ್ತತೇಲಂ ಪಿಚುಪಟಲಾನಿ ವಿಯ ಸತ್ತಕ್ಖಿಪಟಲಾನಿ ಬ್ಯಾಪೇತ್ವಾ ಪಮಾಣತೋ ಊಕಾಸಿರಮತ್ತಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ಯಥಾರಹಂ ವತ್ಥುದ್ವಾರಭಾವಂ ಸಾಧಯಮಾನಂ ತಿಟ್ಠತಿ।

    Passāmīti maṃsacakkhunāpi passāmīti duvidhaṃ maṃsacakkhu – sasambhāracakkhu pasādacakkhūti. Tattha yoyaṃ akkhikūpake patiṭṭhito heṭṭhā akkhikūpakaṭṭhikena upari bhamukaṭṭhikena ubhato akkhikūṭehi bahiddhā akkhilomehi paricchinno akkhikūpakamajjhā nikkhantena nhārusuttakena matthaluṅge ābaddho setakaṇhamaṇḍalavicitto maṃsapiṇḍo, idaṃ sasambhāracakkhu nāma. Yo pana ettha sito ettha paṭibaddho catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāya pasādo, idaṃ pasādacakkhu nāma. Idamadhippetaṃ. Tadetaṃ tassa sasambhāracakkhuno setamaṇḍalaparikkhittassa kaṇhamaṇḍalassa majjhe abhimukhe ṭhitānaṃ sarīrasaṇṭhānuppattipadese diṭṭhamaṇḍale sattasu picupaṭalesu āsittatelaṃ picupaṭalāni viya sattakkhipaṭalāni byāpetvā pamāṇato ūkāsiramattaṃ cakkhuviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamānaṃ tiṭṭhati.

    ತಂ ಚಕ್ಖತೀತಿ ಚಕ್ಖು, ತೇನ ಮಂಸಚಕ್ಖುನಾ ಪಸ್ಸಾಮಿ। ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾತಿ ‘‘ಅದ್ದಸಂ ಖೋ ಅಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದಿಬ್ಬೇನ ಚಕ್ಖುನಾ ವಿಸುದ್ಧೇನಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೪) ಏವಂವಿಧೇನ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ। ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾತಿ ‘‘ವಿರಜಂ ವೀತಮಲಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಖುಂ ಉದಪಾದೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೩೯೫; ಮಹಾವ॰ ೧೬) ಏವಂ ಆಗತೇನ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ। ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುನಾತಿ ‘‘ಅದ್ದಸಂ ಖೋ ಅಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುನಾ ಲೋಕಂ ವೋಲೋಕೇನ್ತೋ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೩) ಏವಮಾಗತೇನ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುನಾ। ಸಮನ್ತಚಕ್ಖುನಾತಿ ‘‘ಸಮನ್ತಚಕ್ಖು ವುಚ್ಚತಿ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣ’’ನ್ತಿ (ಚೂಳನಿ॰ ಧೋತಕಮಾಣವಪುಚ್ಛಾಇದ್ದೇಸ ೩೨; ಮೋಘರಾಜಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೮೫) ಏವಮಾಗತೇನ ಸಮನ್ತಚಕ್ಖುನಾ। ಪಸ್ಸಾಮೀತಿ ಮಂಸಚಕ್ಖುನಾ ಹತ್ಥತಲೇ ಠಪಿತಾಮಲಕಂ ವಿಯ ರೂಪಗತಂ ಮಂಸಚಕ್ಖುನಾ। ದಕ್ಖಾಮೀತಿ ಸಞ್ಜಾನಾಮಿ ದಿಬ್ಬೇನ ಚಕ್ಖುನಾ ಚುತೂಪಪಾತಂ। ಓಲೋಕೇಮೀತಿ ಅವಲೋಕೇಮಿ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಚತುಸಚ್ಚಂ। ನಿಜ್ಝಾಯಾಮೀತಿ ಚಿನ್ತೇಮಿ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುನಾ ಸದ್ಧಾಪಞ್ಚಮಕಾನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ। ಉಪಪರಿಕ್ಖಾಮೀತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಇಕ್ಖಾಮಿ ಪರಿಯೇಸಾಮಿ ಸಮನ್ತಚಕ್ಖುನಾ ಪಞ್ಚ ನೇಯ್ಯಪಥೇ।

    Taṃ cakkhatīti cakkhu, tena maṃsacakkhunā passāmi. Dibbacakkhunāti ‘‘addasaṃ kho ahaṃ, bhikkhave, dibbena cakkhunā visuddhenā’’ti (ma. ni. 1.284) evaṃvidhena dibbacakkhunā. Paññācakkhunāti ‘‘virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādī’’ti (ma. ni. 2.395; mahāva. 16) evaṃ āgatena paññācakkhunā. Buddhacakkhunāti ‘‘addasaṃ kho ahaṃ, bhikkhave, buddhacakkhunā lokaṃ volokento’’ti (ma. ni. 1.283) evamāgatena buddhacakkhunā. Samantacakkhunāti ‘‘samantacakkhu vuccati sabbaññutaññāṇa’’nti (cūḷani. dhotakamāṇavapucchāiddesa 32; mogharājamāṇavapucchāniddesa 85) evamāgatena samantacakkhunā. Passāmīti maṃsacakkhunā hatthatale ṭhapitāmalakaṃ viya rūpagataṃ maṃsacakkhunā. Dakkhāmīti sañjānāmi dibbena cakkhunā cutūpapātaṃ. Olokemīti avalokemi paññācakkhunā catusaccaṃ. Nijjhāyāmīti cintemi buddhacakkhunā saddhāpañcamakāni indriyāni. Upaparikkhāmīti samantato ikkhāmi pariyesāmi samantacakkhunā pañca neyyapathe.

    ತಣ್ಹಾಫನ್ದನಾಯ ಫನ್ದಮಾನನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಚಲನಾಯ ಚಲಮಾನಂ। ಇತೋ ಪರಂ ದಿಟ್ಠಿಫನ್ದನಾದಿದಿಟ್ಠಿಬ್ಯಸನೇನ ದುಕ್ಖೇನ ಫನ್ದಮಾನಪರಿಯೋಸಾನಂ ವುತ್ತನಯತ್ತಾ ಉತ್ತಾನಮೇವ। ಸಮ್ಫನ್ದಮಾನನ್ತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಫನ್ದಮಾನಂ। ವಿಪ್ಫನ್ದಮಾನನ್ತಿ ನಾನಾವಿಧೇನ ಚಲಮಾನಂ। ವೇಧಮಾನನ್ತಿ ಕಮ್ಪಮಾನಂ। ಪವೇಧಮಾನನ್ತಿ ಪಧಾನೇನ ಕಮ್ಪಮಾನಂ। ಸಮ್ಪವೇಧಮಾನನ್ತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಕಮ್ಪಮಾನಂ। ಉಪಸಗ್ಗೇನ ವಾ ಪದಂ ವಡ್ಢಿತಂ।

    Taṇhāphandanāya phandamānanti taṇhācalanāya calamānaṃ. Ito paraṃ diṭṭhiphandanādidiṭṭhibyasanena dukkhena phandamānapariyosānaṃ vuttanayattā uttānameva. Samphandamānanti punappunaṃ phandamānaṃ. Vipphandamānanti nānāvidhena calamānaṃ. Vedhamānanti kampamānaṃ. Pavedhamānanti padhānena kampamānaṃ. Sampavedhamānanti punappunaṃ kampamānaṃ. Upasaggena vā padaṃ vaḍḍhitaṃ.

    ತಣ್ಹಾನುಗತನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಅನುಪವಿಟ್ಠಂ। ತಣ್ಹಾಯಾನುಸಟನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಅನುಪತ್ಥಟಂ। ತಣ್ಹಾಯಾಸನ್ನನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಯ ನಿಮುಗ್ಗಂ। ತಣ್ಹಾಯ ಪಾತಿತನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಖಿತ್ತಂ। ‘‘ಪರಿಪಾತಿತ’’ನ್ತಿ ವಾ ಪಾಠೋ। ಅಭಿಭೂತನ್ತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಮದ್ದಿತಂ ಅಜ್ಝೋತ್ಥಟಂ। ಪರಿಯಾದಿನ್ನಚಿತ್ತನ್ತಿ ಖೇಪೇತ್ವಾ ಗಹಿತಚಿತ್ತಂ। ಅಥ ವಾ ಓಘೇನ ಗತಂ ವಿಯ ತಣ್ಹಾಗತಂ। ಉಪಾದಿಣ್ಣಕರೂಪಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪತಿತ್ವಾ ಗತಂ ವಿಯ ತಣ್ಹಾನುಗತಂ। ಉದಕಪಿಟ್ಠಿಂ ಛಾದೇತ್ವಾ ಪತ್ಥಟನೀಲಿಕಾ ಉದಕಪಿಟ್ಠಿ ವಿಯ ತಣ್ಹಾನುಸಟಂ। ವಚ್ಚಕೂಪೇ ನಿಮುಗ್ಗಂ ವಿಯ ತಣ್ಹಾಯಾಸನ್ನಂ। ರುಕ್ಖಗ್ಗತೋ ಪತಿತ್ವಾ ನರಕೇ ಪತಿತಂ ವಿಯ ತಣ್ಹಾಪಾತಿತಂ। ಉಪಾದಿಣ್ಣಕರೂಪಂ ಸಂಯೋಗಂ ವಿಯ ತಣ್ಹಾಯ ಅಭಿಭೂತಂ। ಉಪಾದಿಣ್ಣಕರೂಪಪರಿಗ್ಗಾಹಕಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನವಿಪಸ್ಸನಂ ವಿಯ ತಣ್ಹಾಯ ಪರಿಯಾದಿನ್ನಚಿತ್ತಂ। ಅಥ ವಾ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದೇನ ತಣ್ಹಾಗತಂ। ಕಾಮಪಿಪಾಸಾಯ ತಣ್ಹಾನುಗತಂ। ಕಾಮಾಸವೇನ ತಣ್ಹಾನುಸಟಂ। ಕಾಮಪರಿಳಾಹೇನ ತಣ್ಹಾಯಾಸನ್ನಂ। ಕಾಮಜ್ಝೋಸಾನೇನ ತಣ್ಹಾಯ ಪಾತಿತಂ। ಕಾಮೋಘೇನ ತಣ್ಹಾಯ ಅಭಿಭೂತಂ। ಕಾಮುಪಾದಾನೇನ ತಣ್ಹಾಯ ಪರಿಯಾದಿನ್ನಚಿತ್ತನ್ತಿ ಏವಮೇಕೇ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ। ಕಾಮಭವೇತಿ ಕಾಮಾವಚರೇ। ರೂಪಭವೇತಿ ರೂಪಾವಚರೇ। ಅರೂಪಭವೇತಿ ಅರೂಪಾವಚರೇ। ತೇಸಂ ನಾನತ್ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಪಕಾಸಿತಂಯೇವ।

    Taṇhānugatanti taṇhāya anupaviṭṭhaṃ. Taṇhāyānusaṭanti taṇhāya anupatthaṭaṃ. Taṇhāyāsannanti taṇhāya nimuggaṃ. Taṇhāya pātitanti taṇhāya khittaṃ. ‘‘Paripātita’’nti vā pāṭho. Abhibhūtanti taṇhāya madditaṃ ajjhotthaṭaṃ. Pariyādinnacittanti khepetvā gahitacittaṃ. Atha vā oghena gataṃ viya taṇhāgataṃ. Upādiṇṇakarūpapaccayehi patitvā gataṃ viya taṇhānugataṃ. Udakapiṭṭhiṃ chādetvā patthaṭanīlikā udakapiṭṭhi viya taṇhānusaṭaṃ. Vaccakūpe nimuggaṃ viya taṇhāyāsannaṃ. Rukkhaggato patitvā narake patitaṃ viya taṇhāpātitaṃ. Upādiṇṇakarūpaṃ saṃyogaṃ viya taṇhāya abhibhūtaṃ. Upādiṇṇakarūpapariggāhakassa uppannavipassanaṃ viya taṇhāya pariyādinnacittaṃ. Atha vā kāmacchandena taṇhāgataṃ. Kāmapipāsāya taṇhānugataṃ. Kāmāsavena taṇhānusaṭaṃ. Kāmapariḷāhena taṇhāyāsannaṃ. Kāmajjhosānena taṇhāya pātitaṃ. Kāmoghena taṇhāya abhibhūtaṃ. Kāmupādānena taṇhāya pariyādinnacittanti evameke vaṇṇayanti. Kāmabhaveti kāmāvacare. Rūpabhaveti rūpāvacare. Arūpabhaveti arūpāvacare. Tesaṃ nānattaṃ heṭṭhā pakāsitaṃyeva.

    ಭವಾಭವೇಸೂತಿ ಭವಾಭವೇತಿ ಭವೋತಿ ಕಾಮಧಾತು। ಅಭವೋತಿ ರೂಪಾರೂಪಧಾತು। ಅಥ ವಾ ಭವೋತಿ ಕಾಮಧಾತು ರೂಪಧಾತು। ಅಭವೋತಿ ಅರೂಪಧಾತು। ತೇಸು ಭವಾಭವೇಸು। ಕಮ್ಮಭವೇತಿ ಕಮ್ಮವಟ್ಟೇ। ಪುನಬ್ಭವೇತಿ ಪೋನೋಭವಿಕೇ ವಿಪಾಕವಟ್ಟೇ। ಕಾಮಭವೇತಿ ಕಾಮಧಾತುಯಾ। ಕಮ್ಮಭವೇತಿ ಕಮ್ಮವಟ್ಟೇ। ತತ್ಥ ಕಮ್ಮಭವೋ ಭಾವಯತೀತಿ ಭವೋ। ಕಾಮಭವೇ ಪುನಬ್ಭವೇತಿ ಕಾಮಧಾತುಯಾ ಉಪಪತ್ತಿಭವೇ ವಿಪಾಕವಟ್ಟೇ। ವಿಪಾಕಭವೋ ಭವತೀತಿ ಭವೋ। ರೂಪಭವಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಕಾಮಭವೇ ರೂಪಭವೇ ಅರೂಪಭವೇ’’ತಿ ಓಕಾಸಭವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ತೀಸುಪಿ ‘‘ಕಮ್ಮಭವೇ’’ತಿ ಕಮ್ಮಭವಂ , ತಥಾ ‘‘ಪುನಬ್ಭವೇ’’ತಿ ಉಪಪತ್ತಿಭವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಪುನಪ್ಪುನಬ್ಭವೇತಿ ಅಪರಾಪರಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಂ। ಗತಿಯಾತಿ ಪಞ್ಚಗತಿಯಾ ಅಞ್ಞತರಾಯ। ಅತ್ತಭಾವಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿಯಾತಿ ಅತ್ತಭಾವಾನಂ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿಯಾ। ಅವೀತತಣ್ಹಾತಿ ಮೂಲಪದಂ। ಅವಿಗತತಣ್ಹಾತಿ ಖಣಿಕಸಮಾಧಿ ವಿಯ ಖಣಿಕಪ್ಪಹಾನಾಭಾವೇನ ನ ವಿಗತಾ ತಣ್ಹಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಅವಿಗತತಣ್ಹಾ। ಅಚತ್ತತಣ್ಹಾತಿ ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನಾಭಾವೇನ ಅಪರಿಚ್ಚತ್ತತಣ್ಹಾ। ಅವನ್ತತಣ್ಹಾತಿ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪ್ಪಹಾನಾಭಾವೇನ ನ ವನ್ತತಣ್ಹಾತಿ ಅವನ್ತತಣ್ಹಾ। ಅಮುತ್ತತಣ್ಹಾತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಸಮುಚ್ಛೇದಪ್ಪಹಾನಾಭಾವೇನ ನ ಮುತ್ತತಣ್ಹಾ। ಅಪ್ಪಹೀನತಣ್ಹಾತಿ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಪ್ಪಹಾನಾಭಾವೇನ ನ ಪಹೀನತಣ್ಹಾ। ಅಪ್ಪಟಿನಿಸ್ಸಟ್ಠತಣ್ಹಾತಿ ನಿಸ್ಸರಣಪ್ಪಹಾನಾಭಾವೇನ ಭವೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ ಅನುಸಯಕಿಲೇಸಂ ಅಪ್ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜಿತ್ವಾ ಠಿತತ್ತಾ ಅಪ್ಪಟಿನಿಸ್ಸಟ್ಠತಣ್ಹಾ।

    Bhavābhavesūti bhavābhaveti bhavoti kāmadhātu. Abhavoti rūpārūpadhātu. Atha vā bhavoti kāmadhātu rūpadhātu. Abhavoti arūpadhātu. Tesu bhavābhavesu. Kammabhaveti kammavaṭṭe. Punabbhaveti ponobhavike vipākavaṭṭe. Kāmabhaveti kāmadhātuyā. Kammabhaveti kammavaṭṭe. Tattha kammabhavo bhāvayatīti bhavo. Kāmabhave punabbhaveti kāmadhātuyā upapattibhave vipākavaṭṭe. Vipākabhavo bhavatīti bhavo. Rūpabhavādīsupi eseva nayo. Ettha ca ‘‘kāmabhave rūpabhave arūpabhave’’ti okāsabhavaṃ sandhāya vuttaṃ. Tīsupi ‘‘kammabhave’’ti kammabhavaṃ , tathā ‘‘punabbhave’’ti upapattibhavaṃ sandhāya vuttaṃ. Punappunabbhaveti aparāparaṃ uppattiyaṃ. Gatiyāti pañcagatiyā aññatarāya. Attabhāvābhinibbattiyāti attabhāvānaṃ abhinibbattiyā. Avītataṇhāti mūlapadaṃ. Avigatataṇhāti khaṇikasamādhi viya khaṇikappahānābhāvena na vigatā taṇhā etesanti avigatataṇhā. Acattataṇhāti tadaṅgappahānābhāvena apariccattataṇhā. Avantataṇhāti vikkhambhanappahānābhāvena na vantataṇhāti avantataṇhā. Amuttataṇhāti accantasamucchedappahānābhāvena na muttataṇhā. Appahīnataṇhāti paṭippassaddhippahānābhāvena na pahīnataṇhā. Appaṭinissaṭṭhataṇhāti nissaraṇappahānābhāvena bhave patiṭṭhitaṃ anusayakilesaṃ appaṭinissajjitvā ṭhitattā appaṭinissaṭṭhataṇhā.

    ೧೨. ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ಅವಿಗತತಣ್ಹಾ ಏವಂ ಫನ್ದನ್ತಿ ಚ ಲಪನ್ತಿ ಚ, ತಸ್ಮಾ ತಣ್ಹಾವಿನಯೇ ಸಮಾದಪೇನ್ತೋ ‘‘ಮಮಾಯಿತೇ’’ತಿ ಗಾಥಮಾಹ। ತತ್ಥ ಮಮಾಯಿತೇತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಮಮತ್ತೇಹಿ ‘‘ಮಮ’’ನ್ತಿ ಪರಿಗ್ಗಹಿತೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ। ಪಸ್ಸಥಾತಿ ಸೋತಾರೇ ಆಲಪನ್ತೋ ಆಹ। ಏತಮ್ಪೀತಿ ಏತಮ್ಪಿ ಆದೀನವಂ। ಸೇಸಂ ಪಾಕಟಮೇವ।

    12. Idāni yasmā avigatataṇhā evaṃ phandanti ca lapanti ca, tasmā taṇhāvinaye samādapento ‘‘mamāyite’’ti gāthamāha. Tattha mamāyiteti taṇhādiṭṭhimamattehi ‘‘mama’’nti pariggahite vatthusmiṃ. Passathāti sotāre ālapanto āha. Etampīti etampi ādīnavaṃ. Sesaṃ pākaṭameva.

    ದ್ವೇ ಮಮತ್ತಾತಿ ದ್ವೇ ಆಲಯಾ। ಯಾವತಾತಿ ಪರಿಚ್ಛೇದನಿಯಮತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ। ತಣ್ಹಾಸಙ್ಖಾತೇನಾತಿ ತಣ್ಹಾಕೋಟ್ಠಾಸೇನ, ಸಙ್ಖಾ ಸಙ್ಖಾತನ್ತಿ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ ‘‘ಸಞ್ಞಾನಿದಾನಾ ಹಿ ಪಪಞ್ಚಸಙ್ಖಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಸು॰ ನಿ॰ ೮೮೦) ವಿಯ। ಸೀಮಕತನ್ತಿ ಅಪರಿಚ್ಛೇದದೋಸವಿರಹಿತಂ ಮರಿಯಾದಕತಂ ‘‘ತಿಯೋಜನಪರಮಂ ಸೀಮಂ ಸಮ್ಮನ್ನಿತು’’ನ್ತಿ ಆದೀಸು (ಮಹಾವ॰ ೧೪೦) ವಿಯ। ಓಧಿಕತನ್ತಿ ವಚನಪರಿಚ್ಛೇದದೋಸವಿರಹಿತಂ ಪರಿಚ್ಛೇದಕತಂ ಸೀಮನ್ತರಿಕರುಕ್ಖೋ ವಿಯ। ಪರಿಯನ್ತಕತನ್ತಿ ಪರಿಚ್ಛೇದಕತಂ। ಸೀಮನ್ತರಿಕರುಕ್ಖೋ ಪನ ದ್ವಿನ್ನಂ ಸಾಧಾರಣಂ, ಅಯಂ ಪನ ಏಕಾಬದ್ಧತಾಲಪನ್ತಿ ವಿಯ ಕತನ್ತಿ ಪರಿಯನ್ತಕತಂ। ಪರಿಗ್ಗಹಿತನ್ತಿ ಕಾಲನ್ತರೇಪಿ ಪರಾಯತ್ತಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಗಹಿತಂ। ಮಮಾಯಿತನ್ತಿ ಆಲಯಕತಂ ವಸ್ಸೂಪಗತಂ ಸೇನಾಸನಂ ವಿಯ। ಇದಂ ಮಮನ್ತಿ ಸಮೀಪೇ ಠಿತಂ। ಏತಂ ಮಮನ್ತಿ ದೂರೇ ಠಿತಂ। ಏತ್ತಕನ್ತಿ ಪರಿಕ್ಖಾರನಿಯಮನಂ ‘‘ಏತ್ತಕಮ್ಪಿ ನಪ್ಪಟಿಭಾಸೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ವಿಯ। ಏತ್ತಾವತಾತಿ ಪರಿಚ್ಛೇದತ್ಥೇಪಿ ನಿಪಾತನಿಯಮನಂ ‘‘ಏತ್ತಾವತಾ ಖೋ ಮಹಾನಾಮಾ’’ತಿ ವಿಯ। ಕೇವಲಮ್ಪಿ ಮಹಾಪಥವಿನ್ತಿ ಸಕಲಮ್ಪಿ ಮಹಾಪಥವಿಂ।

    Dve mamattāti dve ālayā. Yāvatāti paricchedaniyamatthe nipāto. Taṇhāsaṅkhātenāti taṇhākoṭṭhāsena, saṅkhā saṅkhātanti atthato ekaṃ ‘‘saññānidānā hi papañcasaṅkhā’’tiādīsu (su. ni. 880) viya. Sīmakatanti aparicchedadosavirahitaṃ mariyādakataṃ ‘‘tiyojanaparamaṃ sīmaṃ sammannitu’’nti ādīsu (mahāva. 140) viya. Odhikatanti vacanaparicchedadosavirahitaṃ paricchedakataṃ sīmantarikarukkho viya. Pariyantakatanti paricchedakataṃ. Sīmantarikarukkho pana dvinnaṃ sādhāraṇaṃ, ayaṃ pana ekābaddhatālapanti viya katanti pariyantakataṃ. Pariggahitanti kālantarepi parāyattaṃ muñcitvā sabbākārena gahitaṃ. Mamāyitanti ālayakataṃ vassūpagataṃ senāsanaṃ viya. Idaṃ mamanti samīpe ṭhitaṃ. Etaṃ mamanti dūre ṭhitaṃ. Ettakanti parikkhāraniyamanaṃ ‘‘ettakampi nappaṭibhāseyyā’’ti viya. Ettāvatāti paricchedatthepi nipātaniyamanaṃ ‘‘ettāvatā kho mahānāmā’’ti viya. Kevalampi mahāpathavinti sakalampi mahāpathaviṃ.

    ಅಟ್ಠಸತಂ ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತನ್ತಿ ಅಟ್ಠುತ್ತರಸತಂ ತಣ್ಹಾಗಮನವಿತ್ಥಾರಂ। ಅಟ್ಠುತ್ತರಸತಂ ಕಥಂ ಹೋತೀತಿ ಚೇ? ರೂಪತಣ್ಹಾ…ಪೇ॰… ಧಮ್ಮತಣ್ಹಾತಿ ಏವಂ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರಾದೀಸು ಜವನವೀಥಿಯಾ ಪವತ್ತಾ ತಣ್ಹಾ ‘‘ಸೇಟ್ಠಿಪುತ್ತೋ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣಪುತ್ತೋ’’ತಿ ಏವಮಾದೀಸು ಪಿತಿತೋ ಲದ್ಧನಾಮಾ ವಿಯ ಪಿತುಸದಿಸಾರಮ್ಮಣೇ ಭೂತಾ। ಏತ್ಥ ಚ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಾ ರೂಪೇ ತಣ್ಹಾತಿ ರೂಪತಣ್ಹಾ। ಸಾ ಕಾಮರಾಗಭಾವೇನ ರೂಪಂ ಅಸ್ಸಾದೇನ್ತೀ ಪವತ್ತಮಾನಾ ಕಾಮತಣ್ಹಾ। ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಸಹಗತರಾಗಭಾವೇನ ‘‘ರೂಪಂ ನಿಚ್ಚಂ ಧುವಂ ಸಸ್ಸತ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಅಸ್ಸಾದೇನ್ತೀ ಪವತ್ತಮಾನಾ ಭವತಣ್ಹಾ। ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಸಹಗತರಾಗಭಾವೇನ ‘‘ರೂಪಂ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜತಿ ವಿನಸ್ಸತಿ ಪಚ್ಛೇದಂ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಅಸ್ಸಾದೇನ್ತೀ ಪವತ್ತಮಾನಾ ವಿಭವತಣ್ಹಾತಿ ಏವಂ ತಿವಿಧಾ ಹೋತಿ। ಯಥಾ ಚ ರೂಪತಣ್ಹಾ, ತಥಾ ಸದ್ದತಣ್ಹಾದಯೋಪೀತಿ ಏತಾನಿ ಅಟ್ಠಾರಸ ತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ। ತಾನಿ ಅಜ್ಝತ್ತರೂಪಾದೀಸು ಅಟ್ಠಾರಸ, ಬಹಿದ್ಧಾರೂಪಾದೀಸು ಅಟ್ಠಾರಸಾತಿ ಛತ್ತಿಂಸ, ಇತಿ ಅತೀತಾನಿ ಛತ್ತಿಂಸ, ಅನಾಗತಾನಿ ಛತ್ತಿಂಸ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಿ ಛತ್ತಿಂಸಾತಿ ಅಟ್ಠಸತಂ। ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಸ್ಸ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ಅಸ್ಮೀ’’ತಿ ಹೋತಿ, ‘‘ಇತ್ಥಸ್ಮೀ’’ತಿ ಹೋತೀತಿ ವಾ ಏವಮಾದೀನಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕರೂಪಾದಿನಿಸ್ಸಿತಾನಿ ಅಟ್ಠಾರಸ, ಬಾಹಿರಸ್ಸುಪಾದಾಯ ಇಮಿನಾ ‘‘ಅಸ್ಮೀ’’ತಿ ಹೋತಿ, ಇಮಿನಾ ‘‘ಇತ್ಥಸ್ಮೀ’’ತಿ ಹೋತೀತಿ ಬಾಹಿರರೂಪಾದಿನಿಸ್ಸಿತಾನಿ ಅಟ್ಠಾರಸಾತಿ ಛತ್ತಿಂಸ। ಇತಿ ಅತೀತಾನಿ ಛತ್ತಿಂಸ, ಅನಾಗತಾನಿ ಛತ್ತಿಂಸ, ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಿ ಛತ್ತಿಂಸಾತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಅಟ್ಠಸತತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ।

    Aṭṭhasataṃ taṇhāvicaritanti aṭṭhuttarasataṃ taṇhāgamanavitthāraṃ. Aṭṭhuttarasataṃ kathaṃ hotīti ce? Rūpataṇhā…pe… dhammataṇhāti evaṃ cakkhudvārādīsu javanavīthiyā pavattā taṇhā ‘‘seṭṭhiputto, brāhmaṇaputto’’ti evamādīsu pitito laddhanāmā viya pitusadisārammaṇe bhūtā. Ettha ca rūpārammaṇā rūpe taṇhāti rūpataṇhā. Sā kāmarāgabhāvena rūpaṃ assādentī pavattamānā kāmataṇhā. Sassatadiṭṭhisahagatarāgabhāvena ‘‘rūpaṃ niccaṃ dhuvaṃ sassata’’nti evaṃ assādentī pavattamānā bhavataṇhā. Ucchedadiṭṭhisahagatarāgabhāvena ‘‘rūpaṃ ucchijjati vinassati pacchedaṃ bhavissatī’’ti evaṃ assādentī pavattamānā vibhavataṇhāti evaṃ tividhā hoti. Yathā ca rūpataṇhā, tathā saddataṇhādayopīti etāni aṭṭhārasa taṇhāvicaritāni honti. Tāni ajjhattarūpādīsu aṭṭhārasa, bahiddhārūpādīsu aṭṭhārasāti chattiṃsa, iti atītāni chattiṃsa, anāgatāni chattiṃsa, paccuppannāni chattiṃsāti aṭṭhasataṃ. Ajjhattikassa upādāya ‘‘asmī’’ti hoti, ‘‘itthasmī’’ti hotīti vā evamādīni ajjhattikarūpādinissitāni aṭṭhārasa, bāhirassupādāya iminā ‘‘asmī’’ti hoti, iminā ‘‘itthasmī’’ti hotīti bāhirarūpādinissitāni aṭṭhārasāti chattiṃsa. Iti atītāni chattiṃsa, anāgatāni chattiṃsa, paccuppannāni chattiṃsāti evampi aṭṭhasatataṇhāvicaritāni honti.

    ವೀಸತಿವತ್ಥುಕಾ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠೀತಿ ರೂಪಾದೀನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಏಕೇಕಮ್ಪಿ ‘‘ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೩೦-೧೩೧) ನಯೇನ ಚತುಧಾ ಗಾಹವಸೇನ ಪವತ್ತಾನಿ ವತ್ಥೂನಿ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ವಿಜ್ಜಮಾನಟ್ಠೇನ ಸತಿ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಸಙ್ಖಾತೇ ಕಾಯೇ ದಿಟ್ಠೀತಿ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿ। ದಸವತ್ಥುಕಾ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠೀತಿ ‘‘ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನಂ, ನತ್ಥಿ ಯಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಾ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ, ಅಯಾಥಾವದಿಟ್ಠಿ ವಿರಜ್ಝಿತ್ವಾ ಗಹಣತೋ ವಾ ವಿತಥಾ ದಿಟ್ಠಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ, ಅನತ್ಥಾವಹತ್ತಾ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ಕುಚ್ಛಿತಾ ದಿಟ್ಠೀತಿಪಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ। ಸಾ ಅಯೋನಿಸೋ ಅಭಿನಿವೇಸಲಕ್ಖಣಾ, ಪರಾಮಾಸರಸಾ, ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ, ಅರಿಯಾನಮದಸ್ಸನಕಾಮತಾದಿಪದಟ್ಠಾನಾ, ಪರಮವಜ್ಜಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ದಸವತ್ಥುಕಾ ಅನ್ತಗ್ಗಾಹಿಕಾ ದಿಟ್ಠೀತಿ ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ, ಅಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋ, ಅನ್ತವಾ ಲೋಕೋ’’ತಿ ಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಾ ಏಕೇಕಂ ಕೋಟ್ಠಾಸಂ ಪತಿಟ್ಠಂ ಕತ್ವಾ ಗಹಣವಸೇನ ಏವಂ ಪವತ್ತಾ ದಿಟ್ಠಿ ದಸವತ್ಥುಕಾ ಅನ್ತಗ್ಗಾಹಿಕಾ ದಿಟ್ಠಿ। ಯಾ ಏವರೂಪಾ ದಿಟ್ಠೀತಿ ಯಾ ಏವಂಜಾತಿಕಾ ದಿಟ್ಠಿ। ದಿಟ್ಠಿಗತನ್ತಿ ದಿಟ್ಠೀಸು ಗತಂ। ಇದಂ ದಸ್ಸನಂ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿದಿಟ್ಠಿಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾತಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ, ದಿಟ್ಠಿಯೇವ ದುರತಿಕ್ಕಮನಟ್ಠೇನ ಗಹನಂ ದಿಟ್ಠಿಗಹನಂ ತಿಣಗಹನವನಗಹನಪಬ್ಬತಗಹನಾನಿ ವಿಯ। ಸಾಸಙ್ಕಸಪ್ಪಟಿಭಯಟ್ಠೇನ ದಿಟ್ಠಿಕನ್ತಾರಂ ಚೋರಕನ್ತಾರವಾಳಕನ್ತಾರನಿರುದಕಕನ್ತಾರದುಬ್ಭಿಕ್ಖಕನ್ತಾರಾ ವಿಯ। ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಿನಿವಿಜ್ಝನಟ್ಠೇನ ವಿಲೋಮನಟ್ಠೇನ ಚ ದಿಟ್ಠಿವಿಸೂಕಾಯಿಕಂ। ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನಞ್ಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಂ ಸಮ್ಮಾದಸ್ಸನಂ ವಿನಿವಿಜ್ಝತಿ ಚೇವ ವಿಲೋಮೇತಿ ಚ। ಕದಾಚಿ ಸಸ್ಸತಸ್ಸ, ಕದಾಚಿ ಉಚ್ಛೇದಸ್ಸ ಗಹಣತೋ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಿರೂಪಂ ಫನ್ದಿತನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಿವಿಪ್ಫನ್ದಿತಂ। ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೋ ಹಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪತಿಟ್ಠಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ। ಕದಾಚಿ ಸಸ್ಸತಂ ಅನುಸ್ಸರತಿ, ಕದಾಚಿ ಉಚ್ಛೇದಂ। ದಿಟ್ಠಿಯೇವ ಬನ್ಧನಟ್ಠೇನ ಸಂಯೋಜನನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಿಸಂಯೋಜನಂ। ಸುಸುಮಾರಾದಯೋ ವಿಯ ಪುರಿಸಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ದಳ್ಹಂ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಗಾಹೋ। ಪತಿಟ್ಠಹನತೋ ಪತಿಟ್ಠಾಹೋ। ಅಯಞ್ಹಿ ಬಲವಪವತ್ತಿಭಾವೇನ ಪತಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹಾತಿ। ನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಅಭಿನಿವಿಸತೀತಿ ಅಭಿನಿವೇಸೋ। ಧಮ್ಮಸಭಾವಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಪರತೋ ಆಮಸತೀತಿ ಪರಾಮಾಸೋ। ಅನತ್ಥಾವಹತ್ತಾ ಕುಚ್ಛಿತೋ ಮಗ್ಗೋ, ಕುಚ್ಛಿತಾನಂ ವಾ ಅಪಾಯಾನಂ ಮಗ್ಗೋತಿ ಕುಮ್ಮಗ್ಗೋ। ಅಯಾಥಾವಪಥತೋ ಮಿಚ್ಛಾಪಥೋ। ಯಥಾ ಹಿ ದಿಸಾಮೂಳ್ಹೇನ ‘‘ಅಯಂ ಅಸುಕಗಾಮಸ್ಸ ನಾಮ ಪಥೋ’’ತಿ ಗಹಿತೋಪಿ ತಂ ಗಾಮಂ ನ ಸಮ್ಪಾಪೇತಿ, ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೇನ ‘‘ಸುಗತಿಪಥೋ’’ತಿ ಗಹಿತಾಪಿ ದಿಟ್ಠಿ ಸುಗತಿಂ ನ ಪಾಪೇತೀತಿ ಅಯಾಥಾವಪಥತೋ ಮಿಚ್ಛಾಪಥೋ। ಮಿಚ್ಛಾಸಭಾವತೋ ಮಿಚ್ಛತ್ತಂ। ತತ್ಥೇವ ಪರಿಬ್ಭಮನತೋ ತರನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಬಾಲಾತಿ ತಿತ್ಥಂ, ತಿತ್ಥಞ್ಚ ತಂ ಅನತ್ಥಾನಞ್ಚ ಆಯತನನ್ತಿ ತಿತ್ಥಾಯತನಂ, ತಿತ್ಥಿಯಾನಂ ವಾ ಸಞ್ಜಾತಿದೇಸಟ್ಠೇನ ನಿವಾಸಟ್ಠಾನಟ್ಠೇನ ಚ ಆಯತನನ್ತಿಪಿ ತಿತ್ಥಾಯತನಂ। ವಿಪರಿಯೇಸಭೂತೋ ಗಾಹೋ, ವಿಪರಿಯೇಸತೋ ವಾ ಗಾಹೋತಿ ವಿಪರಿಯೇಸಗ್ಗಾಹೋ। ಅಸಭಾವಗಾಹೋತಿ ವಿಪರೀತಗ್ಗಾಹೋ। ‘‘ಅನಿಚ್ಚೇ ನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತವಸೇನ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಗಾಹೋ ವಿಪಲ್ಲಾಸಗ್ಗಾಹೋ। ಅನುಪಾಯಗಾಹೋ ಮಿಚ್ಛಾಗಾಹೋ। ಅಯಾಥಾವಕಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ನ ಸಭಾವಸ್ಮಿಂ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ತಥಂ ಯಾಥಾವಕಂ ಸಭಾವನ್ತಿ ಗಾಹೋ ‘‘ಅಯಾಥಾವಕಸ್ಮಿಂ ಯಾಥಾವಕ’’ನ್ತಿ ಗಾಹೋ। ಯಾವತಾತಿ ಯತ್ತಕಾ। ದ್ವಾಸಟ್ಠಿದಿಟ್ಠಿಗತಾನೀತಿ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲೇ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೯ ಆದಯೋ) ಆಗತಾನಿ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿದಿಟ್ಠಿಗತಾನಿ।

    Vīsativatthukāsakkāyadiṭṭhīti rūpādīnaṃ pañcannaṃ khandhānaṃ ekekampi ‘‘rūpaṃ attato samanupassatī’’tiādinā (paṭi. ma. 1.130-131) nayena catudhā gāhavasena pavattāni vatthūni katvā uppannā vijjamānaṭṭhena sati khandhapañcakasaṅkhāte kāye diṭṭhīti sakkāyadiṭṭhi. Dasavatthukā micchādiṭṭhīti ‘‘natthi dinnaṃ, natthi yiṭṭha’’ntiādinayappavattā micchādiṭṭhi, ayāthāvadiṭṭhi virajjhitvā gahaṇato vā vitathā diṭṭhi micchādiṭṭhi, anatthāvahattā paṇḍitehi kucchitā diṭṭhītipi micchādiṭṭhi. Sā ayoniso abhinivesalakkhaṇā, parāmāsarasā, micchābhinivesapaccupaṭṭhānā, ariyānamadassanakāmatādipadaṭṭhānā, paramavajjāti daṭṭhabbā. Dasavatthukā antaggāhikā diṭṭhīti sassato loko, asassato loko, antavā loko’’ti ādinayappavattā ekekaṃ koṭṭhāsaṃ patiṭṭhaṃ katvā gahaṇavasena evaṃ pavattā diṭṭhi dasavatthukā antaggāhikā diṭṭhi. Yā evarūpā diṭṭhīti yā evaṃjātikā diṭṭhi. Diṭṭhigatanti diṭṭhīsu gataṃ. Idaṃ dassanaṃ dvāsaṭṭhidiṭṭhiantogadhattāti diṭṭhigataṃ, diṭṭhiyeva duratikkamanaṭṭhena gahanaṃ diṭṭhigahanaṃ tiṇagahanavanagahanapabbatagahanāni viya. Sāsaṅkasappaṭibhayaṭṭhena diṭṭhikantāraṃ corakantāravāḷakantāranirudakakantāradubbhikkhakantārā viya. Sammādiṭṭhiyā vinivijjhanaṭṭhena vilomanaṭṭhena ca diṭṭhivisūkāyikaṃ. Micchādassanañhi uppajjamānaṃ sammādassanaṃ vinivijjhati ceva vilometi ca. Kadāci sassatassa, kadāci ucchedassa gahaṇato diṭṭhiyā virūpaṃ phanditanti diṭṭhivipphanditaṃ. Diṭṭhigatiko hi ekasmiṃ patiṭṭhātuṃ na sakkoti. Kadāci sassataṃ anussarati, kadāci ucchedaṃ. Diṭṭhiyeva bandhanaṭṭhena saṃyojananti diṭṭhisaṃyojanaṃ. Susumārādayo viya purisaṃ ārammaṇaṃ daḷhaṃ gaṇhātīti gāho. Patiṭṭhahanato patiṭṭhāho. Ayañhi balavapavattibhāvena patiṭṭhahitvā gaṇhāti. Niccādivasena abhinivisatīti abhiniveso. Dhammasabhāvaṃ atikkamitvā niccādivasena parato āmasatīti parāmāso. Anatthāvahattā kucchito maggo, kucchitānaṃ vā apāyānaṃ maggoti kummaggo. Ayāthāvapathato micchāpatho. Yathā hi disāmūḷhena ‘‘ayaṃ asukagāmassa nāma patho’’ti gahitopi taṃ gāmaṃ na sampāpeti, evaṃ diṭṭhigatikena ‘‘sugatipatho’’ti gahitāpi diṭṭhi sugatiṃ na pāpetīti ayāthāvapathato micchāpatho. Micchāsabhāvato micchattaṃ. Tattheva paribbhamanato taranti ettha bālāti titthaṃ, titthañca taṃ anatthānañca āyatananti titthāyatanaṃ, titthiyānaṃ vā sañjātidesaṭṭhena nivāsaṭṭhānaṭṭhena ca āyatanantipi titthāyatanaṃ. Vipariyesabhūto gāho, vipariyesato vā gāhoti vipariyesaggāho. Asabhāvagāhoti viparītaggāho. ‘‘Anicce nicca’’nti ādinayappavattavasena parivattetvā gāho vipallāsaggāho. Anupāyagāho micchāgāho. Ayāthāvakasmiṃ vatthusmiṃ na sabhāvasmiṃ vatthusmiṃ tathaṃ yāthāvakaṃ sabhāvanti gāho ‘‘ayāthāvakasmiṃ yāthāvaka’’nti gāho. Yāvatāti yattakā. Dvāsaṭṭhidiṭṭhigatānīti brahmajāle (dī. ni. 1.29 ādayo) āgatāni dvāsaṭṭhidiṭṭhigatāni.

    ಅಚ್ಛೇದಸಂಕಿನೋಪಿ ಫನ್ದನ್ತೀತಿ ಅಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪಸಯ್ಹ ಬಲಕ್ಕಾರೇನ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಸಂಕಿನೋಪಿ ಚಲನ್ತಿ। ಅಚ್ಛಿನ್ದನ್ತೇಪೀತಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಅಚ್ಛಿಜ್ಜನ್ತೇಪಿ। ಅಚ್ಛಿನ್ನೇಪೀತಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಅಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಗಹಿತೇಪಿ। ವಿಪರಿಣಾಮಸಂಕಿನೋಪೀತಿ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಥಾಭಾವೇನ ಆಸಂಕಿನೋಪಿ । ವಿಪರಿಣಾಮನ್ತೇಪೀತಿ ವಿಪರಿವತ್ತನಕಾಲೇಪಿ। ವಿಪರಿಣತೇಪೀತಿ ವಿಪರಿವತ್ತಿತೇಪಿ। ಫನ್ದನ್ತೀತಿ ಚಲನ್ತಿ। ಸಮ್ಫನ್ದನ್ತೀತಿ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಚಲನ್ತಿ। ವಿಪ್ಫನ್ದನ್ತೀತಿ ವಿವಿಧಾಕಾರೇನ ಫನ್ದನ್ತಿ। ವೇಧನ್ತೀತಿ ಭಯಂ ದಿಸ್ವಾ ಕಮ್ಪನ್ತಿ। ಪವೇಧನ್ತೀತಿ ಛಮ್ಭಿತತ್ತಾ ಭಯೇನ ವಿಸೇಸೇನ ಕಮ್ಪನ್ತಿ। ಸಮ್ಪವೇಧನ್ತೀತಿ ಲೋಮಹಂಸನಭಯೇನ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಕಮ್ಪನ್ತಿ। ಫನ್ದಮಾನೇತಿ ಉಪಯೋಗಬಹುವಚನಂ। ಅಪ್ಪೋದಕೇತಿ ಮನ್ದೋದಕೇ। ಪರಿತ್ತೋದಕೇತಿ ಲುಳಿತೋದಕೇ। ಉದಕಪರಿಯಾದಾನೇತಿ ಖೀಣೋದಕೇ। ಬಲಾಕಾಹಿ ವಾತಿ ವುತ್ತಾವಸೇಸಾಹಿ ಪಕ್ಖಿಜಾತೀಹಿ। ಪರಿಪಾತಿಯಮಾನಾತಿ ವಿಹಿಂಸಿಯಮಾನಾ ಘಟ್ಟಿಯಮಾನಾ। ಉಕ್ಖಿಪಿಯಮಾನಾತಿ ಕದ್ದಮನ್ತರತೋ ನೀಹರಿಯಮಾನಾ ಗಿಲಿಯಮಾನಾ ವಾ। ಖಜ್ಜಮಾನಾತಿ ಖಾದಿಯಮಾನಾ। ಫನ್ದನ್ತಿ ಕಾಕೇಹಿ। ಸಮ್ಫನ್ದನ್ತಿ ಕುಲಲೇಹಿ। ವಿಪ್ಫನ್ದನ್ತಿ ಬಲಾಕಾಹಿ। ವೇಧನ್ತಿ ತುಣ್ಡೇನ ಗಹಿತಕಾಲೇ ಮರಣವಸೇನ। ಪವೇಧನ್ತಿ ವಿಜ್ಝನಕಾಲೇ। ಸಮ್ಪವೇಧನ್ತಿ ಮರಣಸಮೀಪೇ।

    Acchedasaṃkinopi phandantīti acchinditvā pasayha balakkārena gaṇhissantīti uppannasaṃkinopi calanti. Acchindantepīti vuttanayena acchijjantepi. Acchinnepīti vuttanayena acchinditvā gahitepi. Vipariṇāmasaṃkinopīti parivattetvā aññathābhāvena āsaṃkinopi . Vipariṇāmantepīti viparivattanakālepi. Vipariṇatepīti viparivattitepi. Phandantīti calanti. Samphandantīti sabbākārena calanti. Vipphandantīti vividhākārena phandanti. Vedhantīti bhayaṃ disvā kampanti. Pavedhantīti chambhitattā bhayena visesena kampanti. Sampavedhantīti lomahaṃsanabhayena sabbākārena kampanti. Phandamāneti upayogabahuvacanaṃ. Appodaketi mandodake. Parittodaketi luḷitodake. Udakapariyādāneti khīṇodake. Balākāhi vāti vuttāvasesāhi pakkhijātīhi. Paripātiyamānāti vihiṃsiyamānā ghaṭṭiyamānā. Ukkhipiyamānāti kaddamantarato nīhariyamānā giliyamānā vā. Khajjamānāti khādiyamānā. Phandanti kākehi. Samphandanti kulalehi. Vipphandanti balākāhi. Vedhanti tuṇḍena gahitakāle maraṇavasena. Pavedhanti vijjhanakāle. Sampavedhanti maraṇasamīpe.

    ಪಸ್ಸಿತ್ವಾತಿ ಅಗುಣಂ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ। ತುಲಯಿತ್ವಾತಿ ಗುಣಾಗುಣಂ ತುಲಯಿತ್ವಾ। ತೀರಯಿತ್ವಾತಿ ಗುಣಾಗುಣಂ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ। ವಿಭಾವಯಿತ್ವಾತಿ ವತ್ಥುಹಾನಭಾಗಿಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ। ವಿಭೂತಂ ಕತ್ವಾತಿ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಆವೇಣಿಕಂ ಕತ್ವಾ। ಅಥ ವಾ ಸಂಕಿಣ್ಣದೋಸಂ ಮೋಚೇತ್ವಾ ವತ್ಥುವಿಭಾಗಕರಣೇನ ಪಸ್ಸಿತ್ವಾ। ಅಪರಿಚ್ಛೇದದೋಸಂ ಮೋಚೇತ್ವಾ ಪಮಾಣಕರಣವಸೇನ ತುಲಯಿತ್ವಾ। ವತ್ಥುದೋಸಂ ಮೋಚೇತ್ವಾ ವಿಭಾಗಕರಣವಸೇನ ತೀರಯಿತ್ವಾ। ಸಮ್ಮೋಹದೋಸಂ ಮೋಚಯಿತ್ವಾ ಅಗ್ಗವಿಭಾಗಕರಣವಸೇನ ವಿಭಾವಯಿತ್ವಾ। ಘನದೋಸಂ ಮೋಚೇತ್ವಾ ಪಕತಿವಿಭಾಗಕರಣೇನ ವಿಭೂತಂ ಕತ್ವಾ। ಪಹಾಯಾತಿ ಪಜಹಿತ್ವಾ। ಪಟಿನಿಸ್ಸಜ್ಜಿತ್ವಾತಿ ನಿಸ್ಸಜ್ಜಿತ್ವಾ। ಅಮಮಾಯನ್ತೋತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠೀಹಿ ಆಲಯಂ ಅಕರೋನ್ತೋ। ಅಗಣ್ಹನ್ತೋತಿ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಪಞ್ಞಾಯ ತಂ ನ ಗಣ್ಹನ್ತೋ। ಅಪರಾಮಸನ್ತೋತಿ ವಿತಕ್ಕೇನ ಊಹನಂ ಅಕರೋನ್ತೋ। ಅನಭಿನಿವೇಸನ್ತೋತಿ ನಿಯಾಮೋಕ್ಕನ್ತಿದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ನಪ್ಪವಿಸನ್ತೋ।

    Passitvāti aguṇaṃ passitvā. Tulayitvāti guṇāguṇaṃ tulayitvā. Tīrayitvāti guṇāguṇaṃ vitthāretvā. Vibhāvayitvāti vatthuhānabhāgiṃ muñcitvā vajjetvā. Vibhūtaṃ katvāti nipphattiṃ pāpetvā āveṇikaṃ katvā. Atha vā saṃkiṇṇadosaṃ mocetvā vatthuvibhāgakaraṇena passitvā. Aparicchedadosaṃ mocetvā pamāṇakaraṇavasena tulayitvā. Vatthudosaṃ mocetvā vibhāgakaraṇavasena tīrayitvā. Sammohadosaṃ mocayitvā aggavibhāgakaraṇavasena vibhāvayitvā. Ghanadosaṃ mocetvā pakativibhāgakaraṇena vibhūtaṃ katvā. Pahāyāti pajahitvā. Paṭinissajjitvāti nissajjitvā. Amamāyantoti taṇhādiṭṭhīhi ālayaṃ akaronto. Agaṇhantoti diṭṭhiyā pubbabhāge paññāya taṃ na gaṇhanto. Aparāmasantoti vitakkena ūhanaṃ akaronto. Anabhinivesantoti niyāmokkantidiṭṭhivasena nappavisanto.

    ಅಕುಬ್ಬಮಾನೋತಿ ಪರಿಗ್ಗಾಹತಣ್ಹಾವಸೇನ ಅಕರೋನ್ತೋ। ಅಜನಯಮಾನೋತಿ ಪೋನೋಭವಿಕತಣ್ಹಾವಸೇನ ಅಜನಯಮಾನೋ। ಅಸಞ್ಜನಯಮಾನೋತಿ ವಿಸೇಸೇನ ಅಸಞ್ಜನಯಮಾನೋ। ಅನಿಬ್ಬತ್ತಯಮಾನೋತಿ ಪತ್ಥನಾತಣ್ಹಾವಸೇನ ನ ನಿಬ್ಬತ್ತಯಮಾನೋ। ಅನಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಯಮಾನೋತಿ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ನ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಯಮಾನೋ। ಉಪಸಗ್ಗವಸೇನ ವಾ ಏತಾನಿ ಪದಾನಿ ವಡ್ಢಿತಾನಿ। ಏವಮೇತ್ಥ ಪಠಮಗಾಥಾಯ ಅಸ್ಸಾದಂ।

    Akubbamānoti pariggāhataṇhāvasena akaronto. Ajanayamānoti ponobhavikataṇhāvasena ajanayamāno. Asañjanayamānoti visesena asañjanayamāno. Anibbattayamānoti patthanātaṇhāvasena na nibbattayamāno. Anabhinibbattayamānoti sabbākārena na abhinibbattayamāno. Upasaggavasena vā etāni padāni vaḍḍhitāni. Evamettha paṭhamagāthāya assādaṃ.

    ೧೩. ತತೋ ಪರಾಹಿ ಚತೂಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಆದೀನವಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸಉಪಾಯಂ ನಿಸ್ಸರಣಂ ನಿಸ್ಸರಣಾನಿಸಂಸಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತುಂ, ಸಬ್ಬಾಹಿ ವಾ ಏತಾಹಿ ಕಾಮಾನಂ ಆದೀನವಂ ಓಕಾರಂ ಸಂಕಿಲೇಸಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇ ಆನಿಸಂಸಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಉಭೋಸು ಅನ್ತೇಸೂ’’ತಿ ಗಾಥಾದ್ವಯಮಾಹ। ತತ್ಥ ಉಭೋಸು ಅನ್ತೇಸೂತಿ ಫಸ್ಸಫಸ್ಸಸಮುದಯಾದೀಸು ದ್ವೀಸು, ದ್ವೀಸು ಪರಿಚ್ಛೇದೇಸು। ವಿನೇಯ್ಯ ಛನ್ದನ್ತಿ ಛನ್ದರಾಗಂ ವಿನೇತ್ವಾ। ಫಸ್ಸಂ ಪರಿಞ್ಞಾಯಾತಿ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಾದಿಫಸ್ಸಂ, ಫಸ್ಸಾನುಸಾರೇನ ವಾ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅರೂಪಧಮ್ಮೇ, ತೇಸಂ ವತ್ಥುದ್ವಾರಾರಮ್ಮಣವಸೇನ ರೂಪಧಮ್ಮೇ ಚಾತಿ ಸಕಲಮ್ಪಿ ನಾಮರೂಪಂ ತೀಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಹಿ ಪರಿಜಾನಿತ್ವಾ। ಅನಾನುಗಿದ್ಧೋತಿ ರೂಪಾದೀಸು ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸು ಅಗಿದ್ಧೋ। ಯದತ್ತಗರಹೀ ತದಕುಬ್ಬಮಾನೋತಿ ಯಂ ಅತ್ತನಾ ಗರಹತಿ, ತಂ ಅಕುರುಮಾನೋ। ನ ಲಿಮ್ಪತೀ ದಿಟ್ಠಸುತೇಸು ಧೀರೋತಿ ಸೋ ಏವರೂಪೋ ಧಿತಿಸಮ್ಪನ್ನೋ ಧೀರೋ ದಿಟ್ಠೇಸು ಚ ಸುತೇಸು ಚ ಧಮ್ಮೇಸು ದ್ವಿನ್ನಂ ಲೇಪಾನಂ ಏಕೇನಾಪಿ ಲೇಪೇನ ನ ಲಿಮ್ಪತಿ, ಆಕಾಸಮಿವ ನಿರುಪಲಿತ್ತೋ ಅಚ್ಚನ್ತವೋದಾನಪ್ಪತ್ತೋ ಹೋತಿ।

    13. Tato parāhi catūhi gāthāhi ādīnavañca dassetvā idāni saupāyaṃ nissaraṇaṃ nissaraṇānisaṃsañca dassetuṃ, sabbāhi vā etāhi kāmānaṃ ādīnavaṃ okāraṃ saṃkilesañca dassetvā idāni nekkhamme ānisaṃsaṃ dassetuṃ ‘‘ubhosu antesū’’ti gāthādvayamāha. Tattha ubhosu antesūti phassaphassasamudayādīsu dvīsu, dvīsu paricchedesu. Vineyya chandanti chandarāgaṃ vinetvā. Phassaṃ pariññāyāti cakkhusamphassādiphassaṃ, phassānusārena vā taṃsampayutte sabbepi arūpadhamme, tesaṃ vatthudvārārammaṇavasena rūpadhamme cāti sakalampi nāmarūpaṃ tīhi pariññāhi parijānitvā. Anānugiddhoti rūpādīsu sabbadhammesu agiddho. Yadattagarahī tadakubbamānoti yaṃ attanā garahati, taṃ akurumāno. Na limpatī diṭṭhasutesu dhīroti so evarūpo dhitisampanno dhīro diṭṭhesu ca sutesu ca dhammesu dvinnaṃ lepānaṃ ekenāpi lepena na limpati, ākāsamiva nirupalitto accantavodānappatto hoti.

    ಫಸ್ಸೋ ಏಕೋ ಅನ್ತೋತಿ ಫಸ್ಸೋ ಏಕಪರಿಚ್ಛೇದೋ। ಫುಸತೀತಿ ಫಸ್ಸೋ। ಸ್ವಾಯಂ ಫುಸನಲಕ್ಖಣೋ, ಸಙ್ಘಟ್ಟನರಸೋ, ಸನ್ನಿಪಾತಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ, ಆಪಾಥಗತವಿಸಯಪದಟ್ಠಾನೋ। ಅಯಞ್ಹಿ ಅರೂಪಧಮ್ಮೋಪಿ ಸಮಾನೋ ಆರಮ್ಮಣೇ ಫುಸನಾಕಾರೇನೇವ ಪವತ್ತತೀತಿ ಫುಸನಲಕ್ಖಣೋ। ಏಕದೇಸೇನೇವ ಅನಲ್ಲೀಯಮಾನೋಪಿ ರೂಪಂ ವಿಯ ಚಕ್ಖುಂ, ಸದ್ದೋ ವಿಯ ಚ ಸೋತಂ ಚಿತ್ತಂ ಆರಮ್ಮಣಞ್ಚ ಸಙ್ಘಟ್ಟೇತೀತಿ ಸಙ್ಘಟ್ಟನರಸೋ, ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣಸಙ್ಘಟ್ಟನತೋ ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಸಮ್ಪತ್ತಿಅತ್ಥೇನಪಿ ರಸೇನ ‘‘ಸಙ್ಘಟ್ಟನರಸೋ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ –

    Phasso eko antoti phasso ekaparicchedo. Phusatīti phasso. Svāyaṃ phusanalakkhaṇo, saṅghaṭṭanaraso, sannipātapaccupaṭṭhāno, āpāthagatavisayapadaṭṭhāno. Ayañhi arūpadhammopi samāno ārammaṇe phusanākāreneva pavattatīti phusanalakkhaṇo. Ekadeseneva anallīyamānopi rūpaṃ viya cakkhuṃ, saddo viya ca sotaṃ cittaṃ ārammaṇañca saṅghaṭṭetīti saṅghaṭṭanaraso, vatthārammaṇasaṅghaṭṭanato vā uppannattā sampattiatthenapi rasena ‘‘saṅghaṭṭanaraso’’ti veditabbo. Vuttañhetaṃ aṭṭhakathāyaṃ –

    ‘‘ಚತುಭೂಮಕಫಸ್ಸೋ ನೋ ಫುಸನಲಕ್ಖಣೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಸಙ್ಘಟ್ಟನರಸೋ ಪನ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕೋವ ಹೋತಿ। ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕಸ್ಸ ಹಿ ಫುಸನಲಕ್ಖಣೋತಿಪಿ ಸಙ್ಘಟ್ಟನರಸೋತಿಪಿ ನಾಮಂ। ಮನೋದ್ವಾರಿಕಸ್ಸ ಫುಸನಲಕ್ಖಣೋತ್ವೇವ ನಾಮಂ, ನ ಸಙ್ಘಟ್ಟನರಸೋ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧, ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲ, ಧಮ್ಮುದ್ದೇಸಕಥಾ)।

    ‘‘Catubhūmakaphasso no phusanalakkhaṇo nāma natthi, saṅghaṭṭanaraso pana pañcadvārikova hoti. Pañcadvārikassa hi phusanalakkhaṇotipi saṅghaṭṭanarasotipi nāmaṃ. Manodvārikassa phusanalakkhaṇotveva nāmaṃ, na saṅghaṭṭanaraso’’ti (dha. sa. aṭṭha. 1, kāmāvacarakusala, dhammuddesakathā).

    ಇದಞ್ಚ ವತ್ವಾ ಇದಂ ಸುತ್ತಂ (ಮಿ॰ ಪ॰ ೨.೩.೮) ಆಭತಂ –

    Idañca vatvā idaṃ suttaṃ (mi. pa. 2.3.8) ābhataṃ –

    ‘‘ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ದ್ವೇ ಮೇಣ್ಡಾ ಯುಜ್ಝೇಯ್ಯುಂ, ಯಥಾ ಏಕೋ ಮೇಣ್ಡೋ, ಏವಂ ಚಕ್ಖು ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಯಥಾ ದುತಿಯೋ ಮೇಣ್ಡೋ, ಏವಂ ರೂಪಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಯಥಾ ತೇಸಂ ಸನ್ನಿಪಾತೋ, ಏವಂ ಫಸ್ಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಏವಂ ಫುಸನಲಕ್ಖಣೋ ಚ ಫಸ್ಸೋ ಸಙ್ಘಟ್ಟನರಸೋ ಚ। ಯಥಾ, ಮಹಾರಾಜ, ದ್ವೇ ಸಮ್ಮಾ ವಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ, ದ್ವೇ ಪಾಣೀ ವಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ। ಯಥಾ ಏಕೋ ಪಾಣಿ, ಏವಂ ಚಕ್ಖು ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಯಥಾ ದುತಿಯೋ ಪಾಣಿ, ಏವಂ ರೂಪಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಯಥಾ ತೇಸಂ ಸನ್ನಿಪಾತೋ, ಏವಂ ಫಸ್ಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಏವಂ ಫುಸನಲಕ್ಖಣೋ ಚ ಫಸ್ಸೋ ಸಙ್ಘಟ್ಟನರಸೋ ಚಾ’’ತಿ ವಿತ್ಥಾರೋ।

    ‘‘Yathā, mahārāja, dve meṇḍā yujjheyyuṃ, yathā eko meṇḍo, evaṃ cakkhu daṭṭhabbaṃ. Yathā dutiyo meṇḍo, evaṃ rūpaṃ daṭṭhabbaṃ. Yathā tesaṃ sannipāto, evaṃ phasso daṭṭhabbo. Evaṃ phusanalakkhaṇo ca phasso saṅghaṭṭanaraso ca. Yathā, mahārāja, dve sammā vajjeyyuṃ, dve pāṇī vajjeyyuṃ. Yathā eko pāṇi, evaṃ cakkhu daṭṭhabbaṃ. Yathā dutiyo pāṇi, evaṃ rūpaṃ daṭṭhabbaṃ. Yathā tesaṃ sannipāto, evaṃ phasso daṭṭhabbo. Evaṃ phusanalakkhaṇo ca phasso saṅghaṭṭanaraso cā’’ti vitthāro.

    ಯಥಾ ವಾ ‘‘ಚಕ್ಖುನಾ ರೂಪಂ ದಿಸ್ವಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ೧೩೫೨, ೧೩೫೪) ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಿ ಚಕ್ಖುಆದಿನಾಮೇನ ವುತ್ತಾನಿ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ತಾನಿ ಚಕ್ಖುಆದಿನಾಮೇನೇವ ವುತ್ತಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ಏವಂ ಚಕ್ಖು ದಟ್ಠಬ್ಬ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ಏವಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ದಟ್ಠಬ್ಬನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಚಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಸಙ್ಘಟ್ಟನತೋ ಇಮಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಸುತ್ತೇ ಕಿಚ್ಚಟ್ಠೇನೇವ ರಸೇನ ‘‘ಸಙ್ಘಟ್ಟನರಸೋ’’ತಿ ಸಿದ್ಧೋ ಹೋತಿ। ತಿಣ್ಣಂ ಸನ್ನಿಪಾತಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಪನ ಅತ್ತನೋ ಕಾರಣಸ್ಸ ವಸೇನ ಪವೇದಿತತ್ತಾ ಸನ್ನಿಪಾತಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ। ಅಯಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ‘‘ತಿಣ್ಣಂ ಸಙ್ಗತಿ ಫಸ್ಸೋ’’ತಿ ಏವಂ ಕಾರಣಸ್ಸೇವ ವಸೇನ ಪವೇದಿತೋತಿ। ಇಮಸ್ಸ ಚ ಸುತ್ತಪದಸ್ಸ ತಿಣ್ಣಂ ಸಙ್ಗತಿಯಾ ಫಸ್ಸೋತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ, ನ ಸಙ್ಗತಿಮತ್ತಮೇವ ಫಸ್ಸೋ।

    Yathā vā ‘‘cakkhunā rūpaṃ disvā’’tiādīsu (dha. sa. 1352, 1354) cakkhuviññāṇādīni cakkhuādināmena vuttāni, evamidhāpi tāni cakkhuādināmeneva vuttānīti veditabbāni. Tasmā ‘‘evaṃ cakkhu daṭṭhabba’’ntiādīsu evaṃ cakkhuviññāṇaṃ daṭṭhabbanti iminā nayena attho veditabbo. Evaṃ sante cittārammaṇasaṅghaṭṭanato imasmimpi sutte kiccaṭṭheneva rasena ‘‘saṅghaṭṭanaraso’’ti siddho hoti. Tiṇṇaṃ sannipātasaṅkhātassa pana attano kāraṇassa vasena paveditattā sannipātapaccupaṭṭhāno. Ayañhi tattha tattha ‘‘tiṇṇaṃ saṅgati phasso’’ti evaṃ kāraṇasseva vasena paveditoti. Imassa ca suttapadassa tiṇṇaṃ saṅgatiyā phassoti ayamattho, na saṅgatimattameva phasso.

    ಏವಂ ಪವೇದಿತತ್ತಾ ಪನ ತೇನೇವಾಕಾರೇನ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾತೀತಿ ‘‘ಸನ್ನಿಪಾತಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ಫಲಟ್ಠೇನ ಪನ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೇನೇಸ ವೇದನಾಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನೋ ನಾಮ ಹೋತಿ। ವೇದನಂ ಹೇಸ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾಪೇತಿ, ಉಪ್ಪಾದೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಪ್ಪಾದಯಮಾನೋ ಚ ಯಥಾ ಬಹಿದ್ಧಾ ಉಣ್ಹಪಚ್ಚಯಾಪಿ ಸಮಾನಾ ಲಾಖಾಸಙ್ಖಾತಧಾತುನಿಸ್ಸಿತಾ ಉಸ್ಮಾ ಅತ್ತನೋ ನಿಸ್ಸಯೇ ಮುದುಭಾವಕಾರೀ ಹೋತಿ, ನ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯಭೂತೇಪಿ ಬಹಿದ್ಧಾ ವೀತಚ್ಚಿತಙ್ಗಾರಸಙ್ಖಾತೇ ಉಣ್ಹಭಾವೇ। ಏವಂ ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣಸಙ್ಖಾತಅಞ್ಞಪಚ್ಚಯೋಪಿ ಸಮಾನೋ ಚಿತ್ತನಿಸ್ಸಿತತ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ನಿಸ್ಸಯಭೂತೇ ಚಿತ್ತೇ ಏವ ಏಸ ವೇದನುಪ್ಪಾದಕೋ ಹೋತಿ, ನ ಅತ್ತನೋ ಪಚ್ಚಯಭೂತೇಪಿ ವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಆರಮ್ಮಣೇವಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತಜ್ಜೇನ ಸಮನ್ನಾಹಾರೇನ ಪನ ಇನ್ದ್ರಿಯೇನ ಚ ಪರಿಕ್ಖತೇ ವಿಸಯೇ ಅನನ್ತರಾಯೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಏಸ ‘‘ಆಪಾಥಗತವಿಸಯಪದಟ್ಠಾನೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ।

    Evaṃ paveditattā pana tenevākārena paccupaṭṭhātīti ‘‘sannipātapaccupaṭṭhāno’’ti vutto. Phalaṭṭhena pana paccupaṭṭhānenesa vedanāpaccupaṭṭhāno nāma hoti. Vedanaṃ hesa paccupaṭṭhāpeti, uppādetīti attho. Uppādayamāno ca yathā bahiddhā uṇhapaccayāpi samānā lākhāsaṅkhātadhātunissitā usmā attano nissaye mudubhāvakārī hoti, na attano paccayabhūtepi bahiddhā vītaccitaṅgārasaṅkhāte uṇhabhāve. Evaṃ vatthārammaṇasaṅkhātaaññapaccayopi samāno cittanissitattā attano nissayabhūte citte eva esa vedanuppādako hoti, na attano paccayabhūtepi vatthumhi ārammaṇevāti veditabbo. Tajjena samannāhārena pana indriyena ca parikkhate visaye anantarāyena uppajjanato esa ‘‘āpāthagatavisayapadaṭṭhāno’’ti vuccati.

    ಫಸ್ಸೋ ಯತೋ ಸಮುದೇತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಸೋ ‘‘ಫಸ್ಸಸಮುದಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ – ‘‘ಸಳಾಯತನಪಚ್ಚಯಾ ಫಸ್ಸೋ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧; ವಿಭ॰ ೨೨೫)। ಅತೀತದುಕೋ ಕಾಲವಸೇನ ವುತ್ತೋ। ವೇದನಾದುಕೋ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಾ ಪನ ಸನ್ತತ್ತಾ, ಸುಖಮಿಚ್ಚೇವ ಭಾಸಿತಾ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೩೨) ವುತ್ತತ್ತಾ ಉಪೇಕ್ಖಾವೇದನಂ ಸುಖಮೇವ ಕತ್ವಾ ಸುಖದುಕ್ಖವಸೇನ, ನಾಮರೂಪದುಕೋ ರೂಪಾರೂಪವಸೇನ, ಆಯತನದುಕೋ ಸಂಸಾರಪವತ್ತಿವಸೇನ, ಸಕ್ಕಾಯದುಕೋ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧವಸೇನ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತತ್ಥ ಸುಖಯತೀತಿ ಸುಖಾ। ವೇದಯತೀತಿ ವೇದನಾ। ದುಕ್ಖಯತೀತಿ ದುಕ್ಖಾ। ನಮನಲಕ್ಖಣಂ ನಾಮಂ। ರುಪ್ಪನಲಕ್ಖಣಂ ರೂಪಂ। ಚಕ್ಖಾಯತನಾದೀನಿ ಛ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾನಿ। ರೂಪಾಯತನಾದೀನಿ ಛ ಬಾಹಿರಾನಿ। ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾದಯೋ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ವಿಜ್ಜಮಾನಟ್ಠೇನ ಸಕ್ಕಾಯೋ। ಅವಿಜ್ಜಾಕಮ್ಮತಣ್ಹಾಆಹಾರಫಸ್ಸನಾಮರೂಪಾ ಸಕ್ಕಾಯಸಮುದಯೋ।

    Phasso yato samudeti uppajjati, so ‘‘phassasamudayo’’ti vuccati. Vuttañhetaṃ – ‘‘saḷāyatanapaccayā phasso’’ti (mahāva. 1; vibha. 225). Atītaduko kālavasena vutto. Vedanāduko ‘‘upekkhā pana santattā, sukhamicceva bhāsitā’’ti (vibha. aṭṭha. 232) vuttattā upekkhāvedanaṃ sukhameva katvā sukhadukkhavasena, nāmarūpaduko rūpārūpavasena, āyatanaduko saṃsārapavattivasena, sakkāyaduko pañcakkhandhavasena vuttoti veditabbo. Tattha sukhayatīti sukhā. Vedayatīti vedanā. Dukkhayatīti dukkhā. Namanalakkhaṇaṃ nāmaṃ. Ruppanalakkhaṇaṃ rūpaṃ. Cakkhāyatanādīni cha ajjhattikāni. Rūpāyatanādīni cha bāhirāni. Rūpakkhandhādayo pañcakkhandhā vijjamānaṭṭhena sakkāyo. Avijjākammataṇhāāhāraphassanāmarūpā sakkāyasamudayo.

    ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸೋತಿ ಚಕ್ಖತೀತಿ ಚಕ್ಖು, ರೂಪಂ ಅಸ್ಸಾದೇತಿ ವಿಭಾವೇತಿ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚಕ್ಖುತೋ ಪವತ್ತೋ ಸಮ್ಫಸ್ಸೋ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸೋ। ಸೋ ಪನ ಅತ್ತನಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಯ ವೇದನಾಯ ಸಹಜಾತಅಞ್ಞಮಞ್ಞನಿಸ್ಸಯವಿಪಾಕಆಹಾರಸಮ್ಪಯುತ್ತಅತ್ಥಿಅವಿಗತವಸೇನ ಅಟ್ಠಧಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಸುಣಾತೀತಿ ಸೋತಂ। ತಂ ಸಸಮ್ಭಾರಸೋತಬಿಲಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ತನುತಮ್ಬಲೋಮಾಚಿತೇ ಅಙ್ಗುಲಿವೇಠಕಸಣ್ಠಾನೇ ಪದೇಸೇ ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ಯಥಾರಹಂ ವತ್ಥುದ್ವಾರಭಾವಂ ಸಾಧಯಮಾನಂ ತಿಟ್ಠತಿ। ಸೋತತೋ ಪವತ್ತೋ ಸಮ್ಫಸ್ಸೋ ಸೋತಸಮ್ಫಸ್ಸೋ। ಘಾನಸಮ್ಫಸ್ಸಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಘಾಯತೀತಿ ಘಾನಂ । ತಂ ಸಸಮ್ಭಾರಬಿಲಸ್ಸ ಅನ್ತೋ ಅಜಪದಸಣ್ಠಾನೇ ಪದೇಸೇ ಘಾನವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ಯಥಾರಹಂ ವತ್ಥುದ್ವಾರಭಾವಂ ಸಾಧಯಮಾನಂ ತಿಟ್ಠತಿ। ಜೀವಿತಮವ್ಹಾಯತೀತಿ ಜಿವ್ಹಾ, ಸಾಯನಟ್ಠೇನ ವಾ ಜಿವ್ಹಾ। ಸಾ ಸಸಮ್ಭಾರಜಿವ್ಹಾಯ ಅತಿಅಗ್ಗಮೂಲಪಸ್ಸಾನಿ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಉಪರಿಮತಲಮಜ್ಝೇ ಭಿನ್ನಉಪ್ಪಲದಲಗ್ಗಸಣ್ಠಾನೇ ಪದೇಸೇ ಜಿವ್ಹಾವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ಯಥಾರಹಂ ವತ್ಥುದ್ವಾರಭಾವಂ ಸಾಧಯಮಾನಾ ತಿಟ್ಠತಿ। ಕುಚ್ಛಿತಾನಂ ಸಾಸವಧಮ್ಮಾನಂ ಆಯೋತಿ ಕಾಯೋ। ಆಯೋತಿ ಉಪ್ಪತ್ತಿದೇಸೋ। ಯಾವತಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಯೇ ಉಪಾದಿಣ್ಣಪವತ್ತಿ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ತತ್ಥ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಕಾಯಪ್ಪಸಾದೋ ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ಯಥಾರಹಂ ವತ್ಥುದ್ವಾರಭಾವಂ ಸಾಧಯಮಾನೋ ತಿಟ್ಠತಿ। ಮುನಾತೀತಿ ಮನೋ, ವಿಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮನೋತಿ ಸಹಾವಜ್ಜನಭವಙ್ಗಂ; ಮನತೋ ಪವತ್ತೋ ಸಮ್ಫಸ್ಸೋ ಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸೋ।

    Cakkhusamphassoti cakkhatīti cakkhu, rūpaṃ assādeti vibhāveti cāti attho. Cakkhuto pavatto samphasso cakkhusamphasso. So pana attanā sampayuttāya vedanāya sahajātaaññamaññanissayavipākaāhārasampayuttaatthiavigatavasena aṭṭhadhā paccayo hoti. Suṇātīti sotaṃ. Taṃ sasambhārasotabilassa anto tanutambalomācite aṅguliveṭhakasaṇṭhāne padese sotaviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamānaṃ tiṭṭhati. Sotato pavatto samphasso sotasamphasso. Ghānasamphassādīsupi eseva nayo. Ghāyatīti ghānaṃ . Taṃ sasambhārabilassa anto ajapadasaṇṭhāne padese ghānaviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamānaṃ tiṭṭhati. Jīvitamavhāyatīti jivhā, sāyanaṭṭhena vā jivhā. Sā sasambhārajivhāya atiaggamūlapassāni vajjetvā uparimatalamajjhe bhinnauppaladalaggasaṇṭhāne padese jivhāviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamānā tiṭṭhati. Kucchitānaṃ sāsavadhammānaṃ āyoti kāyo. Āyoti uppattideso. Yāvatā imasmiṃ kāye upādiṇṇapavatti nāma atthi, tattha yebhuyyena kāyappasādo kāyaviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvaṃ sādhayamāno tiṭṭhati. Munātīti mano, vijānātīti attho. Manoti sahāvajjanabhavaṅgaṃ; manato pavatto samphasso manosamphasso.

    ಛಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ಫಸ್ಸಂ ದುವಿಧಮೇವ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಧಿವಚನಸಮ್ಫಸ್ಸೋ ಪಟಿಘಸಮ್ಫಸ್ಸೋ’’ತಿ ಆಹ । ಮನೋದ್ವಾರಿಕೋ ಅಧಿವಚನಸಮ್ಫಸ್ಸೋ। ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕೋ ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣಾದಿಪಟಿಘೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಪಟಿಘಸಮ್ಫಸ್ಸೋ।

    Chabbidhampi phassaṃ duvidhameva hotīti dassetuṃ ‘‘adhivacanasamphasso paṭighasamphasso’’ti āha . Manodvāriko adhivacanasamphasso. Pañcadvāriko vatthārammaṇādipaṭighena uppajjanato paṭighasamphasso.

    ಸುಖವೇದನಾಯ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸುಖವೇದನೀಯೋ। ದುಕ್ಖವೇದನಾಯ ಆರಮ್ಮಣೇ ದುಕ್ಖವೇದನೀಯೋ। ಅದುಕ್ಖಮಸುಖವೇದನಾಯ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖವೇದನೀಯೋ। ತತ್ಥ ಸುಖಯತೀತಿ ಸುಖಂ, ಯಸ್ಸುಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ಸುಖಿತಂ ಕರೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸುಟ್ಠು ವಾ ಖನತಿ, ಖಾದತಿ ಚ ಕಾಯಚಿತ್ತಾಬಾಧನ್ತಿ ಸುಖಂ। ದುಕ್ಖಯತೀತಿ ದುಕ್ಖಂ, ಯಸ್ಸುಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ದುಕ್ಖಿತಂ ಕರೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ನ ದುಕ್ಖಂ ನ ಸುಖನ್ತಿ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಂ, ಮ-ಕಾರೋ ಪದಸನ್ಧಿವಸೇನ ವುತ್ತೋ।

    Sukhavedanāya ārammaṇe sukhavedanīyo. Dukkhavedanāya ārammaṇe dukkhavedanīyo. Adukkhamasukhavedanāya ārammaṇe adukkhamasukhavedanīyo. Tattha sukhayatīti sukhaṃ, yassuppajjati, taṃ sukhitaṃ karotīti attho. Suṭṭhu vā khanati, khādati ca kāyacittābādhanti sukhaṃ. Dukkhayatīti dukkhaṃ, yassuppajjati, taṃ dukkhitaṃ karotīti attho. Na dukkhaṃ na sukhanti adukkhamasukhaṃ, ma-kāro padasandhivasena vutto.

    ಕುಸಲೋತಿಆದಯೋ ಜಾತಿವಸೇನ ವುತ್ತಾ। ತತ್ಥ ಕುಸಲೋತಿ ಏಕವೀಸತಿಕುಸಲಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ। ಅಕುಸಲೋತಿ ದ್ವಾದಸಾಕುಸಲಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ। ಅಬ್ಯಾಕತೋತಿ ಅವಸೇಸವಿಪಾಕಕಿರಿಯಾಬ್ಯಾಕತಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ।

    Kusalotiādayo jātivasena vuttā. Tattha kusaloti ekavīsatikusalacittasampayutto. Akusaloti dvādasākusalacittasampayutto. Abyākatoti avasesavipākakiriyābyākatacittasampayutto.

    ಪುನ ಭವಪ್ಪಭೇದವಸೇನ ನಿದ್ದಿಸನ್ತೋ ‘‘ಕಾಮಾವಚರೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಚತುಪಞ್ಞಾಸಕಾಮಾವಚರಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ ಕಾಮಾವಚರೋ। ಕಾಮಂ ಪಹಾಯ ರೂಪೇ ಅವಚರತೀತಿ ರೂಪಾವಚರೋ, ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತವಸೇನ ಪಞ್ಚದಸರೂಪಾವಚರಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ। ಕಾಮಞ್ಚ ರೂಪಞ್ಚ ಪಹಾಯ ಅರೂಪೇ ಅವಚರತೀತಿ ಅರೂಪಾವಚರೋ, ಕುಸಲಾಬ್ಯಾಕತವಸೇನ ದ್ವಾದಸಾರೂಪಾವಚರಚಿತ್ತಸಮ್ಪಯುತ್ತೋ।

    Puna bhavappabhedavasena niddisanto ‘‘kāmāvacaro’’tiādimāha. Catupaññāsakāmāvacaracittasampayutto kāmāvacaro. Kāmaṃ pahāya rūpe avacaratīti rūpāvacaro, kusalābyākatavasena pañcadasarūpāvacaracittasampayutto. Kāmañca rūpañca pahāya arūpe avacaratīti arūpāvacaro, kusalābyākatavasena dvādasārūpāvacaracittasampayutto.

    ಇದಾನಿ ಅಭಿನಿವೇಸವಸೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಸುಞ್ಞತೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಸುಞ್ಞತೋತಿ ರಾಗದೋಸಮೋಹೇಹಿ ಸುಞ್ಞತ್ತಾ ಸುಞ್ಞತೋ। ರಾಗದೋಸಮೋಹನಿಮಿತ್ತೇಹಿ ಅನಿಮಿತ್ತತ್ತಾ ಅನಿಮಿತ್ತೋ। ರಾಗದೋಸಮೋಹಪಣಿಧೀನಂ ಅಭಾವತೋ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ।

    Idāni abhinivesavasena dassento ‘‘suññato’’tiādimāha. Tattha suññatoti rāgadosamohehi suññattā suññato. Rāgadosamohanimittehi animittattā animitto. Rāgadosamohapaṇidhīnaṃ abhāvato appaṇihitoti vuccati.

    ಇದಾನಿ ವಟ್ಟಪರಿಯಾಪನ್ನಅಪರಿಯಾಪನ್ನವಸೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಲೋಕಿಯೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಲೋಕೋ ವುಚ್ಚತಿ ಲುಜ್ಜನಪಲುಜ್ಜನಟ್ಠೇನ ವಟ್ಟಂ , ತಸ್ಮಿಂ ಪರಿಯಾಪನ್ನಭಾವೇನ ಲೋಕೇ ನಿಯುತ್ತೋತಿ ಲೋಕಿಯೋ। ಉತ್ತಿಣ್ಣೋತಿ ಉತ್ತರೋ, ಲೋಕೇ ಅಪರಿಯಾಪನ್ನಭಾವೇನ ಲೋಕತೋ ಉತ್ತರೋತಿ ಲೋಕುತ್ತರೋ। ಫುಸನಾತಿ ಫುಸನಾಕಾರೋ। ಸಮ್ಫುಸನಾ ಸಮ್ಫುಸಿತತ್ತನ್ತಿ ಉಪಸಗ್ಗೇನ ಪದಂ ವಡ್ಢಿತಂ।

    Idāni vaṭṭapariyāpannaapariyāpannavasena dassento ‘‘lokiyo’’tiādimāha. Loko vuccati lujjanapalujjanaṭṭhena vaṭṭaṃ , tasmiṃ pariyāpannabhāvena loke niyuttoti lokiyo. Uttiṇṇoti uttaro, loke apariyāpannabhāvena lokato uttaroti lokuttaro. Phusanāti phusanākāro. Samphusanā samphusitattanti upasaggena padaṃ vaḍḍhitaṃ.

    ಏವಂ ಞಾತಂ ಕತ್ವಾತಿ ಏವಂ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ಜಾನನ್ತೋ ತೀರೇತಿ ತೀರಯತಿ, ಉಪರಿ ವತ್ತಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಚಿನ್ತೇತಿ। ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿಕತಾಯ ಆದಿಅನ್ತವನ್ತತಾಯ ಚ ಅನಿಚ್ಚತೋ ತೀರೇತಿ। ಉಪ್ಪಾದವಯಪಟಿಪೀಳನತಾಯ ದುಕ್ಖವತ್ಥುತಾಯ ಚ ದುಕ್ಖತೋ। ಪಚ್ಚಯಯಾಪನೀಯತಾಯ ರೋಗಮೂಲತಾಯ ಚ ರೋಗತೋ। ದುಕ್ಖತಾಸೂಲಯೋಗಿತಾಯ ಕಿಲೇಸಾಸುಚಿಪಗ್ಘರತಾಯ ಉಪ್ಪಾದಜರಾಭಙ್ಗೇಹಿ ಉದ್ಧುಮಾತಪರಿಪಕ್ಕಪಭಿನ್ನತಾಯ ಚ ಗಣ್ಡತೋ। ಪೀಳಾಜನಕತಾಯ ಅನ್ತೋತುದನತಾಯ ದುನ್ನೀಹರಣೀಯತಾಯ ಚ ಸಲ್ಲತೋ। ವಿಗರಹಣೀಯತಾಯ ಅವಡ್ಢಿಆವಹನತಾಯ ಅಘವತ್ಥುತಾಯ ಚ ಅಘತೋ। ಅಸೇರಿಭಾವಜನಕತಾಯ ಆಬಾಧಪದಟ್ಠಾನತಾಯ ಚ ಆಬಾಧತೋ। ಅವಸತಾಯ ಅವಿಧೇಯ್ಯತಾಯ ಚ ಪರತೋ। ಬ್ಯಾಧಿಜರಾಮರಣೇಹಿ ಲುಜ್ಜನಪಲುಜ್ಜನತಾಯ ಪಲೋಕತೋ। ಅನೇಕಬ್ಯಸನಾವಹನತಾಯ ಈತಿತೋ। ಅವಿದಿತಾನಂಯೇವ ವಿಪುಲಾನಂ ಅನತ್ಥಾನಂ ಆವಹನತೋ ಸಬ್ಬೂಪದ್ದವವತ್ಥುತಾಯ ಚ ಉಪದ್ದವತೋ। ಸಬ್ಬಭಯಾನಂ ಆಕರತಾಯ ಚ ದುಕ್ಖವೂಪಸಮಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಪರಮಸ್ಸಾಸಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತತಾಯ ಚ ಭಯತೋ। ಅನೇಕೇಹಿ ಅನತ್ಥೇಹಿ ಅನುಬದ್ಧತಾಯ ದೋಸೂಪಸಟ್ಠತಾಯ, ಉಪಸಗ್ಗೋ ವಿಯ ಅನಧಿವಾಸನಾರಹತಾಯ ಚ ಉಪಸಗ್ಗತೋ। ಬ್ಯಾಧಿಜರಾಮರಣೇಹಿ ಚೇವ ಲಾಭಾದೀಹಿ ಚ ಲೋಕಧಮ್ಮೇಹಿ ಪಚಲಿತತಾಯ ಚಲತೋ। ಉಪಕ್ಕಮೇನ ಚೇವ ಸರಸೇನ ಚ ಪಭಙ್ಗುಪಗಮನಸೀಲತಾಯ ಪಭಙ್ಗುತೋ। ಸಬ್ಬಾವತ್ಥಾವಿನಿಪಾತಿತಾಯ, ಥಿರಭಾವಸ್ಸ ಚ ಅಭಾವತಾಯ ಅಧುವತೋ। ಅತಾಯನತಾಯ ಚೇವ ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯಖೇಮತಾಯ ಚ ಅತಾಣತೋ। ಅಲ್ಲೀಯಿತುಂ ಅನರಹತಾಯ, ಅಲ್ಲೀನಾನಮ್ಪಿ ಚ ಲೇಣಕಿಚ್ಚಾಕಾರಿತಾಯ ಅಲೇಣತೋ। ನಿಸ್ಸಿತಾನಂ ಭಯಸಾರಕತ್ತಾಭಾವೇನ ಅಸರಣತೋ। ಯಥಾಪರಿಕಪ್ಪಿತೇಹಿ ಧುವಸುಭಸುಖತ್ತಭಾವೇಹಿ ರಿತ್ತತಾಯ ರಿತ್ತತೋ। ರಿತ್ತತಾಯೇವ ತುಚ್ಛತೋ, ಅಪ್ಪಕತ್ತಾ ವಾ। ಅಪ್ಪಕಮ್ಪಿ ಹಿ ಲೋಕೇ ‘‘ತುಚ್ಛ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಸಾಮಿನಿವಾಸಿವೇದಕ ಕಾರಕಾಧಿಟ್ಠಾಯಕವಿರಹಿತತಾಯ ಸುಞ್ಞತೋ।

    Evaṃ ñātaṃ katvāti evaṃ pākaṭaṃ katvā jānanto tīreti tīrayati, upari vattabbākārena cinteti. Aniccantikatāya ādiantavantatāya ca aniccato tīreti. Uppādavayapaṭipīḷanatāya dukkhavatthutāya ca dukkhato. Paccayayāpanīyatāya rogamūlatāya ca rogato. Dukkhatāsūlayogitāya kilesāsucipaggharatāya uppādajarābhaṅgehi uddhumātaparipakkapabhinnatāya ca gaṇḍato. Pīḷājanakatāya antotudanatāya dunnīharaṇīyatāya ca sallato. Vigarahaṇīyatāya avaḍḍhiāvahanatāya aghavatthutāya ca aghato. Aseribhāvajanakatāya ābādhapadaṭṭhānatāya ca ābādhato. Avasatāya avidheyyatāya ca parato. Byādhijarāmaraṇehi lujjanapalujjanatāya palokato. Anekabyasanāvahanatāya ītito. Aviditānaṃyeva vipulānaṃ anatthānaṃ āvahanato sabbūpaddavavatthutāya ca upaddavato. Sabbabhayānaṃ ākaratāya ca dukkhavūpasamasaṅkhātassa paramassāsassa paṭipakkhabhūtatāya ca bhayato. Anekehi anatthehi anubaddhatāya dosūpasaṭṭhatāya, upasaggo viya anadhivāsanārahatāya ca upasaggato. Byādhijarāmaraṇehi ceva lābhādīhi ca lokadhammehi pacalitatāya calato. Upakkamena ceva sarasena ca pabhaṅgupagamanasīlatāya pabhaṅguto. Sabbāvatthāvinipātitāya, thirabhāvassa ca abhāvatāya adhuvato. Atāyanatāya ceva alabbhaneyyakhematāya ca atāṇato. Allīyituṃ anarahatāya, allīnānampi ca leṇakiccākāritāya aleṇato. Nissitānaṃ bhayasārakattābhāvena asaraṇato. Yathāparikappitehi dhuvasubhasukhattabhāvehi rittatāya rittato. Rittatāyeva tucchato, appakattā vā. Appakampi hi loke ‘‘tuccha’’nti vuccati. Sāminivāsivedaka kārakādhiṭṭhāyakavirahitatāya suññato.

    ಸಯಞ್ಚ ಅಸಾಮಿಕಭಾವಾದಿತಾಯ ಅನತ್ತತೋ। ಪವತ್ತಿದುಕ್ಖತಾಯ, ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಚ ಆದೀನವತಾಯ ಆದೀನವತೋ। ಅಥ ವಾ ಆದೀನಂ ವಾತಿ ಗಚ್ಛತಿ ಪವತ್ತತೀತಿ ಆದೀನವೋ, ಕಪಣಮನುಸ್ಸಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ಖನ್ಧಾಪಿ ಚ ಕಪಣಾಯೇವಾತಿ ಆದೀನವಸದಿಸತಾಯ ಆದೀನವತೋ। ಜರಾಯ ಚೇವ ಮರಣೇನ ಚಾತಿ ದ್ವೇಧಾ ಪರಿಣಾಮಪಕತಿತಾಯ ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮತೋ। ದುಬ್ಬಲತಾಯ, ಫೇಗ್ಗು ವಿಯ ಸುಖಭಞ್ಜನೀಯತಾಯ ಚ ಅಸಾರಕತೋ। ಅಘಹೇತುತಾಯ ಅಘಮೂಲತೋ। ಮಿತ್ತಮುಖಸಪತ್ತೋ ವಿಯ ವಿಸ್ಸಾಸಘಾತಿತಾಯ ವಧಕತೋ। ವಿಗತಭವತಾಯ ವಿಭವಸಮ್ಭೂತತಾಯ ಚ ವಿಭವತೋ। ಆಸವಪದಟ್ಠಾನತಾಯ ಸಾಸವತೋ। ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಅಭಿಸಙ್ಖತತಾಯ ಸಙ್ಖತತೋ। ಮಚ್ಚುಮಾರಕಿಲೇಸಮಾರಾನಂ ಆಮಿಸಭೂತತಾಯ ಮಾರಾಮಿಸತೋ। ಜಾತಿಜರಾಬ್ಯಾಧಿಮರಣಪಕತಿತಾಯ ಜಾತಿಜರಾಬ್ಯಾಧಿಮರಣಧಮ್ಮತೋ। ಸೋಕಪರಿದೇವಉಪಾಯಾಸಹೇತುತಾಯ ಸೋಕಪರಿದೇವಉಪಾಯಾಸಧಮ್ಮತೋ। ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿದುಚ್ಚರಿತಸಂಕಿಲೇಸಾನಂ ವಿಸಯಧಮ್ಮತಾಯ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮತೋ। ಅವಿಜ್ಜಾಕಮ್ಮತಣ್ಹಾಸಳಾಯತನವಸೇನ ಉಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಸಮುದಯತೋ। ತೇಸಂ ಅಭಾವೇನ ಅತ್ಥಙ್ಗಮತೋ। ಫಸ್ಸೇ ಛನ್ದರಾಗವಸೇನ ಮಧುರಸ್ಸಾದೇನ ಅಸ್ಸಾದತೋ। ಫಸ್ಸಸ್ಸ ವಿಪರಿಣಾಮೇನ ಆದೀನವತೋ। ಉಭಿನ್ನಂ ನಿಸ್ಸರಣೇನ ನಿಸ್ಸರಣತೋ ತೀರೇತೀತಿ ಸಬ್ಬೇಸು ಚ ಇಮೇಸು ‘‘ತೀರೇತೀ’’ತಿ ಪಾಠಸೇಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।

    Sayañca asāmikabhāvāditāya anattato. Pavattidukkhatāya, dukkhassa ca ādīnavatāya ādīnavato. Atha vā ādīnaṃ vāti gacchati pavattatīti ādīnavo, kapaṇamanussassetaṃ adhivacanaṃ. Khandhāpi ca kapaṇāyevāti ādīnavasadisatāya ādīnavato. Jarāya ceva maraṇena cāti dvedhā pariṇāmapakatitāya vipariṇāmadhammato. Dubbalatāya, pheggu viya sukhabhañjanīyatāya ca asārakato. Aghahetutāya aghamūlato. Mittamukhasapatto viya vissāsaghātitāya vadhakato. Vigatabhavatāya vibhavasambhūtatāya ca vibhavato. Āsavapadaṭṭhānatāya sāsavato. Hetupaccayehi abhisaṅkhatatāya saṅkhatato. Maccumārakilesamārānaṃ āmisabhūtatāya mārāmisato. Jātijarābyādhimaraṇapakatitāya jātijarābyādhimaraṇadhammato. Sokaparidevaupāyāsahetutāya sokaparidevaupāyāsadhammato. Taṇhādiṭṭhiduccaritasaṃkilesānaṃ visayadhammatāya saṃkilesadhammato. Avijjākammataṇhāsaḷāyatanavasena uppattito samudayato. Tesaṃ abhāvena atthaṅgamato. Phasse chandarāgavasena madhurassādena assādato. Phassassa vipariṇāmena ādīnavato. Ubhinnaṃ nissaraṇena nissaraṇato tīretīti sabbesu ca imesu ‘‘tīretī’’ti pāṭhaseso daṭṭhabbo.

    ಪಜಹತೀತಿ ಸಕಸನ್ತಾನತೋ ನೀಹರತಿ। ವಿನೋದೇತೀತಿ ತುದತಿ। ಬ್ಯನ್ತಿಂ ಕರೋತೀತಿ ವಿಗತನ್ತಂ ಕರೋತಿ। ಅನಭಾವಂ ಗಮೇತೀತಿ ಅನು ಅನು ಅಭಾವಂ ಗಮೇತಿ। ಅರಿಯಮಗ್ಗಸತ್ಥೇನ ಉಚ್ಛಿನ್ನಂ ತಣ್ಹಾಅವಿಜ್ಜಾಮಯಂ ಮೂಲಮೇತೇಸನ್ತಿ ಉಚ್ಛಿನ್ನಮೂಲಾ। ತಾಲವತ್ಥು ವಿಯ ನೇಸಂ ವತ್ಥು ಕತನ್ತಿ ತಾಲಾವತ್ಥುಕತಾ। ಯಥಾ ಹಿ ತಾಲರುಕ್ಖಂ ಸಮೂಲಂ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ತಸ್ಸ ವತ್ಥುಮತ್ತೇ ತಸ್ಮಿಂ ಪದೇಸೇ ಕತೇ ನ ಪುನ ತಸ್ಸ ತಾಲಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ಏವಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸತ್ಥೇನ ಸಮೂಲೇ ರೂಪಾದಿರಸೇ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ ತೇಸಂ ಪುಬ್ಬೇ ಉಪ್ಪನ್ನಪುಬ್ಬಭಾವೇನ ವತ್ಥುಮತ್ತೇ ಚಿತ್ತಸನ್ತಾನೇ ಕತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ‘‘ತಾಲಾವತ್ಥುಕತಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಯಸ್ಸೇಸೋತಿ ಯಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಏಸೋ ಗೇಧೋ। ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನೋತಿ ಉಚ್ಛಿನ್ನೋ। ವೂಪಸನ್ತೋತಿ ಫಲೇನ ವೂಪಸನ್ತೋ। ಪಟಿಪಸ್ಸದ್ಧೋತಿ ಪಟಿಪಸ್ಸದ್ಧಿಪ್ಪಹಾನೇನ ಪಟಿಪಸ್ಸಮ್ಭಿತೋ। ಉಪಸಗ್ಗೇನ ವಾ ಪದಂ ವಡ್ಢಿತಂ। ಅಭಬ್ಬುಪ್ಪತ್ತಿಕೋತಿ ಪುನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತುಂ ಅಭಬ್ಬೋ। ಞಾಣಗ್ಗಿನಾ ದಡ್ಢೋತಿ ಮಗ್ಗಞಾಣಗ್ಗಿನಾ ಝಾಪಿತೋ। ಅಥ ವಾ ವಿಸನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಭಾಜನೇನ ಸಹ ಛಡ್ಡಿತಂ ವಿಯ ವತ್ಥುನಾ ಸಹ ಪಹೀನೋ। ಮೂಲಚ್ಛಿನ್ನವಿಸವಲ್ಲಿ ವಿಯ ಸಮೂಲಚ್ಛಿನ್ನೋತಿ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನೋ। ಉದ್ಧನೇ ಉದಕಂ ಸಿಞ್ಚಿತ್ವಾ ನಿಬ್ಬಾಪಿತಅಙ್ಗಾರಂ ವಿಯ ವೂಪಸನ್ತೋ। ನಿಬ್ಬಾಪಿತಅಙ್ಗಾರೇ ಪತಿತಉದಕಫುಸಿತಂ ವಿಯ ಪಟಿಪಸ್ಸದ್ಧೋ। ಅಙ್ಕುರುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಹೇತುಚ್ಛಿನ್ನಬೀಜಂ ವಿಯ ಅಭಬ್ಬುಪ್ಪತ್ತಿಕೋ। ಅಸನಿಪಾತವಿಸರುಕ್ಖೋ ವಿಯ ಞಾಣಗ್ಗಿನಾ ದಡ್ಢೋತಿ ಏವಮೇಕೇ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ।

    Pajahatīti sakasantānato nīharati. Vinodetīti tudati. Byantiṃ karotīti vigatantaṃ karoti. Anabhāvaṃ gametīti anu anu abhāvaṃ gameti. Ariyamaggasatthena ucchinnaṃ taṇhāavijjāmayaṃ mūlametesanti ucchinnamūlā. Tālavatthu viya nesaṃ vatthu katanti tālāvatthukatā. Yathā hi tālarukkhaṃ samūlaṃ uddharitvā tassa vatthumatte tasmiṃ padese kate na puna tassa tālassa uppatti paññāyati, evaṃ ariyamaggasatthena samūle rūpādirase uddharitvā tesaṃ pubbe uppannapubbabhāvena vatthumatte cittasantāne kate sabbepi te ‘‘tālāvatthukatā’’ti vuccanti. Yassesoti yassa puggalassa eso gedho. Samucchinnoti ucchinno. Vūpasantoti phalena vūpasanto. Paṭipassaddhoti paṭipassaddhippahānena paṭipassambhito. Upasaggena vā padaṃ vaḍḍhitaṃ. Abhabbuppattikoti puna uppajjituṃ abhabbo. Ñāṇagginā daḍḍhoti maggañāṇagginā jhāpito. Atha vā visanikkhittaṃ bhājanena saha chaḍḍitaṃ viya vatthunā saha pahīno. Mūlacchinnavisavalli viya samūlacchinnoti samucchinno. Uddhane udakaṃ siñcitvā nibbāpitaaṅgāraṃ viya vūpasanto. Nibbāpitaaṅgāre patitaudakaphusitaṃ viya paṭipassaddho. Aṅkuruppattiyā hetucchinnabījaṃ viya abhabbuppattiko. Asanipātavisarukkho viya ñāṇagginā daḍḍhoti evameke vaṇṇayanti.

    ವೀತಗೇಧೋತಿ ಇದಂ ಸಕಭಾವಪರಿಚ್ಚಜನವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ವಿಗತಗೇಧೋತಿ ಇದಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಸಾಲಯಭಾವಪರಿಚ್ಚಜನವಸೇನ। ಚತ್ತಗೇಧೋತಿ ಇದಂ ಪುನ ಅನಾದಿಯನಭಾವದಸ್ಸನವಸೇನ। ಮುತ್ತಗೇಧೋತಿ ಇದಂ ಸನ್ತತಿತೋ ವಿನಿಮೋಚನವಸೇನ। ಪಹೀನಗೇಧೋತಿ ಇದಂ ಮುತ್ತಸ್ಸಾಪಿ ಕ್ವಚಿ ಅನವಟ್ಠಾನದಸ್ಸನವಸೇನ। ಪಟಿನಿಸ್ಸಟ್ಠಗೇಧೋತಿ ಇದಂ ಆದಿನ್ನಪುಬ್ಬಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಗ್ಗದಸ್ಸನವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ವೀತರಾಗೋ ವಿಗತರಾಗೋ ಚತ್ತರಾಗೋತಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ತತ್ಥ ಗಿಜ್ಝನವಸೇನ ಗೇಧೋ। ರಞ್ಜನವಸೇನ ರಾಗೋ। ನಿಚ್ಛಾತೋತಿ ನಿತ್ತಣ್ಹೋ। ‘‘ನಿಚ್ಛದೋ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ, ತಣ್ಹಾಛದನವಿರಹಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿಬ್ಬುತೋತಿ ನಿಬ್ಬುತಸಭಾವೋ। ಸೀತಿಭೂತೋತಿ ಸೀತಸಭಾವೋ। ಸುಖಪಟಿಸಂವೇದೀತಿ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕಸುಖಂ ಅನುಭವನಸಭಾವೋ। ಬ್ರಹ್ಮಭೂತೇನಾತಿ ಉತ್ತಮಸಭಾವೇನ। ಅತ್ತನಾತಿ ಚಿತ್ತೇನ।

    Vītagedhoti idaṃ sakabhāvapariccajanavasena vuttaṃ. Vigatagedhoti idaṃ ārammaṇe sālayabhāvapariccajanavasena. Cattagedhoti idaṃ puna anādiyanabhāvadassanavasena. Muttagedhoti idaṃ santatito vinimocanavasena. Pahīnagedhoti idaṃ muttassāpi kvaci anavaṭṭhānadassanavasena. Paṭinissaṭṭhagedhoti idaṃ ādinnapubbassa nissaggadassanavasena vuttaṃ. Vītarāgo vigatarāgo cattarāgoti vuttanayena yojetabbaṃ. Tattha gijjhanavasena gedho. Rañjanavasena rāgo. Nicchātoti nittaṇho. ‘‘Nicchado’’tipi pāṭho, taṇhāchadanavirahitoti attho. Nibbutoti nibbutasabhāvo. Sītibhūtoti sītasabhāvo. Sukhapaṭisaṃvedīti kāyikacetasikasukhaṃ anubhavanasabhāvo. Brahmabhūtenāti uttamasabhāvena. Attanāti cittena.

    ಕತತ್ತಾ ಚಾತಿ ಪಾಪಕಮ್ಮಾನಂ ಕತಭಾವೇನ ಚ। ಅಕತತ್ತಾ ಚಾತಿ ಕುಸಲಾನಂ ಅಕತಭಾವೇನ ಚ। ಕತಂ ಮೇ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಂ, ಅಕತಂ ಮೇ ಕಾಯಸುಚರಿತನ್ತಿಆದಯೋ ದ್ವಾರವಸೇನ ಅವಿರತಿವಿರತಿವಸೇನ ಕಮ್ಮಪಥವಸೇನ ಚ ವುತ್ತಾ। ಸೀಲೇಸುಮ್ಹಿ ನ ಪರಿಪೂರಕಾರೀತಿಆದಯೋ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲವಸೇನ। ಜಾಗರಿಯಮನನುಯುತ್ತೋತಿ ಪಞ್ಚಜಾಗರಣವಸೇನ। ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞೇನಾತಿ ಸಾತ್ಥಕಾದಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞವಸೇನ । ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾತಿಆದಯೋ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮಾ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರವಸೇನ। ದುಕ್ಖಂ ಮೇ ಅಪರಿಞ್ಞಾತನ್ತಿಆದಯೋ ಚತ್ತಾರೋ ಅರಿಯಸಚ್ಚವಸೇನ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತೇ ಅತ್ಥತೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯತ್ತಾ ಪಾಕಟಾಯೇವ।

    Katattā cāti pāpakammānaṃ katabhāvena ca. Akatattā cāti kusalānaṃ akatabhāvena ca. Kataṃ me kāyaduccaritaṃ, akataṃ me kāyasucaritantiādayo dvāravasena avirativirativasena kammapathavasena ca vuttā. Sīlesumhi na paripūrakārītiādayo catupārisuddhisīlavasena. Jāgariyamananuyuttoti pañcajāgaraṇavasena. Satisampajaññenāti sātthakādisampajaññavasena . Cattāro satipaṭṭhānātiādayo bodhipakkhiyadhammā lokiyalokuttaravasena. Dukkhaṃ me apariññātantiādayo cattāro ariyasaccavasena vuttāti veditabbaṃ. Te atthato tattha tattha vuttanayattā pākaṭāyeva.

    ಧೀರೋ ಪಣ್ಡಿತೋತಿ ಸತ್ತ ಪದಾ ವುತ್ತತ್ಥಾಯೇವ। ಅಪಿ ಚ ದುಕ್ಖೇ ಅಕಮ್ಪಿಯಟ್ಠೇನ ಧೀರೋ। ಸುಖೇ ಅನುಪ್ಪಿಲವಟ್ಠೇನ ಪಣ್ಡಿತೋ। ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕತ್ಥೇ ಕತಪರಿಚಯಟ್ಠೇನ ಪಞ್ಞವಾ। ಅತ್ತತ್ಥಪರತ್ಥೇ ನಿಚ್ಚಲಟ್ಠೇನ ಬುದ್ಧಿಮಾ। ಗಮ್ಭೀರಉತ್ತಾನತ್ಥೇ ಅಪಚ್ಚೋಸಕ್ಕನಟ್ಠೇನ ಞಾಣೀ। ಗುಳ್ಹಪಟಿಚ್ಛನ್ನತ್ಥೇ ಓಭಾಸನಟ್ಠೇನ ವಿಭಾವೀ। ನಿಕ್ಕಿಲೇಸಬ್ಯವದಾನಟ್ಠೇನ ತುಲಾಸದಿಸೋತಿ ಮೇಧಾವೀ। ನ ಲಿಮ್ಪತೀತಿ ಸಜಾತಿಯಾ ನ ಲಿಮ್ಪತಿ ಆಕಾಸೇ ಲೇಖಾ ವಿಯ। ನ ಪಲಿಮ್ಪತೀತಿ ವಿಸೇಸೇನ ನ ಲಿಮ್ಪತಿ। ನ ಉಪಲಿಮ್ಪತೀತಿ ಸಞ್ಞೋಗೋ ಹುತ್ವಾಪಿ ನ ಲಿಮ್ಪತಿ ಹತ್ಥತಲೇ ಲೇಖಾ ವಿಯ। ಅಲಿತ್ತೋತಿ ಸಞ್ಞೋಗೋ ಹುತ್ವಾಪಿ ನ ಕಿಲಿಸ್ಸತಿ ಕಾಸಿಕವತ್ಥೇ ಠಪಿತಮಣಿರತನಂ ವಿಯ। ಅಪಲಿತ್ತೋತಿ ವಿಸೇಸೇನ ನ ಕಿಲಿಸ್ಸತಿ ಮಣಿರತನೇ ಪಲಿವೇಠಿತಕಾಸಿಕವತ್ಥಂ ವಿಯ। ಅನುಪಲಿತ್ತೋತಿ ಉಪಗನ್ತ್ವಾಪಿ ನ ಅಲ್ಲೀಯತಿ ಪೋಕ್ಖರಪತ್ತೇ ಉದಕಬಿನ್ದು ವಿಯ। ನಿಕ್ಖನ್ತೋತಿ ಬಹಿ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ ಬನ್ಧನಾಗಾರತೋ ಪಲಾತೋ ವಿಯ। ನಿಸ್ಸಟೋತಿ ಪಾಪಪಹೀನೋ ಅಮಿತ್ತಸ್ಸ ಪಟಿಚ್ಛಾಪಿತಕಿಲಿಟ್ಠವತ್ಥು ವಿಯ। ವಿಪ್ಪಮುತ್ತೋತಿ ಸುಟ್ಠು ಮುತ್ತೋ ಗಯ್ಹೂಪಗೇ ವತ್ಥುಮ್ಹಿ ರತಿಂ ನಾಸೇತ್ವಾ ಪುನ ನಾಗಮನಂ ವಿಯ। ವಿಸಞ್ಞುತ್ತೋತಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಏಕತೋ ನ ಯುತ್ತೋ ಬ್ಯಾಧಿನಾ ಮುತ್ತಗಿಲಾನೋ ವಿಯ। ವಿಮರಿಯಾದಿಕತೇನ ಚೇತಸಾತಿ ವಿಗತಮರಿಯಾದಕತೇನ ಚಿತ್ತೇನ, ಸಬ್ಬಭವೇನ ಸಬ್ಬಾರಮ್ಮಣೇನ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇಹಿ ಮುತ್ತಚಿತ್ತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Dhīropaṇḍitoti satta padā vuttatthāyeva. Api ca dukkhe akampiyaṭṭhena dhīro. Sukhe anuppilavaṭṭhena paṇḍito. Diṭṭhadhammikasamparāyikatthe kataparicayaṭṭhena paññavā. Attatthaparatthe niccalaṭṭhena buddhimā. Gambhīrauttānatthe apaccosakkanaṭṭhena ñāṇī. Guḷhapaṭicchannatthe obhāsanaṭṭhena vibhāvī. Nikkilesabyavadānaṭṭhena tulāsadisoti medhāvī. Na limpatīti sajātiyā na limpati ākāse lekhā viya. Na palimpatīti visesena na limpati. Na upalimpatīti saññogo hutvāpi na limpati hatthatale lekhā viya. Alittoti saññogo hutvāpi na kilissati kāsikavatthe ṭhapitamaṇiratanaṃ viya. Apalittoti visesena na kilissati maṇiratane paliveṭhitakāsikavatthaṃ viya. Anupalittoti upagantvāpi na allīyati pokkharapatte udakabindu viya. Nikkhantoti bahi nikkhanto bandhanāgārato palāto viya. Nissaṭoti pāpapahīno amittassa paṭicchāpitakiliṭṭhavatthu viya. Vippamuttoti suṭṭhu mutto gayhūpage vatthumhi ratiṃ nāsetvā puna nāgamanaṃ viya. Visaññuttoti kilesehi ekato na yutto byādhinā muttagilāno viya. Vimariyādikatena cetasāti vigatamariyādakatena cittena, sabbabhavena sabbārammaṇena sabbakilesehi muttacittenāti attho.

    ೧೪. ಸಞ್ಞಂ ಪರಿಞ್ಞಾತಿ ಗಾಥಾಯ ಪನ ಅಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ನ ಕೇವಲಞ್ಚ ಫಸ್ಸಮೇವ, ಅಪಿ ಚ ಖೋ ಪನ ಕಾಮಸಞ್ಞಾದಿಭೇದಂ ಸಞ್ಞಂ, ಸಞ್ಞಾನುಸಾರೇನ ವಾ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ನಾಮರೂಪಂ ತೀಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಹಿ ಪರಿಜಾನಿತ್ವಾ ಇಮಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ಚತುಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ವಿತರೇಯ್ಯ ಓಘಂ, ತತೋ ಸೋ ತಿಣ್ಣೋಘೋ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಪರಿಗ್ಗಹೇಸು ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನೇನ ಅನುಪಲಿತ್ತೋ ಖೀಣಾಸವಮುನಿ ರಾಗಾದಿಸಲ್ಲಾನಂ ಅಬ್ಬೂಳ್ಹತ್ತಾ ಅಬ್ಬೂಳ್ಹಸಲ್ಲೋ, ಸತಿವೇಪುಲ್ಲಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ಚರಂ, ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ವಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತೋ ಚರನ್ತೋ ತೇನ ಅಪ್ಪಮಾದಚಾರೇನ ಅಬ್ಬೂಳ್ಹಸಲ್ಲೋ ಹುತ್ವಾ ಸಕಪರತ್ತಭಾವಾದಿಭೇದಂ ನಾಸೀಸತಿ ಲೋಕಮಿಮಂ ಪರಞ್ಚ, ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಚರಿಮಚಿತ್ತನಿರೋಧಾ ನಿರುಪಾದಾನೋವ ಜಾತವೇದೋ ಪರಿನಿಬ್ಬಾತೀತಿ ಅರಹತ್ತನಿಕೂಟೇನ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ, ಧಮ್ಮನೇತ್ತಿಠಪನಮೇವ ಕರೋನ್ತೋ; ನ ತು ಇಮಾಯ ದೇಸನಾಯ ಮಗ್ಗಂ ವಾ ಫಲಂ ವಾ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ, ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ದೇಸಿತತ್ತಾತಿ।

    14.Saññaṃ pariññāti gāthāya pana ayaṃ saṅkhepattho – na kevalañca phassameva, api ca kho pana kāmasaññādibhedaṃ saññaṃ, saññānusārena vā pubbe vuttanayeneva nāmarūpaṃ tīhi pariññāhi parijānitvā imāya paṭipadāya catubbidhampi vitareyya oghaṃ, tato so tiṇṇogho taṇhādiṭṭhipariggahesu taṇhādiṭṭhikilesappahānena anupalitto khīṇāsavamuni rāgādisallānaṃ abbūḷhattā abbūḷhasallo, sativepullappattiyā appamatto caraṃ, pubbabhāge vā appamatto caranto tena appamādacārena abbūḷhasallo hutvā sakaparattabhāvādibhedaṃ nāsīsati lokamimaṃ parañca, aññadatthu carimacittanirodhā nirupādānova jātavedo parinibbātīti arahattanikūṭena desanaṃ niṭṭhāpesi, dhammanettiṭhapanameva karonto; na tu imāya desanāya maggaṃ vā phalaṃ vā uppādesi, khīṇāsavassa desitattāti.

    ನೀಲಾದಿಭೇದಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಸಞ್ಜಾನಾತೀತಿ ಸಞ್ಞಾ। ಸಾ ಸಞ್ಜಾನನಲಕ್ಖಣಾ ಪಚ್ಚಾಭಿಞ್ಞಾಣರಸಾ। ಚತುಭೂಮಿಕಸಞ್ಞಾ ಹಿ ನೋಸಞ್ಜಾನನಲಕ್ಖಣಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಸಬ್ಬಾ ಸಞ್ಜಾನನಲಕ್ಖಣಾವ। ಯಾ ಪನೇತ್ಥ ಅಭಿಞ್ಞಾಣೇನ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ಸಾ ಪಚ್ಚಾಭಿಞ್ಞಾಣರಸಾ ನಾಮ ಹೋತಿ। ತಸ್ಸಾ ವಡ್ಢಕಿಸ್ಸ ದಾರುಮ್ಹಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಣಂ ಕತ್ವಾ ಪುನ ತೇನ ಅಭಿಞ್ಞಾಣೇನ ತಂ ಪಚ್ಚಾಭಿಜಾನನಕಾಲೇ, ಪುರಿಸಸ್ಸ ಕಾಳತಿಲಕಾದಿಅಭಿಞ್ಞಾಣಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಪುನ ತೇನ ಅಭಿಞ್ಞಾಣೇನ ‘‘ಅಸುಕೋ ನಾಮ ಏಸೋ’’ತಿ ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಾಭಿಜಾನನಕಾಲೇ, ರಞ್ಞೋ ಪಿಳನ್ಧನಗೋಪಕಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಪಿಳನ್ಧನೇ ನಾಮಪಣ್ಣಕಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ‘‘ಅಸುಕಂ ಪಿಳನ್ಧನಂ ನಾಮ ಆಹರಾ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ದೀಪಂ ಜಾಲೇತ್ವಾ ಸಾರಗಬ್ಭಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಪಣ್ಣಂ ವಾಚೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸೇವ ಪಿಳನ್ಧನಸ್ಸ ಆಹರಣಕಾಲೇ ಚ ಪವತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Nīlādibhedaṃ ārammaṇaṃ sañjānātīti saññā. Sā sañjānanalakkhaṇā paccābhiññāṇarasā. Catubhūmikasaññā hi nosañjānanalakkhaṇā nāma natthi, sabbā sañjānanalakkhaṇāva. Yā panettha abhiññāṇena sañjānāti, sā paccābhiññāṇarasā nāma hoti. Tassā vaḍḍhakissa dārumhi abhiññāṇaṃ katvā puna tena abhiññāṇena taṃ paccābhijānanakāle, purisassa kāḷatilakādiabhiññāṇaṃ sallakkhetvā puna tena abhiññāṇena ‘‘asuko nāma eso’’ti tassa paccābhijānanakāle, rañño piḷandhanagopakabhaṇḍāgārikassa tasmiṃ tasmiṃ piḷandhane nāmapaṇṇakaṃ bandhitvā ‘‘asukaṃ piḷandhanaṃ nāma āharā’’ti vutte dīpaṃ jāletvā sāragabbhaṃ pavisitvā paṇṇaṃ vācetvā tassa tasseva piḷandhanassa āharaṇakāle ca pavatti veditabbā.

    ಅಪರೋ ನಯೋ – ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಿಕವಸೇನ ಹಿ ಸಞ್ಜಾನನಲಕ್ಖಣಾ ಸಞ್ಞಾ, ಪುನಸಞ್ಜಾನನಪಚ್ಚಯನಿಮಿತ್ತಕರಣರಸಾ ದಾರುಆದೀಸು ತಚ್ಛಕಾದಯೋ ವಿಯ, ಯಥಾಗಹಿತನಿಮಿತ್ತವಸೇನ ಅಭಿನಿವೇಸಕರಣಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ ಹತ್ಥಿದಸ್ಸಕಅನ್ಧೋ ವಿಯ, ಆರಮ್ಮಣೇ ಅನೋಗಾಳ್ಹವುತ್ತಿತಾಯ ಅಚಿರಟ್ಠಾನಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಾನಾ ವಾ ವಿಜ್ಜು ವಿಯ, ಯಥಾಉಪಟ್ಠಿತವಿಸಯಪದಟ್ಠಾನಾ ತಿಣಪುರಿಸಕೇಸು ಮಿಗಪೋತಕಾನಂ ಪುರಿಸಾತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಸಞ್ಞಾ ವಿಯ। ಯಾ ಪನೇತ್ಥ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಹೋತಿ, ಸಾ ಞಾಣಮೇವ ಅನುವತ್ತತಿ, ಸಸಮ್ಭಾರಪಥವೀಆದೀಸು ಸೇಸಧಮ್ಮಾ ಪಥವೀಆದೀನಿ ವಿಯಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Aparo nayo – sabbasaṅgāhikavasena hi sañjānanalakkhaṇā saññā, punasañjānanapaccayanimittakaraṇarasā dāruādīsu tacchakādayo viya, yathāgahitanimittavasena abhinivesakaraṇapaccupaṭṭhānā hatthidassakaandho viya, ārammaṇe anogāḷhavuttitāya aciraṭṭhānapaccupaṭṭhānā vā vijju viya, yathāupaṭṭhitavisayapadaṭṭhānā tiṇapurisakesu migapotakānaṃ purisāti uppannasaññā viya. Yā panettha ñāṇasampayuttā hoti, sā ñāṇameva anuvattati, sasambhārapathavīādīsu sesadhammā pathavīādīni viyāti veditabbā.

    ಕಾಮಪಟಿಸಞ್ಞುತ್ತಾ ಸಞ್ಞಾ ಕಾಮಸಞ್ಞಾ। ಬ್ಯಾಪಾದಪಟಿಸಞ್ಞುತ್ತಾ ಸಞ್ಞಾ ಬ್ಯಾಪಾದಸಞ್ಞಾ। ವಿಹಿಂಸಾಪಟಿಸಞ್ಞುತ್ತಾ ಸಞ್ಞಾ ವಿಹಿಂಸಾಸಞ್ಞಾ । ತೇಸು ದ್ವೇ ಸತ್ತೇಸುಪಿ ಸಙ್ಖಾರೇಸುಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ। ಕಾಮಸಞ್ಞಾ ಹಿ ಪಿಯೇ ಮನಾಪೇ ಸತ್ತೇ ವಾ ಸಙ್ಖಾರೇ ವಾ ವಿತಕ್ಕೇನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಬ್ಯಾಪಾದಸಞ್ಞಾ ಅಪ್ಪಿಯೇ ಅಮನಾಪೇ ಸತ್ತೇ ವಾ ಸಙ್ಖಾರೇ ವಾ ಕುಜ್ಝಿತ್ವಾ ಓಲೋಕನಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ವಿನಾಸನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ವಿಹಿಂಸಾಸಞ್ಞಾ ಸಙ್ಖಾರೇಸು ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಸಙ್ಖಾರೋ ಹಿ ದುಕ್ಖಾಪೇತಬ್ಬೋ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ‘‘ಇಮೇ ಸತ್ತಾ ಹಞ್ಞನ್ತು ವಾ, ಉಚ್ಛಿಜ್ಜನ್ತು ವಾ, ವಿನಸ್ಸನ್ತು ವಾ, ಮಾ ವಾ ಅಹೇಸು’’ನ್ತಿ ಚಿನ್ತನಕಾಲೇ ಪನ ಸತ್ತೇಸು ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ನೇಕ್ಖಮ್ಮಪಟಿಸಞ್ಞುತ್ತಾ ಸಞ್ಞಾ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಞ್ಞಾ, ಸಾ ಅಸುಭಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಕಾಮಾವಚರಾ ಹೋತಿ, ಅಸುಭಝಾನೇ ರೂಪಾವಚರಾ, ತಂ ಝಾನಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಮಗ್ಗಫಲಕಾಲೇ ಲೋಕುತ್ತರಾ। ಅಬ್ಯಾಪಾದಪಟಿಸಞ್ಞುತ್ತಾ ಸಞ್ಞಾ ಅಬ್ಯಾಪಾದಸಞ್ಞಾ, ಸಾ ಮೇತ್ತಾಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಕಾಮಾವಚರಾ ಹೋತಿ, ಮೇತ್ತಾಝಾನೇ ರೂಪಾವಚರಾ, ತಂ ಝಾನಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಮಗ್ಗಫಲಕಾಲೇ ಲೋಕುತ್ತರಾ। ಅವಿಹಿಂಸಾಪಟಿಸಞ್ಞುತ್ತಾ ಸಞ್ಞಾ ಅವಿಹಿಂಸಾಸಞ್ಞಾ, ಸಾ ಕರುಣಾಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಕಾಮಾವಚರಾ, ಕರುಣಾಝಾನೇ ರೂಪಾವಚರಾ, ತಂ ಝಾನಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಮಗ್ಗಫಲಕಾಲೇ ಲೋಕುತ್ತರಾ। ಯದಾ ಅಲೋಭೋ ಸೀಸಂ ಹೋತಿ, ತದಾ ಇತರೇ ದ್ವೇ ತದನ್ವಾಯಿಕಾ ಭವನ್ತಿ। ಯದಾ ಮೇತ್ತಾ ಸೀಸಂ ಹೋತಿ, ತದಾ ಇತರೇ ದ್ವೇ ತದನ್ವಾಯಿಕಾ ಭವನ್ತಿ। ಯದಾ ಕರುಣಾ ಸೀಸಂ ಹೋತಿ, ತದಾ ಇತರೇ ದ್ವೇ ತದನ್ವಾಯಿಕಾ ಭವನ್ತಿ। ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಸಞ್ಞಾ ರೂಪಸಞ್ಞಾ। ಸದ್ದಸಞ್ಞಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಇದಂ ತಸ್ಸಾಯೇವ ಆರಮ್ಮಣತೋ ನಾಮಂ। ಆರಮ್ಮಣಾನಂ ವುತ್ತತ್ತಾ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾದಿವತ್ಥೂನಿಪಿ ವುತ್ತಾನೇವ ಹೋನ್ತಿ।

    Kāmapaṭisaññuttā saññā kāmasaññā. Byāpādapaṭisaññuttā saññā byāpādasaññā. Vihiṃsāpaṭisaññuttā saññā vihiṃsāsaññā. Tesu dve sattesupi saṅkhāresupi uppajjanti. Kāmasaññā hi piye manāpe satte vā saṅkhāre vā vitakkentassa uppajjati. Byāpādasaññā appiye amanāpe satte vā saṅkhāre vā kujjhitvā olokanakālato paṭṭhāya yāva vināsanā uppajjati. Vihiṃsāsaññā saṅkhāresu na uppajjati. Saṅkhāro hi dukkhāpetabbo nāma natthi. ‘‘Ime sattā haññantu vā, ucchijjantu vā, vinassantu vā, mā vā ahesu’’nti cintanakāle pana sattesu uppajjati. Nekkhammapaṭisaññuttā saññā nekkhammasaññā, sā asubhapubbabhāge kāmāvacarā hoti, asubhajhāne rūpāvacarā, taṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā uppannamaggaphalakāle lokuttarā. Abyāpādapaṭisaññuttā saññā abyāpādasaññā, sā mettāpubbabhāge kāmāvacarā hoti, mettājhāne rūpāvacarā, taṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā uppannamaggaphalakāle lokuttarā. Avihiṃsāpaṭisaññuttā saññā avihiṃsāsaññā, sā karuṇāpubbabhāge kāmāvacarā, karuṇājhāne rūpāvacarā, taṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā uppannamaggaphalakāle lokuttarā. Yadā alobho sīsaṃ hoti, tadā itare dve tadanvāyikā bhavanti. Yadā mettā sīsaṃ hoti, tadā itare dve tadanvāyikā bhavanti. Yadā karuṇā sīsaṃ hoti, tadā itare dve tadanvāyikā bhavanti. Rūpārammaṇaṃ ārabbha uppannā saññā rūpasaññā. Saddasaññādīsupi eseva nayo. Idaṃ tassāyeva ārammaṇato nāmaṃ. Ārammaṇānaṃ vuttattā cakkhusamphassajādivatthūnipi vuttāneva honti.

    ಯಾ ಏವರೂಪಾ ಸಞ್ಞಾತಿ ಅಞ್ಞಾಪಿ ‘‘ಪಟಿಘಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾ ಸಞ್ಞಾ ಅಧಿವಚನಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾ ಸಞ್ಞಾ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಕಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತತ್ಥ ಅಧಿವಚನಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾ ಸಞ್ಞಾತಿಪಿ ಪರಿಯಾಯೇನ ಛದ್ವಾರಿಕಾಯೇವ । ತಯೋ ಹಿ ಅರೂಪಿನೋ ಖನ್ಧಾ ಸಯಂ ಪಿಟ್ಠಿವಟ್ಟಕಾ ಹುತ್ವಾ ಅತ್ತನಾ ಸಹಜಾತಸಞ್ಞಾಯ ‘‘ಅಧಿವಚನಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾ ಸಞ್ಞಾ’’ತಿ ನಾಮಂ ಕರೋನ್ತಿ, ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಪನ ಪಟಿಘಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾ ಸಞ್ಞಾ ನಾಮ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕಾ ಸಞ್ಞಾ, ಅಧಿವಚನಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾ ಸಞ್ಞಾ ನಾಮ ಮನೋದ್ವಾರಿಕಾ ಸಞ್ಞಾ। ಏತಾ ಅತಿರೇಕಸಞ್ಞಾ ಪರಿಗ್ಗಹಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Yā evarūpā saññāti aññāpi ‘‘paṭighasamphassajā saññā adhivacanasamphassajā saññā’’ti evamādikā veditabbā. Tattha adhivacanasamphassajā saññātipi pariyāyena chadvārikāyeva . Tayo hi arūpino khandhā sayaṃ piṭṭhivaṭṭakā hutvā attanā sahajātasaññāya ‘‘adhivacanasamphassajā saññā’’ti nāmaṃ karonti, nippariyāyena pana paṭighasamphassajā saññā nāma pañcadvārikā saññā, adhivacanasamphassajā saññā nāma manodvārikā saññā. Etā atirekasaññā pariggahitāti veditabbā.

    ಸಞ್ಞಾತಿ ಸಭಾವನಾಮಂ। ಸಞ್ಜಾನನಾತಿ ಸಞ್ಜಾನನಾಕಾರೋ। ಸಞ್ಜಾನಿತತ್ತನ್ತಿ ಸಞ್ಜಾನಿತಭಾವೋ।

    Saññāti sabhāvanāmaṃ. Sañjānanāti sañjānanākāro. Sañjānitattanti sañjānitabhāvo.

    ಅವಿಜ್ಜೋಘನ್ತಿ ಪೂರೇತುಂ ಅಯುತ್ತಟ್ಠೇನ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದಿ ಅವಿನ್ದಿಯಂ ನಾಮ, ಅಲದ್ಧಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಂ ಅವಿನ್ದಿಯಂ ವಿನ್ದತೀತಿ ಅವಿಜ್ಜಾ। ತಬ್ಬಿಪರೀತತೋ ಕಾಯಸುಚರಿತಾದಿ ವಿನ್ದಿಯಂ ನಾಮ, ತಂ ವಿನ್ದಿಯಂ ನ ವಿನ್ದತೀತಿ ಅವಿಜ್ಜಾ। ಖನ್ಧಾನಂ ರಾಸಟ್ಠಂ, ಆಯತನಾನಂ ಆಯತನಟ್ಠಂ, ಧಾತೂನಂ ಸುಞ್ಞಟ್ಠಂ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಅಧಿಪತಿಯಟ್ಠಂ, ಸಚ್ಚಾನಂ ತಥಟ್ಠಂ ಅವಿದಿತಂ ಕರೋತೀತಿಪಿ ಅವಿಜ್ಜಾ। ದುಕ್ಖಾದೀನಂ ಪೀಳನಾದಿವಸೇನ ವುತ್ತಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಅತ್ಥಂ ಅವಿದಿತಂ ಕರೋತೀತಿಪಿ ಅವಿಜ್ಜಾ। ಅನ್ತವಿರಹಿತೇ ಸಂಸಾರೇ ಯೋನಿಗತಿಭವವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಸತ್ತಾವಾಸೇಸು ಸತ್ತೇ ಜವಾಪೇತೀತಿ ಅವಿಜ್ಜಾ। ಪರಮತ್ಥತೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇಸು ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಾದೀಸು ಜವತಿ, ವಿಜ್ಜಮಾನೇಸು ಖನ್ಧಾದೀಸು ನ ಜವತೀತಿ ಅವಿಜ್ಜಾ। ಅಪಿ ಚ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣಾನಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಾನಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾನಂ ಛಾದನತೋಪಿ ಅವಿಜ್ಜಾ, ತಂ ಅವಿಜ್ಜೋಘಂ। ಕಾಮೋಘವಸೇನ ಉತ್ತರೇಯ್ಯ। ಭವೋಘವಸೇನ ಪತರೇಯ್ಯ। ದಿಟ್ಠೋಘವಸೇನ ಸಮತಿಕ್ಕಮೇಯ್ಯ। ಅವಿಜ್ಜೋಘವಸೇನ ವೀತಿವತ್ತೇಯ್ಯ। ಅಥ ವಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನ ಪಹಾನವಸೇನ ಉತ್ತರೇಯ್ಯ। ಸಕದಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ ಪಹಾನವಸೇನ ಪತರೇಯ್ಯ। ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೇನ ಪಹಾನವಸೇನ ಸಮತಿಕ್ಕಮೇಯ್ಯ। ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಪಹಾನವಸೇನ ವೀತಿವತ್ತೇಯ್ಯ। ಅಥ ವಾ ‘‘ತರೇಯ್ಯಾದಿಪಞ್ಚಪದಂ ತದಙ್ಗಾದಿಪಞ್ಚಪಹಾನೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಕೇಚಿ ವದನ್ತಿ।

    Avijjoghanti pūretuṃ ayuttaṭṭhena kāyaduccaritādi avindiyaṃ nāma, aladdhabbanti attho. Taṃ avindiyaṃ vindatīti avijjā. Tabbiparītato kāyasucaritādi vindiyaṃ nāma, taṃ vindiyaṃ na vindatīti avijjā. Khandhānaṃ rāsaṭṭhaṃ, āyatanānaṃ āyatanaṭṭhaṃ, dhātūnaṃ suññaṭṭhaṃ, indriyānaṃ adhipatiyaṭṭhaṃ, saccānaṃ tathaṭṭhaṃ aviditaṃ karotītipi avijjā. Dukkhādīnaṃ pīḷanādivasena vuttaṃ catubbidhaṃ atthaṃ aviditaṃ karotītipi avijjā. Antavirahite saṃsāre yonigatibhavaviññāṇaṭṭhitisattāvāsesu satte javāpetīti avijjā. Paramatthato avijjamānesu itthipurisādīsu javati, vijjamānesu khandhādīsu na javatīti avijjā. Api ca cakkhuviññāṇādīnaṃ vatthārammaṇānaṃ paṭiccasamuppādapaṭiccasamuppannānañca dhammānaṃ chādanatopi avijjā, taṃ avijjoghaṃ. Kāmoghavasena uttareyya. Bhavoghavasena patareyya. Diṭṭhoghavasena samatikkameyya. Avijjoghavasena vītivatteyya. Atha vā sotāpattimaggena pahānavasena uttareyya. Sakadāgāmimaggena pahānavasena patareyya. Anāgāmimaggena pahānavasena samatikkameyya. Arahattamaggena pahānavasena vītivatteyya. Atha vā ‘‘tareyyādipañcapadaṃ tadaṅgādipañcapahānena yojetabba’’nti keci vadanti.

    ‘‘ಮೋನಂ ವುಚ್ಚತಿ ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ತಂ ಪಭೇದತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಯಾ ಪಞ್ಞಾ ಪಜಾನನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ ಠಪೇತ್ವಾ ‘‘ಅಮೋಹೋ ಧಮ್ಮವಿಚಯೋ’’ತಿ ಪದಂ। ಅಮೋಹೋ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಅಭಾವನಾಯ ಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಭಾವನಾಹೇತು। ಅಮೋಹೇನ ಅವಿಪರೀತಂ ಗಣ್ಹಾತಿ ಮೂಳ್ಹಸ್ಸ ವಿಪರೀತಗ್ಗಹಣತೋ। ಅಮೋಹೇನ ಯಾಥಾವಂ ಯಾಥಾವತೋ ಧಾರೇನ್ತೋ ಯಥಾಸಭಾವೇ ಪವತ್ತತಿ। ಮೂಳ್ಹೋ ಹಿ ‘‘ತಚ್ಛಂ ಅತಚ್ಛಂ, ಅತಚ್ಛಞ್ಚ ತಚ್ಛ’’ನ್ತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ; ತಥಾ ಇಚ್ಛಿತಾಲಾಭದುಕ್ಖಂ ನ ಹೋತಿ। ಅಮೂಳ್ಹಸ್ಸ ‘‘ತಂ ಕುತೇತ್ಥ ಲಬ್ಭಾ’’ತಿ ಏವಮಾದಿಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಸಮ್ಭವತೋ ಮರಣದುಕ್ಖಂ ನ ಹೋತಿ। ಸಮ್ಮೋಹಮರಣಞ್ಹಿ ದುಕ್ಖಂ, ನ ಚ ತಂ ಅಮೂಳ್ಹಸ್ಸ ಹೋತಿ। ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಸುಖಸಂವಾಸೋ ಹೋತಿ, ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಿ ನ ಹೋತಿ। ಮೋಹೇನ ಹಿ ನಿಚ್ಚಸಮ್ಮೂಳ್ಹಾ ತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಂ ಉಪಪಜ್ಜನ್ತಿ । ಮೋಹಪಟಿಪಕ್ಖೋ ಚ ಅಮೋಹೋ ಮೋಹವಸೇನ ಅಮಜ್ಝತ್ತಭಾವಸ್ಸ ಅಭಾವಕರೋ। ಅಮೋಹೇನ ಅವಿಹಿಂಸಾಸಞ್ಞಾ ಧಾತುಸಞ್ಞಾ ಮಜ್ಝಿಮಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಪಟಿಪಜ್ಜನಂ, ಪಚ್ಛಿಮಗನ್ಥದ್ವಯಸ್ಸ ಪಭೇದನಞ್ಚ ಹೋತಿ। ಪಚ್ಛಿಮಾನಿ ದ್ವೇ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾನಿ ತಸ್ಸೇವ ಆನುಭಾವೇನ ಇಜ್ಝನ್ತಿ। ಅಮೋಹೋ ದೀಘಾಯುಕತಾಯ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಅಮೂಳ್ಹೋ ಹಿ ಹಿತಾಹಿತಂ ಞತ್ವಾ ಅಹಿತಂ ಪರಿವಜ್ಜೇನ್ತೋ ಹಿತಞ್ಚ ಪಟಿಸೇವಮಾನೋ ದೀಘಾಯುಕೋ ಹೋತಿ, ಅತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಅಪರಿಹೀನೋ ಹೋತಿ। ಅಮೂಳ್ಹೋ ಹಿ ಅತ್ತನೋ ಹಿತಮೇವ ಕರೋನ್ತೋ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮ್ಪಾದೇತಿ। ಅರಿಯವಿಹಾರಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ಉದಾಸಿನಪಕ್ಖೇಸು ನಿಬ್ಬುತೋ ಹೋತಿ ಅಮೂಳ್ಹಸ್ಸ ಸಬ್ಬಾಭಿಸಙ್ಗತಾಯ ಅಭಾವತೋ। ಅಮೋಹೇನ ಅನತ್ತದಸ್ಸನಂ ಹೋತಿ। ಅಸಮ್ಮೂಳ್ಹೋ ಹಿ ಯಾಥಾವಗಹಣಕುಸಲೋ ಅಪರಿಣಾಯಕಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ ಅಪರಿಣಾಯಕತೋ ಬುಜ್ಝತಿ। ಯಥಾ ಚ ಏತೇನ ಅನತ್ತದಸ್ಸನಂ, ಏವಂ ಅತ್ತದಸ್ಸನಂ ಮೋಹೇನ। ಕೋ ಹಿ ನಾಮ ಅತ್ತಸುಞ್ಞತಂ ಬುಜ್ಝಿತ್ವಾ ಪುನ ಸಮ್ಮೋಹಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ।

    ‘‘Monaṃ vuccati ñāṇa’’nti vatvā taṃ pabhedato dassetuṃ ‘‘yā paññā pajānanā’’tiādimāha. Taṃ vuttanayameva ṭhapetvā ‘‘amoho dhammavicayo’’ti padaṃ. Amoho kusalesu dhammesu abhāvanāya paṭipakkho bhāvanāhetu. Amohena aviparītaṃ gaṇhāti mūḷhassa viparītaggahaṇato. Amohena yāthāvaṃ yāthāvato dhārento yathāsabhāve pavattati. Mūḷho hi ‘‘tacchaṃ atacchaṃ, atacchañca taccha’’nti gaṇhāti; tathā icchitālābhadukkhaṃ na hoti. Amūḷhassa ‘‘taṃ kutettha labbhā’’ti evamādipaccavekkhaṇasambhavato maraṇadukkhaṃ na hoti. Sammohamaraṇañhi dukkhaṃ, na ca taṃ amūḷhassa hoti. Pabbajitānaṃ sukhasaṃvāso hoti, tiracchānayoniyaṃ nibbatti na hoti. Mohena hi niccasammūḷhā tiracchānayoniṃ upapajjanti . Mohapaṭipakkho ca amoho mohavasena amajjhattabhāvassa abhāvakaro. Amohena avihiṃsāsaññā dhātusaññā majjhimāya paṭipattiyā paṭipajjanaṃ, pacchimaganthadvayassa pabhedanañca hoti. Pacchimāni dve satipaṭṭhānāni tasseva ānubhāvena ijjhanti. Amoho dīghāyukatāya paccayo hoti. Amūḷho hi hitāhitaṃ ñatvā ahitaṃ parivajjento hitañca paṭisevamāno dīghāyuko hoti, attasampattiyā aparihīno hoti. Amūḷho hi attano hitameva karonto attānaṃ sampādeti. Ariyavihārassa paccayo hoti, udāsinapakkhesu nibbuto hoti amūḷhassa sabbābhisaṅgatāya abhāvato. Amohena anattadassanaṃ hoti. Asammūḷho hi yāthāvagahaṇakusalo apariṇāyakaṃ khandhapañcakaṃ apariṇāyakato bujjhati. Yathā ca etena anattadassanaṃ, evaṃ attadassanaṃ mohena. Ko hi nāma attasuññataṃ bujjhitvā puna sammohaṃ āpajjeyyāti.

    ತೇನ ಞಾಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಏತೇನ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೇನ ಞಾಣೇನ ಸಮಙ್ಗೀಭೂತೋ ಸೇಕ್ಖಾದಯೋ ಮುನಿ। ಮೋನಪ್ಪತ್ತೋತಿ ಪಟಿಲದ್ಧಞಾಣೋ ಮುನಿಭಾವಂ ಪತ್ತೋ। ತೀಣೀತಿ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದೋ। ಮೋನೇಯ್ಯಾನೀತಿ ಮುನಿಭಾವಕರಾ ಮೋನೇಯ್ಯಕರಾ ಪಟಿಪದಾ ಧಮ್ಮಾ। ಕಾಯಮೋನೇಯ್ಯನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಞ್ಞತ್ತಿಕಾಯರೂಪಕಾಯವಸೇನ ಪಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬಂ ಕಾಯಮೋನೇಯ್ಯಂ। ವಿಞ್ಞತ್ತಿವಾಚಾಸದ್ದವಾಚಾವಸೇನ ಪಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬಂ ವಚೀಮೋನೇಯ್ಯಂ। ಮನೋದ್ವಾರಿಕಚಿತ್ತಾದಿವಸೇನ ಪಞ್ಞಾಪೇತಬ್ಬಂ ಮನೋಮೋನೇಯ್ಯಂ। ತಿವಿಧಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾನಂ ಪಹಾನನ್ತಿ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿವಿಧಾನಂ ಕಾಯತೋ ಪವತ್ತಾನಂ ದುಟ್ಠು ಚರಿತಾನಂ ಪಜಹನಂ। ಕಾಯಸುಚರಿತನ್ತಿ ಕಾಯತೋ ಪವತ್ತಂ ಸುಟ್ಠು ಚರಿತಂ। ಕಾಯಾರಮ್ಮಣೇ ಞಾಣನ್ತಿ ಕಾಯಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ಕಾಯಾರಮ್ಮಣೇ ಞಾಣಂ। ಕಾಯಪರಿಞ್ಞಾತಿ ಕಾಯಂ ಞಾತತೀರಣಪ್ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಾಹಿ ಜಾನನವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ಞಾಣಂ। ಪರಿಞ್ಞಾಸಹಗತೋ ಮಗ್ಗೋತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಂ ಕಾಯಂ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪಾದಿತಮಗ್ಗೋ ಪರಿಞ್ಞಾಸಹಗತೋ। ಕಾಯೇ ಛನ್ದರಾಗಸ್ಸ ಪಹಾನನ್ತಿ ಕಾಯೇ ತಣ್ಹಾಛನ್ದರಾಗಸ್ಸ ಪಜಹನಂ। ಕಾಯಸಙ್ಖಾರನಿರೋಧೋತಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾನಂ ನಿರೋಧೋ ಆವರಣೋ, ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸಮಾಪತ್ತಿಸಮಾಪಜ್ಜನಂ। ವಚೀಸಙ್ಖಾರನಿರೋಧೋತಿ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಂ ನಿರೋಧೋ ಆವರಣೋ, ದುತಿಯಜ್ಝಾನಸಮಾಪತ್ತಿಸಮಾಪಜ್ಜನಂ। ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರನಿರೋಧೋತಿ ಸಞ್ಞಾವೇದನಾನಂ ನಿರೋಧೋ ಆವರಣೋ, ಸಞ್ಞಾವೇದಯಿತನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಸಮಾಪಜ್ಜನಂ।

    Tena ñāṇena samannāgatoti etena vuttappakārena ñāṇena samaṅgībhūto sekkhādayo muni. Monappattoti paṭiladdhañāṇo munibhāvaṃ patto. Tīṇīti gaṇanaparicchedo. Moneyyānīti munibhāvakarā moneyyakarā paṭipadā dhammā. Kāyamoneyyantiādīsu viññattikāyarūpakāyavasena paññāpetabbaṃ kāyamoneyyaṃ. Viññattivācāsaddavācāvasena paññāpetabbaṃ vacīmoneyyaṃ. Manodvārikacittādivasena paññāpetabbaṃ manomoneyyaṃ. Tividhakāyaduccaritānaṃ pahānanti pāṇātipātādividhānaṃ kāyato pavattānaṃ duṭṭhu caritānaṃ pajahanaṃ. Kāyasucaritanti kāyato pavattaṃ suṭṭhu caritaṃ. Kāyārammaṇe ñāṇanti kāyaṃ ārammaṇaṃ katvā aniccādivasena pavattaṃ kāyārammaṇe ñāṇaṃ. Kāyapariññāti kāyaṃ ñātatīraṇappahānapariññāhi jānanavasena pavattaṃ ñāṇaṃ. Pariññāsahagato maggoti ajjhattikaṃ kāyaṃ sammasitvā uppāditamaggo pariññāsahagato. Kāye chandarāgassa pahānanti kāye taṇhāchandarāgassa pajahanaṃ. Kāyasaṅkhāranirodhoti assāsapassāsānaṃ nirodho āvaraṇo, catutthajjhānasamāpattisamāpajjanaṃ. Vacīsaṅkhāranirodhoti vitakkavicārānaṃ nirodho āvaraṇo, dutiyajjhānasamāpattisamāpajjanaṃ. Cittasaṅkhāranirodhoti saññāvedanānaṃ nirodho āvaraṇo, saññāvedayitanirodhasamāpattisamāpajjanaṃ.

    ಪಠಮಗಾಥಾಯ ಕಾಯಮುನಿನ್ತಿಆದೀಸು ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಪ್ಪಹಾನವಸೇನ ಕಾಯಮುನಿ। ವಚೀದುಚ್ಚರಿತಪ್ಪಹಾನವಸೇನ ವಾಚಾಮುನಿ। ಮನೋದುಚ್ಚರಿತಪ್ಪಹಾನವಸೇನ ಮನೋಮುನಿ। ಸಬ್ಬಾಕುಸಲಪ್ಪಹಾನವಸೇನ ಅನಾಸವಮುನಿ। ಮೋನೇಯ್ಯಸಮ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ಫಲೇ ಠಿತತ್ತಾ ಮೋನೇಯ್ಯಸಮ್ಪನ್ನಂ। ಆಹು ಸಬ್ಬಪ್ಪಹಾಯಿನನ್ತಿ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇ ಪಜಹಿತ್ವಾ ಠಿತತ್ತಾ ಸಬ್ಬಪ್ಪಹಾಯಿನಂ ಕಥಯನ್ತಿ।

    Paṭhamagāthāya kāyamunintiādīsu kāyaduccaritappahānavasena kāyamuni. Vacīduccaritappahānavasena vācāmuni. Manoduccaritappahānavasena manomuni. Sabbākusalappahānavasena anāsavamuni. Moneyyasampannanti jānitabbaṃ jānitvā phale ṭhitattā moneyyasampannaṃ. Āhu sabbappahāyinanti sabbakilese pajahitvā ṭhitattā sabbappahāyinaṃ kathayanti.

    ದುತಿಯಗಾಥಾಯ ನಿನ್ಹಾತಪಾಪಕನ್ತಿ ಯೋ ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಸಙ್ಖಾತೇ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಆಯತನೇ ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾರಮ್ಮಣವಸೇನ ಉಪ್ಪತ್ತಿರಹಾನಿ ಸಬ್ಬಪಾಪಕಾನಿ ಮಗ್ಗಞಾಣೇನ ನಿನ್ಹಾಯ ಧೋವಿತ್ವಾ ಠಿತತ್ತಾ ನಿನ್ಹಾತಪಾಪಕಂ ಆಹೂತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಅಗಾರಮಜ್ಝೇ ವಸನ್ತಾ ಅಗಾರಮುನಿನೋ। ಪಬ್ಬಜ್ಜುಪಗತಾ ಅನಗಾರಮುನಿನೋ। ತತ್ಥ ಸೇಕ್ಖಾ ಸೇಕ್ಖಮುನಿನೋ। ಅರಹನ್ತೋ ಅಸೇಕ್ಖಮುನಿನೋ। ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಪಚ್ಚೇಕಮುನಿನೋ। ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಮುನಿಮುನಿನೋ।

    Dutiyagāthāya ninhātapāpakanti yo ajjhattabahiddhasaṅkhāte sabbasmimpi āyatane ajjhattabahiddhārammaṇavasena uppattirahāni sabbapāpakāni maggañāṇena ninhāya dhovitvā ṭhitattā ninhātapāpakaṃ āhūti evamattho daṭṭhabbo. Agāramajjhe vasantā agāramunino. Pabbajjupagatā anagāramunino. Tattha sekkhā sekkhamunino. Arahanto asekkhamunino. Paccekabuddhā paccekamunino. Sammāsambuddhā munimunino.

    ಪುನ ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾಪುಚ್ಛಾವಸೇನ ‘‘ಕತಮೇ ಅಗಾರಮುನಿನೋ’’ತಿ ಆಹ। ಅಗಾರಿಕಾತಿ ಕಸಿಗೋರಕ್ಖಾದಿಅಗಾರಿಕಕಮ್ಮೇ ನಿಯುತ್ತಾ। ದಿಟ್ಠಪದಾತಿ ದಿಟ್ಠನಿಬ್ಬಾನಾ । ವಿಞ್ಞಾತಸಾಸನಾತಿ ವಿಞ್ಞಾತಂ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಾಸನಂ ಏತೇಸನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾತಸಾಸನಾ। ಅನಗಾರಾತಿ ಕಸಿಗೋರಕ್ಖಾದಿಅಗಾರಿಯಕಮ್ಮಂ ಏತೇಸಂ ನತ್ಥೀತಿ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ‘‘ಅನಗಾರಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಸತ್ತ ಸೇಕ್ಖಾತಿ ಸೋತಾಪನ್ನಾದಯೋ ಸತ್ತ। ತೀಸು ಸಿಕ್ಖಾಸು ಸಿಕ್ಖನ್ತೀತಿ ಸೇಕ್ಖಾ। ಅರಹನ್ತೋ ನ ಸಿಕ್ಖನ್ತೀತಿ ಅಸೇಕ್ಖಾ। ತಂ ತಂ ಕಾರಣಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಏಕಕಾವ ಅನಾಚರಿಯಕಾವ ಚತುಸಚ್ಚಂ ಬುಜ್ಝಿತವನ್ತೋತಿ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಪಚ್ಚೇಕಮುನಿನೋ।

    Puna kathetukamyatāpucchāvasena ‘‘katame agāramunino’’ti āha. Agārikāti kasigorakkhādiagārikakamme niyuttā. Diṭṭhapadāti diṭṭhanibbānā . Viññātasāsanāti viññātaṃ sikkhattayasāsanaṃ etesanti viññātasāsanā. Anagārāti kasigorakkhādiagāriyakammaṃ etesaṃ natthīti pabbajitā ‘‘anagārā’’ti vuccanti. Satta sekkhāti sotāpannādayo satta. Tīsu sikkhāsu sikkhantīti sekkhā. Arahanto na sikkhantīti asekkhā. Taṃ taṃ kāraṇaṃ paṭicca ekakāva anācariyakāva catusaccaṃ bujjhitavantoti paccekabuddhā paccekamunino.

    ಮುನಿಮುನಿನೋ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ತಥಾಗತಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಟ್ಠಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಭಗವಾ ತಥಾಗತೋ – ತಥಾ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥಾ ಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥಲಕ್ಖಣಂ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥಧಮ್ಮೇ ಯಾಥಾವತೋ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥದಸ್ಸಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ, ತಥವಾದಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ, ತಥಾಕಾರಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ, ಅಭಿಭವನಟ್ಠೇನ ತಥಾಗತೋತಿ।

    Munimunino vuccanti tathāgatāti ettha aṭṭhahi kāraṇehi bhagavā tathāgato – tathā āgatoti tathāgato, tathā gatoti tathāgato, tathalakkhaṇaṃ āgatoti tathāgato, tathadhamme yāthāvato abhisambuddhoti tathāgato, tathadassitāya tathāgato, tathavāditāya tathāgato, tathākāritāya tathāgato, abhibhavanaṭṭhena tathāgatoti.

    ಕಥಂ ಭಗವಾ ತಥಾ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ? ಯಥಾ ಸಬ್ಬಲೋಕಹಿತಾಯ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಮಾಪನ್ನಾ ಪುರಿಮಕಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಆಗತಾ। ಕಿಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ? ಯೇನಾಭಿನೀಹಾರೇನ ಪುರಿಮಕಾ ಭಗವನ್ತೋ ಆಗತಾ, ತೇನೇವ ಅಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ಆಗತೋ। ಅಥ ವಾ ಯಥಾ ಪುರಿಮಕಾ ಭಗವನ್ತೋ ದಾನಸೀಲನೇಕ್ಖಮ್ಮಪಞ್ಞಾವೀರಿಯಖನ್ತಿಸಚ್ಚಾಧಿಟ್ಠಾನಮೇತ್ತುಪೇಕ್ಖಾಸಙ್ಖಾತಾ ದಸ ಪಾರಮಿಯೋ ದಸ ಉಪಪಾರಮಿಯೋ ದಸ ಪರಮತ್ಥಪಾರಮಿಯೋತಿ ಸಮತಿಂಸಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಅಙ್ಗಪರಿಚ್ಚಾಗಂ ನಯನಧನರಜ್ಜಪುತ್ತದಾರಪರಿಚ್ಚಾಗನ್ತಿ ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಮಹಾಪರಿಚ್ಚಾಗೇ ಪರಿಚ್ಚಜಿತ್ವಾ ಪುಬ್ಬಯೋಗಪುಬ್ಬಚರಿಯಧಮ್ಮಕ್ಖಾನಞಾತತ್ಥಚರಿಯಾದಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧಿಚರಿಯಾಯ ಕೋಟಿಂ ಪತ್ವಾ ಆಗತಾ, ತಥಾ ಅಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ಆಗತೋ। ಯಥಾ ಚ ಪುರಿಮಕಾ ಭಗವನ್ತೋ ಚತ್ತಾರೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ, ಚತ್ತಾರೋ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನೇ, ಚತ್ತಾರೋ ಇದ್ಧಿಪಾದೇ, ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ, ಪಞ್ಚ ಬಲಾನಿ, ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇ, ಅರಿಯಂ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಂ ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಪೂರೇತ್ವಾ ಆಗತಾ, ತಥಾ ಅಮ್ಹಾಕಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ಆಗತೋ। ಏವಂ ತಥಾ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ।

    Kathaṃ bhagavā tathā āgatoti tathāgato? Yathā sabbalokahitāya ussukkamāpannā purimakā sammāsambuddhā āgatā. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yenābhinīhārena purimakā bhagavanto āgatā, teneva amhākampi bhagavā āgato. Atha vā yathā purimakā bhagavanto dānasīlanekkhammapaññāvīriyakhantisaccādhiṭṭhānamettupekkhāsaṅkhātā dasa pāramiyo dasa upapāramiyo dasa paramatthapāramiyoti samatiṃsapāramiyo pūretvā aṅgapariccāgaṃ nayanadhanarajjaputtadārapariccāganti ime pañca mahāpariccāge pariccajitvā pubbayogapubbacariyadhammakkhānañātatthacariyādayo pūretvā buddhicariyāya koṭiṃ patvā āgatā, tathā amhākampi bhagavā āgato. Yathā ca purimakā bhagavanto cattāro satipaṭṭhāne, cattāro sammappadhāne, cattāro iddhipāde, pañcindriyāni, pañca balāni, satta bojjhaṅge, ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ bhāvetvā pūretvā āgatā, tathā amhākampi bhagavā āgato. Evaṃ tathā āgatoti tathāgato.

    ‘‘ಯಥಾ ಚ ದೀಪಙ್ಕರಬುದ್ಧಆದಯೋ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುಭಾವಂ ಮುನಯೋ ಇಧಾಗತಾ।

    ‘‘Yathā ca dīpaṅkarabuddhaādayo, sabbaññubhāvaṃ munayo idhāgatā;

    ತಥಾ ಅಯಂ ಸಕ್ಯಮುನೀಪಿ ಆಗತೋ, ತಥಾಗತೋ ವುಚ್ಚತಿ ತೇನ ಚಕ್ಖುಮಾ’’ತಿ॥

    Tathā ayaṃ sakyamunīpi āgato, tathāgato vuccati tena cakkhumā’’ti.

    ಕಥಂ ತಥಾ ಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ? ಯಥಾ ಸಮ್ಪತಿಜಾತಾ ಪುರಿಮಕಾ ಭಗವನ್ತೋ ಗತಾ। ಕಥಞ್ಚ ತೇ ಗತಾ? ತೇ ಹಿ ಸಮ್ಪತಿಜಾತಾ ಸಮೇಹಿ ಪಾದೇಹಿ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಉತ್ತರಾಭಿಮುಖಾ ಸತ್ತಪದವೀತಿಹಾರೇನ ಗತಾ। ಯಥಾಹ –

    Kathaṃ tathā gatoti tathāgato? Yathā sampatijātā purimakā bhagavanto gatā. Kathañca te gatā? Te hi sampatijātā samehi pādehi pathaviyaṃ patiṭṭhāya uttarābhimukhā sattapadavītihārena gatā. Yathāha –

    ‘‘ಸಮ್ಪತಿಜಾತೋ, ಆನನ್ದ, ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಸಮೇಹಿ ಪಾದೇಹಿ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಉತ್ತರಾಭಿಮುಖೋ ಸತ್ತಪದವೀತಿಹಾರೇನ ಗಚ್ಛತಿ, ಸೇತಮ್ಹಿ ಛತ್ತೇ ಅನುಧಾರಿಯಮಾನೇ ಸಬ್ಬಾ ಚ ದಿಸಾ ಅನುವಿಲೋಕೇತಿ, ಆಸಭಿಞ್ಚ ವಾಚಂ ಭಾಸತಿ – ‘ಅಗ್ಗೋಹಮಸ್ಮಿ ಲೋಕಸ್ಸ, ಜೇಟ್ಠೋಹಮಸ್ಮಿ ಲೋಕಸ್ಸ, ಸೇಟ್ಠೋಹಮಸ್ಮಿ ಲೋಕಸ್ಸ, ಅಯಮನ್ತಿಮಾ ಜಾತಿ, ನತ್ಥಿ ದಾನಿ ಪುನಬ್ಭವೋ’’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೧; ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೦೭)।

    ‘‘Sampatijāto, ānanda, bodhisatto samehi pādehi pathaviyaṃ patiṭṭhahitvā uttarābhimukho sattapadavītihārena gacchati, setamhi chatte anudhāriyamāne sabbā ca disā anuviloketi, āsabhiñca vācaṃ bhāsati – ‘aggohamasmi lokassa, jeṭṭhohamasmi lokassa, seṭṭhohamasmi lokassa, ayamantimā jāti, natthi dāni punabbhavo’’’ti (dī. ni. 2.31; ma. ni. 3.207).

    ತಞ್ಚಸ್ಸ ಗಮನಂ ತಥಂ ಅಹೋಸಿ ಅವಿತಥಂ ಅನೇಕೇಸಂ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಾನಂ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಭಾವೇನ। ಯಞ್ಹಿ ಸೋ ಸಮ್ಪತಿಜಾತೋ ಸಮೇಹಿ ಪಾದೇಹಿ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ, ಇದಮಸ್ಸ ಚತುರಿದ್ಧಿಪಾದಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ। ಉತ್ತರಮುಖಭಾವೋ ಪನಸ್ಸ ಸಬ್ಬಲೋಕುತ್ತರಭಾವಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ। ಸತ್ತಪದವೀತಿಹಾರೋ ಸತ್ತಬೋಜ್ಝಙ್ಗರತನಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ। ‘‘ಸುವಣ್ಣದಣ್ಡಾ ವೀತಿಪತನ್ತಿ ಚಾಮರಾ’’ತಿ (ಸು॰ ನಿ॰ ೬೯೩) ಏತ್ಥ ವುತ್ತಚಾಮರುಕ್ಖೇಪೋ ಪನ ಸಬ್ಬತಿತ್ಥಿಯನಿಮ್ಮದನಸ್ಸ। ಸೇತಚ್ಛತ್ತಧಾರಣಂ ಅರಹತ್ತವಿಮುತ್ತಿವರವಿಮಲಸೇತಚ್ಛತ್ತಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ। ಸಬ್ಬದಿಸಾನುವಿಲೋಕನಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾನಾವರಣಞಾಣಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ। ಆಸಭಿವಾಚಾಭಾಸನಂ ಪನ ಅಪ್ಪಟಿವತ್ತಿಯವರಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪವತ್ತನಸ್ಸ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಂ। ತಥಾ ಅಯಂ ಭಗವಾಪಿ ಗತೋ। ತಞ್ಚಸ್ಸ ಗಮನಂ ತಥಂ ಅಹೋಸಿ ಅವಿತಥಂ ತೇಸಂಯೇವ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಾನಂ ಪುಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಭಾವೇನ। ತೇನಾಹು ಪೋರಾಣಾ –

    Tañcassa gamanaṃ tathaṃ ahosi avitathaṃ anekesaṃ visesādhigamānaṃ pubbanimittabhāvena. Yañhi so sampatijāto samehi pādehi patiṭṭhāti, idamassa caturiddhipādapaṭilābhassa pubbanimittaṃ. Uttaramukhabhāvo panassa sabbalokuttarabhāvassa pubbanimittaṃ. Sattapadavītihāro sattabojjhaṅgaratanapaṭilābhassa. ‘‘Suvaṇṇadaṇḍā vītipatanti cāmarā’’ti (su. ni. 693) ettha vuttacāmarukkhepo pana sabbatitthiyanimmadanassa. Setacchattadhāraṇaṃ arahattavimuttivaravimalasetacchattapaṭilābhassa. Sabbadisānuvilokanaṃ sabbaññutānāvaraṇañāṇapaṭilābhassa. Āsabhivācābhāsanaṃ pana appaṭivattiyavaradhammacakkapavattanassa pubbanimittaṃ. Tathā ayaṃ bhagavāpi gato. Tañcassa gamanaṃ tathaṃ ahosi avitathaṃ tesaṃyeva visesādhigamānaṃ pubbanimittabhāvena. Tenāhu porāṇā –

    ‘‘ಮುಹುತ್ತಜಾತೋವ ಗವಮ್ಪತೀ ಯಥಾ, ಸಮೇಹಿ ಪಾದೇಹಿ ಫುಸೀ ವಸುನ್ಧರಂ।

    ‘‘Muhuttajātova gavampatī yathā, samehi pādehi phusī vasundharaṃ;

    ಸೋ ವಿಕ್ಕಮೀ ಸತ್ತ ಪದಾನಿ ಗೋತಮೋ, ಸೇತಞ್ಚ ಛತ್ತಂ ಅನುಧಾರಯುಂ ಮರೂ॥

    So vikkamī satta padāni gotamo, setañca chattaṃ anudhārayuṃ marū.

    ‘‘ಗನ್ತ್ವಾನ ಸೋ ಸತ್ತ ಪದಾನಿ ಗೋತಮೋ, ದಿಸಾ ವಿಲೋಕೇಸಿ ಸಮಾ ಸಮನ್ತತೋ।

    ‘‘Gantvāna so satta padāni gotamo, disā vilokesi samā samantato;

    ಅಟ್ಠಙ್ಗುಪೇತಂ ಗಿರಮಬ್ಭುದೀರಯಿ, ಸೀಹೋ ಯಥಾ ಪಬ್ಬತಮುದ್ಧನಿಟ್ಠಿತೋ’’ತಿ॥ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೩೭; ಇತಿವು॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩೮)।

    Aṭṭhaṅgupetaṃ giramabbhudīrayi, sīho yathā pabbatamuddhaniṭṭhito’’ti. (paṭi. ma. aṭṭha. 1.1.37; itivu. aṭṭha. 38);

    ಏವಂ ತಥಾ ಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ।

    Evaṃ tathā gatoti tathāgato.

    ಅಥ ವಾ ಯಥಾ ಪುರಿಮಕಾ ಭಗವನ್ತೋ, ಅಯಮ್ಪಿ ಭಗವಾ ತಥೇವ ನೇಕ್ಖಮ್ಮೇನ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಂ…ಪೇ॰… ಪಠಮಜ್ಝಾನೇನ ನೀವರಣೇ…ಪೇ॰… ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಂ…ಪೇ॰… ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇ ಪಹಾಯ ಗತೋ, ಏವಮ್ಪಿ ತಥಾ ಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ।

    Atha vā yathā purimakā bhagavanto, ayampi bhagavā tatheva nekkhammena kāmacchandaṃ…pe… paṭhamajjhānena nīvaraṇe…pe… aniccānupassanāya niccasaññaṃ…pe… arahattamaggena sabbakilese pahāya gato, evampi tathā gatoti tathāgato.

    ಕಥಂ ತಥಲಕ್ಖಣಂ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ? ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ಕಕ್ಖಳತ್ತಲಕ್ಖಣಂ ತಥಂ ಅವಿತಥಂ, ಆಪೋಧಾತುಯಾ ಪಗ್ಘರಣಲಕ್ಖಣಂ, ತೇಜೋಧಾತುಯಾ ಉಣ್ಹತ್ತಲಕ್ಖಣಂ, ವಾಯೋಧಾತುಯಾ ವಿತ್ಥಮ್ಭನಲಕ್ಖಣಂ, ಆಕಾಸಧಾತುಯಾ ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠಲಕ್ಖಣಂ, ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾ ವಿಜಾನನಲಕ್ಖಣಂ।

    Kathaṃ tathalakkhaṇaṃ āgatoti tathāgato? Pathavīdhātuyā kakkhaḷattalakkhaṇaṃ tathaṃ avitathaṃ, āpodhātuyā paggharaṇalakkhaṇaṃ, tejodhātuyā uṇhattalakkhaṇaṃ, vāyodhātuyā vitthambhanalakkhaṇaṃ, ākāsadhātuyā asamphuṭṭhalakkhaṇaṃ, viññāṇadhātuyā vijānanalakkhaṇaṃ.

    ರೂಪಸ್ಸ ರುಪ್ಪನಲಕ್ಖಣಂ, ವೇದನಾಯ ವೇದಯಿತಲಕ್ಖಣಂ, ಸಞ್ಞಾಯ ಸಞ್ಜಾನನಲಕ್ಖಣಂ, ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಲಕ್ಖಣಂ, ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ವಿಜಾನನಲಕ್ಖಣಂ।

    Rūpassa ruppanalakkhaṇaṃ, vedanāya vedayitalakkhaṇaṃ, saññāya sañjānanalakkhaṇaṃ, saṅkhārānaṃ abhisaṅkharaṇalakkhaṇaṃ, viññāṇassa vijānanalakkhaṇaṃ.

    ವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ಅಭಿನಿರೋಪನಲಕ್ಖಣಂ, ವಿಚಾರಸ್ಸ ಅನುಮಜ್ಜನಲಕ್ಖಣಂ, ಪೀತಿಯಾ ಫರಣಲಕ್ಖಣಂ, ಸುಖಸ್ಸ ಸಾತಲಕ್ಖಣಂ, ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾಯ ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣಂ, ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಫುಸನಲಕ್ಖಣಂ।

    Vitakkassa abhiniropanalakkhaṇaṃ, vicārassa anumajjanalakkhaṇaṃ, pītiyā pharaṇalakkhaṇaṃ, sukhassa sātalakkhaṇaṃ, cittekaggatāya avikkhepalakkhaṇaṃ, phassassa phusanalakkhaṇaṃ.

    ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಅಧಿಮೋಕ್ಖಲಕ್ಖಣಂ, ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಪಗ್ಗಹಲಕ್ಖಣಂ, ಸತಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಂ, ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣಂ, ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಪಜಾನನಲಕ್ಖಣಂ।

    Saddhindriyassa adhimokkhalakkhaṇaṃ, vīriyindriyassa paggahalakkhaṇaṃ, satindriyassa upaṭṭhānalakkhaṇaṃ, samādhindriyassa avikkhepalakkhaṇaṃ, paññindriyassa pajānanalakkhaṇaṃ.

    ಸದ್ಧಾಬಲಸ್ಸ ಅಸ್ಸದ್ಧಿಯೇ ಅಕಮ್ಪಿಯಲಕ್ಖಣಂ, ವೀರಿಯಬಲಸ್ಸ ಕೋಸಜ್ಜೇ, ಸತಿಬಲಸ್ಸ ಮುಟ್ಠಸ್ಸಚ್ಚೇ, ಸಮಾಧಿಬಲಸ್ಸ ಉದ್ಧಚ್ಚೇ, ಪಞ್ಞಾಬಲಸ್ಸ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಅಕಮ್ಪಿಯಲಕ್ಖಣಂ।

    Saddhābalassa assaddhiye akampiyalakkhaṇaṃ, vīriyabalassa kosajje, satibalassa muṭṭhassacce, samādhibalassa uddhacce, paññābalassa avijjāya akampiyalakkhaṇaṃ.

    ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಂ, ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಪವಿಚಯಲಕ್ಖಣಂ, ವೀರಿಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಪಗ್ಗಹಲಕ್ಖಣಂ, ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಫರಣಲಕ್ಖಣಂ, ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಉಪಸಮಲಕ್ಖಣಂ, ಸಮಾಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣಂ, ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಲಕ್ಖಣಂ।

    Satisambojjhaṅgassa upaṭṭhānalakkhaṇaṃ, dhammavicayasambojjhaṅgassa pavicayalakkhaṇaṃ, vīriyasambojjhaṅgassa paggahalakkhaṇaṃ, pītisambojjhaṅgassa pharaṇalakkhaṇaṃ, passaddhisambojjhaṅgassa upasamalakkhaṇaṃ, samādhisambojjhaṅgassa avikkhepalakkhaṇaṃ, upekkhāsambojjhaṅgassa paṭisaṅkhānalakkhaṇaṃ.

    ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ದಸ್ಸನಲಕ್ಖಣಂ, ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಸ್ಸ ಅಭಿನಿರೋಪನಲಕ್ಖಣಂ, ಸಮ್ಮಾವಾಚಾಯ ಪರಿಗ್ಗಹಲಕ್ಖಣಂ, ಸಮ್ಮಾಕಮ್ಮನ್ತಸ್ಸ ಸಮುಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಂ, ಸಮ್ಮಾಆಜೀವಸ್ಸ ವೋದಾನಲಕ್ಖಣಂ, ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮಸ್ಸ ಪಗ್ಗಹಲಕ್ಖಣಂ, ಸಮ್ಮಾಸತಿಯಾ ಉಪಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಂ, ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣಂ।

    Sammādiṭṭhiyā dassanalakkhaṇaṃ, sammāsaṅkappassa abhiniropanalakkhaṇaṃ, sammāvācāya pariggahalakkhaṇaṃ, sammākammantassa samuṭṭhānalakkhaṇaṃ, sammāājīvassa vodānalakkhaṇaṃ, sammāvāyāmassa paggahalakkhaṇaṃ, sammāsatiyā upaṭṭhānalakkhaṇaṃ, sammāsamādhissa avikkhepalakkhaṇaṃ.

    ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಅಞ್ಞಾಣಲಕ್ಖಣಂ, ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಚೇತನಾಲಕ್ಖಣಂ, ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ವಿಜಾನನಲಕ್ಖಣಂ, ನಾಮಸ್ಸ ನಮನಲಕ್ಖಣಂ, ರೂಪಸ್ಸ ರುಪ್ಪನಲಕ್ಖಣಂ, ಸಳಾಯತನಸ್ಸ ಆಯತನಲಕ್ಖಣಂ, ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಫುಸನಲಕ್ಖಣಂ, ವೇದನಾಯ ವೇದಯಿತಲಕ್ಖಣಂ, ತಣ್ಹಾಯ ಹೇತುಲಕ್ಖಣಂ, ಉಪಾದಾನಸ್ಸ ಗಹಣಲಕ್ಖಣಂ, ಭವಸ್ಸ ಆಯೂಹನಲಕ್ಖಣಂ, ಜಾತಿಯಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಲಕ್ಖಣಂ, ಜರಾಯ ಜೀರಣಲಕ್ಖಣಂ, ಮರಣಸ್ಸ ಚುತಿಲಕ್ಖಣಂ।

    Avijjāya aññāṇalakkhaṇaṃ, saṅkhārānaṃ cetanālakkhaṇaṃ, viññāṇassa vijānanalakkhaṇaṃ, nāmassa namanalakkhaṇaṃ, rūpassa ruppanalakkhaṇaṃ, saḷāyatanassa āyatanalakkhaṇaṃ, phassassa phusanalakkhaṇaṃ, vedanāya vedayitalakkhaṇaṃ, taṇhāya hetulakkhaṇaṃ, upādānassa gahaṇalakkhaṇaṃ, bhavassa āyūhanalakkhaṇaṃ, jātiyā nibbattilakkhaṇaṃ, jarāya jīraṇalakkhaṇaṃ, maraṇassa cutilakkhaṇaṃ.

    ಧಾತೂನಂ ಸುಞ್ಞತಲಕ್ಖಣಂ, ಆಯತನಾನಂ ಆಯತನಲಕ್ಖಣಂ, ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾನಂ ಉಪಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಂ, ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾನಂ ಪದಹನಲಕ್ಖಣಂ, ಇದ್ಧಿಪಾದಾನಂ ಇಜ್ಝನಲಕ್ಖಣಂ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಅಧಿಪತಿಲಕ್ಖಣಂ, ಬಲಾನಂ ಅಕಮ್ಪಿಯಲಕ್ಖಣಂ, ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನಂ ನಿಯ್ಯಾನಲಕ್ಖಣಂ, ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಹೇತುಲಕ್ಖಣಂ।

    Dhātūnaṃ suññatalakkhaṇaṃ, āyatanānaṃ āyatanalakkhaṇaṃ, satipaṭṭhānānaṃ upaṭṭhānalakkhaṇaṃ, sammappadhānānaṃ padahanalakkhaṇaṃ, iddhipādānaṃ ijjhanalakkhaṇaṃ, indriyānaṃ adhipatilakkhaṇaṃ, balānaṃ akampiyalakkhaṇaṃ, bojjhaṅgānaṃ niyyānalakkhaṇaṃ, maggassa hetulakkhaṇaṃ.

    ಸಚ್ಚಾನಂ ತಥಲಕ್ಖಣಂ, ಸಮಥಸ್ಸ ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣಂ, ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಅನುಪಸ್ಸನಾಲಕ್ಖಣಂ, ಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾನಂ ಏಕರಸಲಕ್ಖಣಂ, ಯುಗನದ್ಧಾನಂ ಅನತಿವತ್ತನಲಕ್ಖಣಂ।

    Saccānaṃ tathalakkhaṇaṃ, samathassa avikkhepalakkhaṇaṃ, vipassanāya anupassanālakkhaṇaṃ, samathavipassanānaṃ ekarasalakkhaṇaṃ, yuganaddhānaṃ anativattanalakkhaṇaṃ.

    ಸೀಲವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಸಂವರಣಲಕ್ಖಣಂ, ಚಿತ್ತವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣಂ, ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ದಸ್ಸನಲಕ್ಖಣಂ, ಖಯೇ ಞಾಣಸ್ಸ ಸಮುಚ್ಛೇದಲಕ್ಖಣಂ, ಅನುಪ್ಪಾದೇ ಞಾಣಸ್ಸ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಲಕ್ಖಣಂ, ಛನ್ದಸ್ಸ ಮೂಲಲಕ್ಖಣಂ।

    Sīlavisuddhiyā saṃvaraṇalakkhaṇaṃ, cittavisuddhiyā avikkhepalakkhaṇaṃ, diṭṭhivisuddhiyā dassanalakkhaṇaṃ, khaye ñāṇassa samucchedalakkhaṇaṃ, anuppāde ñāṇassa passaddhilakkhaṇaṃ, chandassa mūlalakkhaṇaṃ.

    ಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ಸಮುಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಂ, ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಸಮೋಧಾನಲಕ್ಖಣಂ, ವೇದನಾಯ ಸಮೋಸರಣಲಕ್ಖಣಂ, ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಪಮುಖಲಕ್ಖಣಂ, ಸತಿಯಾ ಆಧಿಪತೇಯ್ಯಲಕ್ಖಣಂ, ಪಞ್ಞಾಯ ತತುತ್ತರಿಯಲಕ್ಖಣಂ, ವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಸಾರಲಕ್ಖಣಂ, ಅಮತೋಗಧಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಪರಿಯೋಸಾನಲಕ್ಖಣಂ ತಥಂ ಅವಿತಥಂ, ಏತಂ ತಥಲಕ್ಖಣಂ ಞಾಣಗತಿಯಾ ಆಗತೋ ಅವಿರಜ್ಝಿತ್ವಾ ಪತ್ತೋ ಅನುಪ್ಪತ್ತೋತಿ ತಥಾಗತೋ। ಏವಂ ತಥಲಕ್ಖಣಂ ಆಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ।

    Manasikārassa samuṭṭhānalakkhaṇaṃ, phassassa samodhānalakkhaṇaṃ, vedanāya samosaraṇalakkhaṇaṃ, samādhissa pamukhalakkhaṇaṃ, satiyā ādhipateyyalakkhaṇaṃ, paññāya tatuttariyalakkhaṇaṃ, vimuttiyā sāralakkhaṇaṃ, amatogadhassa nibbānassa pariyosānalakkhaṇaṃ tathaṃ avitathaṃ, etaṃ tathalakkhaṇaṃ ñāṇagatiyā āgato avirajjhitvā patto anuppattoti tathāgato. Evaṃ tathalakkhaṇaṃ āgatoti tathāgato.

    ಕಥಂ ತಥಧಮ್ಮೇ ಯಾಥಾವತೋ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ತಥಾಗತೋ? ತಥಧಮ್ಮಾ ನಾಮ ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ। ಯಥಾಹ –

    Kathaṃ tathadhamme yāthāvato abhisambuddhoti tathāgato? Tathadhammā nāma cattāri ariyasaccāni. Yathāha –

    ‘‘ಚತ್ತಾರಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾನಿ ಅವಿತಥಾನಿ ಅನಞ್ಞಥಾನಿ। ಕತಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ? ‘ಇದಂ ದುಕ್ಖ’ನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಮೇತಂ ಅವಿತಥಮೇತಂ ಅನಞ್ಞಥಮೇತ’’ನ್ತಿ ವಿತ್ಥಾರೋ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೦೯೦)।

    ‘‘Cattārimāni, bhikkhave, tathāni avitathāni anaññathāni. Katamāni cattāri? ‘Idaṃ dukkha’nti, bhikkhave, tathametaṃ avitathametaṃ anaññathameta’’nti vitthāro (saṃ. ni. 5.1090).

    ತಾನಿ ಚ ಭಗವಾ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ತಥಾನಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧತ್ತಾ ತಥಾಗತೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧತ್ಥೋ ಹಿ ಏತ್ಥ ಗತಸದ್ದೋ।

    Tāni ca bhagavā abhisambuddhoti tathānaṃ abhisambuddhattā tathāgatoti vuccati. Abhisambuddhattho hi ettha gatasaddo.

    ಅಪಿ ಚ ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಸಮ್ಭೂತಸಮುದಾಗತಟ್ಠೋ ತಥೋ ಅವಿತಥೋ ಅನಞ್ಞಥೋ…ಪೇ॰… ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಸಮ್ಭೂತಸಮುದಾಗತಟ್ಠೋ ತಥೋ ಅವಿತಥೋ ಅನಞ್ಞಥೋ। ತಥಾ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೋ…ಪೇ॰… ಜಾತಿಯಾ ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೋ ತಥೋ ಅವಿತಥೋ ಅನಞ್ಞಥೋ। ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಭಗವಾ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ತಸ್ಸಾಪಿ ತಥಾನಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧತ್ತಾ ತಥಾಗತೋ। ಏವಂ ತಥಧಮ್ಮೇ ಯಾಥಾವತೋ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋತಿ ತಥಾಗತೋ।

    Api ca jarāmaraṇassa jātipaccayasambhūtasamudāgataṭṭho tatho avitatho anaññatho…pe… saṅkhārānaṃ avijjāpaccayasambhūtasamudāgataṭṭho tatho avitatho anaññatho. Tathā avijjāya saṅkhārānaṃ paccayaṭṭho…pe… jātiyā jarāmaraṇassa paccayaṭṭho tatho avitatho anaññatho. Taṃ sabbaṃ bhagavā abhisambuddho, tassāpi tathānaṃ abhisambuddhattā tathāgato. Evaṃ tathadhamme yāthāvato abhisambuddhoti tathāgato.

    ಕಥಂ ತಥದಸ್ಸಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ? ಭಗವಾ ಯಂ ಸದೇವಕೇ ಲೋಕೇ…ಪೇ॰… ಸದೇವಮನುಸ್ಸಾಯ ಪಜಾಯ ಅಪರಿಮಾಣಾಸು ಲೋಕಧಾತೂಸು ಅಪರಿಮಾಣಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರೇ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ, ತಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಜಾನಾತಿ ಪಸ್ಸತಿ। ಏವಂ ಜಾನತಾ ಪಸ್ಸತಾ ಚ ತೇನ ತಂ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಾದಿವಸೇನ ವಾ ದಿಟ್ಠಸುತಮುತವಿಞ್ಞಾತೇಸು ಲಬ್ಭಮಾನಕಪದವಸೇನ ವಾ ‘‘ಕತಮಂ ತಂ ರೂಪಂ ರೂಪಾಯತನಂ? ಯಂ ರೂಪಂ ಚತುನ್ನಂ ಮಹಾಭೂತಾನಂ ಉಪಾದಾಯ ವಣ್ಣನಿಭಾ ಸನಿದಸ್ಸನಂ ಸಪ್ಪಟಿಘಂ ನೀಲಂ ಪೀತಕ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಧ॰ ಸ॰ ೬೧೬) ನಯೇನ ಅನೇಕೇಹಿ ನಾಮೇಹಿ ತೇರಸಹಿ ವಾರೇಹಿ ದ್ವಿಪಞ್ಞಾಸಾಯ ನಯೇಹಿ ವಿಭಜ್ಜಮಾನಂ ತಥಮೇವ ಹೋತಿ, ವಿತಥಂ ನತ್ಥಿ। ಏಸ ನಯೋ ಸೋತದ್ವಾರಾದೀಸುಪಿ ಆಪಾಥಮಾಗಚ್ಛನ್ತೇಸು ಸದ್ದಾದೀಸು। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಭಗವತಾ –

    Kathaṃ tathadassitāya tathāgato? Bhagavā yaṃ sadevake loke…pe… sadevamanussāya pajāya aparimāṇāsu lokadhātūsu aparimāṇānaṃ sattānaṃ cakkhudvāre āpāthaṃ āgacchantaṃ rūpārammaṇaṃ nāma atthi, taṃ sabbākārena jānāti passati. Evaṃ jānatā passatā ca tena taṃ iṭṭhāniṭṭhādivasena vā diṭṭhasutamutaviññātesu labbhamānakapadavasena vā ‘‘katamaṃ taṃ rūpaṃ rūpāyatanaṃ? Yaṃ rūpaṃ catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāya vaṇṇanibhā sanidassanaṃ sappaṭighaṃ nīlaṃ pītaka’’ntiādinā (dha. sa. 616) nayena anekehi nāmehi terasahi vārehi dvipaññāsāya nayehi vibhajjamānaṃ tathameva hoti, vitathaṃ natthi. Esa nayo sotadvārādīsupi āpāthamāgacchantesu saddādīsu. Vuttampi cetaṃ bhagavatā –

    ‘‘ಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ…ಪೇ॰… ಸದೇವಮನುಸ್ಸಾಯ ಪಜಾಯ ದಿಟ್ಠಂ ಸುತಂ ಮುತಂ ವಿಞ್ಞಾತಂ ಪತ್ತಂ ಪರಿಯೇಸಿತಂ ಅನುವಿಚರಿತಂ ಮನಸಾ, ತಮಹಂ ಜಾನಾಮಿ…ಪೇ॰… ತಮಹಂ ಅಬ್ಭಞ್ಞಾಸಿಂ। ತಂ ತಥಾಗತಸ್ಸ ವಿದಿತಂ, ತಂ ತಥಾಗತೋ ನ ಉಪಟ್ಠಾಸೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೨೪)।

    ‘‘Yaṃ, bhikkhave, sadevakassa lokassa…pe… sadevamanussāya pajāya diṭṭhaṃ sutaṃ mutaṃ viññātaṃ pattaṃ pariyesitaṃ anuvicaritaṃ manasā, tamahaṃ jānāmi…pe… tamahaṃ abbhaññāsiṃ. Taṃ tathāgatassa viditaṃ, taṃ tathāgato na upaṭṭhāsī’’ti (a. ni. 4.24).

    ಏವಂ ತಥದಸ್ಸಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ। ತತ್ಥ ತಥದಸ್ಸೀಅತ್ಥೇ ತಥಾಗತೋತಿ ಪದಸಮ್ಭವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

    Evaṃ tathadassitāya tathāgato. Tattha tathadassīatthe tathāgatoti padasambhavo veditabbo.

    ಕಥಂ ತಥವಾದಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ? ಯಂ ರತ್ತಿಂ ಭಗವಾ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ಅಪರಾಜಿತಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಚತುನ್ನಂ ಮಾರಾನಂ ಮತ್ಥಕಂ ಮದ್ದಿತ್ವಾ ಅನುತ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಯಞ್ಚ ರತ್ತಿಂ ಯಮಕಸಾಲಾನಮನ್ತರೇ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿ, ಏತ್ಥನ್ತರೇ ಪಞ್ಚಚತ್ತಾಲೀಸವಸ್ಸಪರಿಮಾಣೇ ಕಾಲೇ ಪಠಮಬೋಧಿಯಮ್ಪಿ ಮಜ್ಝಿಮಬೋಧಿಯಮ್ಪಿ ಪಚ್ಛಿಮಬೋಧಿಯಮ್ಪಿ ಯಂ ಭಗವತಾ ಭಾಸಿತಂ ಸುತ್ತಂ ಗೇಯ್ಯಂ…ಪೇ॰… ವೇದಲ್ಲಂ। ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಅತ್ಥತೋ ಬ್ಯಞ್ಜನತೋ ಚ ಅನುಪವಜ್ಜಂ ಅನೂನಮನಧಿಕಂ ಸಬ್ಬಾಕಾರಪರಿಪುಣ್ಣಂ ರಾಗಮದನಿಮ್ಮದನಂ ದೋಸಮೋಹಮದನಿಮ್ಮದನಂ, ನತ್ಥಿ ತತ್ಥ ವಾಲಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಪಕ್ಖಲಿತಂ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಏಕಮುದ್ದಿಕಾಯ ಲಞ್ಛಿತಂ ವಿಯ, ಏಕನಾಳಿಯಾ ಮಿತಂ ವಿಯ, ಏಕತುಲಾಯ ತುಲಿತಂ ವಿಯ ಚ ತಥಮೇವ ಹೋತಿ ಅವಿತಥಂ ಅನಞ್ಞಥಂ। ಯಥಾಹ –

    Kathaṃ tathavāditāya tathāgato? Yaṃ rattiṃ bhagavā bodhimaṇḍe aparājitapallaṅke nisinno catunnaṃ mārānaṃ matthakaṃ madditvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddho, yañca rattiṃ yamakasālānamantare anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi, etthantare pañcacattālīsavassaparimāṇe kāle paṭhamabodhiyampi majjhimabodhiyampi pacchimabodhiyampi yaṃ bhagavatā bhāsitaṃ suttaṃ geyyaṃ…pe… vedallaṃ. Sabbaṃ taṃ atthato byañjanato ca anupavajjaṃ anūnamanadhikaṃ sabbākāraparipuṇṇaṃ rāgamadanimmadanaṃ dosamohamadanimmadanaṃ, natthi tattha vālaggamattampi pakkhalitaṃ, sabbaṃ taṃ ekamuddikāya lañchitaṃ viya, ekanāḷiyā mitaṃ viya, ekatulāya tulitaṃ viya ca tathameva hoti avitathaṃ anaññathaṃ. Yathāha –

    ‘‘ಯಞ್ಚ, ಚುನ್ದ, ರತ್ತಿಂ ತಥಾಗತೋ ಅನುತ್ತರಂ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಅಭಿಸಮ್ಬುಜ್ಝತಿ, ಯಞ್ಚ ರತ್ತಿಂ ಅನುಪಾದಿಸೇಸಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತಿ, ಯಂ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತರೇ ಭಾಸತಿ ಲಪತಿ ನಿದ್ದಿಸತಿ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ತಥೇವ ಹೋತಿ ನೋ ಅಞ್ಞಥಾ, ತಸ್ಮಾ ‘ತಥಾಗತೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೧೮೮)।

    ‘‘Yañca, cunda, rattiṃ tathāgato anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhati, yañca rattiṃ anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyati, yaṃ etasmiṃ antare bhāsati lapati niddisati, sabbaṃ taṃ tatheva hoti no aññathā, tasmā ‘tathāgato’ti vuccatī’’ti (dī. ni. 3.188).

    ಗದಅತ್ಥೋ ಹಿ ಏತ್ಥ ಗತಸದ್ದೋ। ಏವಂ ತಥವಾದಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ।

    Gadaattho hi ettha gatasaddo. Evaṃ tathavāditāya tathāgato.

    ಅಪಿ ಚ ಆಗದನಂ ಆಗದೋ, ವಚನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಥೋ ಅವಿಪರೀತೋ ಆಗದೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ದಕಾರಸ್ಸ ತಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ತಥಾಗತೋತಿ ಏವಮೇತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಪದಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

    Api ca āgadanaṃ āgado, vacananti attho. Tatho aviparīto āgado assāti dakārassa takāraṃ katvā tathāgatoti evametasmiṃ atthe padasiddhi veditabbā.

    ಕಥಂ ತಥಾಕಾರಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ? ಭಗವತೋ ಹಿ ವಾಚಾಯ ಕಾಯೋ ಅನುಲೋಮೇತಿ, ಕಾಯಸ್ಸಾಪಿ ವಾಚಾ। ತಸ್ಮಾ ಯಥಾವಾದೀ ತಥಾಕಾರೀ, ಯಥಾಕಾರೀ ತಥಾವಾದೀ ಚ ಹೋತಿ। ಏವಂಭೂತಸ್ಸ ಚಸ್ಸ ಯಥಾ ವಾಚಾ , ಕಾಯೋಪಿ ತಥಾ ಗತೋ ಪವತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾ ಚ ಕಾಯೋ, ವಾಚಾಪಿ ತಥಾ ಗತಾ ಪವತ್ತಾತಿ ತಥಾಗತೋ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಯಥಾವಾದೀ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೋ ತಥಾಕಾರೀ, ಯಥಾಕಾರೀ ತಥಾವಾದೀ। ಇತಿ ಯಥಾವಾದೀ ತಥಾಕಾರೀ, ಯಥಾಕಾರೀ ತಥಾವಾದೀ। ‘ತಸ್ಮಾ ತಥಾಗತೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೨೩)। ಏವಂ ತಥಾಕಾರಿತಾಯ ತಥಾಗತೋ।

    Kathaṃ tathākāritāya tathāgato? Bhagavato hi vācāya kāyo anulometi, kāyassāpi vācā. Tasmā yathāvādī tathākārī, yathākārī tathāvādī ca hoti. Evaṃbhūtassa cassa yathā vācā , kāyopi tathā gato pavattoti attho. Yathā ca kāyo, vācāpi tathā gatā pavattāti tathāgato. Tenevāha – ‘‘yathāvādī, bhikkhave, tathāgato tathākārī, yathākārī tathāvādī. Iti yathāvādī tathākārī, yathākārī tathāvādī. ‘Tasmā tathāgato’ti vuccatī’’ti (a. ni. 4.23). Evaṃ tathākāritāya tathāgato.

    ಕಥಂ ಅಭಿಭವನಟ್ಠೇನ ತಥಾಗತೋ? ಉಪರಿ ಭವಗ್ಗಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಅವೀಚಿಂ ಪರಿಯನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ತಿರಿಯಂ ಅಪರಿಮಾಣಾಸು ಲೋಕಧಾತೂಸು ಸಬ್ಬಸತ್ತೇ ಅಭಿಭವತಿ ಸೀಲೇನ ಸಮಾಧಿನಾ ಪಞ್ಞಾಯ ವಿಮುತ್ತಿಯಾ ವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನೇನ, ನ ತಸ್ಸ ತುಲಾ ವಾ ಪಮಾಣಂ ವಾ ಅತ್ಥಿ, ಅಥ ಖೋ ಅತುಲೋ ಅಪ್ಪಮೇಯ್ಯೋ ಅನುತ್ತರೋ ರಾಜಾತಿರಾಜಾ ದೇವಾನಂ ಅತಿದೇವೋ ಸಕ್ಕಾನಂ ಅತಿಸಕ್ಕೋ ಬ್ರಹ್ಮಾನಂ ಅತಿಬ್ರಹ್ಮಾ। ತೇನಾಹ –

    Kathaṃ abhibhavanaṭṭhena tathāgato? Upari bhavaggaṃ heṭṭhā avīciṃ pariyantaṃ katvā tiriyaṃ aparimāṇāsu lokadhātūsu sabbasatte abhibhavati sīlena samādhinā paññāya vimuttiyā vimuttiñāṇadassanena, na tassa tulā vā pamāṇaṃ vā atthi, atha kho atulo appameyyo anuttaro rājātirājā devānaṃ atidevo sakkānaṃ atisakko brahmānaṃ atibrahmā. Tenāha –

    ‘‘ಸದೇವಕೇ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ಲೋಕೇ…ಪೇ॰… ಸದೇವಮನುಸ್ಸಾಯ ಪಜಾಯ ತಥಾಗತೋ ಅಭಿಭೂ ಅನಭಿಭೂತೋ ಅಞ್ಞದತ್ಥುದಸೋ ವಸವತ್ತೀ, ತಸ್ಮಾ ‘ತಥಾಗತೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೨೩)।

    ‘‘Sadevake , bhikkhave, loke…pe… sadevamanussāya pajāya tathāgato abhibhū anabhibhūto aññadatthudaso vasavattī, tasmā ‘tathāgato’ti vuccatī’’ti (a. ni. 4.23).

    ತತ್ಥೇವಂ ಪದಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ – ಅಗದೋ ವಿಯ ಅಗದೋ। ಕೋ ಪನೇಸ? ದೇಸನಾವಿಲಾಸೋ ಚೇವ ಪುಞ್ಞುಸ್ಸಯೋ ಚ। ತೇನ ಹೇಸ ಮಹಾನುಭಾವೋ ಭಿಸಕ್ಕೋ ದಿಬ್ಬಾಗದೇನ ಸಪ್ಪೇ ವಿಯ ಸಬ್ಬಪರಪ್ಪವಾದಿನೋ ಸದೇವಕಞ್ಚ ಲೋಕಂ ಅಭಿಭವತಿ। ಇತಿ ಸಬ್ಬಲೋಕಾಭಿಭವನೇ ತಥೋ ಅವಿಪರೀತೋ ದೇಸನಾವಿಲಾಸಮಯೋ ಚೇವ ಪುಞ್ಞಮಯೋ ಚ ಅಗದೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ದಕಾರಸ್ಸ ತಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ತಥಾಗತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಏವಂ ಅಭಿಭವನಟ್ಠೇನ ತಥಾಗತೋ।

    Tatthevaṃ padasiddhi veditabbā – agado viya agado. Ko panesa? Desanāvilāso ceva puññussayo ca. Tena hesa mahānubhāvo bhisakko dibbāgadena sappe viya sabbaparappavādino sadevakañca lokaṃ abhibhavati. Iti sabbalokābhibhavane tatho aviparīto desanāvilāsamayo ceva puññamayo ca agado assāti dakārassa takāraṃ katvā tathāgatoti veditabbo. Evaṃ abhibhavanaṭṭhena tathāgato.

    ಅಪಿ ಚ ತಥಾಯ ಗತೋತಿಪಿ ತಥಾಗತೋ, ತಥಂ ಗತೋತಿಪಿ ತಥಾಗತೋ। ಗತೋತಿ ಅವಗತೋ, ಅತೀತೋ ಪತ್ತೋ ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥ ಸಕಲಂ ಲೋಕಂ ತೀರಣಪರಿಞ್ಞಾಯ ತಥಾಯ ಗತೋ ಅವಗತೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ಲೋಕಸಮುದಯಂ ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಾಯ ತಥಾಯ ಗತೋ ಅತೀತೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ಲೋಕನಿರೋಧಂ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಯ ತಥಾಯ ಗತೋ ಪತ್ತೋತಿ ತಥಾಗತೋ, ಲೋಕನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಂ ಪಟಿಪದಂ ತಥಂ ಗತೋ ಪಟಿಪನ್ನೋತಿ ತಥಾಗತೋ। ತೇನ ಯಂ ವುತ್ತಂ ಭಗವತಾ –

    Api ca tathāya gatotipi tathāgato, tathaṃ gatotipi tathāgato. Gatoti avagato, atīto patto paṭipannoti attho. Tattha sakalaṃ lokaṃ tīraṇapariññāya tathāya gato avagatoti tathāgato, lokasamudayaṃ pahānapariññāya tathāya gato atītoti tathāgato, lokanirodhaṃ sacchikiriyāya tathāya gato pattoti tathāgato, lokanirodhagāminiṃ paṭipadaṃ tathaṃ gato paṭipannoti tathāgato. Tena yaṃ vuttaṃ bhagavatā –

    ‘‘ಲೋಕೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೇನ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಲೋಕಸ್ಮಾ ತಥಾಗತೋ ವಿಸಂಯುತ್ತೋ। ಲೋಕಸಮುದಯೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೇನ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಲೋಕಸಮುದಯೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಪಹೀನೋ। ಲೋಕನಿರೋಧೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೇನ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಲೋಕನಿರೋಧೋ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಸಚ್ಛಿಕತೋ। ಲೋಕನಿರೋಧಗಾಮಿನೀ ಪಟಿಪದಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ತಥಾಗತೇನ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಾ, ಲೋಕನಿರೋಧಗಾಮಿನೀ ಪಟಿಪದಾ ತಥಾಗತಸ್ಸ ಭಾವಿತಾ। ಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸದೇವಕಸ್ಸ ಲೋಕಸ್ಸ…ಪೇ॰… ಅನುವಿಚರಿತಂ ಮನಸಾ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ತಥಾಗತೇನ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಂ। ತಸ್ಮಾ ‘ತಥಾಗತೋ’ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೨೩)।

    ‘‘Loko, bhikkhave, tathāgatena abhisambuddho, lokasmā tathāgato visaṃyutto. Lokasamudayo, bhikkhave, tathāgatena abhisambuddho, lokasamudayo tathāgatassa pahīno. Lokanirodho, bhikkhave, tathāgatena abhisambuddho, lokanirodho tathāgatassa sacchikato. Lokanirodhagāminī paṭipadā, bhikkhave, tathāgatena abhisambuddhā, lokanirodhagāminī paṭipadā tathāgatassa bhāvitā. Yaṃ, bhikkhave, sadevakassa lokassa…pe… anuvicaritaṃ manasā, sabbaṃ taṃ tathāgatena abhisambuddhaṃ. Tasmā ‘tathāgato’ti vuccatī’’ti (a. ni. 4.23).

    ತಸ್ಸ ಏವಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಇದಮ್ಪಿ ಚ ತಥಾಗತಸ್ಸ ತಥಾಗತಭಾವದೀಪೇನ ಮುಖಮತ್ತಮೇವ। ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಪನ ತಥಾಗತೋವ ತಥಾಗತಸ್ಸ ತಥಾಗತಭಾವಂ ವಣ್ಣೇಯ್ಯ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಾ ತಥಾಗತಗುಣೇನಾಪಿ ಸಮಸಮಾ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬೇಸಂ ವಸೇನ ‘‘ತಥಾಗತಾ’’ತಿ ಆಹ।

    Tassa evampi attho veditabbo. Idampi ca tathāgatassa tathāgatabhāvadīpena mukhamattameva. Sabbākārena pana tathāgatova tathāgatassa tathāgatabhāvaṃ vaṇṇeyya. Yasmā pana sabbabuddhā tathāgataguṇenāpi samasamā, tasmā sabbesaṃ vasena ‘‘tathāgatā’’ti āha.

    ಅರಹನ್ತೋತಿ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಆರಕತ್ತಾ, ಅರೀನಂ ಅರಾನಞ್ಚ ಹತತ್ತಾ, ಪಚ್ಚಯಾದೀನಂ ಅರಹತ್ತಾ, ಪಾಪಕರಣೇ ರಹಾಭಾವಾ ತಥಾಗತೋ ಅರಹಂ। ಆರಕಾ ಹಿ ಸೋ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸೇಹಿ ಸುವಿದೂರವಿದೂರೇ ಠಿತೋ ಮಗ್ಗೇನ ಸವಾಸನಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ವಿದ್ಧಂಸಿತತ್ತಾತಿ ಆರಕತ್ತಾ ಅರಹಂ।

    Arahantoti kilesehi ārakattā, arīnaṃ arānañca hatattā, paccayādīnaṃ arahattā, pāpakaraṇe rahābhāvā tathāgato arahaṃ. Ārakā hi so sabbakilesehi suvidūravidūre ṭhito maggena savāsanānaṃ kilesānaṃ viddhaṃsitattāti ārakattā arahaṃ.

    ‘‘ಸೋ ತತೋ ಆರಕಾ ನಾಮ, ಯಸ್ಸ ಯೇನಾಸಮಙ್ಗಿತಾ।

    ‘‘So tato ārakā nāma, yassa yenāsamaṅgitā;

    ಅಸಮಙ್ಗೀ ಚ ದೋಸೇಹಿ, ನಾಥೋ ತೇನಾರಹಂ ಮತೋ’’॥

    Asamaṅgī ca dosehi, nātho tenārahaṃ mato’’.

    ತೇ ಚಾನೇನ ಕಿಲೇಸಾರಯೋ ಮಗ್ಗೇನ ಹತಾತಿ ಅರೀನಂ ಹತತ್ತಾಪಿ ಅರಹಂ।

    Te cānena kilesārayo maggena hatāti arīnaṃ hatattāpi arahaṃ.

    ‘‘ಯಸ್ಮಾ ರಾಗಾದಿಸಙ್ಖಾತಾ, ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅರಯೋ ಹತಾ।

    ‘‘Yasmā rāgādisaṅkhātā, sabbepi arayo hatā;

    ಪಞ್ಞಾಸತ್ಥೇನ ನಾಥೇನ, ತಸ್ಮಾಪಿ ಅರಹಂ ಮತೋ’’॥

    Paññāsatthena nāthena, tasmāpi arahaṃ mato’’.

    ಯಞ್ಚೇತಂ ಅವಿಜ್ಜಾಭವತಣ್ಹಾಮಯನಾಭಿಂ ಪುಞ್ಞಾದಿಅಭಿಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಜರಾಮರಣನೇಮಿಂ ಆಸವಸಮುದಯಮಯೇನ ಅಕ್ಖೇನ ವಿಜ್ಝಿತ್ವಾ ತಿಭವರಥೇ ಸಮಾಯೋಜಿತಂ ಅನಾದಿಕಾಲಪ್ಪವತ್ತಂ ಸಂಸಾರಚಕ್ಕಂ, ತಸ್ಸಾನೇನ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ವೀರಿಯಪಾದೇಹಿ ಸೀಲಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾಯ ಸದ್ಧಾಹತ್ಥೇನ ಕಮ್ಮಕ್ಖಯಕರಂ ಞಾಣಫರಸುಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬೇ ಅರಾ ಹತಾತಿ ಅರಹಂ।

    Yañcetaṃ avijjābhavataṇhāmayanābhiṃ puññādiabhisaṅkhārānaṃ jarāmaraṇanemiṃ āsavasamudayamayena akkhena vijjhitvā tibhavarathe samāyojitaṃ anādikālappavattaṃ saṃsāracakkaṃ, tassānena bodhimaṇḍe vīriyapādehi sīlapathaviyaṃ patiṭṭhāya saddhāhatthena kammakkhayakaraṃ ñāṇapharasuṃ gahetvā sabbe arā hatāti arahaṃ.

    ‘‘ಅರಾ ಸಂಸಾರಚಕ್ಕಸ್ಸ, ಹತಾ ಞಾಣಾಸಿನಾ ಯತೋ।

    ‘‘Arā saṃsāracakkassa, hatā ñāṇāsinā yato;

    ಲೋಕನಾಥೇನ ತೇನೇಸ, ‘ಅರಹ’ನ್ತಿ ಪವುಚ್ಚತಿ’’॥

    Lokanāthena tenesa, ‘araha’nti pavuccati’’.

    ಅಗ್ಗದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ಚ ಚೀವರಾದಿಪಚ್ಚಯೇ ಅರಹತಿ ಪೂಜಾವಿಸೇಸಞ್ಚ, ತೇನೇವ ಚ ಉಪ್ಪನ್ನೇ ತಥಾಗತೇ ಯೇ ಕೇಚಿ ಮಹೇಸಕ್ಖಾ ದೇವಮನುಸ್ಸಾ, ನ ತೇ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಪೂಜಂ ಕರೋನ್ತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಬ್ರಹ್ಮಾ ಸಹಮ್ಪತಿ ಸಿನೇರುಮತ್ತೇನ ರತನದಾಮೇನ ತಥಾಗತಂ ಪೂಜೇಸಿ, ಯಥಾಬಲಞ್ಚ ಅಞ್ಞೇ ದೇವಾ ಚ ಮನುಸ್ಸಾ ಚ ಬಿಮ್ಬಿಸಾರಕೋಸಲರಾಜಾದಯೋ। ಪರಿನಿಬ್ಬುತಮ್ಪಿ ಚ ಭಗವನ್ತಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಛನ್ನವುತಿಕೋಟಿಧನಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಅಸೋಕಮಹಾರಾಜಾ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಚತುರಾಸೀತಿವಿಹಾರಸಹಸ್ಸಾನಿ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸಿ। ಕೋ ಪನ ವಾದೋ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಪೂಜಾವಿಸೇಸಾನನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯಾದೀನಂ ಅರಹತ್ತಾಪಿ ಅರಹಂ।

    Aggadakkhiṇeyyattā ca cīvarādipaccaye arahati pūjāvisesañca, teneva ca uppanne tathāgate ye keci mahesakkhā devamanussā, na te aññattha pūjaṃ karonti. Tathā hi brahmā sahampati sinerumattena ratanadāmena tathāgataṃ pūjesi, yathābalañca aññe devā ca manussā ca bimbisārakosalarājādayo. Parinibbutampi ca bhagavantaṃ uddissa channavutikoṭidhanaṃ vissajjetvā asokamahārājā sakalajambudīpe caturāsītivihārasahassāni patiṭṭhāpesi. Ko pana vādo aññesaṃ pūjāvisesānanti paccayādīnaṃ arahattāpi arahaṃ.

    ‘‘ಪೂಜಾವಿಸೇಸಂ ಸಹ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ, ಯಸ್ಮಾ ಅಯಂ ಅರಹತಿ ಲೋಕನಾಥೋ।

    ‘‘Pūjāvisesaṃ saha paccayehi, yasmā ayaṃ arahati lokanātho;

    ಅತ್ಥಾನುರೂಪಂ ಅರಹನ್ತಿ ಲೋಕೇ, ತಸ್ಮಾ ಜಿನೋ ಅರಹತಿ ನಾಮಮೇತಂ’’॥

    Atthānurūpaṃ arahanti loke, tasmā jino arahati nāmametaṃ’’.

    ಯಥಾ ಚ ಲೋಕೇ ಯೇ ಕೇಚಿ ಪಣ್ಡಿತಮಾನಿನೋ ಬಾಲಾ ಅಸಿಲೋಕಭಯೇನ ರಹೋ ಪಾಪಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಏವಮೇಸ ನ ಕದಾಚಿ ಪಾಪಂ ಕರೋತೀತಿ ಪಾಪಕರಣೇ ರಹಾಭಾವತೋಪಿ ಅರಹಂ।

    Yathā ca loke ye keci paṇḍitamānino bālā asilokabhayena raho pāpaṃ karonti, evamesa na kadāci pāpaṃ karotīti pāpakaraṇe rahābhāvatopi arahaṃ.

    ‘‘ಯಸ್ಮಾ ನತ್ಥಿ ರಹೋ ನಾಮ, ಪಾಪಕಮ್ಮೇಸು ತಾದಿನೋ।

    ‘‘Yasmā natthi raho nāma, pāpakammesu tādino;

    ರಹಾಭಾವೇನ ತೇನೇಸ, ಅರಹಂ ಇತಿ ವಿಸ್ಸುತೋ’’॥

    Rahābhāvena tenesa, arahaṃ iti vissuto’’.

    ಏವಂ ಸಬ್ಬಥಾಪಿ –

    Evaṃ sabbathāpi –

    ‘‘ಆರಕತ್ತಾ ಹತತ್ತಾ ಚ, ಕಿಲೇಸಾರೀನ ಸೋ ಮುನಿ।

    ‘‘Ārakattā hatattā ca, kilesārīna so muni;

    ಹತಸಂಸಾರಚಕ್ಕಾರೋ, ಪಚ್ಚಯಾದೀನ ಚಾರಹೋ।

    Hatasaṃsāracakkāro, paccayādīna cāraho;

    ನ ರಹೋ ಕರೋತಿ ಪಾಪಾನಿ, ಅರಹಂ ತೇನ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ॥

    Na raho karoti pāpāni, arahaṃ tena vuccatī’’ti.

    ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸಬ್ಬೇ ಬುದ್ಧಾ ಅರಹತ್ತಗುಣೇನಾಪಿ ಸಮಸಮಾ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ವಸೇನ ‘‘ಅರಹನ್ತೋ’’ತಿ ಆಹ। ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾತಿ ಸಮ್ಮಾ ಸಾಮಞ್ಚ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಬುದ್ಧತ್ತಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ। ತಥಾ ಹೇಸ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯೇ ಧಮ್ಮೇ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯತೋ, ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯೇ ಧಮ್ಮೇ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯತೋ, ಪಹಾತಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮೇ ಪಹಾತಬ್ಬತೋ, ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮೇ ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬತೋ, ಭಾವೇತಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮೇ ಭಾವೇತಬ್ಬತೋ। ತೇನೇವಾಹ –

    Yasmā pana sabbe buddhā arahattaguṇenāpi samasamā, tasmā sabbesampi vasena ‘‘arahanto’’ti āha. Sammāsambuddhāti sammā sāmañca sabbadhammānaṃ buddhattā sammāsambuddho. Tathā hesa sabbadhamme sammāsambuddho, abhiññeyye dhamme abhiññeyyato, pariññeyye dhamme pariññeyyato, pahātabbe dhamme pahātabbato, sacchikātabbe dhamme sacchikātabbato, bhāvetabbe dhamme bhāvetabbato. Tenevāha –

    ‘‘ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ಅಭಿಞ್ಞಾತಂ, ಭಾವೇತಬ್ಬಞ್ಚ ಭಾವಿತಂ।

    ‘‘Abhiññeyyaṃ abhiññātaṃ, bhāvetabbañca bhāvitaṃ;

    ಪಹಾತಬ್ಬಂ ಪಹೀನಂ ಮೇ, ತಸ್ಮಾ ಬುದ್ಧೋಸ್ಮಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ’’ತಿ॥ (ಸು॰ ನಿ॰ ೫೬೩; ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೩೯೯)।

    Pahātabbaṃ pahīnaṃ me, tasmā buddhosmi brāhmaṇā’’ti. (su. ni. 563; ma. ni. 2.399);

    ಅಥ ವಾ ಚಕ್ಖು ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ, ತಸ್ಸ ಮೂಲಕಾರಣಭಾವೇನ ಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ಪುರಿಮತಣ್ಹಾ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ, ಉಭಿನ್ನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ, ನಿರೋಧಪಜಾನನಾ ಪಟಿಪದಾ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚನ್ತಿ ಏವಂ ಏಕೇಕಪದುದ್ಧಾರೇನಾಪಿ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇ ಸಮ್ಮಾ ಸಾಮಞ್ಚ ಬುದ್ಧೋ। ಏಸ ನಯೋ ಸೋತಘಾನಜಿವ್ಹಾಕಾಯಮನೇಸು। ಏತೇನೇವ ಚ ನಯೇನ ರೂಪಾದೀನಿ ಛ ಆಯತನಾನಿ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದಯೋ ಛ ವಿಞ್ಞಾಣಕಾಯಾ, ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಾದಯೋ ಛ ಫಸ್ಸಾ, ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾ ವೇದನಾದಯೋ ಛ ವೇದನಾ, ರೂಪಸಞ್ಞಾದಯೋ ಛ ಸಞ್ಞಾ, ರೂಪಸಞ್ಚೇತನಾದಯೋ ಛ ಚೇತನಾ, ರೂಪತಣ್ಹಾದಯೋ ಛ ತಣ್ಹಾಕಾಯಾ, ರೂಪವಿತಕ್ಕಾದಯೋ ಛ ವಿತಕ್ಕಾ, ರೂಪವಿಚಾರಾದಯೋ ಛ ವಿಚಾರಾ, ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾದಯೋ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ, ದಸ ಕಸಿಣಾನಿ, ದಸ ಅನುಸ್ಸತಿಯೋ, ಉದ್ಧುಮಾತಕಸಞ್ಞಾದಿವಸೇನ ದಸ ಸಞ್ಞಾ, ಕೇಸಾದಯೋ ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಕಾರಾ, ದ್ವಾದಸಾಯತನಾನಿ, ಅಟ್ಠಾರಸ ಧಾತುಯೋ, ಕಾಮಭವಾದಯೋ ನವ ಭವಾ, ಪಠಮಾದೀನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಝಾನಾನಿ, ಮೇತ್ತಾಭಾವನಾದಯೋ ಚತಸ್ಸೋ ಅಪ್ಪಮಞ್ಞಾಯೋ, ಚತಸ್ಸೋ ಅರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ, ಪಟಿಲೋಮತೋ ಜರಾಮರಣಾದೀನಿ, ಅನುಲೋಮತೋ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಙ್ಗಾನಿ ಚ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾನಿ।

    Atha vā cakkhu dukkhasaccaṃ, tassa mūlakāraṇabhāvena samuṭṭhāpikā purimataṇhā samudayasaccaṃ, ubhinnaṃ appavatti nirodhasaccaṃ, nirodhapajānanā paṭipadā maggasaccanti evaṃ ekekapaduddhārenāpi sabbadhamme sammā sāmañca buddho. Esa nayo sotaghānajivhākāyamanesu. Eteneva ca nayena rūpādīni cha āyatanāni, cakkhuviññāṇādayo cha viññāṇakāyā, cakkhusamphassādayo cha phassā, cakkhusamphassajā vedanādayo cha vedanā, rūpasaññādayo cha saññā, rūpasañcetanādayo cha cetanā, rūpataṇhādayo cha taṇhākāyā, rūpavitakkādayo cha vitakkā, rūpavicārādayo cha vicārā, rūpakkhandhādayo pañcakkhandhā, dasa kasiṇāni, dasa anussatiyo, uddhumātakasaññādivasena dasa saññā, kesādayo dvattiṃsākārā, dvādasāyatanāni, aṭṭhārasa dhātuyo, kāmabhavādayo nava bhavā, paṭhamādīni cattāri jhānāni, mettābhāvanādayo catasso appamaññāyo, catasso arūpasamāpattiyo, paṭilomato jarāmaraṇādīni, anulomato avijjādīni paṭiccasamuppādaṅgāni ca yojetabbāni.

    ತತ್ರಾಯಂ ಏಕಪದಯೋಜನಾ – ಜರಾಮರಣಂ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ, ಜಾತಿ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ, ಉಭಿನ್ನಂ ನಿಸ್ಸರಣಂ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ, ನಿರೋಧಪಜಾನನಾ ಪಟಿಪದಾ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚನ್ತಿ ಏವಂ ಏಕೇಕಪದುದ್ಧಾರೇನ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇ ಸಮ್ಮಾ ಸಾಮಞ್ಚ ಬುದ್ಧೋ ಅನುಬುದ್ಧೋ ಪಟಿವಿದ್ಧೋ। ಯಂ ವಾ ಪನ ಕಿಞ್ಚಿ ಅತ್ಥಿ ನೇಯ್ಯಂ ನಾಮ, ಸಬ್ಬಸ್ಸ ಸಮ್ಮಾ ಸಮ್ಬುದ್ಧತ್ತಾ ವಿಮೋಕ್ಖನ್ತಿಕಞಾಣವಸೇನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ। ತೇಸಂ ಪನ ವಿಭಾಗೋ ಉಪರಿ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧಾ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಗುಣೇನಾಪಿ ಸಮಸಮಾ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ವಸೇನ ‘‘ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ’’ತಿ ಆಹ।

    Tatrāyaṃ ekapadayojanā – jarāmaraṇaṃ dukkhasaccaṃ, jāti samudayasaccaṃ, ubhinnaṃ nissaraṇaṃ nirodhasaccaṃ, nirodhapajānanā paṭipadā maggasaccanti evaṃ ekekapaduddhārena sabbadhamme sammā sāmañca buddho anubuddho paṭividdho. Yaṃ vā pana kiñci atthi neyyaṃ nāma, sabbassa sammā sambuddhattā vimokkhantikañāṇavasena sammāsambuddho. Tesaṃ pana vibhāgo upari āvi bhavissati. Yasmā pana sabbabuddhā sammāsambuddhaguṇenāpi samasamā, tasmā sabbesampi vasena ‘‘sammāsambuddhā’’ti āha.

    ಮೋನೇನಾತಿ ಕಾಮಞ್ಹಿ ಮೋನೇಯ್ಯಪಟಿಪದಾಸಙ್ಖಾತೇನ ಮಗ್ಗಞಾಣಮೋನೇನ ಮುನಿ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಇಧ ಪನ ತುಣ್ಹೀಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ನ ಮೋನೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಮೂಳ್ಹರೂಪೋತಿ ತುಚ್ಛರೂಪೋ। ಅವಿದ್ದಸೂತಿ ಅವಿಞ್ಞೂ। ಏವರೂಪೋ ಹಿ ತುಣ್ಹೀಭೂತೋಪಿ ಮುನಿ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ। ಅಥ ವಾ ಮೋನೇಯ್ಯಮುನಿ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ, ತುಚ್ಛಭಾವೋ ಚ ಪನ ಅಞ್ಞಾಣೀ ಚ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯೋ ಚ ತುಲಂವ ಪಗ್ಗಯ್ಹಾತಿ ಯಥಾ ಹಿ ತುಲಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಠಿತೋ ಅತಿರೇಕಂ ಚೇ ಹೋತಿ, ಹರತಿ, ಊನಂ ಚೇ ಹೋತಿ, ಪಕ್ಖಿಪತಿ; ಏವಮೇವ ಸೋ ಅತಿರೇಕಂ ಹರನ್ತೋ ವಿಯ ಪಾಪಂ ಹರತಿ ಪರಿವಜ್ಜೇತಿ, ಊನಕೇ ಪಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ವಿಯ ಕುಸಲಂ ಪರಿಪೂರೇತಿ। ಏವಞ್ಚ ಪನ ಕರೋನ್ತೋ ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿವಿಮುತ್ತಿಞಾಣದಸ್ಸನಸಙ್ಖಾತಂ ವರಂ ಉತ್ತಮಮೇವ ಆದಾಯ ಪಾಪಾನಿ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಾನಿ ಪರಿವಜ್ಜೇತಿ ಸ ಮುನಿ ನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನ ಸೋ ಮುನೀತಿ ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಸೋ ಮುನೀತಿ ಚೇ? ಯಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಕಾರಣಂ, ತೇನ ಸೋ ಮುನೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯೋ ಮುನಾತಿ ಉಭೋ ಲೋಕೇತಿ ಯೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಖನ್ಧಾದಿಲೋಕೇ ತುಲಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ಮಿನನ್ತೋ ವಿಯ ‘‘ಇಮೇ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾ ಖನ್ಧಾ, ಇಮೇ ಬಾಹಿರಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಇಮೇ ಉಭೋ ಅತ್ಥೇ ಮುನಾತಿ। ಮುನಿ ತೇನ ಪವುಚ್ಚತೀತಿ ತೇನ ಪನ ಕಾರಣೇನ ‘‘ಮುನೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।

    Monenāti kāmañhi moneyyapaṭipadāsaṅkhātena maggañāṇamonena muni nāma hoti, idha pana tuṇhībhāvaṃ sandhāya ‘‘na monenā’’ti vuttaṃ. Mūḷharūpoti tuccharūpo. Aviddasūti aviññū. Evarūpo hi tuṇhībhūtopi muni nāma na hoti. Atha vā moneyyamuni nāma na hoti, tucchabhāvo ca pana aññāṇī ca hotīti attho. Yo ca tulaṃva paggayhāti yathā hi tulaṃ gahetvā ṭhito atirekaṃ ce hoti, harati, ūnaṃ ce hoti, pakkhipati; evameva so atirekaṃ haranto viya pāpaṃ harati parivajjeti, ūnake pakkhipanto viya kusalaṃ paripūreti. Evañca pana karonto sīlasamādhipaññāvimuttivimuttiñāṇadassanasaṅkhātaṃ varaṃ uttamameva ādāya pāpāni akusalakammāni parivajjeti sa muni nāmāti attho. Tena so munīti kasmā pana so munīti ce? Yaṃ heṭṭhā vuttakāraṇaṃ, tena so munīti attho. Yo munāti ubho loketi yo puggalo imasmiṃ khandhādiloke tulaṃ āropetvā minanto viya ‘‘ime ajjhattikā khandhā, ime bāhirā’’tiādinā nayena ime ubho atthe munāti. Muni tena pavuccatīti tena pana kāraṇena ‘‘munī’’ti vuccatiyevāti attho.

    ಅಸತಞ್ಚಾತಿ ಗಾಥಾಯ ಅಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಯ್ವಾಯಂ ಅಕುಸಲಕುಸಲಪ್ಪಭೇದೋ, ಅಸತಞ್ಚ ಸತಞ್ಚ ಧಮ್ಮೋ, ತಂ ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಬಹಿದ್ಧಾ’’ತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಬ್ಬಲೋಕೇ ಪವಿಚಯಞಾಣೇನ ಅಸತಞ್ಚ ಸತಞ್ಚ ಞತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ। ತಸ್ಸ ಞಾತತ್ತಾ ಏವ, ರಾಗಾದಿಭೇದತೋ ಸತ್ತವಿಧಂ ಸಙ್ಗಂ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಭೇದತೋ ದುವಿಧಂ ಜಾಲಞ್ಚ ಅತಿಚ್ಚ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಠಿತೋ, ಸೋ ತೇನ ಮೋನಸಙ್ಖಾತೇನ ಪವಿಚಯಞಾಣೇನ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಮುನಿ। ದೇವಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಪೂಜಿತೋತಿ ಇದಂ ಪನಸ್ಸ ಥುತಿವಚನಂ। ಸೋ ಹಿ ಖೀಣಾಸವಮುನಿತ್ತಾ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಪೂಜಾರಹೋ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ವುತ್ತೋತಿ।

    Asatañcāti gāthāya ayaṃ saṅkhepattho – yvāyaṃ akusalakusalappabhedo, asatañca satañca dhammo, taṃ ‘‘ajjhattaṃ bahiddhā’’ti imasmiṃ sabbaloke pavicayañāṇena asatañca satañca ñatvā dhammaṃ. Tassa ñātattā eva, rāgādibhedato sattavidhaṃ saṅgaṃ taṇhādiṭṭhibhedato duvidhaṃ jālañca aticca atikkamitvā ṭhito, so tena monasaṅkhātena pavicayañāṇena samannāgatattā muni. Devamanussehi pūjitoti idaṃ panassa thutivacanaṃ. So hi khīṇāsavamunittā devamanussānaṃ pūjāraho hoti, tasmā evaṃ vuttoti.

    ಸಲ್ಲನ್ತಿ ಮೂಲಪದಂ। ಸತ್ತ ಸಲ್ಲಾನೀತಿ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದೋ। ರಾಗಸಲ್ಲನ್ತಿ ರಞ್ಜನಟ್ಠೇನ ರಾಗೋ ಚ ಪೀಳಾಜನಕತಾಯ ಅನ್ತೋತುದನತಾಯ ದುನ್ನೀಹರಣತಾಯ ಸಲ್ಲಞ್ಚಾತಿ ರಾಗಸಲ್ಲಂ। ದೋಸಸಲ್ಲಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಅಬ್ಬೂಳ್ಹಸಲ್ಲೋತಿ ಮೂಲಪದಂ। ಅಬ್ಬಹಿತಸಲ್ಲೋತಿ ನೀಹಟಸಲ್ಲೋ। ಉದ್ಧತಸಲ್ಲೋತಿ ಉದ್ಧಂ ಹಟಸಲ್ಲೋ ಉದ್ಧರಿತಸಲ್ಲೋ। ಸಮುದ್ಧತಸಲ್ಲೋತಿ ಉಪಸಗ್ಗವಸೇನ ವುತ್ತೋ। ಉಪ್ಪಾಟಿತಸಲ್ಲೋತಿ ಲುಞ್ಚಿತಸಲ್ಲೋ। ಸಮುಪ್ಪಾಟಿತಸಲ್ಲೋತಿ ಉಪಸಗ್ಗವಸೇನೇವ।

    Sallanti mūlapadaṃ. Satta sallānīti gaṇanaparicchedo. Rāgasallanti rañjanaṭṭhena rāgo ca pīḷājanakatāya antotudanatāya dunnīharaṇatāya sallañcāti rāgasallaṃ. Dosasallādīsupi eseva nayo. Abbūḷhasalloti mūlapadaṃ. Abbahitasalloti nīhaṭasallo. Uddhatasalloti uddhaṃ haṭasallo uddharitasallo. Samuddhatasalloti upasaggavasena vutto. Uppāṭitasalloti luñcitasallo. Samuppāṭitasalloti upasaggavaseneva.

    ಸಕ್ಕಚ್ಚಕಾರೀತಿ ದಾನಾದೀನಂ ಕುಸಲಧಮ್ಮಾನಂ ಭಾವನಾಯ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವಾ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ವಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚಕರಣವಸೇನ ಸಕ್ಕಚ್ಚಕಾರೀ। ಸತತಭಾವಕರಣೇನ ಸಾತಚ್ಚಕಾರೀ। ಅಟ್ಠಿತಕರಣೇನ ಅಟ್ಠಿತಕಾರೀ। ಯಥಾ ನಾಮ ಕಕಣ್ಟಕೋ ಥೋಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಥೋಕಂ ತಿಟ್ಠತಿ, ನ ನಿರನ್ತರಂ ಗಚ್ಛತಿ; ಏವಮೇವ ಯೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಏಕದಿವಸಂ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಪೂಜಂ ವಾ ಕತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ವಾ ಸುತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ವಾ ಕತ್ವಾ ಪುನ ಚಿರಸ್ಸಂ ಕರೋತಿ, ತಂ ನ ನಿರನ್ತರಂ ಪವತ್ತೇತಿ। ಸೋ ‘‘ಅಸಾತಚ್ಚಕಾರೀ, ಅನಟ್ಠಿತಕಾರೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಅಯಂ ಏವಂ ನ ಕರೋತೀತಿ ಅಟ್ಠಿತಕಾರೀ। ಅನೋಲೀನವುತ್ತಿಕೋತಿ ನಿರನ್ತರಕರಣಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ವಿಪ್ಫಾರಸ್ಸ ಭಾವೇನ ನ ಲೀನವುತ್ತಿಕೋತಿ ಅನೋಲೀನವುತ್ತಿಕೋ। ಅನಿಕ್ಖಿತ್ತಚ್ಛನ್ದೋತಿ ಕುಸಲಕರಣೇ ವೀರಿಯಚ್ಛನ್ದಸ್ಸ ಅನಿಕ್ಖಿತ್ತಭಾವೇನ ಅನಿಕ್ಖಿತ್ತಚ್ಛನ್ದೋ। ಅನಿಕ್ಖಿತ್ತಧುರೋತಿ ವೀರಿಯಧುರಸ್ಸ ಅನೋರೋಪನೇನ ಅನಿಕ್ಖಿತ್ತಧುರೋ, ಅನೋಸಕ್ಕಿತಮಾನಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯೋ ತತ್ಥ ಛನ್ದೋ ಚ ವಾಯಾಮೋ ಚಾತಿ ಯೋ ತೇಸು ಕುಸಲಧಮ್ಮೇಸು ಕತ್ತುಕಮ್ಯತಾಧಮ್ಮಚ್ಛನ್ದೋ ಚ ಪಯತ್ತಸಙ್ಖಾತೋ ವಾಯಾಮೋ ಚ। ಉಸ್ಸಹನವಸೇನ ಉಸ್ಸಾಹೋ ಚ। ಅಧಿಮತ್ತುಸ್ಸಹನವಸೇನ ಉಸ್ಸೋಳ್ಹೀ ಚ। ವಾಯಾಮೋ ಚೇಸೋ ಪಾರಂ ಗಮನಟ್ಠೇನ। ಉಸ್ಸಾಹೋ ಚೇಸೋ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮನಟ್ಠೇನ। ಉಸ್ಸೋಳ್ಹೀ ಚೇಸೋ ಅಧಿಮತ್ತಟ್ಠೇನ। ಅಪ್ಪಟಿವಾನಿ ಚಾತಿ ಅನಿವತ್ತನಾ ಚ। ಸತಿ ಚ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞನ್ತಿ ಸರತೀತಿ ಸತಿ। ಸಮ್ಪಜಾನಾತೀತಿ ಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ, ಸಮನ್ತತೋ ಪಕಾರೇಹಿ ಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಾತ್ಥಕಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಸಪ್ಪಾಯಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಗೋಚರಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ಅಸಮ್ಮೋಹಸಮ್ಪಜಞ್ಞನ್ತಿ ಇಮಸ್ಸ ಸಮ್ಪಜಾನಸ್ಸ ವಸೇನ ಭೇದೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಆತಪ್ಪನ್ತಿ ಕಿಲೇಸತಾಪನವೀರಿಯಂ। ಪಧಾನನ್ತಿ ಉತ್ತಮವೀರಿಯಂ। ಅಧಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಕುಸಲಕರಣೇ ಪತಿಟ್ಠಾಭಾವೋ। ಅನುಯೋಗೋತಿ ಅನುಯುಞ್ಜನಂ। ಅಪ್ಪಮಾದೋತಿ ನಪ್ಪಮಜ್ಜನಂ, ಸತಿಯಾ ಅವಿಪ್ಪವಾಸೋ।

    Sakkaccakārīti dānādīnaṃ kusaladhammānaṃ bhāvanāya puggalassa vā deyyadhammassa vā sakkaccakaraṇavasena sakkaccakārī. Satatabhāvakaraṇena sātaccakārī. Aṭṭhitakaraṇena aṭṭhitakārī. Yathā nāma kakaṇṭako thokaṃ gantvā thokaṃ tiṭṭhati, na nirantaraṃ gacchati; evameva yo puggalo ekadivasaṃ dānaṃ datvā pūjaṃ vā katvā dhammaṃ vā sutvā samaṇadhammaṃ vā katvā puna cirassaṃ karoti, taṃ na nirantaraṃ pavatteti. So ‘‘asātaccakārī, anaṭṭhitakārī’’ti vuccati. Ayaṃ evaṃ na karotīti aṭṭhitakārī. Anolīnavuttikoti nirantarakaraṇasaṅkhātassa vipphārassa bhāvena na līnavuttikoti anolīnavuttiko. Anikkhittacchandoti kusalakaraṇe vīriyacchandassa anikkhittabhāvena anikkhittacchando. Anikkhittadhuroti vīriyadhurassa anoropanena anikkhittadhuro, anosakkitamānasoti attho. Yo tattha chando ca vāyāmo cāti yo tesu kusaladhammesu kattukamyatādhammacchando ca payattasaṅkhāto vāyāmo ca. Ussahanavasena ussāho ca. Adhimattussahanavasena ussoḷhī ca. Vāyāmo ceso pāraṃ gamanaṭṭhena. Ussāho ceso pubbaṅgamanaṭṭhena. Ussoḷhī ceso adhimattaṭṭhena. Appaṭivāni cāti anivattanā ca. Sati ca sampajaññanti saratīti sati. Sampajānātīti sampajaññaṃ, samantato pakārehi jānātīti attho. Sātthakasampajaññaṃ sappāyasampajaññaṃ gocarasampajaññaṃ asammohasampajaññanti imassa sampajānassa vasena bhedo veditabbo. Ātappanti kilesatāpanavīriyaṃ. Padhānanti uttamavīriyaṃ. Adhiṭṭhānanti kusalakaraṇe patiṭṭhābhāvo. Anuyogoti anuyuñjanaṃ. Appamādoti nappamajjanaṃ, satiyā avippavāso.

    ಇಮಂ ಲೋಕಂ ನಾಸೀಸತೀತಿ ಮೂಲಪದಂ। ಸಕತ್ತಭಾವನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತಭಾವಂ। ಪರತ್ತಭಾವನ್ತಿ ಪರಲೋಕೇ ಅತ್ತಭಾವಂ। ಸಕರೂಪವೇದನಾದಯೋ ಅತ್ತನೋ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧೇ, ಪರರೂಪವೇದನಾದಯೋ ಚ ಪರಲೋಕೇ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧೇ। ಕಾಮಧಾತುನ್ತಿ ಕಾಮಭವಂ। ರೂಪಧಾತುನ್ತಿ ರೂಪಭವಂ। ಅರೂಪಧಾತುನ್ತಿ ಅರೂಪಭವಂ। ಪುನ ರೂಪಾರೂಪವಸೇನ ದುಕಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಕಾಮಧಾತುಂ ರೂಪಧಾತುಂ ಏಕಂ ಕತ್ವಾ, ಅರೂಪಧಾತುಂ ಏಕಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಗತಿಂ ವಾತಿ ಪತಿಟ್ಠಾನವಸೇನ ಪಞ್ಚಗತಿ ವುತ್ತಾ। ಉಪಪತ್ತಿಂ ವಾತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿವಸೇನ ಚತುಯೋನಿ ವುತ್ತಾ। ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ವಾತಿ ತಿಣ್ಣಂ ಭವಾನಂ ಘಟನವಸೇನ ಪಟಿಸನ್ಧಿ ವುತ್ತಾ। ಭವಂ ವಾತಿ ಕಮ್ಮಭವವಸೇನ। ಸಂಸಾರಂ ವಾತಿ ಖನ್ಧಾದೀನಂ ಅಬ್ಬೋಚ್ಛಿನ್ನವಸೇನ। ವಟ್ಟಂ ವಾತಿ ತೇಭೂಮಕವಟ್ಟಂ ನಾಸೀಸತೀತಿ।

    Imaṃ lokaṃ nāsīsatīti mūlapadaṃ. Sakattabhāvanti attano attabhāvaṃ. Parattabhāvanti paraloke attabhāvaṃ. Sakarūpavedanādayo attano pañcakkhandhe, pararūpavedanādayo ca paraloke pañcakkhandhe. Kāmadhātunti kāmabhavaṃ. Rūpadhātunti rūpabhavaṃ. Arūpadhātunti arūpabhavaṃ. Puna rūpārūpavasena dukaṃ dassetuṃ kāmadhātuṃ rūpadhātuṃ ekaṃ katvā, arūpadhātuṃ ekaṃ katvā vuttaṃ. Gatiṃ vāti patiṭṭhānavasena pañcagati vuttā. Upapattiṃ vāti nibbattivasena catuyoni vuttā. Paṭisandhiṃ vāti tiṇṇaṃ bhavānaṃ ghaṭanavasena paṭisandhi vuttā. Bhavaṃ vāti kammabhavavasena. Saṃsāraṃ vāti khandhādīnaṃ abbocchinnavasena. Vaṭṭaṃ vāti tebhūmakavaṭṭaṃ nāsīsatīti.

    ಸದ್ಧಮ್ಮಪ್ಪಜ್ಜೋತಿಕಾಯ ಮಹಾನಿದ್ದೇಸಟ್ಠಕಥಾಯ

    Saddhammappajjotikāya mahāniddesaṭṭhakathāya

    ಗುಹಟ್ಠಕಸುತ್ತನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Guhaṭṭhakasuttaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.




    Next: ೩. ದುಟ್ಠಟ್ಠಕಸುತ್ತನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ • 3. Duṭṭhaṭṭhakasuttaniddesavaṇṇanā




    Related texts:



    ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಮಹಾನಿದ್ದೇಸಪಾಳಿ • Mahāniddesapāḷi / ೨. ಗುಹಟ್ಠಕಸುತ್ತನಿದ್ದೇಸೋ • 2. Guhaṭṭhakasuttaniddeso


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact