Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਮਹਾਨਿਦ੍ਦੇਸਪਾਲ਼ਿ • Mahāniddesapāḷi

੨. ਗੁਹਟ੍ਠਕਸੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸੋ

2. Guhaṭṭhakasuttaniddeso

ਅਥ ਗੁਹਟ੍ਠਕਸੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸਂ વਕ੍ਖਤਿ –

Atha guhaṭṭhakasuttaniddesaṃ vakkhati –

੭.

ਸਤ੍ਤੋ ਗੁਹਾਯਂ ਬਹੁਨਾਭਿਛਨ੍ਨੋ, ਤਿਟ੍ਠਂ ਨਰੋ ਮੋਹਨਸ੍ਮਿਂ ਪਗਾਲ਼੍ਹੋ।

Sattoguhāyaṃ bahunābhichanno, tiṭṭhaṃ naro mohanasmiṃ pagāḷho;

ਦੂਰੇ વਿવੇਕਾ ਹਿ ਤਥਾવਿਧੋ ਸੋ, ਕਾਮਾ ਹਿ ਲੋਕੇ ਨ ਹਿ ਸੁਪ੍ਪਹਾਯਾ॥

Dūre vivekā hi tathāvidho so, kāmā hi loke na hi suppahāyā.

ਸਤ੍ਤੋ ਗੁਹਾਯਂ ਬਹੁਨਾਭਿਛਨ੍ਨੋਤਿ। ਸਤ੍ਤੋਤਿ ਹਿ ਖੋ વੁਤ੍ਤਂ, ਅਪਿ ਚ ਗੁਹਾ ਤਾવ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ। ਗੁਹਾ વੁਚ੍ਚਤਿ ਕਾਯੋ। ਕਾਯੋਤਿ વਾ ਗੁਹਾਤਿ વਾ ਦੇਹੋਤਿ વਾ ਸਨ੍ਦੇਹੋਤਿ વਾ ਨਾવਾਤਿ વਾ ਰਥੋਤਿ વਾ ਧਜੋਤਿ વਾ વਮ੍ਮਿਕੋਤਿ વਾ ਨਗਰਨ੍ਤਿ વਾ ਨਿਡ੍ਡਨ੍ਤਿ વਾ ਕੁਟੀਤਿ વਾ ਗਣ੍ਡੋਤਿ વਾ ਕੁਮ੍ਭੋਤਿ વਾ ਨਾਗੋਤਿ વਾ ਕਾਯਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਸਤ੍ਤੋ ਗੁਹਾਯਨ੍ਤਿ ਗੁਹਾਯਂ ਸਤ੍ਤੋ વਿਸਤ੍ਤੋ ਆਸਤ੍ਤੋ ਲਗ੍ਗੋ ਲਗ੍ਗਿਤੋ ਪਲਿਬੁਦ੍ਧੋ। ਯਥਾ ਭਿਤ੍ਤਿਖਿਲੇ વਾ ਨਾਗਦਨ੍ਤੇ વਾ ਗਣ੍ਡਂ ਸਤ੍ਤਂ વਿਸਤ੍ਤਂ ਆਸਤ੍ਤਂ ਲਗ੍ਗਂ ਲਗ੍ਗਿਤਂ ਪਲਿਬੁਦ੍ਧਂ; ਏવਮੇવ ਗੁਹਾਯਂ ਸਤ੍ਤੋ વਿਸਤ੍ਤੋ ਆਸਤ੍ਤੋ ਲਗ੍ਗੋ ਲਗ੍ਗਿਤੋ ਪਲਿਬੁਦ੍ਧੋ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ –

Satto guhāyaṃ bahunābhichannoti. Sattoti hi kho vuttaṃ, api ca guhā tāva vattabbā. Guhā vuccati kāyo. Kāyoti vā guhāti vā dehoti vā sandehoti vā nāvāti vā rathoti vā dhajoti vā vammikoti vā nagaranti vā niḍḍanti vā kuṭīti vā gaṇḍoti vā kumbhoti vā nāgoti vā kāyassetaṃ adhivacanaṃ. Satto guhāyanti guhāyaṃ satto visatto āsatto laggo laggito palibuddho. Yathā bhittikhile vā nāgadante vā gaṇḍaṃ sattaṃ visattaṃ āsattaṃ laggaṃ laggitaṃ palibuddhaṃ; evameva guhāyaṃ satto visatto āsatto laggo laggito palibuddho. Vuttañhetaṃ bhagavatā –

‘‘ਰੂਪੇ ਖੋ, ਰਾਧ, ਯੋ ਛਨ੍ਦੋ ਯੋ ਰਾਗੋ ਯਾ ਨਨ੍ਦੀ ਯਾ ਤਣ੍ਹਾ ਯੇ ਉਪਯੂਪਾਦਾਨਾ ਚੇਤਸੋ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਾਭਿਨਿવੇਸਾਨੁਸਯਾ, ਤਤ੍ਰ ਸਤ੍ਤੋ ਤਤ੍ਰ વਿਸਤ੍ਤੋ; ਤਸ੍ਮਾ ਸਤ੍ਤੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। વੇਦਨਾਯ ਖੋ, ਰਾਧ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞਾਯ ਖੋ, ਰਾਧ… ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਖੋ, ਰਾਧ… વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਖੋ, ਰਾਧ, ਯੋ ਛਨ੍ਦੋ ਯੋ ਰਾਗੋ ਯਾ ਨਨ੍ਦੀ ਯਾ ਤਣ੍ਹਾ ਯੇ ਉਪਯੂਪਾਦਾਨਾ ਚੇਤਸੋ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਾਭਿਨਿવੇਸਾਨੁਸਯਾ, ਤਤ੍ਰ ਸਤ੍ਤੋ ਤਤ੍ਰ વਿਸਤ੍ਤੋ; ਤਸ੍ਮਾ ਸਤ੍ਤੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਸਤ੍ਤੋਤਿ ਲਗ੍ਗਨਾਧਿવਚਨ’’ਨ੍ਤਿ – ਸਤ੍ਤੋ ਗੁਹਾਯਂ। ਬਹੁਨਾਭਿਛਨ੍ਨੋਤਿ ਬਹੁਕੇਹਿ ਕਿਲੇਸੇਹਿ ਛਨ੍ਨੋ, ਰਾਗੇਨ ਛਨ੍ਨੋ ਦੋਸੇਨ ਛਨ੍ਨੋ ਮੋਹੇਨ ਛਨ੍ਨੋ ਕੋਧੇਨ ਛਨ੍ਨੋ ਉਪਨਾਹੇਨ ਛਨ੍ਨੋ ਮਕ੍ਖੇਨ ਛਨ੍ਨੋ ਪਲ਼ਾਸੇਨ ਛਨ੍ਨੋ ਇਸ੍ਸਾਯ ਛਨ੍ਨੋ ਮਚ੍ਛਰਿਯੇਨ ਛਨ੍ਨੋ ਮਾਯਾਯ ਛਨ੍ਨੋ ਸਾਠੇਯ੍ਯੇਨ ਛਨ੍ਨੋ ਥਮ੍ਭੇਨ ਛਨ੍ਨੋ ਸਾਰਮ੍ਭੇਨ ਛਨ੍ਨੋ ਮਾਨੇਨ ਛਨ੍ਨੋ ਅਤਿਮਾਨੇਨ ਛਨ੍ਨੋ ਮਦੇਨ ਛਨ੍ਨੋ ਪਮਾਦੇਨ ਛਨ੍ਨੋ। ਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸੇਹਿ ਸਬ੍ਬਦੁਚ੍ਚਰਿਤੇਹਿ ਸਬ੍ਬਦਰਥੇਹਿ ਸਬ੍ਬਪਰਿਲ਼ਾਹੇਹਿ ਸਬ੍ਬਸਨ੍ਤਾਪੇਹਿ ਸਬ੍ਬਾਕੁਸਲਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੇਹਿ ਛਨ੍ਨੋ વਿਛਨ੍ਨੋ ਉਚ੍ਛਨ੍ਨੋ ਆવੁਤੋ ਨਿવੁਤੋ ਓવੁਤੋ ¹ ਪਿਹਿਤੋ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨੋ ਪਟਿਕੁਜ੍ਜਿਤੋਤਿ – ਸਤ੍ਤੋ ਗੁਹਾਯਂ ਬਹੁਨਾਭਿਛਨ੍ਨੋ।

‘‘Rūpe kho, rādha, yo chando yo rāgo yā nandī yā taṇhā ye upayūpādānā cetaso adhiṭṭhānābhinivesānusayā, tatra satto tatra visatto; tasmā sattoti vuccati. Vedanāya kho, rādha…pe… saññāya kho, rādha… saṅkhāresu kho, rādha… viññāṇe kho, rādha, yo chando yo rāgo yā nandī yā taṇhā ye upayūpādānā cetaso adhiṭṭhānābhinivesānusayā, tatra satto tatra visatto; tasmā sattoti vuccati. Sattoti lagganādhivacana’’nti – satto guhāyaṃ. Bahunābhichannoti bahukehi kilesehi channo, rāgena channo dosena channo mohena channo kodhena channo upanāhena channo makkhena channo paḷāsena channo issāya channo macchariyena channo māyāya channo sāṭheyyena channo thambhena channo sārambhena channo mānena channo atimānena channo madena channo pamādena channo. Sabbakilesehi sabbaduccaritehi sabbadarathehi sabbapariḷāhehi sabbasantāpehi sabbākusalābhisaṅkhārehi channo vichanno ucchanno āvuto nivuto ovuto ² pihito paṭicchanno paṭikujjitoti – satto guhāyaṃ bahunābhichanno.

ਤਿਟ੍ਠਂ ਨਰੋ ਮੋਹਨਸ੍ਮਿਂ ਪਗਾਲ਼੍ਹੋਤਿ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤੋ ਨਰੋ ਰਤ੍ਤੋ ਰਾਗવਸੇਨ ਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਦੁਟ੍ਠੋ ਦੋਸવਸੇਨ ਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਮੂਲ਼੍ਹੋ ਮੋਹવਸੇਨ ਤਿਟ੍ਠਤਿ, વਿਨਿਬਦ੍ਧੋ ਮਾਨવਸੇਨ ਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਪਰਾਮਟ੍ਠੋ ਦਿਟ੍ਠਿવਸੇਨ ਤਿਟ੍ਠਤਿ, વਿਕ੍ਖੇਪਗਤੋ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚવਸੇਨ ਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਅਨਿਟ੍ਠਙ੍ਗਤੋ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾવਸੇਨ ਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਥਾਮਗਤੋ ਅਨੁਸਯવਸੇਨ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਤਿਟ੍ਠਂ ਨਰੋ।

Tiṭṭhaṃnaro mohanasmiṃ pagāḷhoti tiṭṭhanto naro ratto rāgavasena tiṭṭhati, duṭṭho dosavasena tiṭṭhati, mūḷho mohavasena tiṭṭhati, vinibaddho mānavasena tiṭṭhati, parāmaṭṭho diṭṭhivasena tiṭṭhati, vikkhepagato uddhaccavasena tiṭṭhati, aniṭṭhaṅgato vicikicchāvasena tiṭṭhati, thāmagato anusayavasena tiṭṭhati. Evampi tiṭṭhaṃ naro.

વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ – ‘‘ਸਨ੍ਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ ਰੂਪਾ ਇਟ੍ਠਾ ਕਨ੍ਤਾ ਮਨਾਪਾ ਪਿਯਰੂਪਾ ਕਾਮੂਪਸਂਹਿਤਾ ਰਜਨੀਯਾ, ਤਞ੍ਚੇ ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤਿ ਅਭਿવਦਤਿ ਅਜ੍ਝੋਸਾਯ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਸਨ੍ਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸੋਤવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ ਸਦ੍ਦਾ…ਪੇ॰… ਘਾਨવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ ਗਨ੍ਧਾ… ਜਿવ੍ਹਾવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ ਰਸਾ… ਕਾਯવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਾ… ਮਨੋવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ ਧਮ੍ਮਾ ਇਟ੍ਠਾ ਕਨ੍ਤਾ ਮਨਾਪਾ ਪਿਯਰੂਪਾ ਕਾਮੂਪਸਂਹਿਤਾ ਰਜਨੀਯਾ, ਤਞ੍ਚੇ ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤਿ ਅਭਿવਦਤਿ ਅਜ੍ਝੋਸਾਯ ਤਿਟ੍ਠਤੀ’’ਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਤਿਟ੍ਠਂ ਨਰੋ।

Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘santi, bhikkhave, cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā, tañce bhikkhu abhinandati abhivadati ajjhosāya tiṭṭhati. Santi, bhikkhave, sotaviññeyyā saddā…pe… ghānaviññeyyā gandhā… jivhāviññeyyā rasā… kāyaviññeyyā phoṭṭhabbā… manoviññeyyā dhammā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā, tañce bhikkhu abhinandati abhivadati ajjhosāya tiṭṭhatī’’ti. Evampi tiṭṭhaṃ naro.

વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ – ‘‘ਰੂਪੂਪਯਂ વਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਤਿਟ੍ਠਮਾਨਂ ਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਂ ਰੂਪਪਤਿਟ੍ਠਂ ਨਨ੍ਦੂਪਸੇਚਨਂ વੁਦ੍ਧਿਂ વਿਰੂਲ਼੍ਹਿਂ વੇਪੁਲ੍ਲਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। વੇਦਨੂਪਯਂ વਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ…ਪੇ॰… ਸਞ੍ਞੂਪਯਂ… ਸਙ੍ਖਾਰੂਪਯਂ વਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਤਿਟ੍ਠਮਾਨਂ ਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਸਙ੍ਖਾਰਾਰਮ੍ਮਣਂ ਸਙ੍ਖਾਰਪਤਿਟ੍ਠਂ ਨਨ੍ਦੂਪਸੇਚਨਂ વੁਦ੍ਧਿਂ વਿਰੂਲ਼੍ਹਿਂ વੇਪੁਲ੍ਲਂ ਆਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਤਿਟ੍ਠਂ ਨਰੋ।

Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘rūpūpayaṃ vā, bhikkhave, viññāṇaṃ tiṭṭhamānaṃ tiṭṭhati, rūpārammaṇaṃ rūpapatiṭṭhaṃ nandūpasecanaṃ vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjati. Vedanūpayaṃ vā, bhikkhave…pe… saññūpayaṃ… saṅkhārūpayaṃ vā, bhikkhave, viññāṇaṃ tiṭṭhamānaṃ tiṭṭhati, saṅkhārārammaṇaṃ saṅkhārapatiṭṭhaṃ nandūpasecanaṃ vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjatī’’ti. Evampi tiṭṭhaṃ naro.

વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ – ‘‘ਕਬਲ਼ੀਕਾਰੇ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਆਹਾਰੇ ਅਤ੍ਥਿ ਰਾਗੋ ਅਤ੍ਥਿ ਨਨ੍ਦੀ ਅਤ੍ਥਿ ਤਣ੍ਹਾ, ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਂ ਤਤ੍ਥ વਿਞ੍ਞਾਣਂ વਿਰੂਲ਼੍ਹਂ। ਯਤ੍ਥ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ વਿਰੂਲ਼੍ਹਂ, ਅਤ੍ਥਿ ਤਤ੍ਥ ਨਾਮਰੂਪਸ੍ਸਾવਕ੍ਕਨ੍ਤਿ। ਯਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਿ ਨਾਮਰੂਪਸ੍ਸਾવਕ੍ਕਨ੍ਤਿ, ਅਤ੍ਥਿ ਤਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ વੁਦ੍ਧਿ। ਯਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ વੁਦ੍ਧਿ, ਅਤ੍ਥਿ ਤਤ੍ਥ ਆਯਤਿਂ ਪੁਨਬ੍ਭવਾਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ। ਯਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਿ ਆਯਤਿਂ ਪੁਨਬ੍ਭવਾਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ, ਅਤ੍ਥਿ ਤਤ੍ਥ ਆਯਤਿਂ ਜਾਤਿਜਰਾਮਰਣਂ। ਯਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਿ ਆਯਤਿਂ ਜਾਤਿਜਰਾਮਰਣਂ, ਸਸੋਕਂ ਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਰਜਂ ਸਉਪਾਯਾਸਨ੍ਤਿ વਦਾਮੀ’’ਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਤਿਟ੍ਠਂ ਨਰੋ।

Vuttampi hetaṃ bhagavatā – ‘‘kabaḷīkāre ce, bhikkhave, āhāre atthi rāgo atthi nandī atthi taṇhā, patiṭṭhitaṃ tattha viññāṇaṃ virūḷhaṃ. Yattha patiṭṭhitaṃ viññāṇaṃ virūḷhaṃ, atthi tattha nāmarūpassāvakkanti. Yattha atthi nāmarūpassāvakkanti, atthi tattha saṅkhārānaṃ vuddhi. Yattha atthi saṅkhārānaṃ vuddhi, atthi tattha āyatiṃ punabbhavābhinibbatti. Yattha atthi āyatiṃ punabbhavābhinibbatti, atthi tattha āyatiṃ jātijarāmaraṇaṃ. Yattha atthi āyatiṃ jātijarāmaraṇaṃ, sasokaṃ taṃ, bhikkhave, sarajaṃ saupāyāsanti vadāmī’’ti. Evampi tiṭṭhaṃ naro.

‘‘ਫਸ੍ਸੇ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਆਹਾਰੇ…ਪੇ॰… ਮਨੋਸਞ੍ਚੇਤਨਾਯ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਆਹਾਰੇ… વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਚੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਆਹਾਰੇ ਅਤ੍ਥਿ ਰਾਗੋ ਅਤ੍ਥਿ ਨਨ੍ਦੀ ਅਤ੍ਥਿ ਤਣ੍ਹਾ , ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਂ ਤਤ੍ਥ વਿਞ੍ਞਾਣਂ વਿਰੂਲ਼੍ਹਂ। ਯਤ੍ਥ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ વਿਰੂਲ਼੍ਹਂ, ਅਤ੍ਥਿ ਤਤ੍ਥ ਨਾਮਰੂਪਸ੍ਸਾવਕ੍ਕਨ੍ਤਿ। ਯਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਿ ਨਾਮਰੂਪਸ੍ਸਾવਕ੍ਕਨ੍ਤਿ, ਅਤ੍ਥਿ ਤਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ વੁਦ੍ਧਿ। ਯਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ વੁਦ੍ਧਿ, ਅਤ੍ਥਿ ਤਤ੍ਥ ਆਯਤਿਂ ਪੁਨਬ੍ਭવਾਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ। ਯਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਿ ਆਯਤਿਂ ਪੁਨਬ੍ਭવਾਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ , ਅਤ੍ਥਿ ਤਤ੍ਥ ਆਯਤਿਂ ਜਾਤਿਜਰਾਮਰਣਂ। ਯਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਿ ਆਯਤਿਂ ਜਾਤਿਜਰਾਮਰਣਂ, ਸਸੋਕਂ ਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਰਜਂ ਸਉਪਾਯਾਸਨ੍ਤਿ વਦਾਮੀ’’ਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਤਿਟ੍ਠਂ ਨਰੋ।

‘‘Phasse ce, bhikkhave, āhāre…pe… manosañcetanāya ce, bhikkhave, āhāre… viññāṇe ce, bhikkhave, āhāre atthi rāgo atthi nandī atthi taṇhā , patiṭṭhitaṃ tattha viññāṇaṃ virūḷhaṃ. Yattha patiṭṭhitaṃ viññāṇaṃ virūḷhaṃ, atthi tattha nāmarūpassāvakkanti. Yattha atthi nāmarūpassāvakkanti, atthi tattha saṅkhārānaṃ vuddhi. Yattha atthi saṅkhārānaṃ vuddhi, atthi tattha āyatiṃ punabbhavābhinibbatti. Yattha atthi āyatiṃ punabbhavābhinibbatti , atthi tattha āyatiṃ jātijarāmaraṇaṃ. Yattha atthi āyatiṃ jātijarāmaraṇaṃ, sasokaṃ taṃ, bhikkhave, sarajaṃ saupāyāsanti vadāmī’’ti. Evampi tiṭṭhaṃ naro.

ਮੋਹਨਸ੍ਮਿਂ ਪਗਾਲ਼੍ਹੋਤਿ। ਮੋਹਨਾ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਚ ਕਾਮਗੁਣਾ। ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ ਰੂਪਾ ਇਟ੍ਠਾ ਕਨ੍ਤਾ ਮਨਾਪਾ ਪਿਯਰੂਪਾ ਕਾਮੂਪਸਂਹਿਤਾ ਰਜਨੀਯਾ; ਸੋਤવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ ਸਦ੍ਦਾ… ਘਾਨવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ ਗਨ੍ਧਾ… ਜਿવ੍ਹਾવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ ਰਸਾ… ਕਾਯવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਾ ਇਟ੍ਠਾ ਕਨ੍ਤਾ ਮਨਾਪਾ ਪਿਯਰੂਪਾ ਕਾਮੂਪਸਂਹਿਤਾ ਰਜਨੀਯਾ। ਕਿਂ ਕਾਰਣਾ ਮੋਹਨਾ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਚ ਕਾਮਗੁਣਾ? ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾ ਪਞ੍ਚਸੁ ਕਾਮਗੁਣੇਸੁ ਮੁਯ੍ਹਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਮੁਯ੍ਹਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਪਮੁਯ੍ਹਨ੍ਤਿ, ਮੂਲ਼੍ਹਾ ਸਮ੍ਮੂਲ਼੍ਹਾ ਸਮ੍ਪਮੂਲ਼੍ਹਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਅਨ੍ਧੀਕਤਾ ਆવੁਤਾ ਨਿવੁਤਾ ਓવੁਤਾ ਪਿਹਿਤਾ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਾ ਪਟਿਕੁਜ੍ਜਿਤਾ, ਤਂ ਕਾਰਣਾ ਮੋਹਨਾ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਚ ਕਾਮਗੁਣਾ। ਮੋਹਨਸ੍ਮਿਂ ਪਗਾਲ਼੍ਹੋਤਿ ਮੋਹਨਸ੍ਮਿਂ ਪਗਾਲ਼੍ਹੋ ਓਗਾਲ਼੍ਹੋ ਅਜ੍ਝੋਗਾਲ਼੍ਹੋ ਨਿਮੁਗ੍ਗੋਤਿ – ਤਿਟ੍ਠਂ ਨਰੋ ਮੋਹਨਸ੍ਮਿਂ ਪਗਾਲ਼੍ਹੋ।

Mohanasmiṃ pagāḷhoti. Mohanā vuccanti pañca kāmaguṇā. Cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā; sotaviññeyyā saddā… ghānaviññeyyā gandhā… jivhāviññeyyā rasā… kāyaviññeyyā phoṭṭhabbā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā. Kiṃ kāraṇā mohanā vuccanti pañca kāmaguṇā? Yebhuyyena devamanussā pañcasu kāmaguṇesu muyhanti sammuyhanti sampamuyhanti, mūḷhā sammūḷhā sampamūḷhā avijjāya andhīkatā āvutā nivutā ovutā pihitā paṭicchannā paṭikujjitā, taṃ kāraṇā mohanā vuccanti pañca kāmaguṇā. Mohanasmiṃ pagāḷhoti mohanasmiṃ pagāḷho ogāḷho ajjhogāḷho nimuggoti – tiṭṭhaṃ naro mohanasmiṃ pagāḷho.

ਦੂਰੇ વਿવੇਕਾ ਹਿ ਤਥਾવਿਧੋ ਸੋਤਿ। વਿવੇਕਾਤਿ ਤਯੋ વਿવੇਕਾ – ਕਾਯવਿવੇਕੋ, ਚਿਤ੍ਤવਿવੇਕੋ, ਉਪਧਿવਿવੇਕੋ। ਕਤਮੋ ਕਾਯવਿવੇਕੋ? ਇਧ ਭਿਕ੍ਖੁ વਿવਿਤ੍ਤਂ ਸੇਨਾਸਨਂ ਭਜਤਿ ਅਰਞ੍ਞਂ ਰੁਕ੍ਖਮੂਲਂ ਪਬ੍ਬਤਂ ਕਨ੍ਦਰਂ ਗਿਰਿਗੁਹਂ ਸੁਸਾਨਂ વਨਪਤ੍ਥਂ ਅਬ੍ਭੋਕਾਸਂ ਪਲਾਲਪੁਞ੍ਜਂ। ਕਾਯੇਨ વਿવਿਤ੍ਤੋ વਿਹਰਤਿ। ਸੋ ਏਕੋ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਏਕੋ ਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਏਕੋ ਨਿਸੀਦਤਿ, ਏਕੋ ਸੇਯ੍ਯਂ ਕਪ੍ਪੇਤਿ, ਏਕੋ ਗਾਮਂ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਪવਿਸਤਿ, ਏਕੋ ਪਟਿਕ੍ਕਮਤਿ, ਏਕੋ ਰਹੋ ਨਿਸੀਦਤਿ, ਏਕੋ ਚਙ੍ਕਮਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਤਿ, ਏਕੋ ਚਰਤਿ વਿਹਰਤਿ ਇਰਿਯਤਿ વਤ੍ਤਤਿ ਪਾਲੇਤਿ ਯਪੇਤਿ ਯਾਪੇਤਿ। ਅਯਂ ਕਾਯવਿવੇਕੋ।

Dūre vivekā hi tathāvidho soti. Vivekāti tayo vivekā – kāyaviveko, cittaviveko, upadhiviveko. Katamo kāyaviveko? Idha bhikkhu vivittaṃ senāsanaṃ bhajati araññaṃ rukkhamūlaṃ pabbataṃ kandaraṃ giriguhaṃ susānaṃ vanapatthaṃ abbhokāsaṃ palālapuñjaṃ. Kāyena vivitto viharati. So eko gacchati, eko tiṭṭhati, eko nisīdati, eko seyyaṃ kappeti, eko gāmaṃ piṇḍāya pavisati, eko paṭikkamati, eko raho nisīdati, eko caṅkamaṃ adhiṭṭhāti, eko carati viharati iriyati vattati pāleti yapeti yāpeti. Ayaṃ kāyaviveko.

ਕਤਮੋ ਚਿਤ੍ਤવਿવੇਕੋ? ਪਠਮਂ ਝਾਨਂ ਸਮਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਨੀવਰਣੇਹਿ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿવਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਦੁਤਿਯਂ ਝਾਨਂ ਸਮਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰੇਹਿ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿવਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਤਿਯਂ ਝਾਨਂ ਸਮਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਪੀਤਿਯਾ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿવਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਚਤੁਤ੍ਥਂ ਝਾਨਂ ਸਮਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖੇਹਿ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿવਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਾਯਤਨਂ ਸਮਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਰੂਪਸਞ੍ਞਾਯ ਪਟਿਘਸਞ੍ਞਾਯ ਨਾਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾਯ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿવਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। વਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚਾਯਤਨਂ ਸਮਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਾਯਤਨਸਞ੍ਞਾਯ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿવਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਆਕਿਞ੍ਚਞ੍ਞਾਯਤਨਂ ਸਮਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚਾਯਤਨਸਞ੍ਞਾਯ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿવਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾਯਤਨਂ ਸਮਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਆਕਿਞ੍ਚਞ੍ਞਾਯਤਨਸਞ੍ਞਾਯ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿવਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿਯਾ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਯ ਸੀਲਬ੍ਬਤਪਰਾਮਾਸਾ ਦਿਟ੍ਠਾਨੁਸਯਾ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਨੁਸਯਾ, ਤਦੇਕਟ੍ਠੇਹਿ ਚ ਕਿਲੇਸੇਹਿ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿવਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਸਕਦਾਗਾਮਿਸ੍ਸ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ ਕਾਮਰਾਗਸਞ੍ਞੋਜਨਾ ਪਟਿਘਸਞ੍ਞੋਜਨਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ ਕਾਮਰਾਗਾਨੁਸਯਾ ਪਟਿਘਾਨੁਸਯਾ, ਤਦੇਕਟ੍ਠੇਹਿ ਚ ਕਿਲੇਸੇਹਿ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿવਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਨਾਗਾਮਿਸ੍ਸ ਅਨੁਸਹਗਤਾ ਕਾਮਰਾਗਸਞ੍ਞੋਜਨਾ ਪਟਿਘਸਞ੍ਞੋਜਨਾ ਅਨੁਸਹਗਤਾ ਕਾਮਰਾਗਾਨੁਸਯਾ ਪਟਿਘਾਨੁਸਯਾ, ਤਦੇਕਟ੍ਠੇਹਿ ਚ ਕਿਲੇਸੇਹਿ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿવਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਰਹਤੋ ਰੂਪਾਰੂਪਰਾਗਾ ਮਾਨਾ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਮਾਨਾਨੁਸਯਾ ਭવਰਾਗਾਨੁਸਯਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਨੁਸਯਾ , ਤਦੇਕਟ੍ਠੇਹਿ ਚ ਕਿਲੇਸੇਹਿ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਚ ਸਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤੇਹਿ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿવਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਯਂ ਚਿਤ੍ਤવਿવੇਕੋ।

Katamo cittaviveko? Paṭhamaṃ jhānaṃ samāpannassa nīvaraṇehi cittaṃ vivittaṃ hoti. Dutiyaṃ jhānaṃ samāpannassa vitakkavicārehi cittaṃ vivittaṃ hoti. Tatiyaṃ jhānaṃ samāpannassa pītiyā cittaṃ vivittaṃ hoti. Catutthaṃ jhānaṃ samāpannassa sukhadukkhehi cittaṃ vivittaṃ hoti. Ākāsānañcāyatanaṃ samāpannassa rūpasaññāya paṭighasaññāya nānattasaññāya cittaṃ vivittaṃ hoti. Viññāṇañcāyatanaṃ samāpannassa ākāsānañcāyatanasaññāya cittaṃ vivittaṃ hoti. Ākiñcaññāyatanaṃ samāpannassa viññāṇañcāyatanasaññāya cittaṃ vivittaṃ hoti. Nevasaññānāsaññāyatanaṃ samāpannassa ākiñcaññāyatanasaññāya cittaṃ vivittaṃ hoti. Sotāpannassa sakkāyadiṭṭhiyā vicikicchāya sīlabbataparāmāsā diṭṭhānusayā vicikicchānusayā, tadekaṭṭhehi ca kilesehi cittaṃ vivittaṃ hoti. Sakadāgāmissa oḷārikā kāmarāgasaññojanā paṭighasaññojanā oḷārikā kāmarāgānusayā paṭighānusayā, tadekaṭṭhehi ca kilesehi cittaṃ vivittaṃ hoti. Anāgāmissa anusahagatā kāmarāgasaññojanā paṭighasaññojanā anusahagatā kāmarāgānusayā paṭighānusayā, tadekaṭṭhehi ca kilesehi cittaṃ vivittaṃ hoti. Arahato rūpārūparāgā mānā uddhaccā avijjāya mānānusayā bhavarāgānusayā avijjānusayā , tadekaṭṭhehi ca kilesehi bahiddhā ca sabbanimittehi cittaṃ vivittaṃ hoti. Ayaṃ cittaviveko.

ਕਤਮੋ ਉਪਧਿવਿવੇਕੋ? ਉਪਧਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਕਿਲੇਸਾ ਚ ਖਨ੍ਧਾ ਚ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰਾ ਚ। ਉਪਧਿવਿવੇਕੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਅਮਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ। ਯੋ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰਸਮਥੋ ਸਬ੍ਬੂਪਧਿਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗੋ ਤਣ੍ਹਕ੍ਖਯੋ વਿਰਾਗੋ ਨਿਰੋਧੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ। ਅਯਂ ਉਪਧਿવਿવੇਕੋ। ਕਾਯવਿવੇਕੋ ਚ વਿવੇਕਟ੍ਠਕਾਯਾਨਂ ³ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਾਭਿਰਤਾਨਂ, ਚਿਤ੍ਤવਿવੇਕੋ ਚ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਚਿਤ੍ਤਾਨਂ ਪਰਮવੋਦਾਨਪ੍ਪਤ੍ਤਾਨਂ, ਉਪਧਿવਿવੇਕੋ ਚ ਨਿਰੂਪਧੀਨਂ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ વਿਸਙ੍ਖਾਰਗਤਾਨਂ।

Katamo upadhiviveko? Upadhi vuccanti kilesā ca khandhā ca abhisaṅkhārā ca. Upadhiviveko vuccati amataṃ nibbānaṃ. Yo sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ. Ayaṃ upadhiviveko. Kāyaviveko ca vivekaṭṭhakāyānaṃ ⁴ nekkhammābhiratānaṃ, cittaviveko ca parisuddhacittānaṃ paramavodānappattānaṃ, upadhiviveko ca nirūpadhīnaṃ puggalānaṃ visaṅkhāragatānaṃ.

ਦੂਰੇ વਿવੇਕਾ ਹੀਤਿ। ਯੋ ਸੋ ਏવਂ ਗੁਹਾਯਂ ਸਤ੍ਤੋ, ਏવਂ ਬਹੁਕੇਹਿ ਕਿਲੇਸੇਹਿ ਛਨ੍ਨੋ, ਏવਂ ਮੋਹਨਸ੍ਮਿਂ ਪਗਾਲ਼੍ਹੋ, ਸੋ ਕਾਯવਿવੇਕਾਪਿ ਦੂਰੇ, ਚਿਤ੍ਤવਿવੇਕਾਪਿ ਦੂਰੇ, ਉਪਧਿવਿવੇਕਾਪਿ ਦੂਰੇ વਿਦੂਰੇ ਸੁવਿਦੂਰੇ ਨ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਨ ਸਾਮਨ੍ਤਾ ਅਨਾਸਨ੍ਨੇ વਿવੇਕਟ੍ਠੇ ⁵। ਤਥਾવਿਧੋਤਿ ਤਾਦਿਸੋ ਤਸ੍ਸਣ੍ਠਿਤੋ ਤਪ੍ਪਕਾਰੋ ਤਪ੍ਪਟਿਭਾਗੋ ਯੋ ਸੋ ਮੋਹਨਸ੍ਮਿਂ ਪਗਾਲ਼੍ਹੋਤਿ – ਦੂਰੇ વਿવੇਕਾ ਹਿ ਤਥਾવਿਧੋ ਸੋ।

Dūrevivekā hīti. Yo so evaṃ guhāyaṃ satto, evaṃ bahukehi kilesehi channo, evaṃ mohanasmiṃ pagāḷho, so kāyavivekāpi dūre, cittavivekāpi dūre, upadhivivekāpi dūre vidūre suvidūre na santike na sāmantā anāsanne vivekaṭṭhe ⁶. Tathāvidhoti tādiso tassaṇṭhito tappakāro tappaṭibhāgo yo so mohanasmiṃ pagāḷhoti – dūre vivekā hi tathāvidho so.

ਕਾਮਾ ਹਿ ਲੋਕੇ ਨ ਹਿ ਸੁਪ੍ਪਹਾਯਾਤਿ। ਕਾਮਾਤਿ ਉਦ੍ਦਾਨਤੋ ਦ੍વੇ ਕਾਮਾ – વਤ੍ਥੁਕਾਮਾ ਚ ਕਿਲੇਸਕਾਮਾ ਚ। ਕਤਮੇ વਤ੍ਥੁਕਾਮਾ? ਮਨਾਪਿਕਾ ਰੂਪਾ ਮਨਾਪਿਕਾ ਸਦ੍ਦਾ ਮਨਾਪਿਕਾ ਗਨ੍ਧਾ ਮਨਾਪਿਕਾ ਰਸਾ ਮਨਾਪਿਕਾ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਾ, ਅਤ੍ਥਰਣਾ ਪਾવੁਰਣਾ ਦਾਸਿਦਾਸਾ ਅਜੇਲ਼ਕਾ ਕੁਕ੍ਕੁਟਸੂਕਰਾ ਹਤ੍ਥਿਗવਾਸ੍ਸવਲ਼વਾ, ਖੇਤ੍ਤਂ વਤ੍ਥੁ ਹਿਰਞ੍ਞਂ ਸੁવਣ੍ਣਂ, ਗਾਮਨਿਗਮਰਾਜਧਾਨਿਯੋ ਰਟ੍ਠਞ੍ਚ ਜਨਪਦੋ ਚ ਕੋਸੋ ਚ ਕੋਟ੍ਠਾਗਾਰਞ੍ਚ, ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਰਜਨੀਯਂ વਤ੍ਥੁ – વਤ੍ਥੁਕਾਮਾ। ਅਪਿ ਚ ਅਤੀਤਾ ਕਾਮਾ ਅਨਾਗਤਾ ਕਾਮਾ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਕਾਮਾ, ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਾ ਕਾਮਾ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਕਾਮਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਬਹਿਦ੍ਧਾ ਕਾਮਾ, ਹੀਨਾ ਕਾਮਾ ਮਜ੍ਝਿਮਾ ਕਾਮਾ ਪਣੀਤਾ ਕਾਮਾ, ਆਪਾਯਿਕਾ ਕਾਮਾ ਮਾਨੁਸਿਕਾ ਕਾਮਾ ਦਿਬ੍ਬਾ ਕਾਮਾ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਿਤਾ ਕਾਮਾ, ਨਿਮ੍ਮਿਤਾ ਕਾਮਾ ਅਨਿਮ੍ਮਿਤਾ ਕਾਮਾ ਪਰਨਿਮ੍ਮਿਤਾ ਕਾਮਾ, ਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਾ ਕਾਮਾ ਅਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਾ ਕਾਮਾ, ਮਮਾਯਿਤਾ ਕਾਮਾ ਅਮਮਾਯਿਤਾ ਕਾਮਾ, ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਕਾਮਾવਚਰਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਰੂਪਾવਚਰਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਅਰੂਪਾવਚਰਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਤਣ੍ਹਾવਤ੍ਥੁਕਾ ਤਣ੍ਹਾਰਮ੍ਮਣਾ ਕਾਮਨੀਯਟ੍ਠੇਨ ਰਜਨੀਯਟ੍ਠੇਨ ਮਦਨੀਯਟ੍ਠੇਨ ਕਾਮਾ। ਇਮੇ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ વਤ੍ਥੁਕਾਮਾ।

Kāmā hi loke na hi suppahāyāti. Kāmāti uddānato dve kāmā – vatthukāmā ca kilesakāmā ca. Katame vatthukāmā? Manāpikā rūpā manāpikā saddā manāpikā gandhā manāpikā rasā manāpikā phoṭṭhabbā, attharaṇā pāvuraṇā dāsidāsā ajeḷakā kukkuṭasūkarā hatthigavāssavaḷavā, khettaṃ vatthu hiraññaṃ suvaṇṇaṃ, gāmanigamarājadhāniyo raṭṭhañca janapado ca koso ca koṭṭhāgārañca, yaṃ kiñci rajanīyaṃ vatthu – vatthukāmā. Api ca atītā kāmā anāgatā kāmā paccuppannā kāmā, ajjhattā kāmā bahiddhā kāmā ajjhattabahiddhā kāmā, hīnā kāmā majjhimā kāmā paṇītā kāmā, āpāyikā kāmā mānusikā kāmā dibbā kāmā paccupaṭṭhitā kāmā, nimmitā kāmā animmitā kāmā paranimmitā kāmā, pariggahitā kāmā apariggahitā kāmā, mamāyitā kāmā amamāyitā kāmā, sabbepi kāmāvacarā dhammā, sabbepi rūpāvacarā dhammā, sabbepi arūpāvacarā dhammā, taṇhāvatthukā taṇhārammaṇā kāmanīyaṭṭhena rajanīyaṭṭhena madanīyaṭṭhena kāmā. Ime vuccanti vatthukāmā.

ਕਤਮੇ ਕਿਲੇਸਕਾਮਾ? ਛਨ੍ਦੋ ਕਾਮੋ ਰਾਗੋ ਕਾਮੋ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ ਕਾਮੋ, ਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਕਾਮੋ ਰਾਗੋ ਕਾਮੋ ਸਙ੍ਕਪ੍ਪਰਾਗੋ ਕਾਮੋ, ਯੋ ਕਾਮੇਸੁ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦੋ ਕਾਮਰਾਗੋ ਕਾਮਨਨ੍ਦੀ ਕਾਮਤਣ੍ਹਾ ਕਾਮਸ੍ਨੇਹੋ ਕਾਮਪਰਿਲ਼ਾਹੋ ਕਾਮਮੁਚ੍ਛਾ ਕਾਮਜ੍ਝੋਸਾਨਂ ਕਾਮੋਘੋ ਕਾਮਯੋਗੋ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਂ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਨੀવਰਣਂ।

Katame kilesakāmā? Chando kāmo rāgo kāmo chandarāgo kāmo, saṅkappo kāmo rāgo kāmo saṅkapparāgo kāmo, yo kāmesu kāmacchando kāmarāgo kāmanandī kāmataṇhā kāmasneho kāmapariḷāho kāmamucchā kāmajjhosānaṃ kāmogho kāmayogo kāmupādānaṃ kāmacchandanīvaraṇaṃ.

‘‘ਅਦ੍ਦਸਂ ਕਾਮ ਤੇ ਮੂਲਂ, ਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾ ਕਾਮ ਜਾਯਸਿ।

‘‘Addasaṃ kāma te mūlaṃ, saṅkappā kāma jāyasi;

ਨ ਤਂ ਸਙ੍ਕਪ੍ਪਯਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਏવਂ ਕਾਮ ਨ ਹੋਹਿਸੀ’’ਤਿ॥ –

Na taṃ saṅkappayissāmi, evaṃ kāma na hohisī’’ti. –

ਇਮੇ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਕਿਲੇਸਕਾਮਾ। ਲੋਕੇਤਿ ਅਪਾਯਲੋਕੇ ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕੇ ਦੇવਲੋਕੇ, ਖਨ੍ਧਲੋਕੇ ਧਾਤੁਲੋਕੇ ਆਯਤਨਲੋਕੇ। ਕਾਮਾ ਹਿ ਲੋਕੇ ਨ ਹਿ ਸੁਪ੍ਪਹਾਯਾਤਿ। ਕਾਮਾ ਹਿ ਲੋਕੇ ਦੁਪ੍ਪਹਾਯਾ ਦੁਚ੍ਚਜ੍ਜਾ ਦੁਪ੍ਪਰਿਚ੍ਚਜ੍ਜਾ ਦੁਨ੍ਨਿਮ੍ਮਦਯਾ ਦੁਨ੍ਨਿવੇਠਯਾ ਦੁਬ੍ਬਿਨਿવੇਠਯਾ ਦੁਤ੍ਤਰਾ ਦੁਪ੍ਪਤਰਾ ਦੁਸ੍ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਾ ਦੁਬ੍ਬਿਨਿવਤ੍ਤਾਤਿ – ਕਾਮਾ ਹਿ ਲੋਕੇ ਨ ਹਿ ਸੁਪ੍ਪਹਾਯਾ।

Ime vuccanti kilesakāmā. Loketi apāyaloke manussaloke devaloke, khandhaloke dhātuloke āyatanaloke. Kāmā hi loke nahi suppahāyāti. Kāmā hi loke duppahāyā duccajjā duppariccajjā dunnimmadayā dunniveṭhayā dubbiniveṭhayā duttarā duppatarā dussamatikkamā dubbinivattāti – kāmā hi loke na hi suppahāyā.

ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ –

Tenāha bhagavā –

‘‘ਸਤ੍ਤੋ ਗੁਹਾਯਂ ਬਹੁਨਾਭਿਛਨ੍ਨੋ, ਤਿਟ੍ਠਂ ਨਰੋ ਮੋਹਨਸ੍ਮਿਂ ਪਗਾਲ਼੍ਹੋ।

‘‘Satto guhāyaṃ bahunābhichanno, tiṭṭhaṃ naro mohanasmiṃ pagāḷho;

ਦੂਰੇ વਿવੇਕਾ ਹਿ ਤਥਾવਿਧੋ ਸੋ, ਕਾਮਾ ਹਿ ਲੋਕੇ ਨ ਹਿ ਸੁਪ੍ਪਹਾਯਾ’’ਤਿ॥

Dūre vivekā hi tathāvidho so, kāmā hi loke na hi suppahāyā’’ti.

੮.

ਇਚ੍ਛਾਨਿਦਾਨਾ ਭવਸਾਤਬਦ੍ਧਾ, ਤੇ ਦੁਪ੍ਪਮੁਞ੍ਚਾ ਨ ਹਿ ਅਞ੍ਞਮੋਕ੍ਖਾ।

Icchānidānā bhavasātabaddhā, te duppamuñcā na hi aññamokkhā;

ਪਚ੍ਛਾ ਪੁਰੇ વਾਪਿ ਅਪੇਕ੍ਖਮਾਨਾ, ਇਮੇ વ ਕਾਮੇ ਪੁਰਿਮੇ વ ਜਪ੍ਪਂ॥

Pacchā pure vāpi apekkhamānā, ime va kāme purime va jappaṃ.

ਇਚ੍ਛਾਨਿਦਾਨਾ ਭવਸਾਤਬਦ੍ਧਾਤਿ। ਇਚ੍ਛਾ વੁਚ੍ਚਤਿ ਤਣ੍ਹਾ। ਯੋ ਰਾਗੋ ਸਾਰਾਗੋ ਅਨੁਨਯੋ ਅਨੁਰੋਧੋ ਨਨ੍ਦੀ ਨਨ੍ਦਿਰਾਗੋ, ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਾਰਾਗੋ ਇਚ੍ਛਾ ਮੁਚ੍ਛਾ ਅਜ੍ਝੋਸਾਨਂ ਗੇਧੋ ਪਲਿਗੇਧੋ ਸਙ੍ਗੋ ਪਙ੍ਕੋ, ਏਜਾ ਮਾਯਾ ਜਨਿਕਾ ਸਞ੍ਜਨਨੀ ਸਿਬ੍ਬਿਨੀ ਜਾਲਿਨੀ ਸਰਿਤਾ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ, ਸੁਤ੍ਤਂ વਿਸਟਾ ਆਯੂਹਿਨੀ ਦੁਤਿਯਾ ਪਣਿਧਿ ਭવਨੇਤ੍ਤਿ, વਨਂ વਨਥੋ ਸਨ੍ਧવੋ ਸ੍ਨੇਹੋ ਅਪੇਕ੍ਖਾ ਪਟਿਬਨ੍ਧੁ, ਆਸਾ ਆਸੀਸਨਾ ਆਸੀਸਿਤਤ੍ਤਂ, ਰੂਪਾਸਾ ਸਦ੍ਦਾਸਾ ਗਨ੍ਧਾਸਾ ਰਸਾਸਾ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਾਸਾ, ਲਾਭਾਸਾ ਧਨਾਸਾ ਪੁਤ੍ਤਾਸਾ ਜੀવਿਤਾਸਾ , ਜਪ੍ਪਾ ਪਜਪ੍ਪਾ ਅਭਿਜਪ੍ਪਾ ਜਪ੍ਪਨਾ ਜਪ੍ਪਿਤਤ੍ਤਂ ਲੋਲੁਪ੍ਪਂ ਲੋਲੁਪ੍ਪਾਯਨਾ ਲੋਲੁਪ੍ਪਾਯਿਤਤ੍ਤਂ ਪੁਚ੍ਛਞ੍ਛਿਕਤਾ ਸਾਧੁਕਮ੍ਯਤਾ, ਅਧਮ੍ਮਰਾਗੋ વਿਸਮਲੋਭੋ ਨਿਕਨ੍ਤਿ ਨਿਕਾਮਨਾ ਪਤ੍ਥਨਾ ਪਿਹਨਾ ਸਮ੍ਪਤ੍ਥਨਾ, ਕਾਮਤਣ੍ਹਾ ਭવਤਣ੍ਹਾ વਿਭવਤਣ੍ਹਾ, ਰੂਪਤਣ੍ਹਾ ਅਰੂਪਤਣ੍ਹਾ ਨਿਰੋਧਤਣ੍ਹਾ, ਰੂਪਤਣ੍ਹਾ ਸਦ੍ਦਤਣ੍ਹਾ ਗਨ੍ਧਤਣ੍ਹਾ ਰਸਤਣ੍ਹਾ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਤਣ੍ਹਾ ਧਮ੍ਮਤਣ੍ਹਾ, ਓਘੋ ਯੋਗੋ ਗਨ੍ਥੋ ਉਪਾਦਾਨਂ ਆવਰਣਂ ਨੀવਰਣਂ ਛਦਨਂ ਬਨ੍ਧਨਂ, ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸੋ ਅਨੁਸਯੋ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਂ ਲਤਾ વੇવਿਚ੍ਛਂ , ਦੁਕ੍ਖਮੂਲਂ ਦੁਕ੍ਖਨਿਦਾਨਂ ਦੁਕ੍ਖਪ੍ਪਭવੋ ਮਾਰਪਾਸੋ ਮਾਰਬਲ਼ਿਸਂ ਮਾਰવਿਸਯੋ, ਤਣ੍ਹਾਨਦੀ ਤਣ੍ਹਾਜਾਲਂ ਤਣ੍ਹਾਗਦ੍ਦੁਲਂ ਤਣ੍ਹਾਸਮੁਦ੍ਦੋ ਅਭਿਜ੍ਝਾ ਲੋਭੋ ਅਕੁਸਲਮੂਲਂ। ਇਚ੍ਛਾਨਿਦਾਨਾਤਿ ਇਚ੍ਛਾਨਿਦਾਨਕਾ ਇਚ੍ਛਾਹੇਤੁਕਾ ਇਚ੍ਛਾਪਚ੍ਚਯਾ ਇਚ੍ਛਾਕਾਰਣਾ ਇਚ੍ਛਾਪਭવਾਤਿ – ਇਚ੍ਛਾਨਿਦਾਨਾ।

Icchānidānā bhavasātabaddhāti. Icchā vuccati taṇhā. Yo rāgo sārāgo anunayo anurodho nandī nandirāgo, cittassa sārāgo icchā mucchā ajjhosānaṃ gedho paligedho saṅgo paṅko, ejā māyā janikā sañjananī sibbinī jālinī saritā visattikā, suttaṃ visaṭā āyūhinī dutiyā paṇidhi bhavanetti, vanaṃ vanatho sandhavo sneho apekkhā paṭibandhu, āsā āsīsanā āsīsitattaṃ, rūpāsā saddāsā gandhāsā rasāsā phoṭṭhabbāsā, lābhāsā dhanāsā puttāsā jīvitāsā , jappā pajappā abhijappā jappanā jappitattaṃ loluppaṃ loluppāyanā loluppāyitattaṃ pucchañchikatā sādhukamyatā, adhammarāgo visamalobho nikanti nikāmanā patthanā pihanā sampatthanā, kāmataṇhā bhavataṇhā vibhavataṇhā, rūpataṇhā arūpataṇhā nirodhataṇhā, rūpataṇhā saddataṇhā gandhataṇhā rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā, ogho yogo gantho upādānaṃ āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ chadanaṃ bandhanaṃ, upakkileso anusayo pariyuṭṭhānaṃ latā vevicchaṃ , dukkhamūlaṃ dukkhanidānaṃ dukkhappabhavo mārapāso mārabaḷisaṃ māravisayo, taṇhānadī taṇhājālaṃ taṇhāgaddulaṃ taṇhāsamuddo abhijjhā lobho akusalamūlaṃ. Icchānidānāti icchānidānakā icchāhetukā icchāpaccayā icchākāraṇā icchāpabhavāti – icchānidānā.

ਭવਸਾਤਬਦ੍ਧਾਤਿ। ਏਕਂ ਭવਸਾਤਂ – ਸੁਖਾ વੇਦਨਾ। ਦ੍વੇ ਭવਸਾਤਾਨਿ – ਸੁਖਾ ਚ વੇਦਨਾ ਇਟ੍ਠਞ੍ਚ વਤ੍ਥੁ। ਤੀਣਿ ਭવਸਾਤਾਨਿ – ਯੋਬ੍ਬਞ੍ਞਂ, ਆਰੋਗ੍ਯਂ, ਜੀવਿਤਂ। ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਭવਸਾਤਾਨਿ – ਲਾਭੋ, ਯਸੋ, ਪਸਂਸਾ, ਸੁਖਂ। ਪਞ੍ਚ ਭવਸਾਤਾਨਿ – ਮਨਾਪਿਕਾ ਰੂਪਾ, ਮਨਾਪਿਕਾ ਸਦ੍ਦਾ, ਮਨਾਪਿਕਾ ਗਨ੍ਧਾ, ਮਨਾਪਿਕਾ ਰਸਾ, ਮਨਾਪਿਕਾ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਛ ਭવਸਾਤਾਨਿ – ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਪਦਾ, ਸੋਤਸਮ੍ਪਦਾ, ਘਾਨਸਮ੍ਪਦਾ, ਜਿવ੍ਹਾਸਮ੍ਪਦਾ, ਕਾਯਸਮ੍ਪਦਾ, ਮਨੋਸਮ੍ਪਦਾ। ਭવਸਾਤਬਦ੍ਧਾ, ਸੁਖਾਯ વੇਦਨਾਯ ਸਾਤਬਦ੍ਧਾ, ਇਟ੍ਠਸ੍ਮਿਂ વਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ ਬਦ੍ਧਾ, ਯੋਬ੍ਬਞ੍ਞੇ ਬਦ੍ਧਾ, ਆਰੋਗ੍ਯੇ ਬਦ੍ਧਾ, ਜੀવਿਤੇ ਬਦ੍ਧਾ, ਲਾਭੇ ਬਦ੍ਧਾ, ਯਸੇ ਬਦ੍ਧਾ, ਪਸਂਸਾਯਂ ਬਦ੍ਧਾ, ਸੁਖੇ ਬਦ੍ਧਾ , ਮਨਾਪਿਕੇਸੁ ਰੂਪੇਸੁ ਬਦ੍ਧਾ, ਸਦ੍ਦੇਸੁ… ਗਨ੍ਧੇਸੁ… ਰਸੇਸੁ… ਮਨਾਪਿਕੇਸੁ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬੇਸੁ ਬਦ੍ਧਾ, ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਪਦਾਯ ਬਦ੍ਧਾ, ਸੋਤਘਾਨਜਿવ੍ਹਾਕਾਯਮਨੋਸਮ੍ਪਦਾਯ ਬਦ੍ਧਾ, વਿਬਦ੍ਧਾ ਆਬਦ੍ਧਾ ਲਗ੍ਗਾ ਲਗ੍ਗਿਤਾ ਪਲਿਬਦ੍ਧਾਤਿ – ਇਚ੍ਛਾਨਿਦਾਨਾ ਭવਸਾਤਬਦ੍ਧਾ।

Bhavasātabaddhāti. Ekaṃ bhavasātaṃ – sukhā vedanā. Dve bhavasātāni – sukhā ca vedanā iṭṭhañca vatthu. Tīṇi bhavasātāni – yobbaññaṃ, ārogyaṃ, jīvitaṃ. Cattāri bhavasātāni – lābho, yaso, pasaṃsā, sukhaṃ. Pañca bhavasātāni – manāpikā rūpā, manāpikā saddā, manāpikā gandhā, manāpikā rasā, manāpikā phoṭṭhabbā. Cha bhavasātāni – cakkhusampadā, sotasampadā, ghānasampadā, jivhāsampadā, kāyasampadā, manosampadā. Bhavasātabaddhā, sukhāya vedanāya sātabaddhā, iṭṭhasmiṃ vatthusmiṃ baddhā, yobbaññe baddhā, ārogye baddhā, jīvite baddhā, lābhe baddhā, yase baddhā, pasaṃsāyaṃ baddhā, sukhe baddhā , manāpikesu rūpesu baddhā, saddesu… gandhesu… rasesu… manāpikesu phoṭṭhabbesu baddhā, cakkhusampadāya baddhā, sotaghānajivhākāyamanosampadāya baddhā, vibaddhā ābaddhā laggā laggitā palibaddhāti – icchānidānā bhavasātabaddhā.

ਤੇ ਦੁਪ੍ਪਮੁਞ੍ਚਾ ਨ ਹਿ ਅਞ੍ਞਮੋਕ੍ਖਾਤਿ ਤੇ વਾ ਭવਸਾਤવਤ੍ਥੂ ਦੁਪ੍ਪਮੁਞ੍ਚਾ, ਸਤ੍ਤਾ વਾ ਏਤ੍ਤੋ ਦੁਮ੍ਮੋਚਯਾ। ਕਥਂ ਤੇ ਭવਸਾਤવਤ੍ਥੂ ਦੁਪ੍ਪਮੁਞ੍ਚਾ? ਸੁਖਾ વੇਦਨਾ ਦੁਪ੍ਪਮੁਞ੍ਚਾ, ਇਟ੍ਠਂ વਤ੍ਥੁ ਦੁਪ੍ਪਮੁਞ੍ਚਂ, ਯੋਬ੍ਬਞ੍ਞਂ ਦੁਪ੍ਪਮੁਞ੍ਚਂ, ਆਰੋਗ੍ਯਂ ਦੁਪ੍ਪਮੁਞ੍ਚਂ, ਜੀવਿਤਂ ਦੁਪ੍ਪਮੁਞ੍ਚਂ, ਲਾਭੋ ਦੁਪ੍ਪਮੁਞ੍ਚੋ, ਯਸੋ ਦੁਪ੍ਪਮੁਞ੍ਚੋ, ਪਸਂਸਾ ਦੁਪ੍ਪਮੁਞ੍ਚਾ, ਸੁਖਂ ਦੁਪ੍ਪਮੁਞ੍ਚਂ, ਮਨਾਪਿਕਾ ਰੂਪਾ ਦੁਪ੍ਪਮੁਞ੍ਚਾ, ਮਨਾਪਿਕਾ ਸਦ੍ਦਾ… ਗਨ੍ਧਾ… ਰਸਾ… ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਾ ਦੁਪ੍ਪਮੁਞ੍ਚਾ, ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਪਦਾ ਦੁਪ੍ਪਮੁਞ੍ਚਾ, ਸੋਤਘਾਨਜਿવ੍ਹਾਕਾਯਮਨੋਸਮ੍ਪਦਾ ਦੁਪ੍ਪਮੁਞ੍ਚਾ ਦੁਮ੍ਮੋਚਯਾ ਦੁਪ੍ਪਮੋਚਯਾ ਦੁਨ੍ਨਿવੇਠਯਾ ਦੁਬ੍ਬਿਨਿવੇਠਯਾ , ਦੁਤ੍ਤਰਾ ਦੁਪ੍ਪਤਰਾ ਦੁਸ੍ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਾ ਦੁਬ੍ਬਿਨਿવਤ੍ਤਾ। ਏવਂ ਤੇ ਭવਸਾਤવਤ੍ਥੂ ਦੁਪ੍ਪਮੁਞ੍ਚਾ।

Teduppamuñcā na hi aññamokkhāti te vā bhavasātavatthū duppamuñcā, sattā vā etto dummocayā. Kathaṃ te bhavasātavatthū duppamuñcā? Sukhā vedanā duppamuñcā, iṭṭhaṃ vatthu duppamuñcaṃ, yobbaññaṃ duppamuñcaṃ, ārogyaṃ duppamuñcaṃ, jīvitaṃ duppamuñcaṃ, lābho duppamuñco, yaso duppamuñco, pasaṃsā duppamuñcā, sukhaṃ duppamuñcaṃ, manāpikā rūpā duppamuñcā, manāpikā saddā… gandhā… rasā… phoṭṭhabbā duppamuñcā, cakkhusampadā duppamuñcā, sotaghānajivhākāyamanosampadā duppamuñcā dummocayā duppamocayā dunniveṭhayā dubbiniveṭhayā , duttarā duppatarā dussamatikkamā dubbinivattā. Evaṃ te bhavasātavatthū duppamuñcā.

ਕਥਂ ਸਤ੍ਤਾ ਏਤ੍ਤੋ ਦੁਮ੍ਮੋਚਯਾ? ਸੁਖਾਯ વੇਦਨਾਯ ਸਤ੍ਤਾ ਦੁਮ੍ਮੋਚਯਾ, ਇਟ੍ਠਸ੍ਮਾ વਤ੍ਥੁਸ੍ਮਾ ਦੁਮ੍ਮੋਚਯਾ, ਯੋਬ੍ਬਞ੍ਞਾ ਦੁਮ੍ਮੋਚਯਾ, ਆਰੋਗ੍ਯਾ ਦੁਮ੍ਮੋਚਯਾ, ਜੀવਿਤਾ ਦੁਮ੍ਮੋਚਯਾ, ਲਾਭਾ ਦੁਮ੍ਮੋਚਯਾ, ਯਸਾ ਦੁਮ੍ਮੋਚਯਾ, ਪਸਂਸਾਯ ਦੁਮ੍ਮੋਚਯਾ, ਸੁਖਾ ਦੁਮ੍ਮੋਚਯਾ , ਮਨਾਪਿਕੇਹਿ ਰੂਪੇਹਿ ਦੁਮ੍ਮੋਚਯਾ, ਮਨਾਪਿਕੇਹਿ ਸਦ੍ਦੇਹਿ… ਗਨ੍ਧੇਹਿ… ਰਸੇਹਿ… ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬੇਹਿ ਦੁਮ੍ਮੋਚਯਾ, ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਪਦਾਯ ਦੁਮ੍ਮੋਚਯਾ, ਸੋਤਘਾਨਜਿવ੍ਹਾਕਾਯਮਨੋਸਮ੍ਪਦਾਯ ਦੁਮ੍ਮੋਚਯਾ ਦੁਰੁਦ੍ਧਰਾ ⁷, ਦੁਸ੍ਸਮੁਦ੍ਧਰਾ ਦੁਬ੍ਬੁਟ੍ਠਾਪਯਾ ਦੁਸ੍ਸਮੁਟ੍ਠਾਪਯਾ ਦੁਨ੍ਨਿવੇਠਯਾ ਦੁਬ੍ਬਿਨਿવੇਠਯਾ ਦੁਤ੍ਤਰਾ ਦੁਪ੍ਪਤਰਾ ਦੁਸ੍ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਾ ਦੁਬ੍ਬਿਨਿવਤ੍ਤਾ। ਏવਂ ਸਤ੍ਤਾ ਏਤ੍ਤੋ ਦੁਮ੍ਮੋਚਯਾਤਿ – ਤੇ ਦੁਪ੍ਪਮੁਞ੍ਚਾ।

Kathaṃ sattā etto dummocayā? Sukhāya vedanāya sattā dummocayā, iṭṭhasmā vatthusmā dummocayā, yobbaññā dummocayā, ārogyā dummocayā, jīvitā dummocayā, lābhā dummocayā, yasā dummocayā, pasaṃsāya dummocayā, sukhā dummocayā , manāpikehi rūpehi dummocayā, manāpikehi saddehi… gandhehi… rasehi… phoṭṭhabbehi dummocayā, cakkhusampadāya dummocayā, sotaghānajivhākāyamanosampadāya dummocayā duruddharā ⁸, dussamuddharā dubbuṭṭhāpayā dussamuṭṭhāpayā dunniveṭhayā dubbiniveṭhayā duttarā duppatarā dussamatikkamā dubbinivattā. Evaṃ sattā etto dummocayāti – te duppamuñcā.

ਨ ਹਿ ਅਞ੍ਞਮੋਕ੍ਖਾਤਿ ਤੇ ਅਤ੍ਤਨਾ ਪਲਿਪਪਲਿਪਨ੍ਨਾ ਨ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਿ ਪਰਂ ਪਲਿਪਪਲਿਪਨ੍ਨਂ ਉਦ੍ਧਰਿਤੁਂ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ – ‘‘ਸੋ વਤ, ਚੁਨ੍ਦ, ਅਤ੍ਤਨਾ ਪਲਿਪਪਲਿਪਨ੍ਨੋ ਪਰਂ ਪਲਿਪਪਲਿਪਨ੍ਨਂ ਉਦ੍ਧਰਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਨੇਤਂ ਠਾਨਂ વਿਜ੍ਜਤਿ। ਸੋ વਤ, ਚੁਨ੍ਦ, ਅਤ੍ਤਨਾ ਅਦਨ੍ਤੋ ਅવਿਨੀਤੋ ਅਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੋ ਪਰਂ ਦਮੇਸ੍ਸਤਿ વਿਨੇਸ੍ਸਤਿ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਪੇਸ੍ਸਤੀਤਿ ਨੇਤਂ ਠਾਨਂ વਿਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਨ ਹਿ ਅਞ੍ਞਮੋਕ੍ਖਾ।

Nahi aññamokkhāti te attanā palipapalipannā na sakkonti paraṃ palipapalipannaṃ uddharituṃ. Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘so vata, cunda, attanā palipapalipanno paraṃ palipapalipannaṃ uddharissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. So vata, cunda, attanā adanto avinīto aparinibbuto paraṃ damessati vinessati parinibbāpessatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti. Evampi na hi aññamokkhā.

ਅਥ વਾ ਨਤ੍ਥਞ੍ਞੋ ਕੋਚਿ ਮੋਚੇਤਾ। ਤੇ ਯਦਿ ਮੁਞ੍ਚੇਯ੍ਯੁਂ, ਸਕੇਨ ਥਾਮੇਨ ਸਕੇਨ ਬਲੇਨ ਸਕੇਨ વੀਰਿਯੇਨ ਸਕੇਨ ਪਰਕ੍ਕਮੇਨ ਸਕੇਨ ਪੁਰਿਸਥਾਮੇਨ ਸਕੇਨ ਪੁਰਿਸਬਲੇਨ ਸਕੇਨ ਪੁਰਿਸવੀਰਿਯੇਨ ਸਕੇਨ ਪੁਰਿਸਪਰਕ੍ਕਮੇਨ ਅਤ੍ਤਨਾ ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਦਂ ਅਨੁਲੋਮਪਟਿਪਦਂ ਅਪਚ੍ਚਨੀਕਪਟਿਪਦਂ ਅਨ੍વਤ੍ਥਪਟਿਪਦਂ ਧਮ੍ਮਾਨੁਧਮ੍ਮਪਟਿਪਦਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਮੁਞ੍ਚੇਯ੍ਯੁਨ੍ਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਨ ਹਿ ਅਞ੍ਞਮੋਕ੍ਖਾ।

Atha vā natthañño koci mocetā. Te yadi muñceyyuṃ, sakena thāmena sakena balena sakena vīriyena sakena parakkamena sakena purisathāmena sakena purisabalena sakena purisavīriyena sakena purisaparakkamena attanā sammāpaṭipadaṃ anulomapaṭipadaṃ apaccanīkapaṭipadaṃ anvatthapaṭipadaṃ dhammānudhammapaṭipadaṃ paṭipajjamānā muñceyyunti. Evampi na hi aññamokkhā.

વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ –

Vuttampi hetaṃ bhagavatā –

‘‘ਨਾਹਂ ਸਹਿਸ੍ਸਾਮਿ ਪਮੋਚਨਾਯ, ਕਥਂਕਥਿਂ ਧੋਤਕ ਕਿਞ੍ਚਿ ਲੋਕੇ।

‘‘Nāhaṃ sahissāmi pamocanāya, kathaṃkathiṃ dhotaka kiñci loke;

ਧਮ੍ਮਞ੍ਚ ਸੇਟ੍ਠਂ ਅਭਿਜਾਨਮਾਨੋ, ਏવਂ ਤੁવਂ ਓਘਮਿਮਂ ਤਰੇਸੀ’’ਤਿ॥

Dhammañca seṭṭhaṃ abhijānamāno, evaṃ tuvaṃ oghamimaṃ taresī’’ti.

ਏવਮ੍ਪਿ ਨ ਹਿ ਅਞ੍ਞਮੋਕ੍ਖਾ।

Evampi na hi aññamokkhā.

વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ –

Vuttampi hetaṃ bhagavatā –

‘‘ਅਤ੍ਤਨਾવ ਕਤਂ ਪਾਪਂ, ਅਤ੍ਤਨਾ ਸਂਕਿਲਿਸ੍ਸਤਿ।

‘‘Attanāva kataṃ pāpaṃ, attanā saṃkilissati;

ਅਤ੍ਤਨਾ ਅਕਤਂ ਪਾਪਂ, ਅਤ੍ਤਨਾવ વਿਸੁਜ੍ਝਤਿ।

Attanā akataṃ pāpaṃ, attanāva visujjhati;

ਸੁਦ੍ਧੀ ਅਸੁਦ੍ਧਿ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਂ, ਨਾਞ੍ਞੋ ਅਞ੍ਞਂ વਿਸੋਧਯੇ’’ਤਿ॥

Suddhī asuddhi paccattaṃ, nāñño aññaṃ visodhaye’’ti.

ਏવਮ੍ਪਿ ਨ ਹਿ ਅਞ੍ਞਮੋਕ੍ਖਾ।

Evampi na hi aññamokkhā.

વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ – ‘‘ਏવਮੇવ ਖੋ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ, ਤਿਟ੍ਠਤੇવ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ, ਤਿਟ੍ਠਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਗਾਮਿਮਗ੍ਗੋ, ਤਿਟ੍ਠਾਮਹਂ ਸਮਾਦਪੇਤਾ। ਅਥ ਚ ਪਨ ਮਮ ਸਾવਕਾ ਮਯਾ ਏવਂ ਓવਦਿਯਮਾਨਾ ਏવਂ ਅਨੁਸਾਸਿਯਮਾਨਾ ਅਪ੍ਪੇਕਚ੍ਚੇ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਨਿਟ੍ਠਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਆਰਾਧੇਨ੍ਤਿ, ਏਕਚ੍ਚੇ ਨਾਰਾਧੇਨ੍ਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਕ੍ਯਾਹਂ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ, ਕਰੋਮਿ? ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਾਯੀ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ, ਤਥਾਗਤੋ। ਮਗ੍ਗਂ ਬੁਦ੍ਧੋ ਆਚਿਕ੍ਖਤਿ । ਅਤ੍ਤਨਾ ਪਟਿਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਮੁਞ੍ਚੇਯ੍ਯੁ’’ਨ੍ਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਨ ਹਿ ਅਞ੍ਞਮੋਕ੍ਖਾਤਿ – ਤੇ ਦੁਪ੍ਪਮੁਞ੍ਚਾ ਨ ਹਿ ਅਞ੍ਞਮੋਕ੍ਖਾ।

Vuttampi hetaṃ bhagavatā – ‘‘evameva kho, brāhmaṇa, tiṭṭhateva nibbānaṃ, tiṭṭhati nibbānagāmimaggo, tiṭṭhāmahaṃ samādapetā. Atha ca pana mama sāvakā mayā evaṃ ovadiyamānā evaṃ anusāsiyamānā appekacce accantaniṭṭhaṃ nibbānaṃ ārādhenti, ekacce nārādhenti. Ettha kyāhaṃ, brāhmaṇa, karomi? Maggakkhāyī, brāhmaṇa, tathāgato. Maggaṃ buddho ācikkhati . Attanā paṭipajjamānā muñceyyu’’nti. Evampi na hi aññamokkhāti – te duppamuñcā na hi aññamokkhā.

ਪਚ੍ਛਾ ਪੁਰੇ વਾਪਿ ਅਪੇਕ੍ਖਮਾਨਾਤਿ। ਪਚ੍ਛਾ વੁਚ੍ਚਤਿ ਅਨਾਗਤਂ, ਪੁਰੇ વੁਚ੍ਚਤਿ ਅਤੀਤਂ। ਅਪਿ ਚ ਅਤੀਤਂ ਉਪਾਦਾਯ ਅਨਾਗਤਞ੍ਚ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਞ੍ਚ ਪਚ੍ਛਾ, ਅਨਾਗਤਂ ਉਪਾਦਾਯ ਅਤੀਤਞ੍ਚ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਞ੍ਚ ਪੁਰੇ। ਕਥਂ ਪੁਰੇ ਅਪੇਕ੍ਖਂ ਕਰੋਤਿ? ‘‘ਏવਂਰੂਪੋ ਅਹੋਸਿਂ ਅਤੀਤਮਦ੍ਧਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਤਤ੍ਥ ਨਨ੍ਦਿਂ ਸਮਨ੍ਨਾਨੇਤਿ। ‘‘ਏવਂવੇਦਨੋ ਅਹੋਸਿਂ… ਏવਂਸਞ੍ਞੋ ਅਹੋਸਿਂ… ਏવਂਸਙ੍ਖਾਰੋ ਅਹੋਸਿਂ… ਏવਂવਿਞ੍ਞਾਣੋ ਅਹੋਸਿਂ ਅਤੀਤਮਦ੍ਧਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਤਤ੍ਥ ਨਨ੍ਦਿਂ ਸਮਨ੍ਨਾਨੇਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਪੁਰੇ ਅਪੇਕ੍ਖਂ ਕਰੋਤਿ।

Pacchā pure vāpi apekkhamānāti. Pacchā vuccati anāgataṃ, pure vuccati atītaṃ. Api ca atītaṃ upādāya anāgatañca paccuppannañca pacchā, anāgataṃ upādāya atītañca paccuppannañca pure. Kathaṃ pure apekkhaṃ karoti? ‘‘Evaṃrūpo ahosiṃ atītamaddhāna’’nti tattha nandiṃ samannāneti. ‘‘Evaṃvedano ahosiṃ… evaṃsañño ahosiṃ… evaṃsaṅkhāro ahosiṃ… evaṃviññāṇo ahosiṃ atītamaddhāna’’nti tattha nandiṃ samannāneti. Evampi pure apekkhaṃ karoti.

ਅਥ વਾ ‘‘ਇਤਿ ਮੇ ਚਕ੍ਖੁ ਅਹੋਸਿ ਅਤੀਤਮਦ੍ਧਾਨਂ, ਇਤਿ ਰੂਪਾ’’ਤਿ – ਤਤ੍ਥ ਛਨ੍ਦਰਾਗਪਟਿਬਦ੍ਧਂ ਹੋਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ। ਛਨ੍ਦਰਾਗਪਟਿਬਦ੍ਧਤ੍ਤਾ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਤਦਭਿਨਨ੍ਦਤਿ। ਤਦਭਿਨਨ੍ਦਨ੍ਤੋ ਏવਮ੍ਪਿ ਪੁਰੇ ਅਪੇਕ੍ਖਂ ਕਰੋਤਿ। ‘‘ਇਤਿ ਮੇ ਸੋਤਂ ਅਹੋਸਿ ਅਤੀਤਮਦ੍ਧਾਨਂ, ਇਤਿ ਸਦ੍ਦਾ’’ਤਿ…ਪੇ॰… ‘‘ਇਤਿ ਮੇ ਘਾਨਂ ਅਹੋਸਿ ਅਤੀਤਮਦ੍ਧਾਨਂ, ਇਤਿ ਗਨ੍ਧਾ’’ਤਿ… ‘‘ਇਤਿ ਮੇ ਜਿવ੍ਹਾ ਅਹੋਸਿ ਅਤੀਤਮਦ੍ਧਾਨਂ, ਇਤਿ ਰਸਾ’’ਤਿ… ‘‘ਇਤਿ ਮੇ ਕਾਯੋ ਅਹੋਸਿ ਅਤੀਤਮਦ੍ਧਾਨਂ, ਇਤਿ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਾ’’ਤਿ… ‘‘ਇਤਿ ਮੇ ਮਨੋ ਅਹੋਸਿ ਅਤੀਤਮਦ੍ਧਾਨਂ, ਇਤਿ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ – ਤਤ੍ਥ ਛਨ੍ਦਰਾਗਪਟਿਬਦ੍ਧਂ ਹੋਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ। ਛਨ੍ਦਰਾਗਪਟਿਬਦ੍ਧਤ੍ਤਾ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਤਦਭਿਨਨ੍ਦਤਿ। ਤਦਭਿਨਨ੍ਦਨ੍ਤੋ ਏવਮ੍ਪਿ ਪੁਰੇ ਅਪੇਕ੍ਖਂ ਕਰੋਤਿ।

Atha vā ‘‘iti me cakkhu ahosi atītamaddhānaṃ, iti rūpā’’ti – tattha chandarāgapaṭibaddhaṃ hoti viññāṇaṃ. Chandarāgapaṭibaddhattā viññāṇassa tadabhinandati. Tadabhinandanto evampi pure apekkhaṃ karoti. ‘‘Iti me sotaṃ ahosi atītamaddhānaṃ, iti saddā’’ti…pe… ‘‘iti me ghānaṃ ahosi atītamaddhānaṃ, iti gandhā’’ti… ‘‘iti me jivhā ahosi atītamaddhānaṃ, iti rasā’’ti… ‘‘iti me kāyo ahosi atītamaddhānaṃ, iti phoṭṭhabbā’’ti… ‘‘iti me mano ahosi atītamaddhānaṃ, iti dhammā’’ti – tattha chandarāgapaṭibaddhaṃ hoti viññāṇaṃ. Chandarāgapaṭibaddhattā viññāṇassa tadabhinandati. Tadabhinandanto evampi pure apekkhaṃ karoti.

ਅਥ વਾ ਯਾਨਿਸ੍ਸ ਤਾਨਿ ਪੁਬ੍ਬੇ ਮਾਤੁਗਾਮੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਹਸਿਤਲਪਿਤਕੀਲ਼ਿਤਾਨਿ ਤਦਸ੍ਸਾਦੇਤਿ ਤਂ ਨਿਕਾਮੇਤਿ, ਤੇਨ ਚ વਿਤ੍ਤਿਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਪੁਰੇ ਅਪੇਕ੍ਖਂ ਕਰੋਤਿ।

Atha vā yānissa tāni pubbe mātugāmena saddhiṃ hasitalapitakīḷitāni tadassādeti taṃ nikāmeti, tena ca vittiṃ āpajjati. Evampi pure apekkhaṃ karoti.

ਕਥਂ ਪਚ੍ਛਾ ਅਪੇਕ੍ਖਂ ਕਰੋਤਿ? ‘‘ਏવਂਰੂਪੋ ਸਿਯਂ ਅਨਾਗਤਮਦ੍ਧਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਤਤ੍ਥ ਨਨ੍ਦਿਂ ਸਮਨ੍ਨਾਨੇਤਿ। ‘‘ਏવਂવੇਦਨੋ ਸਿਯਂ… ਏવਂਸਞ੍ਞੋ ਸਿਯਂ… ਏવਂਸਙ੍ਖਾਰੋ ਸਿਯਂ… ਏવਂવਿਞ੍ਞਾਣੋ ਸਿਯਂ ਅਨਾਗਤਮਦ੍ਧਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਤਤ੍ਥ ਨਨ੍ਦਿਂ ਸਮਨ੍ਨਾਨੇਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਪਚ੍ਛਾ ਅਪੇਕ੍ਖਂ ਕਰੋਤਿ।

Kathaṃ pacchā apekkhaṃ karoti? ‘‘Evaṃrūpo siyaṃ anāgatamaddhāna’’nti tattha nandiṃ samannāneti. ‘‘Evaṃvedano siyaṃ… evaṃsañño siyaṃ… evaṃsaṅkhāro siyaṃ… evaṃviññāṇo siyaṃ anāgatamaddhāna’’nti tattha nandiṃ samannāneti. Evampi pacchā apekkhaṃ karoti.

ਅਥ વਾ ‘‘ਇਤਿ ਮੇ ਚਕ੍ਖੁ ਸਿਯਾ ਅਨਾਗਤਮਦ੍ਧਾਨਂ, ਇਤਿ ਰੂਪਾ’’ਤਿ – ਅਪ੍ਪਟਿਲਦ੍ਧਸ੍ਸ ਪਟਿਲਾਭਾਯ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਣਿਦਹਤਿ। ਚੇਤਸੋ ਪਣਿਧਾਨਪਚ੍ਚਯਾ ਤਦਭਿਨਨ੍ਦਤਿ। ਤਦਭਿਨਨ੍ਦਨ੍ਤੋ ਏવਮ੍ਪਿ ਪਚ੍ਛਾ ਅਪੇਕ੍ਖਂ ਕਰੋਤਿ। ‘‘ਇਤਿ ਮੇ ਸੋਤਂ ਸਿਯਾ ਅਨਾਗਤਮਦ੍ਧਾਨਂ, ਇਤਿ ਸਦ੍ਦਾ’’ਤਿ… ‘‘ਇਤਿ ਮੇ ਘਾਨਂ ਸਿਯਾ ਅਨਾਗਤਮਦ੍ਧਾਨਂ, ਇਤਿ ਗਨ੍ਧਾ’’ਤਿ… ‘‘ਇਤਿ ਮੇ ਜਿવ੍ਹਾ ਸਿਯਾ ਅਨਾਗਤਮਦ੍ਧਾਨਂ, ਇਤਿ ਰਸਾ’’ਤਿ… ‘‘ਇਤਿ ਮੇ ਕਾਯੋ ਸਿਯਾ ਅਨਾਗਤਮਦ੍ਧਾਨਂ, ਇਤਿ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਾ’’ਤਿ… ‘‘ਇਤਿ ਮੇ ਮਨੋ ਸਿਯਾ ਅਨਾਗਤਮਦ੍ਧਾਨਂ, ਇਤਿ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ – ਅਪ੍ਪਟਿਲਦ੍ਧਸ੍ਸ ਪਟਿਲਾਭਾਯ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਣਿਦਹਤਿ। ਚੇਤਸੋ ਪਣਿਧਾਨਪਚ੍ਚਯਾ ਤਦਭਿਨਨ੍ਦਤਿ। ਤਦਭਿਨਨ੍ਦਨ੍ਤੋ ਏવਮ੍ਪਿ ਪਚ੍ਛਾ ਅਪੇਕ੍ਖਂ ਕਰੋਤਿ।

Atha vā ‘‘iti me cakkhu siyā anāgatamaddhānaṃ, iti rūpā’’ti – appaṭiladdhassa paṭilābhāya cittaṃ paṇidahati. Cetaso paṇidhānapaccayā tadabhinandati. Tadabhinandanto evampi pacchā apekkhaṃ karoti. ‘‘Iti me sotaṃ siyā anāgatamaddhānaṃ, iti saddā’’ti… ‘‘iti me ghānaṃ siyā anāgatamaddhānaṃ, iti gandhā’’ti… ‘‘iti me jivhā siyā anāgatamaddhānaṃ, iti rasā’’ti… ‘‘iti me kāyo siyā anāgatamaddhānaṃ, iti phoṭṭhabbā’’ti… ‘‘iti me mano siyā anāgatamaddhānaṃ, iti dhammā’’ti – appaṭiladdhassa paṭilābhāya cittaṃ paṇidahati. Cetaso paṇidhānapaccayā tadabhinandati. Tadabhinandanto evampi pacchā apekkhaṃ karoti.

ਅਥ વਾ ‘‘ਇਮਿਨਾਹਂ ਸੀਲੇਨ વਾ વਤੇਨ વਾ ਤਪੇਨ વਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯੇਨ વਾ ਦੇવੋ વਾ ਭવਿਸ੍ਸਾਮਿ ਦੇવਞ੍ਞਤਰੋ વਾ’’ਤਿ – ਅਪ੍ਪਟਿਲਦ੍ਧਸ੍ਸ ਪਟਿਲਾਭਾਯ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਣਿਦਹਤਿ। ਚੇਤਸੋ ਪਣਿਧਾਨਪਚ੍ਚਯਾ ਤਦਭਿਨਨ੍ਦਤਿ। ਤਦਭਿਨਨ੍ਦਨ੍ਤੋ ਏવਮ੍ਪਿ ਪਚ੍ਛਾ ਅਪੇਕ੍ਖਂ ਕਰੋਤੀਤਿ – ਪਚ੍ਛਾ ਪੁਰੇ વਾਪਿ ਅਪੇਕ੍ਖਮਾਨਾ।

Atha vā ‘‘imināhaṃ sīlena vā vatena vā tapena vā brahmacariyena vā devo vā bhavissāmi devaññataro vā’’ti – appaṭiladdhassa paṭilābhāya cittaṃ paṇidahati. Cetaso paṇidhānapaccayā tadabhinandati. Tadabhinandanto evampi pacchā apekkhaṃ karotīti – pacchā pure vāpi apekkhamānā.

ਇਮੇ વ ਕਾਮੇ ਪੁਰਿਮੇ વ ਜਪ੍ਪਨ੍ਤਿ। ਇਮੇ વ ਕਾਮੇਤਿ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਪਞ੍ਚ ਕਾਮਗੁਣੇ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਾ ਸਾਦਿਯਨ੍ਤਾ ਪਤ੍ਥਯਨ੍ਤਾ ਪਿਹਯਨ੍ਤਾ ਅਭਿਜਪ੍ਪਨ੍ਤਾ। ਪੁਰਿਮੇ વ ਜਪ੍ਪਨ੍ਤਿ ਅਤੀਤੇ ਪਞ੍ਚ ਕਾਮਗੁਣੇ ਜਪ੍ਪਨ੍ਤਾ ਪਜਪ੍ਪਨ੍ਤਾ ਅਭਿਜਪ੍ਪਨ੍ਤਾਤਿ – ਇਮੇ વ ਕਾਮੇ ਪੁਰਿਮੇ વ ਜਪ੍ਪਂ।

Ime va kāme purime va jappanti. Ime va kāmeti paccuppanne pañca kāmaguṇe icchantā sādiyantā patthayantā pihayantā abhijappantā. Purime va jappanti atīte pañca kāmaguṇe jappantā pajappantā abhijappantāti – ime va kāme purime va jappaṃ.

ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ –

Tenāha bhagavā –

‘‘ਇਚ੍ਛਾਨਿਦਾਨਾ ਭવਸਾਤਬਦ੍ਧਾ, ਤੇ ਦੁਪ੍ਪਮੁਞ੍ਚਾ ਨ ਹਿ ਅਞ੍ਞਮੋਕ੍ਖਾ।

‘‘Icchānidānā bhavasātabaddhā, te duppamuñcā na hi aññamokkhā;

ਪਚ੍ਛਾ ਪੁਰੇ વਾਪਿ ਅਪੇਕ੍ਖਮਾਨਾ, ਇਮੇ વ ਕਾਮੇ ਪੁਰਿਮੇ વ ਜਪ੍ਪ’’ਨ੍ਤਿ॥

Pacchā pure vāpi apekkhamānā, ime va kāme purime va jappa’’nti.

੯.

ਕਾਮੇਸੁ ਗਿਦ੍ਧਾ ਪਸੁਤਾ ਪਮੂਲ਼੍ਹਾ, ਅવਦਾਨਿਯਾ ਤੇ વਿਸਮੇ ਨਿવਿਟ੍ਠਾ।

Kāmesugiddhā pasutā pamūḷhā, avadāniyā te visame niviṭṭhā;

ਦੁਕ੍ਖੂਪਨੀਤਾ ਪਰਿਦੇવਯਨ੍ਤਿ, ਕਿਂਸੂ ਭવਿਸ੍ਸਾਮ ਇਤੋ ਚੁਤਾਸੇ॥

Dukkhūpanītā paridevayanti, kiṃsū bhavissāma ito cutāse.

ਕਾਮੇਸੁ ਗਿਦ੍ਧਾ ਪਸੁਤਾ ਪਮੂਲ਼੍ਹਾਤਿ। ਕਾਮਾਤਿ ਉਦ੍ਦਾਨਤੋ ਦ੍વੇ ਕਾਮਾ – વਤ੍ਥੁਕਾਮਾ ਚ ਕਿਲੇਸਕਾਮਾ ਚ…ਪੇ॰… ਇਮੇ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ વਤ੍ਥੁਕਾਮਾ…ਪੇ॰… ਇਮੇ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਕਿਲੇਸਕਾਮਾ। ਗੇਧੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਤਣ੍ਹਾ। ਯੋ ਰਾਗੋ ਸਾਰਾਗੋ…ਪੇ॰… ਅਭਿਜ੍ਝਾ ਲੋਭੋ ਅਕੁਸਲਮੂਲਂ। ਕਿਲੇਸਕਾਮੇਨ વਤ੍ਥੁਕਾਮੇਸੁ ਰਤ੍ਤਾ ਗਿਦ੍ਧਾ ਗਧਿਤਾ ਮੁਚ੍ਛਿਤਾ ਅਜ੍ਝੋਸਨ੍ਨਾ ⁹ ਲਗ੍ਗਾ ਲਗ੍ਗਿਤਾ ਪਲਿਬੁਦ੍ਧਾਤਿ – ਕਾਮੇਸੁ ਗਿਦ੍ਧਾ।

Kāmesu giddhā pasutā pamūḷhāti. Kāmāti uddānato dve kāmā – vatthukāmā ca kilesakāmā ca…pe… ime vuccanti vatthukāmā…pe… ime vuccanti kilesakāmā. Gedho vuccati taṇhā. Yo rāgo sārāgo…pe… abhijjhā lobho akusalamūlaṃ. Kilesakāmena vatthukāmesu rattā giddhā gadhitā mucchitā ajjhosannā ¹⁰ laggā laggitā palibuddhāti – kāmesu giddhā.

ਪਸੁਤਾਤਿ ਯੇਪਿ ਕਾਮੇ ਏਸਨ੍ਤਿ ਗવੇਸਨ੍ਤਿ ਪਰਿਯੇਸਨ੍ਤਿ, ਤਚ੍ਚਰਿਤਾ ਤਬ੍ਬਹੁਲਾ ਤਗ੍ਗਰੁਕਾ, ਤਨ੍ਨਿਨ੍ਨਾ ਤਪ੍ਪੋਣਾ ਤਪ੍ਪਬ੍ਭਾਰਾ ਤਦਧਿਮੁਤ੍ਤਾ ਤਦਧਿਪਤੇਯ੍ਯਾ, ਤੇਪਿ ਕਾਮਪਸੁਤਾ। ਯੇਪਿ ਤਣ੍ਹਾવਸੇਨ ਰੂਪੇ ਏਸਨ੍ਤਿ ਗવੇਸਨ੍ਤਿ ਪਰਿਯੇਸਨ੍ਤਿ… ਸਦ੍ਦੇ… ਗਨ੍ਧੇ… ਰਸੇ… ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬੇ…ਪੇ॰… ਪਰਿਯੇਸਨ੍ਤਿ ਤਚ੍ਚਰਿਤਾ ਤਬ੍ਬਹੁਲਾ ਤਗ੍ਗਰੁਕਾ, ਤਨ੍ਨਿਨ੍ਨਾ ਤਪ੍ਪੋਣਾ ਤਪ੍ਪਬ੍ਭਾਰਾ ਤਦਧਿਮੁਤ੍ਤਾ ਤਦਧਿਪਤੇਯ੍ਯਾ, ਤੇਪਿ ਕਾਮਪਸੁਤਾ । ਯੇਪਿ ਤਣ੍ਹਾવਸੇਨ ਰੂਪੇ ਪਟਿਲਭਨ੍ਤਿ… ਸਦ੍ਦੇ… ਗਨ੍ਧੇ … ਰਸੇ… ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬੇ ਪਟਿਲਭਨ੍ਤਿ ਤਚ੍ਚਰਿਤਾ ਤਬ੍ਬਹੁਲਾ ਤਗ੍ਗਰੁਕਾ, ਤਨ੍ਨਿਨ੍ਨਾ ਤਪ੍ਪੋਣਾ ਤਪ੍ਪਬ੍ਭਾਰਾ ਤਦਧਿਮੁਤ੍ਤਾ ਤਦਧਿਪਤੇਯ੍ਯਾ, ਤੇਪਿ ਕਾਮਪਸੁਤਾ। ਯੇਪਿ ਤਣ੍ਹਾવਸੇਨ ਰੂਪੇ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਨ੍ਤਿ … ਸਦ੍ਦੇ… ਗਨ੍ਧੇ… ਰਸੇ… ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬੇ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਨ੍ਤਿ ਤਚ੍ਚਰਿਤਾ ਤਬ੍ਬਹੁਲਾ ਤਗ੍ਗਰੁਕਾ, ਤਨ੍ਨਿਨ੍ਨਾ ਤਪ੍ਪੋਣਾ ਤਪ੍ਪਬ੍ਭਾਰਾ ਤਦਧਿਮੁਤ੍ਤਾ ਤਦਧਿਪਤੇਯ੍ਯਾ, ਤੇਪਿ ਕਾਮਪਸੁਤਾ। ਯਥਾ ਕਲਹਕਾਰਕੋ ਕਲਹਪਸੁਤੋ, ਕਮ੍ਮਕਾਰਕੋ ਕਮ੍ਮਪਸੁਤੋ, ਗੋਚਰੇ ਚਰਨ੍ਤੋ ਗੋਚਰਪਸੁਤੋ, ਝਾਯੀ ਝਾਨਪਸੁਤੋ; ਏવਮੇવ ਯੇਪਿ ਕਾਮੇ ਏਸਨ੍ਤਿ ਗવੇਸਤਿ ਪਰਿਯੇਸਨ੍ਤਿ, ਤਚ੍ਚਰਿਤਾ ਤਬ੍ਬਹੁਲਾ ਤਗ੍ਗਰੁਕਾ ਤਨ੍ਨਿਨ੍ਨਾ ਤਪ੍ਪੋਣਾ ਤਪ੍ਪਬ੍ਭਾਰਾ ਤਦਧਿਮੁਤ੍ਤਾ ਤਦਧਿਪਤੇਯ੍ਯਾ, ਤੇਪਿ ਕਾਮਪਸੁਤਾ। ਯੇਪਿ ਤਣ੍ਹਾવਸੇਨ ਰੂਪੇ ਏਸਨ੍ਤਿ ਗવੇਸਨ੍ਤਿ ਪਰਿਯੇਸਨ੍ਤਿ… ਸਦ੍ਦੇ… ਗਨ੍ਧੇ… ਰਸੇ… ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬੇ…ਪੇ॰… ਪਰਿਯੇਸਨ੍ਤਿ ਤਚ੍ਚਰਿਤਾ ਤਬ੍ਬਹੁਲਾ ਤਗ੍ਗਰੁਕਾ ਤਨ੍ਨਿਨ੍ਨਾ ਤਪ੍ਪੋਣਾ ਤਪ੍ਪਬ੍ਭਾਰਾ ਤਦਧਿਮੁਤ੍ਤਾ ਤਦਧਿਪਤੇਯ੍ਯਾ, ਤੇਪਿ ਕਾਮਪਸੁਤਾ। ਯੇਪਿ ਤਣ੍ਹਾવਸੇਨ ਰੂਪੇ ਪਟਿਲਭਨ੍ਤਿ… ਸਦ੍ਦੇ… ਗਨ੍ਧੇ… ਰਸੇ… ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬੇ ਪਟਿਲਭਨ੍ਤਿ ਤਚ੍ਚਰਿਤਾ ਤਬ੍ਬਹੁਲਾ ਤਗ੍ਗਰੁਕਾ, ਤਨ੍ਨਿਨ੍ਨਾ ਤਪ੍ਪੋਣਾ ਤਪ੍ਪਬ੍ਭਾਰਾ ਤਦਧਿਮੁਤ੍ਤਾ ਤਦਧਿਪਤੇਯ੍ਯਾ, ਤੇਪਿ ਕਾਮਪਸੁਤਾ। ਯੇਪਿ ਤਣ੍ਹਾવਸੇਨ ਰੂਪੇ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਨ੍ਤਿ… ਸਦ੍ਦੇ… ਗਨ੍ਧੇ… ਰਸੇ… ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬੇ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਨ੍ਤਿ ਤਚ੍ਚਰਿਤਾ ਤਬ੍ਬਹੁਲਾ ਤਗ੍ਗਰੁਕਾ, ਤਨ੍ਨਿਨ੍ਨਾ ਤਪ੍ਪੋਣਾ ਤਪ੍ਪਬ੍ਭਾਰਾ ਤਦਧਿਮੁਤ੍ਤਾ ਤਦਧਿਪਤੇਯ੍ਯਾ, ਤੇਪਿ ਕਾਮਪਸੁਤਾ।

Pasutāti yepi kāme esanti gavesanti pariyesanti, taccaritā tabbahulā taggarukā, tanninnā tappoṇā tappabbhārā tadadhimuttā tadadhipateyyā, tepi kāmapasutā. Yepi taṇhāvasena rūpe esanti gavesanti pariyesanti… sadde… gandhe… rase… phoṭṭhabbe…pe… pariyesanti taccaritā tabbahulā taggarukā, tanninnā tappoṇā tappabbhārā tadadhimuttā tadadhipateyyā, tepi kāmapasutā . Yepi taṇhāvasena rūpe paṭilabhanti… sadde… gandhe … rase… phoṭṭhabbe paṭilabhanti taccaritā tabbahulā taggarukā, tanninnā tappoṇā tappabbhārā tadadhimuttā tadadhipateyyā, tepi kāmapasutā. Yepi taṇhāvasena rūpe paribhuñjanti … sadde… gandhe… rase… phoṭṭhabbe paribhuñjanti taccaritā tabbahulā taggarukā, tanninnā tappoṇā tappabbhārā tadadhimuttā tadadhipateyyā, tepi kāmapasutā. Yathā kalahakārako kalahapasuto, kammakārako kammapasuto, gocare caranto gocarapasuto, jhāyī jhānapasuto; evameva yepi kāme esanti gavesati pariyesanti, taccaritā tabbahulā taggarukā tanninnā tappoṇā tappabbhārā tadadhimuttā tadadhipateyyā, tepi kāmapasutā. Yepi taṇhāvasena rūpe esanti gavesanti pariyesanti… sadde… gandhe… rase… phoṭṭhabbe…pe… pariyesanti taccaritā tabbahulā taggarukā tanninnā tappoṇā tappabbhārā tadadhimuttā tadadhipateyyā, tepi kāmapasutā. Yepi taṇhāvasena rūpe paṭilabhanti… sadde… gandhe… rase… phoṭṭhabbe paṭilabhanti taccaritā tabbahulā taggarukā, tanninnā tappoṇā tappabbhārā tadadhimuttā tadadhipateyyā, tepi kāmapasutā. Yepi taṇhāvasena rūpe paribhuñjanti… sadde… gandhe… rase… phoṭṭhabbe paribhuñjanti taccaritā tabbahulā taggarukā, tanninnā tappoṇā tappabbhārā tadadhimuttā tadadhipateyyā, tepi kāmapasutā.

ਪਮੂਲ਼੍ਹਾਤਿ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾ ਪਞ੍ਚਸੁ ਕਾਮਗੁਣੇਸੁ ਮੁਯ੍ਹਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਮੁਯ੍ਹਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਪਮੁਯ੍ਹਨ੍ਤਿ ਮੂਲ਼੍ਹਾ ਸਮ੍ਮੂਲ਼੍ਹਾ ਸਮ੍ਪਮੂਲ਼੍ਹਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਅਨ੍ਧੀਕਤਾ ਆવੁਤਾ ਨਿવੁਤਾ ਓવੁਤਾ ਪਿਹਿਤਾ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਾ ਪਟਿਕੁਜ੍ਜਿਤਾਤਿ – ਕਾਮੇਸੁ ਗਿਦ੍ਧਾ ਪਸੁਤਾ ਪਮੂਲ਼੍ਹਾ।

Pamūḷhāti yebhuyyena devamanussā pañcasu kāmaguṇesu muyhanti sammuyhanti sampamuyhanti mūḷhā sammūḷhā sampamūḷhā avijjāya andhīkatā āvutā nivutā ovutā pihitā paṭicchannā paṭikujjitāti – kāmesu giddhā pasutā pamūḷhā.

ਅવਦਾਨਿਯਾ ਤੇ વਿਸਮੇ ਨਿવਿਟ੍ਠਾਤਿ। ਅવਦਾਨਿਯਾਤਿ ਅવਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿਪਿ ਅવਦਾਨਿਯਾ, ਮਚ੍ਛਰਿਨੋਪਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਅવਦਾਨਿਯਾ, ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਸਾવਕਾਨਂ વਚਨਂ ਬ੍ਯਪ੍ਪਥਂ ਦੇਸਨਂ ਅਨੁਸਿਟ੍ਠਿਂ ਨਾਦਿਯਨ੍ਤੀਤਿ – ਅવਦਾਨਿਯਾ। ਕਥਂ ਅવਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ ਅવਦਾਨਿਯਾ? ਨਿਰਯਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਯੋਨਿਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਪੇਤ੍ਤਿવਿਸਯਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ, ਏવਂ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ – ਅવਦਾਨਿਯਾ। ਕਥਂ ਮਚ੍ਛਰਿਨੋ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਅવਦਾਨਿਯਾ? ਪਞ੍ਚ ਮਚ੍ਛਰਿਯਾਨਿ – ਆવਾਸਮਚ੍ਛਰਿਯਂ, ਕੁਲਮਚ੍ਛਰਿਯਂ, ਲਾਭਮਚ੍ਛਰਿਯਂ, વਣ੍ਣਮਚ੍ਛਰਿਯਂ, ਧਮ੍ਮਮਚ੍ਛਰਿਯਂ। ਯਂ ਏવਰੂਪਂ ਮਚ੍ਛਰਿਯਂ ਮਚ੍ਛਰਾਯਨਾ ਮਚ੍ਛਰਾਯਿਤਤ੍ਤਂ વੇવਿਚ੍ਛਂ ਕਦਰਿਯਂ ਕਟੁਕਞ੍ਚੁਕਤਾ ਅਗ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਮਚ੍ਛਰਿਯਂ। ਅਪਿ ਚ, ਖਨ੍ਧਮਚ੍ਛਰਿਯਮ੍ਪਿ ਮਚ੍ਛਰਿਯਂ, ਧਾਤੁਮਚ੍ਛਰਿਯਮ੍ਪਿ ਮਚ੍ਛਰਿਯਂ, ਆਯਤਨਮਚ੍ਛਰਿਯਮ੍ਪਿ ਮਚ੍ਛਰਿਯਂ ਗਾਹੋ। ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਮਚ੍ਛਰਿਯਂ। ਇਮਿਨਾ ਮਚ੍ਛਰਿਯੇਨ ਅવਦਞ੍ਞੁਤਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ ਜਨਾ ਪਮਤ੍ਤਾ। ਏવਂ ਮਚ੍ਛਰਿਨੋ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਅવਦਾਨਿਯਾ। ਕਥਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਸਾવਕਾਨਂ વਚਨਂ ਬ੍ਯਪ੍ਪਥਂ ਦੇਸਨਂ ਅਨੁਸਿਟ੍ਠਿਂ ਨਾਦਿਯਨ੍ਤੀਤਿ – ਅવਦਾਨਿਯਾ? ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਸਾવਕਾਨਂ વਚਨਂ ਬ੍ਯਪ੍ਪਥਂ ਦੇਸਨਂ ਅਨੁਸਿਟ੍ਠਿਂ ਨ ਆਦਿਯਨ੍ਤਿ ਨ ਸੁਸ੍ਸੁਸਨ੍ਤਿ, ਨ ਸੋਤਂ ਓਦਹਨ੍ਤਿ, ਨ ਅਞ੍ਞਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪਟ੍ਠਪੇਨ੍ਤਿ, ਅਨਸ੍ਸવਾ ਅવਚਨਕਰਾ ਪਟਿਲੋਮવੁਤ੍ਤਿਨੋ, ਅਞ੍ਞੇਨੇવ ਮੁਖਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਸਾવਕਾਨਂ ¹¹ વਚਨਂ ਬ੍ਯਪ੍ਪਥਂ ਦੇਸਨਂ ਅਨੁਸਿਟ੍ਠਿਂ ਨਾਦਿਯਨ੍ਤੀਤਿ ਅવਦਾਨਿਯਾਤਿ – ਅવਦਾਨਿਯਾ।

Avadāniyā te visame niviṭṭhāti. Avadāniyāti avagacchantītipi avadāniyā, maccharinopi vuccanti avadāniyā, buddhānaṃ sāvakānaṃ vacanaṃ byappathaṃ desanaṃ anusiṭṭhiṃ nādiyantīti – avadāniyā. Kathaṃ avagacchantīti avadāniyā? Nirayaṃ gacchanti, tiracchānayoniṃ gacchanti, pettivisayaṃ gacchantīti, evaṃ āgacchantīti – avadāniyā. Kathaṃ maccharino vuccanti avadāniyā? Pañca macchariyāni – āvāsamacchariyaṃ, kulamacchariyaṃ, lābhamacchariyaṃ, vaṇṇamacchariyaṃ, dhammamacchariyaṃ. Yaṃ evarūpaṃ macchariyaṃ maccharāyanā maccharāyitattaṃ vevicchaṃ kadariyaṃ kaṭukañcukatā aggahitattaṃ cittassa, idaṃ vuccati macchariyaṃ. Api ca, khandhamacchariyampi macchariyaṃ, dhātumacchariyampi macchariyaṃ, āyatanamacchariyampi macchariyaṃ gāho. Idaṃ vuccati macchariyaṃ. Iminā macchariyena avadaññutāya samannāgatā janā pamattā. Evaṃ maccharino vuccanti avadāniyā. Kathaṃ buddhānaṃ sāvakānaṃ vacanaṃ byappathaṃ desanaṃ anusiṭṭhiṃ nādiyantīti – avadāniyā? Buddhānaṃ sāvakānaṃ vacanaṃ byappathaṃ desanaṃ anusiṭṭhiṃ na ādiyanti na sussusanti, na sotaṃ odahanti, na aññā cittaṃ upaṭṭhapenti, anassavā avacanakarā paṭilomavuttino, aññeneva mukhaṃ karonti. Evaṃ buddhānaṃ sāvakānaṃ ¹² vacanaṃ byappathaṃ desanaṃ anusiṭṭhiṃ nādiyantīti avadāniyāti – avadāniyā.

ਤੇ વਿਸਮੇ ਨਿવਿਟ੍ਠਾਤਿ વਿਸਮੇ ਕਾਯਕਮ੍ਮੇ ਨਿવਿਟ੍ਠਾ, વਿਸਮੇ વਚੀਕਮ੍ਮੇ ਨਿવਿਟ੍ਠਾ, વਿਸਮੇ ਮਨੋਕਮ੍ਮੇ ਨਿવਿਟ੍ਠਾ, વਿਸਮੇ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤੇ ਨਿવਿਟ੍ਠਾ, વਿਸਮੇ ਅਦਿਨ੍ਨਾਦਾਨੇ ਨਿવਿਟ੍ਠਾ, વਿਸਮੇ ਕਾਮੇਸੁਮਿਚ੍ਛਾਚਾਰੇ ਨਿવਿਟ੍ਠਾ, વਿਸਮੇ ਮੁਸਾવਾਦੇ ਨਿવਿਟ੍ਠਾ, વਿਸਮਾਯ ਪਿਸੁਣਾਯ વਾਚਾਯ ਨਿવਿਟ੍ਠਾ , વਿਸਮਾਯ ਫਰੁਸਾਯ વਾਚਾਯ… વਿਸਮੇ ਸਮ੍ਫਪ੍ਪਲਾਪੇ… વਿਸਮਾਯ ਅਭਿਜ੍ਝਾਯ ਨਿવਿਟ੍ਠਾ, વਿਸਮੇ ਬ੍ਯਾਪਾਦੇ… વਿਸਮਾਯ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਨਿવਿਟ੍ਠਾ, વਿਸਮੇਸੁ ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਨਿવਿਟ੍ਠਾ, વਿਸਮੇਸੁ ਪਞ੍ਚਸੁ ਕਾਮਗੁਣੇਸੁ ਨਿવਿਟ੍ਠਾ, વਿਸਮੇਸੁ ਪਞ੍ਚਸੁ ਨੀવਰਣੇਸੁ ਨਿવਿਟ੍ਠਾ વਿਨਿવਿਟ੍ਠਾ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਾ ਅਲ੍ਲੀਨਾ ਉਪਗਤਾ ਅਜ੍ਝੋਸਿਤਾ ਅਧਿਮੁਤ੍ਤਾ ਲਗ੍ਗਾ ਲਗ੍ਗਿਤਾ ਪਲਿਬੁਦ੍ਧਾਤਿ – ਅવਦਾਨਿਯਾ ਤੇ વਿਸਮੇ ਨਿવਿਟ੍ਠਾ।

Te visame niviṭṭhāti visame kāyakamme niviṭṭhā, visame vacīkamme niviṭṭhā, visame manokamme niviṭṭhā, visame pāṇātipāte niviṭṭhā, visame adinnādāne niviṭṭhā, visame kāmesumicchācāre niviṭṭhā, visame musāvāde niviṭṭhā, visamāya pisuṇāya vācāya niviṭṭhā , visamāya pharusāya vācāya… visame samphappalāpe… visamāya abhijjhāya niviṭṭhā, visame byāpāde… visamāya micchādiṭṭhiyā niviṭṭhā, visamesu saṅkhāresu niviṭṭhā, visamesu pañcasu kāmaguṇesu niviṭṭhā, visamesu pañcasu nīvaraṇesu niviṭṭhā viniviṭṭhā patiṭṭhitā allīnā upagatā ajjhositā adhimuttā laggā laggitā palibuddhāti – avadāniyā te visame niviṭṭhā.

ਦੁਕ੍ਖੂਪਨੀਤਾ ਪਰਿਦੇવਯਨ੍ਤੀਤਿ। ਦੁਕ੍ਖੂਪਨੀਤਾਤਿ ਦੁਕ੍ਖਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਦੁਕ੍ਖਸਮ੍ਪਤ੍ਤਾ ਦੁਕ੍ਖੂਪਗਤਾ, ਮਾਰਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਮਾਰਸਮ੍ਪਤ੍ਤਾ ਮਾਰੂਪਗਤਾ, ਮਰਣਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਮਰਣਸਮ੍ਪਤ੍ਤਾ ਮਰਣੂਪਗਤਾ। ਪਰਿਦੇવਯਨ੍ਤੀਤਿ ਲਪਨ੍ਤਿ ਲਾਲਪਨ੍ਤਿ ¹³, ਸੋਚਨ੍ਤਿ ਕਿਲਮਨ੍ਤਿ ਪਰਿਦੇવਨ੍ਤਿ ਉਰਤ੍ਤਾਲ਼ਿਂ ਕਨ੍ਦਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਮੋਹਂ ਆਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ – ਦੁਕ੍ਖੂਪਨੀਤਾ ਪਰਿਦੇવਯਨ੍ਤਿ।

Dukkhūpanītā paridevayantīti. Dukkhūpanītāti dukkhappattā dukkhasampattā dukkhūpagatā, mārappattā mārasampattā mārūpagatā, maraṇappattā maraṇasampattā maraṇūpagatā. Paridevayantīti lapanti lālapanti ¹⁴, socanti kilamanti paridevanti urattāḷiṃ kandanti sammohaṃ āpajjantīti – dukkhūpanītā paridevayanti.

ਕਿਂਸੂ ਭવਿਸ੍ਸਾਮ ਇਤੋ ਚੁਤਾਸੇਤਿ ਇਤੋ ਚੁਤਾ ਕਿਂ ਭવਿਸ੍ਸਾਮ? ਨੇਰਯਿਕਾ ਭવਿਸ੍ਸਾਮ, ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਯੋਨਿਕਾ ਭવਿਸ੍ਸਾਮ, ਪੇਤ੍ਤਿવਿਸਯਿਕਾ ਭવਿਸ੍ਸਾਮ, ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਭવਿਸ੍ਸਾਮ, ਦੇવਾ ਭવਿਸ੍ਸਾਮ, ਰੂਪੀ ਭવਿਸ੍ਸਾਮ, ਅਰੂਪੀ ਭવਿਸ੍ਸਾਮ, ਸਞ੍ਞੀ ਭવਿਸ੍ਸਾਮ, ਅਸਞ੍ਞੀ ਭવਿਸ੍ਸਾਮ, ਨੇવਸਞ੍ਞੀਨਾਸਞ੍ਞੀ ਭવਿਸ੍ਸਾਮ, ‘‘ਭવਿਸ੍ਸਾਮ ਨੁ ਖੋ ਮਯਂ ਅਨਾਗਤਮਦ੍ਧਾਨਂ, ਨਨੁ ਖੋ ਭવਿਸ੍ਸਾਮ ਅਨਾਗਤਮਦ੍ਧਾਨਂ, ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ ਭવਿਸ੍ਸਾਮ ਅਨਾਗਤਮਦ੍ਧਾਨਂ, ਕਥਂ ਨੁ ਖੋ ਭવਿਸ੍ਸਾਮ ਅਨਾਗਤਮਦ੍ਧਾਨਂ, ਕਿਂ ਹੁਤ੍વਾ ਕਿਂ ਭવਿਸ੍ਸਾਮ ਨੁ ਖੋ ਮਯਂ ਅਨਾਗਤਮਦ੍ਧਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਸਂਸਯਪਕ੍ਖਨ੍ਦਾ વਿਮਤਿਪਕ੍ਖਨ੍ਦਾ ਦ੍વੇਲ਼੍ਹਕਜਾਤਾ ਲਪਨ੍ਤਿ ਲਾਲਪਨ੍ਤਿ, ਸੋਚਨ੍ਤਿ ਕਿਲਮਨ੍ਤਿ ਪਰਿਦੇવਨ੍ਤਿ ਉਰਤ੍ਤਾਲ਼ਿਂ ਕਨ੍ਦਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਮੋਹਂ ਆਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ – ਕਿਂਸੂ ਭવਿਸ੍ਸਾਮ ਇਤੋ ਚੁਤਾਸੇ।

Kiṃsūbhavissāma ito cutāseti ito cutā kiṃ bhavissāma? Nerayikā bhavissāma, tiracchānayonikā bhavissāma, pettivisayikā bhavissāma, manussā bhavissāma, devā bhavissāma, rūpī bhavissāma, arūpī bhavissāma, saññī bhavissāma, asaññī bhavissāma, nevasaññīnāsaññī bhavissāma, ‘‘bhavissāma nu kho mayaṃ anāgatamaddhānaṃ, nanu kho bhavissāma anāgatamaddhānaṃ, kiṃ nu kho bhavissāma anāgatamaddhānaṃ, kathaṃ nu kho bhavissāma anāgatamaddhānaṃ, kiṃ hutvā kiṃ bhavissāma nu kho mayaṃ anāgatamaddhāna’’nti saṃsayapakkhandā vimatipakkhandā dveḷhakajātā lapanti lālapanti, socanti kilamanti paridevanti urattāḷiṃ kandanti sammohaṃ āpajjantīti – kiṃsū bhavissāma ito cutāse.

ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ –

Tenāha bhagavā –

‘‘ਕਾਮੇਸੁ ਗਿਦ੍ਧਾ ਪਸੁਤਾ ਪਮੂਲ਼੍ਹਾ, ਅવਦਾਨਿਯਾ ਤੇ વਿਸਮੇ ਨਿવਿਟ੍ਠਾ।

‘‘Kāmesu giddhā pasutā pamūḷhā, avadāniyā te visame niviṭṭhā;

ਦੁਕ੍ਖੂਪਨੀਤਾ ਪਰਿਦੇવਯਨ੍ਤਿ, ਕਿਂਸੂ ਭવਿਸ੍ਸਾਮ ਇਤੋ ਚੁਤਾਸੇ’’ਤਿ॥

Dukkhūpanītā paridevayanti, kiṃsū bhavissāma ito cutāse’’ti.

੧੦.

10.

ਤਸ੍ਮਾ ਹਿ ਸਿਕ੍ਖੇਥ ਇਧੇવ ਜਨ੍ਤੁ, ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਜਞ੍ਞਾ વਿਸਮਨ੍ਤਿ ਲੋਕੇ।

Tasmāhi sikkhetha idheva jantu,yaṃ kiñci jaññā visamanti loke;

ਨ ਤਸ੍ਸ ਹੇਤੂ વਿਸਮਂ ਚਰੇਯ੍ਯ, ਅਪ੍ਪਞ੍ਹਿਦਂ ਜੀવਿਤਮਾਹੁ ਧੀਰਾ॥

Na tassa hetū visamaṃ careyya, appañhidaṃ jīvitamāhu dhīrā.

ਤਸ੍ਮਾ ਹਿ ਸਿਕ੍ਖੇਥ ਇਧੇવ ਜਨ੍ਤੂਤਿ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਤਂਕਾਰਣਾ ਤਂਹੇਤੁ ਤਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ ਤਨ੍ਨਿਦਾਨਾ, ਏਤਮਾਦੀਨવਂ ਸਮ੍ਪਸ੍ਸਮਾਨੋ ਕਾਮੇਸੂਤਿ – ਤਸ੍ਮਾ। ਸਿਕ੍ਖੇਥਾਤਿ ਤਿਸ੍ਸੋ ਸਿਕ੍ਖਾ – ਅਧਿਸੀਲਸਿਕ੍ਖਾ, ਅਧਿਚਿਤ੍ਤਸਿਕ੍ਖਾ, ਅਧਿਪਞ੍ਞਾਸਿਕ੍ਖਾ।

Tasmā hi sikkhetha idheva jantūti. Tasmāti taṃkāraṇā taṃhetu tappaccayā tannidānā, etamādīnavaṃ sampassamāno kāmesūti – tasmā. Sikkhethāti tisso sikkhā – adhisīlasikkhā, adhicittasikkhā, adhipaññāsikkhā.

ਕਤਮਾ ਅਧਿਸੀਲਸਿਕ੍ਖਾ? ਇਧ ਭਿਕ੍ਖੁ ਸੀਲવਾ ਹੋਤਿ, ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰਸਂવੁਤੋ વਿਹਰਤਿ ਆਚਾਰਗੋਚਰਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਅਣੁਮਤ੍ਤੇਸੁ વਜ੍ਜੇਸੁ ਭਯਦਸ੍ਸਾવੀ, ਸਮਾਦਾਯ ਸਿਕ੍ਖਤਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇਸੁ। ਖੁਦ੍ਦਕੋ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਮਹਨ੍ਤੋ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਸੀਲਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾ ਆਦਿ ਚਰਣਂ ਸਂਯਮੋ ਸਂવਰੋ ਮੋਕ੍ਖਂ ਪਾਮੋਕ੍ਖਂ ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਾ – ਅਯਂ ਅਧਿਸੀਲਸਿਕ੍ਖਾ।

Katamā adhisīlasikkhā? Idha bhikkhu sīlavā hoti, pātimokkhasaṃvarasaṃvuto viharati ācāragocarasampanno, aṇumattesu vajjesu bhayadassāvī, samādāya sikkhati sikkhāpadesu. Khuddako sīlakkhandho, mahanto sīlakkhandho, sīlaṃ patiṭṭhā ādi caraṇaṃ saṃyamo saṃvaro mokkhaṃ pāmokkhaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ samāpattiyā – ayaṃ adhisīlasikkhā.

ਕਤਮਾ ਅਧਿਚਿਤ੍ਤਸਿਕ੍ਖਾ? ਇਧ ਭਿਕ੍ਖੁ વਿવਿਚ੍ਚੇવ ਕਾਮੇਹਿ વਿવਿਚ੍ਚ ਅਕੁਸਲੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸવਿਤਕ੍ਕਂ ਸવਿਚਾਰਂ વਿવੇਕਜਂ ਪੀਤਿਸੁਖਂ ਪਠਮਂ ਝਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤਿ। વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਾਨਂ વੂਪਸਮਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸਮ੍ਪਸਾਦਨਂ ਚੇਤਸੋ ਏਕੋਦਿਭਾવਂ ਅવਿਤਕ੍ਕਂ ਅવਿਚਾਰਂ ਸਮਾਧਿਜਂ ਪੀਤਿਸੁਖਂ ਦੁਤਿਯਂ ਝਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤਿ। ਪੀਤਿਯਾ ਚ વਿਰਾਗਾ ਉਪੇਕ੍ਖਕੋ ਚ વਿਹਰਤਿ ਸਤੋ ਚ ਸਮ੍ਪਜਾਨੋ ਸੁਖਞ੍ਚ ਕਾਯੇਨ ਪਟਿਸਂવੇਦੇਤਿ, ਯਂ ਤਂ ਅਰਿਯਾ ਆਚਿਕ੍ਖਨ੍ਤਿ – ‘ਉਪੇਕ੍ਖਕੋ ਸਤਿਮਾ ਸੁਖવਿਹਾਰੀ’ਤਿ ਤਤਿਯਂ ਝਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤਿ। ਸੁਖਸ੍ਸ ਚ ਪਹਾਨਾ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਚ ਪਹਾਨਾ ਪੁਬ੍ਬੇવ ਸੋਮਨਸ੍ਸਦੋਮਨਸ੍ਸਾਨਂ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਾ ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਂ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਤਿਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਂ ਚਤੁਤ੍ਥਂ ਝਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤਿ – ਅਯਂ ਅਧਿਚਿਤ੍ਤਸਿਕ੍ਖਾ।

Katamā adhicittasikkhā? Idha bhikkhu vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Vitakkavicārānaṃ vūpasamā ajjhattaṃ sampasādanaṃ cetaso ekodibhāvaṃ avitakkaṃ avicāraṃ samādhijaṃ pītisukhaṃ dutiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Pītiyā ca virāgā upekkhako ca viharati sato ca sampajāno sukhañca kāyena paṭisaṃvedeti, yaṃ taṃ ariyā ācikkhanti – ‘upekkhako satimā sukhavihārī’ti tatiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubbeva somanassadomanassānaṃ atthaṅgamā adukkhamasukhaṃ upekkhāsatipārisuddhiṃ catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati – ayaṃ adhicittasikkhā.

ਕਤਮਾ ਅਧਿਪਞ੍ਞਾਸਿਕ੍ਖਾ? ਇਧ ਭਿਕ੍ਖੁ ਪਞ੍ਞવਾ ਹੋਤਿ ਉਦਯਤ੍ਥਗਾਮਿਨਿਯਾ ਪਞ੍ਞਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ, ਅਰਿਯਾਯ ਨਿਬ੍ਬੇਧਿਕਾਯ ਸਮ੍ਮਾਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯਗਾਮਿਨਿਯਾ । ਸੋ ‘‘ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ, ‘‘ਅਯਂ ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯੋ’’ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ, ‘‘ਅਯਂ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧੋ’’ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ, ‘‘ਅਯਂ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ’’ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ। ‘‘ਇਮੇ ਆਸવਾ’’ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ, ‘‘ਅਯਂ ਆਸવਸਮੁਦਯੋ’’ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ, ‘‘ਅਯਂ ਆਸવਨਿਰੋਧੋ’’ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ, ‘‘ਅਯਂ ਆਸવਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ’’ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤਿ – ਅਯਂ ਅਧਿਪਞ੍ਞਾਸਿਕ੍ਖਾ।

Katamā adhipaññāsikkhā? Idha bhikkhu paññavā hoti udayatthagāminiyā paññāya samannāgato, ariyāya nibbedhikāya sammādukkhakkhayagāminiyā . So ‘‘idaṃ dukkha’’nti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhasamudayo’’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhanirodho’’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā’’ti yathābhūtaṃ pajānāti. ‘‘Ime āsavā’’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ āsavasamudayo’’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ āsavanirodho’’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘‘ayaṃ āsavanirodhagāminī paṭipadā’’ti yathābhūtaṃ pajānāti – ayaṃ adhipaññāsikkhā.

ਇਮਾ ਤਿਸ੍ਸੋ ਸਿਕ੍ਖਾਯੋ ਆવਜ੍ਜਨ੍ਤੋ ਸਿਕ੍ਖੇਯ੍ਯ, ਜਾਨਨ੍ਤੋ ਸਿਕ੍ਖੇਯ੍ਯ, ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਸਿਕ੍ਖੇਯ੍ਯ , ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ਸਿਕ੍ਖੇਯ੍ਯ, ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਧਿਟ੍ਠਹਨ੍ਤੋ ਸਿਕ੍ਖੇਯ੍ਯ, ਸਦ੍ਧਾਯ ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਨ੍ਤੋ ਸਿਕ੍ਖੇਯ੍ਯ, વੀਰਿਯਂ ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਸਿਕ੍ਖੇਯ੍ਯ, ਸਤਿਂ ਉਪਟ੍ਠਪੇਨ੍ਤੋ ਸਿਕ੍ਖੇਯ੍ਯ, ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਮਾਦਹਨ੍ਤੋ ਸਿਕ੍ਖੇਯ੍ਯ, ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਜਾਨਨ੍ਤੋ ਸਿਕ੍ਖੇਯ੍ਯ, ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਂ ਅਭਿਜਾਨਨ੍ਤੋ ਸਿਕ੍ਖੇਯ੍ਯ, ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਂ ਪਰਿਜਾਨਨ੍ਤੋ ਸਿਕ੍ਖੇਯ੍ਯ, ਪਹਾਤਬ੍ਬਂ ਪਜਹਨ੍ਤੋ ਸਿਕ੍ਖੇਯ੍ਯ, ਭਾવੇਤਬ੍ਬਂ ਭਾવੇਨ੍ਤੋ ਸਿਕ੍ਖੇਯ੍ਯ , ਸਚ੍ਛਿਕਾਤਬ੍ਬਂ ਸਚ੍ਛਿਕਰੋਨ੍ਤੋ ਸਿਕ੍ਖੇਯ੍ਯ ਆਚਰੇਯ੍ਯ ਸਮਾਚਰੇਯ੍ਯ ਸਮਾਦਾਯ વਤ੍ਤੇਯ੍ਯ।

Imā tisso sikkhāyo āvajjanto sikkheyya, jānanto sikkheyya, passanto sikkheyya , paccavekkhanto sikkheyya, cittaṃ adhiṭṭhahanto sikkheyya, saddhāya adhimuccanto sikkheyya, vīriyaṃ paggaṇhanto sikkheyya, satiṃ upaṭṭhapento sikkheyya, cittaṃ samādahanto sikkheyya, paññāya pajānanto sikkheyya, abhiññeyyaṃ abhijānanto sikkheyya, pariññeyyaṃ parijānanto sikkheyya, pahātabbaṃ pajahanto sikkheyya, bhāvetabbaṃ bhāvento sikkheyya , sacchikātabbaṃ sacchikaronto sikkheyya ācareyya samācareyya samādāya vatteyya.

ਇਧਾਤਿ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਖਨ੍ਤਿਯਾ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਰੁਚਿਯਾ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਆਦਾਯੇ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਧਮ੍ਮੇ ਇਮਸ੍ਮਿਂ વਿਨਯੇ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਧਮ੍ਮવਿਨਯੇ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਾવਚਨੇ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯੇ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸਤ੍ਥੁਸਾਸਨੇ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕੇ – ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤਿ ਇਧਾਤਿ। ਜਨ੍ਤੂਤਿ ਸਤ੍ਤੋ ਨਰੋ…ਪੇ॰… ਮਨੁਜੋਤਿ – ਤਸ੍ਮਾ ਹਿ ਸਿਕ੍ਖੇਥ ਇਧੇવ ਜਨ੍ਤੁ।

Idhāti imissā diṭṭhiyā imissā khantiyā imissā ruciyā imasmiṃ ādāye imasmiṃ dhamme imasmiṃ vinaye imasmiṃ dhammavinaye imasmiṃ pāvacane imasmiṃ brahmacariye imasmiṃ satthusāsane imasmiṃ attabhāve imasmiṃ manussaloke – tena vuccati idhāti. Jantūti satto naro…pe… manujoti – tasmā hi sikkhetha idheva jantu.

ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਜਞ੍ਞਾ વਿਸਮਨ੍ਤਿ ਲੋਕੇਤਿ। ਯਂ ਕਿਞ੍ਚੀਤਿ ਸਬ੍ਬੇਨ ਸਬ੍ਬਂ ਸਬ੍ਬਥਾ ਸਬ੍ਬਂ ਅਸੇਸਂ ਨਿਸ੍ਸੇਸਂ ਪਰਿਯਾਦਿਯਨવਚਨਮੇਤਂ ¹⁵ – ਯਂ ਕਿਞ੍ਚੀਤਿ। વਿਸਮਨ੍ਤਿ ਜਞ੍ਞਾਤਿ વਿਸਮਂ ਕਾਯਕਮ੍ਮਂ વਿਸਮਨ੍ਤਿ ਜਾਨੇਯ੍ਯ, વਿਸਮਂ વਚੀਕਮ੍ਮਂ વਿਸਮਨ੍ਤਿ ਜਾਨੇਯ੍ਯ, વਿਸਮਂ ਮਨੋਕਮ੍ਮਂ વਿਸਮਨ੍ਤਿ ਜਾਨੇਯ੍ਯ, વਿਸਮਂ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਂ વਿਸਮੋਤਿ ਜਾਨੇਯ੍ਯ, વਿਸਮਂ ਅਦਿਨ੍ਨਾਦਾਨਂ વਿਸਮਨ੍ਤਿ ਜਾਨੇਯ੍ਯ, વਿਸਮਂ ਕਾਮੇਸੁਮਿਚ੍ਛਾਚਾਰਂ વਿਸਮੋਤਿ ਜਾਨੇਯ੍ਯ, વਿਸਮਂ ਮੁਸਾવਾਦਂ વਿਸਮੋਤਿ ਜਾਨੇਯ੍ਯ, વਿਸਮਂ ਪਿਸੁਣਂ વਾਚਂ વਿਸਮਾਤਿ ਜਾਨੇਯ੍ਯ, વਿਸਮਂ ਫਰੁਸਂ વਾਚਂ વਿਸਮਾਤਿ ਜਾਨੇਯ੍ਯ, વਿਸਮਂ ਸਮ੍ਫਪ੍ਪਲਾਪਂ વਿਸਮੋਤਿ ਜਾਨੇਯ੍ਯ, વਿਸਮਂ ਅਭਿਜ੍ਝਂ વਿਸਮਾਤਿ ਜਾਨੇਯ੍ਯ, વਿਸਮਂ ਬ੍ਯਾਪਾਦਂ વਿਸਮੋਤਿ ਜਾਨੇਯ੍ਯ, વਿਸਮਂ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਂ વਿਸਮਾਤਿ ਜਾਨੇਯ੍ਯ, વਿਸਮੇ ਸਙ੍ਖਾਰੇ વਿਸਮਾਤਿ ਜਾਨੇਯ੍ਯ, વਿਸਮੇ ਪਞ੍ਚ ਕਾਮਗੁਣੇ વਿਸਮਾਤਿ ਜਾਨੇਯ੍ਯ, વਿਸਮੇ ਪਞ੍ਚ ਨੀવਰਣੇ વਿਸਮਾਤਿ ਜਾਨੇਯ੍ਯ ਆਜਾਨੇਯ੍ਯ વਿਜਾਨੇਯ੍ਯ ਪਟਿવਿਜਾਨੇਯ੍ਯ ਪਟਿવਿਜ੍ਝੇਯ੍ਯ। ਲੋਕੇਤਿ ਅਪਾਯਲੋਕੇ…ਪੇ॰… ਆਯਤਨਲੋਕੇਤਿ – ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਜਞ੍ਞਾ વਿਸਮਨ੍ਤਿ ਲੋਕੇ।

Yaṃ kiñci jaññā visamanti loketi. Yaṃ kiñcīti sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ asesaṃ nissesaṃ pariyādiyanavacanametaṃ ¹⁶ – yaṃ kiñcīti. Visamanti jaññāti visamaṃ kāyakammaṃ visamanti jāneyya, visamaṃ vacīkammaṃ visamanti jāneyya, visamaṃ manokammaṃ visamanti jāneyya, visamaṃ pāṇātipātaṃ visamoti jāneyya, visamaṃ adinnādānaṃ visamanti jāneyya, visamaṃ kāmesumicchācāraṃ visamoti jāneyya, visamaṃ musāvādaṃ visamoti jāneyya, visamaṃ pisuṇaṃ vācaṃ visamāti jāneyya, visamaṃ pharusaṃ vācaṃ visamāti jāneyya, visamaṃ samphappalāpaṃ visamoti jāneyya, visamaṃ abhijjhaṃ visamāti jāneyya, visamaṃ byāpādaṃ visamoti jāneyya, visamaṃ micchādiṭṭhiṃ visamāti jāneyya, visame saṅkhāre visamāti jāneyya, visame pañca kāmaguṇe visamāti jāneyya, visame pañca nīvaraṇe visamāti jāneyya ājāneyya vijāneyya paṭivijāneyya paṭivijjheyya. Loketi apāyaloke…pe… āyatanaloketi – yaṃ kiñci jaññā visamanti loke.

ਨ ਤਸ੍ਸ ਹੇਤੂ વਿਸਮਂ ਚਰੇਯ੍ਯਾਤਿ। વਿਸਮਸ੍ਸ ਕਾਯਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਹੇਤੁ વਿਸਮਂ ਨ ਚਰੇਯ੍ਯ, વਿਸਮਸ੍ਸ વਚੀਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਹੇਤੁ વਿਸਮਂ ਨ ਚਰੇਯ੍ਯ, વਿਸਮਸ੍ਸ ਮਨੋਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਹੇਤੁ વਿਸਮਂ ਨ ਚਰੇਯ੍ਯ, વਿਸਮਸ੍ਸ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਸ੍ਸ ਹੇਤੁ વਿਸਮਂ ਨ ਚਰੇਯ੍ਯ, વਿਸਮਸ੍ਸ ਅਦਿਨ੍ਨਾਦਾਨਸ੍ਸ ਹੇਤੁ વਿਸਮਂ ਨ ਚਰੇਯ੍ਯ, વਿਸਮਸ੍ਸ ਕਾਮੇਸੁਮਿਚ੍ਛਾਚਾਰਸ੍ਸ ਹੇਤੁ વਿਸਮਂ ਨ ਚਰੇਯ੍ਯ, વਿਸਮਸ੍ਸ ਮੁਸਾવਾਦਸ੍ਸ ਹੇਤੁ વਿਸਮਂ ਨ ਚਰੇਯ੍ਯ, વਿਸਮਾਯ ਪਿਸੁਣਾਯ વਾਚਾਯ ਹੇਤੁ વਿਸਮਂ ਨ ਚਰੇਯ੍ਯ, વਿਸਮਾਯ ਫਰੁਸਾਯ વਾਚਾਯ ਹੇਤੁ વਿਸਮਂ ਨ ਚਰੇਯ੍ਯ, વਿਸਮਸ੍ਸ ਸਮ੍ਫਪ੍ਪਲਾਪਸ੍ਸ ਹੇਤੁ વਿਸਮਂ ਨ ਚਰੇਯ੍ਯ, વਿਸਮਾਯ ਅਭਿਜ੍ਝਾਯ ਹੇਤੁ વਿਸਮਂ ਨ ਚਰੇਯ੍ਯ, વਿਸਮਸ੍ਸ ਬ੍ਯਾਪਾਦਸ੍ਸ ਹੇਤੁ વਿਸਮਂ ਨ ਚਰੇਯ੍ਯ, વਿਸਮਾਯ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਹੇਤੁ વਿਸਮਂ ਨ ਚਰੇਯ੍ਯ, વਿਸਮਾਨਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਹੇਤੁ વਿਸਮਂ ਨ ਚਰੇਯ੍ਯ, વਿਸਮਾਨਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਕਾਮਗੁਣਾਨਂ ਹੇਤੁ વਿਸਮਂ ਨ ਚਰੇਯ੍ਯ, વਿਸਮਾਨਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਨੀવਰਣਾਨਂ ਹੇਤੁ વਿਸਮਂ ਨ ਚਰੇਯ੍ਯ, વਿਸਮਾਯ ਚੇਤਨਾਯ ਹੇਤੁ વਿਸਮਂ ਨ ਚਰੇਯ੍ਯ, વਿਸਮਾਯ ਪਤ੍ਥਨਾਯ ਹੇਤੁ વਿਸਮਂ ਨ ਚਰੇਯ੍ਯ, વਿਸਮਾਯ ਪਣਿਧਿਯਾ ਹੇਤੁ વਿਸਮਂ ਨ ਚਰੇਯ੍ਯ ਨ ਆਚਰੇਯ੍ਯ ਨ ਸਮਾਚਰੇਯ੍ਯ ਨ ਸਮਾਦਾਯ વਤ੍ਤੇਯ੍ਯਾਤਿ – ਨ ਤਸ੍ਸ ਹੇਤੂ વਿਸਮਂ ਚਰੇਯ੍ਯ।

Na tassa hetū visamaṃ careyyāti. Visamassa kāyakammassa hetu visamaṃ na careyya, visamassa vacīkammassa hetu visamaṃ na careyya, visamassa manokammassa hetu visamaṃ na careyya, visamassa pāṇātipātassa hetu visamaṃ na careyya, visamassa adinnādānassa hetu visamaṃ na careyya, visamassa kāmesumicchācārassa hetu visamaṃ na careyya, visamassa musāvādassa hetu visamaṃ na careyya, visamāya pisuṇāya vācāya hetu visamaṃ na careyya, visamāya pharusāya vācāya hetu visamaṃ na careyya, visamassa samphappalāpassa hetu visamaṃ na careyya, visamāya abhijjhāya hetu visamaṃ na careyya, visamassa byāpādassa hetu visamaṃ na careyya, visamāya micchādiṭṭhiyā hetu visamaṃ na careyya, visamānaṃ saṅkhārānaṃ hetu visamaṃ na careyya, visamānaṃ pañcannaṃ kāmaguṇānaṃ hetu visamaṃ na careyya, visamānaṃ pañcannaṃ nīvaraṇānaṃ hetu visamaṃ na careyya, visamāya cetanāya hetu visamaṃ na careyya, visamāya patthanāya hetu visamaṃ na careyya, visamāya paṇidhiyā hetu visamaṃ na careyya na ācareyya na samācareyya na samādāya vatteyyāti – na tassa hetū visamaṃ careyya.

ਅਪ੍ਪਞ੍ਹਿਦਂ ਜੀવਿਤਮਾਹੁ ਧੀਰਾਤਿ। ਜੀવਿਤਨ੍ਤਿ ਆਯੁ ਠਿਤਿ ਯਪਨਾ ਯਾਪਨਾ ਇਰਿਯਨਾ વਤ੍ਤਨਾ ਪਾਲਨਾ ਜੀવਿਤਂ ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ। ਅਪਿ ਚ, ਦ੍વੀਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਅਪ੍ਪਕਂ ਜੀવਿਤਂ – ਠਿਤਿਪਰਿਤ੍ਤਤਾਯ વਾ ਅਪ੍ਪਕਂ ਜੀવਿਤਂ, ਸਰਸਪਰਿਤ੍ਤਤਾਯ વਾ ਅਪ੍ਪਕਂ ਜੀવਿਤਂ। ਕਥਂ ਠਿਤਿਪਰਿਤ੍ਤਤਾਯ ਅਪ੍ਪਕਂ ਜੀવਿਤਂ? ਅਤੀਤੇ ਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣੇ ਜੀવਿਤ੍ਥ, ਨ ਜੀવਤਿ ਨ ਜੀવਿਸ੍ਸਤਿ; ਅਨਾਗਤੇ ਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣੇ ਜੀવਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਜੀવਤਿ ਨ ਜੀવਿਤ੍ਥ; ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣੇ ਜੀવਤਿ, ਨ ਜੀવਿਤ੍ਥ ਨ ਜੀવਿਸ੍ਸਤਿ।

Appañhidaṃ jīvitamāhu dhīrāti. Jīvitanti āyu ṭhiti yapanā yāpanā iriyanā vattanā pālanā jīvitaṃ jīvitindriyaṃ. Api ca, dvīhi kāraṇehi appakaṃ jīvitaṃ – ṭhitiparittatāya vā appakaṃ jīvitaṃ, sarasaparittatāya vā appakaṃ jīvitaṃ. Kathaṃ ṭhitiparittatāya appakaṃ jīvitaṃ? Atīte cittakkhaṇe jīvittha, na jīvati na jīvissati; anāgate cittakkhaṇe jīvissati, na jīvati na jīvittha; paccuppanne cittakkhaṇe jīvati, na jīvittha na jīvissati.

‘‘ਜੀવਿਤਂ ਅਤ੍ਤਭਾવੋ ਚ, ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਾ ਚ ਕੇવਲਾ।

‘‘Jīvitaṃ attabhāvo ca, sukhadukkhā ca kevalā;

ਏਕਚਿਤ੍ਤਸਮਾਯੁਤ੍ਤਾ, ਲਹੁਸੋ વਤ੍ਤਤੇ ਖਣੋ॥

Ekacittasamāyuttā, lahuso vattate khaṇo.

‘‘ਚੁਲ੍ਲਾਸੀਤਿਸਹਸ੍ਸਾਨਿ , ਕਪ੍ਪਾ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਯੇ ਮਰੂ।

‘‘Cullāsītisahassāni , kappā tiṭṭhanti ye marū;

ਨਤ੍વੇવ ਤੇਪਿ ਜੀવਨ੍ਤਿ, ਦ੍વੀਹਿ ਚਿਤ੍ਤੇਹਿ ਸਂਯੁਤਾ॥

Natveva tepi jīvanti, dvīhi cittehi saṃyutā.

‘‘ਯੇ ਨਿਰੁਦ੍ਧਾ ਮਰਨ੍ਤਸ੍ਸ, ਤਿਟ੍ਠਮਾਨਸ੍ਸ વਾ ਇਧ।

‘‘Ye niruddhā marantassa, tiṭṭhamānassa vā idha;

ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਸਦਿਸਾ ਖਨ੍ਧਾ, ਗਤਾ ਅਪ੍ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕਾ॥

Sabbepi sadisā khandhā, gatā appaṭisandhikā.

‘‘ਅਨਨ੍ਤਰਾ ਚ ਯੇ ਭਗ੍ਗਾ ¹⁷, ਯੇ ਚ ਭਗ੍ਗਾ ਅਨਾਗਤਾ।

‘‘Anantarā ca ye bhaggā ¹⁸, ye ca bhaggā anāgatā;

ਤਦਨ੍ਤਰੇ ਨਿਰੁਦ੍ਧਾਨਂ, વੇਸਮਂ ਨਤ੍ਥਿ ਲਕ੍ਖਣੇ॥

Tadantare niruddhānaṃ, vesamaṃ natthi lakkhaṇe.

‘‘ਅਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਨ ਨ ਜਾਤੋ, ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇਨ ਜੀવਤਿ।

‘‘Anibbattena na jāto, paccuppannena jīvati;

ਚਿਤ੍ਤਭਗ੍ਗਾ ਮਤੋ ਲੋਕੋ, ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਪਰਮਤ੍ਥਿਯਾ॥

Cittabhaggā mato loko, paññatti paramatthiyā.

‘‘ਯਥਾ ਨਿਨ੍ਨਾ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਛਨ੍ਦੇਨ ਪਰਿਣਾਮਿਤਾ।

‘‘Yathā ninnā pavattanti, chandena pariṇāmitā;

ਅਚ੍ਛਿਨ੍ਨਧਾਰਾ વਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਸਲ਼ਾਯਤਨਪਚ੍ਚਯਾ॥

Acchinnadhārā vattanti, saḷāyatanapaccayā.

‘‘ਅਨਿਧਾਨਗਤਾ ਭਗ੍ਗਾ, ਪੁਞ੍ਜੋ ਨਤ੍ਥਿ ਅਨਾਗਤੇ।

‘‘Anidhānagatā bhaggā, puñjo natthi anāgate;

ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਯੇ ਚ ¹⁹ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ, ਆਰਗ੍ਗੇ ਸਾਸਪੂਪਮਾ॥

Nibbattā ye ca ²⁰ tiṭṭhanti, āragge sāsapūpamā.

‘‘ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਨਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਾਨਂ, ਭਙ੍ਗੋ ਨੇਸਂ ਪੁਰਕ੍ਖਤੋ।

‘‘Nibbattānañca dhammānaṃ, bhaṅgo nesaṃ purakkhato;

ਪਲੋਕਧਮ੍ਮਾ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ, ਪੁਰਾਣੇਹਿ ਅਮਿਸ੍ਸਿਤਾ॥

Palokadhammā tiṭṭhanti, purāṇehi amissitā.

‘‘ਅਦਸ੍ਸਨਤੋ ਆਯਨ੍ਤਿ, ਭਙ੍ਗਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸਨਂ।

‘‘Adassanato āyanti, bhaṅgā gacchanti dassanaṃ;

વਿਜ੍ਜੁਪ੍ਪਾਦੋવ ਆਕਾਸੇ, ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ વਯਨ੍ਤਿ ਚਾ’’ਤਿ॥

Vijjuppādova ākāse, uppajjanti vayanti cā’’ti.

ਏવਂ ਠਿਤਿਪਰਿਤ੍ਤਤਾਯ ਅਪ੍ਪਕਂ ਜੀવਿਤਂ।

Evaṃ ṭhitiparittatāya appakaṃ jīvitaṃ.

ਕਥਂ ਸਰਸਪਰਿਤ੍ਤਤਾਯ ਅਪ੍ਪਕਂ ਜੀવਿਤਂ? ਅਸ੍ਸਾਸੂਪਨਿਬਨ੍ਧਂ ਜੀવਿਤਂ, ਪਸ੍ਸਾਸੂਪਨਿਬਨ੍ਧਂ ਜੀવਿਤਂ, ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸੂਪਨਿਬਨ੍ਧਂ ਜੀવਿਤਂ, ਮਹਾਭੂਤੂਪਨਿਬਨ੍ਧਂ ਜੀવਿਤਂ, ਕਬਲ਼ੀਕਾਰਾਹਾਰੂਪਨਿਬਨ੍ਧਂ ਜੀવਿਤਂ, ਉਸ੍ਮੂਪਨਿਬਨ੍ਧਂ ਜੀવਿਤਂ, વਿਞ੍ਞਾਣੂਪਨਿਬਨ੍ਧਂ ਜੀવਿਤਂ। ਮੂਲਮ੍ਪਿ ਇਮੇਸਂ ਦੁਬ੍ਬਲਂ, ਪੁਬ੍ਬਹੇਤੂਪਿ ਇਮੇਸਂ ਦੁਬ੍ਬਲਾ। ਯੇ ਪਚ੍ਚਯਾ ਤੇਪਿ ਦੁਬ੍ਬਲਾ, ਯੇਪਿ ਪਭਾવਿਕਾ ਤੇਪਿ ਦੁਬ੍ਬਲਾ। ਸਹਭੂਮਿ ਇਮੇਸਂ ਦੁਬ੍ਬਲਾ, ਸਮ੍ਪਯੋਗਾਪਿ ਇਮੇਸਂ ਦੁਬ੍ਬਲਾ, ਸਹਜਾਪਿ ਇਮੇਸਂ ਦੁਬ੍ਬਲਾ, ਯਾਪਿ ਪਯੋਜਿਕਾ ਸਾਪਿ ਦੁਬ੍ਬਲਾ, ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਇਮੇ ਨਿਚ੍ਚਦੁਬ੍ਬਲਾ, ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਅਨવਟ੍ਠਿਤਾ ਇਮੇ। ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਪਰਿਪਾਤਯਨ੍ਤਿ ਇਮੇ, ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਸ੍ਸ ਹਿ ਨਤ੍ਥਿ ਤਾਯਿਤਾ, ਨ ਚਾਪਿ ਠਪੇਨ੍ਤਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਇਮੇ। ਯੋਪਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕੋ ਸੋ ਨ વਿਜ੍ਜਤਿ।

Kathaṃ sarasaparittatāya appakaṃ jīvitaṃ? Assāsūpanibandhaṃ jīvitaṃ, passāsūpanibandhaṃ jīvitaṃ, assāsapassāsūpanibandhaṃ jīvitaṃ, mahābhūtūpanibandhaṃ jīvitaṃ, kabaḷīkārāhārūpanibandhaṃ jīvitaṃ, usmūpanibandhaṃ jīvitaṃ, viññāṇūpanibandhaṃ jīvitaṃ. Mūlampi imesaṃ dubbalaṃ, pubbahetūpi imesaṃ dubbalā. Ye paccayā tepi dubbalā, yepi pabhāvikā tepi dubbalā. Sahabhūmi imesaṃ dubbalā, sampayogāpi imesaṃ dubbalā, sahajāpi imesaṃ dubbalā, yāpi payojikā sāpi dubbalā, aññamaññaṃ ime niccadubbalā, aññamaññaṃ anavaṭṭhitā ime. Aññamaññaṃ paripātayanti ime, aññamaññassa hi natthi tāyitā, na cāpi ṭhapenti aññamaññaṃ ime. Yopi nibbattako so na vijjati.

‘‘ਨ ਚ ਕੇਨਚਿ ਕੋਚਿ ਹਾਯਤਿ, ਗਨ੍ਧਬ੍ਬਾ ਚ ਇਮੇ ਹਿ ਸਬ੍ਬਸੋ।

‘‘Na ca kenaci koci hāyati, gandhabbā ca ime hi sabbaso;

ਪੁਰਿਮੇਹਿ ਪਭਾવਿਕਾ ਇਮੇ, ਯੇਪਿ ਪਭਾવਿਕਾ ਤੇ ਪੁਰੇ ਮਤਾ।

Purimehi pabhāvikā ime, yepi pabhāvikā te pure matā;

ਪੁਰਿਮਾਪਿ ਚ ਪਚ੍ਛਿਮਾਪਿ ਚ, ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਨ ਕਦਾਚਿ ਮਦ੍ਦਸਂਸੂ’’ਤਿ॥

Purimāpi ca pacchimāpi ca, aññamaññaṃ na kadāci maddasaṃsū’’ti.

ਏવਂ ਸਰਸਪਰਿਤ੍ਤਤਾਯ ਅਪ੍ਪਕਂ ਜੀવਿਤਂ।

Evaṃ sarasaparittatāya appakaṃ jīvitaṃ.

ਅਪਿ ਚ ਚਾਤੁਮਹਾਰਾਜਿਕਾਨਂ ਦੇવਾਨਂ ਜੀવਿਤਂ ਉਪਾਦਾਯ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਅਪ੍ਪਕਂ ਜੀવਿਤਂ ਪਰਿਤ੍ਤਕਂ ਜੀવਿਤਂ ਥੋਕਂ ²¹ ਜੀવਿਤਂ ਖਣਿਕਂ ਜੀવਿਤਂ ਲਹੁਕਂ ਜੀવਿਤਂ ਇਤ੍ਤਰਂ ਜੀવਿਤਂ ਅਨਦ੍ਧਨੀਯਂ ਜੀવਿਤਂ ਨਚਿਰਟ੍ਠਿਤਿਕਂ ਜੀવਿਤਂ। ਤਾવਤਿਂਸਾਨਂ ਦੇવਾਨਂ…ਪੇ॰… ਯਾਮਾਨਂ ਦੇવਾਨਂ… ਤੁਸਿਤਾਨਂ ਦੇવਾਨਂ… ਨਿਮ੍ਮਾਨਰਤੀਨਂ ਦੇવਾਨਂ… ਪਰਨਿਮ੍ਮਿਤવਸવਤ੍ਤੀਨਂ ਦੇવਾਨਂ… ਬ੍ਰਹ੍ਮਕਾਯਿਕਾਨਂ ਦੇવਾਨਂ ਜੀવਿਤਂ ਉਪਾਦਾਯ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਅਪ੍ਪਕਂ ਜੀવਿਤਂ ਪਰਿਤ੍ਤਕਂ ਜੀવਿਤਂ ਥੋਕਂ ਜੀવਿਤਂ ਖਣਿਕਂ ਜੀવਿਤਂ ਲਹੁਕਂ ਜੀવਿਤਂ ਇਤ੍ਤਰਂ ਜੀવਿਤਂ ਅਨਦ੍ਧਨੀਯਂ ਜੀવਿਤਂ ਨਚਿਰਟ੍ਠਿਤਿਕਂ ਜੀવਿਤਂ।

Api ca cātumahārājikānaṃ devānaṃ jīvitaṃ upādāya manussānaṃ appakaṃ jīvitaṃ parittakaṃ jīvitaṃ thokaṃ ²² jīvitaṃ khaṇikaṃ jīvitaṃ lahukaṃ jīvitaṃ ittaraṃ jīvitaṃ anaddhanīyaṃ jīvitaṃ naciraṭṭhitikaṃ jīvitaṃ. Tāvatiṃsānaṃ devānaṃ…pe… yāmānaṃ devānaṃ… tusitānaṃ devānaṃ… nimmānaratīnaṃ devānaṃ… paranimmitavasavattīnaṃ devānaṃ… brahmakāyikānaṃ devānaṃ jīvitaṃ upādāya manussānaṃ appakaṃ jīvitaṃ parittakaṃ jīvitaṃ thokaṃ jīvitaṃ khaṇikaṃ jīvitaṃ lahukaṃ jīvitaṃ ittaraṃ jīvitaṃ anaddhanīyaṃ jīvitaṃ naciraṭṭhitikaṃ jīvitaṃ.

વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ –

Vuttañhetaṃ bhagavatā –

‘‘ਅਪ੍ਪਮਿਦਂ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਆਯੁ। ਗਮਨਿਯੋ ਸਮ੍ਪਰਾਯੋ ਮਨ੍ਤਾਯ ਬੋਦ੍ਧਬ੍ਬਂ, ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਕੁਸਲਂ, ਚਰਿਤਬ੍ਬਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ, ਨਤ੍ਥਿ ਜਾਤਸ੍ਸ ਅਮਰਣਂ। ਯੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਿਰਂ ਜੀવਤਿ ਸੋ વਸ੍ਸਸਤਂ ਅਪ੍ਪਂ વਾ ਭਿਯ੍ਯੋ’’।

‘‘Appamidaṃ , bhikkhave, manussānaṃ āyu. Gamaniyo samparāyo mantāya boddhabbaṃ, kattabbaṃ kusalaṃ, caritabbaṃ brahmacariyaṃ, natthi jātassa amaraṇaṃ. Yo, bhikkhave, ciraṃ jīvati so vassasataṃ appaṃ vā bhiyyo’’.

‘‘ਅਪ੍ਪਮਾਯੁ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ, ਹੀਲ਼ੇਯ੍ਯ ਨਂ ਸੁਪੋਰਿਸੋ।

‘‘Appamāyu manussānaṃ, hīḷeyya naṃ suporiso;

ਚਰੇਯ੍ਯਾਦਿਤ੍ਤਸੀਸੋવ ਨਤ੍ਥਿ ਮਚ੍ਚੁਸ੍ਸਨਾਗਮੋ॥

Careyyādittasīsova natthi maccussanāgamo.

‘‘ਅਚ੍ਚਯਨ੍ਤਿ ਅਹੋਰਤ੍ਤਾ, ਜੀવਿਤਂ ਉਪਰੁਜ੍ਝਤਿ।

‘‘Accayanti ahorattā, jīvitaṃ uparujjhati;

ਆਯੁ ਖਿਯ੍ਯਤਿ ਮਚ੍ਚਾਨਂ, ਕੁਨ੍ਨਦੀਨਂવ ਓਦਕ’’ਨ੍ਤਿ॥

Āyu khiyyati maccānaṃ, kunnadīnaṃva odaka’’nti.

ਅਪ੍ਪਞ੍ਹਿਦਂ ਜੀવਿਤਮਾਹੁ ਧੀਰਾਤਿ। ਧੀਰਾਤਿ ਧੀਰਾ, ਧਿਤਿਮਾਤਿ ਧੀਰਾ, ਧਿਤਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾਤਿ ਧੀਰਾ, ਧੀਕਤਪਾਪਾਤਿ ਧੀਰਾ। ਧੀ વੁਚ੍ਚਤਿ ਪਞ੍ਞਾ। ਯਾ ਪਞ੍ਞਾ ਪਜਾਨਨਾ વਿਚਯੋ ਪવਿਚਯੋ ਧਮ੍ਮવਿਚਯੋ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖਣਾ ਉਪਲਕ੍ਖਣਾ ਪਚ੍ਚੁਪਲਕ੍ਖਣਾ ਪਣ੍ਡਿਚ੍ਚਂ ਕੋਸਲ੍ਲਂ ਨੇਪੁਞ੍ਞਂ વੇਭਬ੍ਯਾ ਚਿਨ੍ਤਾ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਾ ਭੂਰਿ ਮੇਧਾ ਪਰਿਣਾਯਿਕਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਂ ਪਤੋਦੋ ਪਞ੍ਞਾ ਪਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਪਞ੍ਞਾਬਲਂ ਪਞ੍ਞਾਸਤ੍ਥਂ ਪਞ੍ਞਾਪਾਸਾਦੋ ਪਞ੍ਞਾਆਲੋਕੋ ਪਞ੍ਞਾਓਭਾਸੋ ਪਞ੍ਞਾਪਜ੍ਜੋਤੋ ਪਞ੍ਞਾਰਤਨਂ ਅਮੋਹੋ ਧਮ੍ਮવਿਚਯੋ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ, ਤਾਯ ਪਞ੍ਞਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਤ੍ਤਾ ਧੀਰਾ। ਅਪਿ ਚ ਖਨ੍ਧਧੀਰਾ ਧਾਤੁਧੀਰਾ ਆਯਤਨਧੀਰਾ, ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਧੀਰਾ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਧੀਰਾ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਧੀਰਾ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਧੀਰਾ, ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਧੀਰਾ ਬਲਧੀਰਾ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਧੀਰਾ ਮਗ੍ਗਧੀਰਾ ਫਲਧੀਰਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧੀਰਾ। ਤੇ ਧੀਰਾ ਏવਮਾਹਂਸੁ – ‘‘ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਅਪ੍ਪਕਂ ਜੀવਿਤਂ, ਪਰਿਤ੍ਤਕਂ ਜੀવਿਤਂ , ਥੋਕਂ ਜੀવਿਤਂ, ਖਣਿਕਂ ਜੀવਿਤਂ, ਲਹੁਕਂ ਜੀવਿਤਂ, ਇਤ੍ਤਰਂ ਜੀવਿਤਂ, ਅਨਦ੍ਧਨੀਯਂ ਜੀવਿਤਂ, ਨਚਿਰਟ੍ਠਿਤਿਕਂ ਜੀવਿਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਏવਮਾਹਂਸੁ ਏવਂ ਕਥੇਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਭਣਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਦੀਪਯਨ੍ਤਿ ਏવਂ વੋਹਰਨ੍ਤੀਤਿ – ਅਪ੍ਪਞ੍ਹਿਦਂ ਜੀવਿਤਮਾਹੁ ਧੀਰਾ।

Appañhidaṃ jīvitamāhu dhīrāti. Dhīrāti dhīrā, dhitimāti dhīrā, dhitisampannāti dhīrā, dhīkatapāpāti dhīrā. Dhī vuccati paññā. Yā paññā pajānanā vicayo pavicayo dhammavicayo sallakkhaṇā upalakkhaṇā paccupalakkhaṇā paṇḍiccaṃ kosallaṃ nepuññaṃ vebhabyā cintā upaparikkhā bhūri medhā pariṇāyikā vipassanā sampajaññaṃ patodo paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ paññāsatthaṃ paññāpāsādo paññāāloko paññāobhāso paññāpajjoto paññāratanaṃ amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi, tāya paññāya samannāgatattā dhīrā. Api ca khandhadhīrā dhātudhīrā āyatanadhīrā, paṭiccasamuppādadhīrā satipaṭṭhānadhīrā sammappadhānadhīrā iddhipādadhīrā, indriyadhīrā baladhīrā bojjhaṅgadhīrā maggadhīrā phaladhīrā nibbānadhīrā. Te dhīrā evamāhaṃsu – ‘‘manussānaṃ appakaṃ jīvitaṃ, parittakaṃ jīvitaṃ , thokaṃ jīvitaṃ, khaṇikaṃ jīvitaṃ, lahukaṃ jīvitaṃ, ittaraṃ jīvitaṃ, anaddhanīyaṃ jīvitaṃ, naciraṭṭhitikaṃ jīvita’’nti. Evamāhaṃsu evaṃ kathenti evaṃ bhaṇanti evaṃ dīpayanti evaṃ voharantīti – appañhidaṃ jīvitamāhu dhīrā.

ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ –

Tenāha bhagavā –

‘‘ਤਸ੍ਮਾ ਹਿ ਸਿਕ੍ਖੇਥ ਇਧੇવ ਜਨ੍ਤੁ, ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਜਞ੍ਞਾ વਿਸਮਨ੍ਤਿ ਲੋਕੇ।

‘‘Tasmā hi sikkhetha idheva jantu, yaṃ kiñci jaññā visamanti loke;

ਨ ਤਸ੍ਸ ਹੇਤੂ વਿਸਮਂ ਚਰੇਯ੍ਯ, ਅਪ੍ਪਞ੍ਹਿਦਂ ਜੀવਿਤਮਾਹੁ ਧੀਰਾ’’ਤਿ॥

Na tassa hetū visamaṃ careyya, appañhidaṃ jīvitamāhu dhīrā’’ti.

੧੧.

11.

ਪਸ੍ਸਾਮਿ ਲੋਕੇ ਪਰਿਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, ਪਜਂ ਇਮਂ ਤਣ੍ਹਗਤਂ ਭવੇਸੁ।

Passāmiloke pariphandamānaṃ, pajaṃ imaṃ taṇhagataṃ bhavesu;

ਹੀਨਾ ਨਰਾ ਮਚ੍ਚੁਮੁਖੇ ਲਪਨ੍ਤਿ, ਅવੀਤਤਣ੍ਹਾਸੇ ਭવਾਭવੇਸੁ॥

Hīnā narā maccumukhe lapanti, avītataṇhāse bhavābhavesu.

ਪਸ੍ਸਾਮਿ ਲੋਕੇ ਪਰਿਫਨ੍ਦਮਾਨਨ੍ਤਿ। ਪਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਮਂਸਚਕ੍ਖੁਨਾਪਿ ਪਸ੍ਸਾਮਿ, ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਨਾਪਿ ਪਸ੍ਸਾਮਿ, ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁਨਾਪਿ ਪਸ੍ਸਾਮਿ, ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁਨਾਪਿ ਪਸ੍ਸਾਮਿ, ਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੁਨਾਪਿ ਪਸ੍ਸਾਮਿ ਦਕ੍ਖਾਮਿ ਓਲੋਕੇਮਿ ਨਿਜ੍ਝਾਯਾਮਿ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਾਮਿ। ਲੋਕੇਤਿ ਅਪਾਯਲੋਕੇ ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕੇ ਦੇવਲੋਕੇ ਖਨ੍ਧਲੋਕੇ ਧਾਤੁਲੋਕੇ ਆਯਤਨਲੋਕੇ।

Passāmiloke pariphandamānanti. Passāmīti maṃsacakkhunāpi passāmi, dibbacakkhunāpi passāmi, paññācakkhunāpi passāmi, buddhacakkhunāpi passāmi, samantacakkhunāpi passāmi dakkhāmi olokemi nijjhāyāmi upaparikkhāmi. Loketi apāyaloke manussaloke devaloke khandhaloke dhātuloke āyatanaloke.

ਪਰਿਫਨ੍ਦਮਾਨਨ੍ਤਿ ਤਣ੍ਹਾਫਨ੍ਦਨਾਯ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, ਦਿਟ੍ਠਿਫਨ੍ਦਨਾਯ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, ਕਿਲੇਸਫਨ੍ਦਨਾਯ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, ਪਯੋਗਫਨ੍ਦਨਾਯ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, વਿਪਾਕਫਨ੍ਦਨਾਯ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਫਨ੍ਦਨਾਯ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, ਰਤ੍ਤਂ ਰਾਗੇਨ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, ਦੁਟ੍ਠਂ ਦੋਸੇਨ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, ਮੂਲ਼੍ਹਂ ਮੋਹੇਨ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, વਿਨਿਬਦ੍ਧਂ ਮਾਨੇਨ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, ਪਰਾਮਟ੍ਠਂ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, વਿਕ੍ਖੇਪਗਤਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚੇਨ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, ਅਨਿਟ੍ਠਙ੍ਗਤਂ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਯ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, ਥਾਮਗਤਂ ਅਨੁਸਯੇਹਿ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, ਲਾਭੇਨ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, ਅਲਾਭੇਨ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, ਯਸੇਨ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, ਅਯਸੇਨ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, ਪਸਂਸਾਯ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, ਨਿਨ੍ਦਾਯ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, ਸੁਖੇਨ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, ਜਾਤਿਯਾ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, ਜਰਾਯ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, ਬ੍ਯਾਧਿਨਾ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, ਮਰਣੇਨ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸੇਹਿ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, ਨੇਰਯਿਕੇਨ ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਯੋਨਿਕੇਨ ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, ਪੇਤ੍ਤਿવਿਸਯਿਕੇਨ ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, ਮਾਨੁਸਿਕੇਨ ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, ਗਬ੍ਭੋਕ੍ਕਨ੍ਤਿਮੂਲਕੇਨ ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, ਗਬ੍ਭੇ ਠਿਤਿਮੂਲਕੇਨ ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, ਗਬ੍ਭਾ વੁਟ੍ਠਾਨਮੂਲਕੇਨ ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, ਜਾਤਸ੍ਸੂਪਨਿਬਨ੍ਧਕੇਨ ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, ਜਾਤਸ੍ਸ ਪਰਾਧੇਯ੍ਯਕੇਨ ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, ਅਤ੍ਤੂਪਕ੍ਕਮੇਨ ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, ਪਰੂਪਕ੍ਕਮੇਨ ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, ਦੁਕ੍ਖਦੁਕ੍ਖੇਨ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, ਸਙ੍ਖਾਰਦੁਕ੍ਖੇਨ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, વਿਪਰਿਣਾਮਦੁਕ੍ਖੇਨ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, ਚਕ੍ਖੁਰੋਗੇਨ ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, ਸੋਤਰੋਗੇਨ ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, ਘਾਨਰੋਗੇਨ ਦੁਕ੍ਖੇਨ…ਪੇ॰… ਜਿવ੍ਹਾਰੋਗੇਨ… ਕਾਯਰੋਗੇਨ… ਸੀਸਰੋਗੇਨ… ਕਣ੍ਣਰੋਗੇਨ… ਮੁਖਰੋਗੇਨ… ਦਨ੍ਤਰੋਗੇਨ… ਕਾਸੇਨ… ਸਾਸੇਨ… ਪਿਨਾਸੇਨ… ਦਾਹੇਨ… ਜਰੇਨ… ਕੁਚ੍ਛਿਰੋਗੇਨ… ਮੁਚ੍ਛਾਯ… ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਿਕਾਯ… ਸੂਲਾਯ … વਿਸੁਚਿਕਾਯ… ਕੁਟ੍ਠੇਨ… ਗਣ੍ਡੇਨ… ਕਿਲਾਸੇਨ… ਸੋਸੇਨ… ਅਪਮਾਰੇਨ… ਦਦ੍ਦੁਯਾ… ਕਣ੍ਡੁਯਾ… ਕਚ੍ਛੁਯਾ… ਰਖਸਾਯ… વਿਤਚ੍ਛਿਕਾਯ… ਲੋਹਿਤੇਨ… ਪਿਤ੍ਤੇਨ… ਮਧੁਮੇਹੇਨ… ਅਂਸਾਯ… ਪਿਲ਼ਕਾਯ… ਭਗਨ੍ਦਲੇਨ ²³ … ਪਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨੇਨ ਆਬਾਧੇਨ… ਸੇਮ੍ਹਸਮੁਟ੍ਠਾਨੇਨ ਆਬਾਧੇਨ… વਾਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨੇਨ ਆਬਾਧੇਨ… ਸਨ੍ਨਿਪਾਤਿਕੇਨ ਆਬਾਧੇਨ… ਉਤੁਪਰਿਣਾਮਜੇਨ ਆਬਾਧੇਨ… વਿਸਮਪਰਿਹਾਰਜੇਨ ਆਬਾਧੇਨ… ਓਪਕ੍ਕਮਿਕੇਨ ਆਬਾਧੇਨ … ਕਮ੍ਮવਿਪਾਕਜੇਨ ਆਬਾਧੇਨ… ਸੀਤੇਨ… ਉਣ੍ਹੇਨ… ਜਿਘਚ੍ਛਾਯ… ਪਿਪਾਸਾਯ … ਉਚ੍ਚਾਰੇਨ… ਪਸ੍ਸਾવੇਨ… ਡਂਸਮਕਸવਾਤਾਤਪਸਰੀਸਪਸਮ੍ਫਸ੍ਸੇਨ ਦੁਕ੍ਖੇਨ… ਮਾਤੁਮਰਣੇਨ ਦੁਕ੍ਖੇਨ… ਪਿਤੁਮਰਣੇਨ ਦੁਕ੍ਖੇਨ… ਭਾਤੁਮਰਣੇਨ ਦੁਕ੍ਖੇਨ… ਭਗਿਨਿਮਰਣੇਨ ਦੁਕ੍ਖੇਨ… ਪੁਤ੍ਤਮਰਣੇਨ ਦੁਕ੍ਖੇਨ… ਧੀਤੁਮਰਣੇਨ ਦੁਕ੍ਖੇਨ… ਞਾਤਿਬ੍ਯਸਨੇਨ… ਭੋਗਬ੍ਯਸਨੇਨ… ਰੋਗਬ੍ਯਸਨੇਨ… ਸੀਲਬ੍ਯਸਨੇਨ… ਦਿਟ੍ਠਿਬ੍ਯਸਨੇਨ ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ ਸਮ੍ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ વਿਪ੍ਫਨ੍ਦਮਾਨਂ વੇਧਮਾਨਂ ਪવੇਧਮਾਨਂ ਸਮ੍ਪવੇਧਮਾਨਂ ਪਸ੍ਸਾਮਿ ਦਕ੍ਖਾਮਿ ਓਲੋਕੇਮਿ ਨਿਜ੍ਝਾਯਾਮਿ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਾਮੀਤਿ – ਪਸ੍ਸਾਮਿ ਲੋਕੇ ਪਰਿਫਨ੍ਦਮਾਨਂ।

Pariphandamānanti taṇhāphandanāya phandamānaṃ, diṭṭhiphandanāya phandamānaṃ, kilesaphandanāya phandamānaṃ, payogaphandanāya phandamānaṃ, vipākaphandanāya phandamānaṃ, duccaritaphandanāya phandamānaṃ, rattaṃ rāgena phandamānaṃ, duṭṭhaṃ dosena phandamānaṃ, mūḷhaṃ mohena phandamānaṃ, vinibaddhaṃ mānena phandamānaṃ, parāmaṭṭhaṃ diṭṭhiyā phandamānaṃ, vikkhepagataṃ uddhaccena phandamānaṃ, aniṭṭhaṅgataṃ vicikicchāya phandamānaṃ, thāmagataṃ anusayehi phandamānaṃ, lābhena phandamānaṃ, alābhena phandamānaṃ, yasena phandamānaṃ, ayasena phandamānaṃ, pasaṃsāya phandamānaṃ, nindāya phandamānaṃ, sukhena phandamānaṃ, dukkhena phandamānaṃ, jātiyā phandamānaṃ, jarāya phandamānaṃ, byādhinā phandamānaṃ, maraṇena phandamānaṃ, sokaparidevadukkhadomanassupāyāsehi phandamānaṃ, nerayikena dukkhena phandamānaṃ, tiracchānayonikena dukkhena phandamānaṃ, pettivisayikena dukkhena phandamānaṃ, mānusikena dukkhena phandamānaṃ, gabbhokkantimūlakena dukkhena phandamānaṃ, gabbhe ṭhitimūlakena dukkhena phandamānaṃ, gabbhā vuṭṭhānamūlakena dukkhena phandamānaṃ, jātassūpanibandhakena dukkhena phandamānaṃ, jātassa parādheyyakena dukkhena phandamānaṃ, attūpakkamena dukkhena phandamānaṃ, parūpakkamena dukkhena phandamānaṃ, dukkhadukkhena phandamānaṃ, saṅkhāradukkhena phandamānaṃ, vipariṇāmadukkhena phandamānaṃ, cakkhurogena dukkhena phandamānaṃ, sotarogena dukkhena phandamānaṃ, ghānarogena dukkhena…pe… jivhārogena… kāyarogena… sīsarogena… kaṇṇarogena… mukharogena… dantarogena… kāsena… sāsena… pināsena… dāhena… jarena… kucchirogena… mucchāya… pakkhandikāya… sūlāya … visucikāya… kuṭṭhena… gaṇḍena… kilāsena… sosena… apamārena… dadduyā… kaṇḍuyā… kacchuyā… rakhasāya… vitacchikāya… lohitena… pittena… madhumehena… aṃsāya… piḷakāya… bhagandalena ²⁴ … pittasamuṭṭhānena ābādhena… semhasamuṭṭhānena ābādhena… vātasamuṭṭhānena ābādhena… sannipātikena ābādhena… utupariṇāmajena ābādhena… visamaparihārajena ābādhena… opakkamikena ābādhena … kammavipākajena ābādhena… sītena… uṇhena… jighacchāya… pipāsāya … uccārena… passāvena… ḍaṃsamakasavātātapasarīsapasamphassena dukkhena… mātumaraṇena dukkhena… pitumaraṇena dukkhena… bhātumaraṇena dukkhena… bhaginimaraṇena dukkhena… puttamaraṇena dukkhena… dhītumaraṇena dukkhena… ñātibyasanena… bhogabyasanena… rogabyasanena… sīlabyasanena… diṭṭhibyasanena dukkhena phandamānaṃ samphandamānaṃ vipphandamānaṃ vedhamānaṃ pavedhamānaṃ sampavedhamānaṃ passāmi dakkhāmi olokemi nijjhāyāmi upaparikkhāmīti – passāmi loke pariphandamānaṃ.

ਪਜਂ ਇਮਂ ਤਣ੍ਹਗਤਂ ਭવੇਸੂਤਿ। ਪਜਾਤਿ ਸਤ੍ਤਾਧਿવਚਨਂ। ਤਣ੍ਹਾਤਿ ਰੂਪਤਣ੍ਹਾ, ਸਦ੍ਦਤਣ੍ਹਾ, ਗਨ੍ਧਤਣ੍ਹਾ, ਰਸਤਣ੍ਹਾ, ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਤਣ੍ਹਾ, ਧਮ੍ਮਤਣ੍ਹਾ। ਤਣ੍ਹਗਤਨ੍ਤਿ ਤਣ੍ਹਾਗਤਂ ਤਣ੍ਹਾਨੁਗਤਂ ਤਣ੍ਹਾਯਾਨੁਸਟਂ ਤਣ੍ਹਾਯਾਸਨ੍ਨਂ ਤਣ੍ਹਾਯ ਪਾਤਿਤਂ ਅਭਿਭੂਤਂ ਪਰਿਯਾਦਿਨ੍ਨਚਿਤ੍ਤਂ । ਭવੇਸੂਤਿ ਕਾਮਭવੇ ਰੂਪਭવੇ ਅਰੂਪਭવੇਤਿ – ਪਜਂ ਇਮਂ ਤਣ੍ਹਗਤਂ ਭવੇਸੁ।

Pajaṃ imaṃ taṇhagataṃ bhavesūti. Pajāti sattādhivacanaṃ. Taṇhāti rūpataṇhā, saddataṇhā, gandhataṇhā, rasataṇhā, phoṭṭhabbataṇhā, dhammataṇhā. Taṇhagatanti taṇhāgataṃ taṇhānugataṃ taṇhāyānusaṭaṃ taṇhāyāsannaṃ taṇhāya pātitaṃ abhibhūtaṃ pariyādinnacittaṃ . Bhavesūti kāmabhave rūpabhave arūpabhaveti – pajaṃ imaṃ taṇhagataṃ bhavesu.

ਹੀਨਾ ਨਰਾ ਮਚ੍ਚੁਮੁਖੇ ਲਪਨ੍ਤੀਤਿ। ਹੀਨਾ ਨਰਾਤਿ ਹੀਨਾ ਨਰਾ ਹੀਨੇਨ ਕਾਯਕਮ੍ਮੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾਤਿ ਹੀਨਾ ਨਰਾ, ਹੀਨੇਨ વਚੀਕਮ੍ਮੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾਤਿ ਹੀਨਾ ਨਰਾ, ਹੀਨੇਨ ਮਨੋਕਮ੍ਮੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾਤਿ ਹੀਨਾ ਨਰਾ, ਹੀਨੇਨ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾਤਿ ਹੀਨਾ ਨਰਾ, ਹੀਨੇਨ ਅਦਿਨ੍ਨਾਦਾਨੇਨ…ਪੇ॰… ਹੀਨੇਨ ਕਾਮੇਸੁਮਿਚ੍ਛਾਚਾਰੇਨ… ਹੀਨੇਨ ਮੁਸਾવਾਦੇਨ… ਹੀਨਾਯ ਪਿਸੁਣਾਯ વਾਚਾਯ… ਹੀਨਾਯ ਫਰੁਸਾਯ વਾਚਾਯ… ਹੀਨੇਨ ਸਮ੍ਫਪ੍ਪਲਾਪੇਨ… ਹੀਨਾਯ ਅਭਿਜ੍ਝਾਯ… ਹੀਨੇਨ ਬ੍ਯਾਪਾਦੇਨ… ਹੀਨਾਯ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ… ਹੀਨੇਹਿ ਸਙ੍ਖਾਰੇਹਿ… ਹੀਨੇਹਿ ਪਞ੍ਚਹਿ ਕਾਮਗੁਣੇਹਿ ਨੀવਰਣੇਹਿ… ਹੀਨਾਯ ਚੇਤਨਾਯ… ਹੀਨਾਯ ਪਤ੍ਥਨਾਯ… ਹੀਨਾਯ ਪਣਿਧਿਯਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾਤਿ ਹੀਨਾ ਨਰਾ ਹੀਨਾ ਨਿਹੀਨਾ ਓਹੀਨਾ ਓਮਕਾ ਲਾਮਕਾ ਛਤੁਕ੍ਕਾ ਪਰਿਤ੍ਤਾਤਿ – ਹੀਨਾ ਨਰਾ। ਮਚ੍ਚੁਮੁਖੇ ਲਪਨ੍ਤੀਤਿ। ਮਚ੍ਚੁਮੁਖੇਤਿ ਮਾਰਮੁਖੇ ਮਰਣਮੁਖੇ, ਮਚ੍ਚੁਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਮਚ੍ਚੁਸਮ੍ਪਤ੍ਤਾ ਮਚ੍ਚੂਪਾਗਤਾ, ਮਾਰਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਮਾਰਸਮ੍ਪਤ੍ਤਾ ਮਾਰੂਪਾਗਤਾ, ਮਰਣਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਮਰਣਸਮ੍ਪਤ੍ਤਾ ਮਰਣੂਪਾਗਤਾ ਲਪਨ੍ਤਿ ਲਾਲਪਨ੍ਤਿ ਸੋਚਨ੍ਤਿ ਕਿਲਮਨ੍ਤਿ ਪਰਿਦੇવਨ੍ਤਿ ਉਰਤ੍ਤਾਲ਼ਿਂ ਕਨ੍ਦਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਮੋਹਂ ਆਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ – ਹੀਨਾ ਨਰਾ ਮਚ੍ਚੁਮੁਖੇ ਲਪਨ੍ਤਿ।

Hīnā narā maccumukhe lapantīti. Hīnā narāti hīnā narā hīnena kāyakammena samannāgatāti hīnā narā, hīnena vacīkammena samannāgatāti hīnā narā, hīnena manokammena samannāgatāti hīnā narā, hīnena pāṇātipātena samannāgatāti hīnā narā, hīnena adinnādānena…pe… hīnena kāmesumicchācārena… hīnena musāvādena… hīnāya pisuṇāya vācāya… hīnāya pharusāya vācāya… hīnena samphappalāpena… hīnāya abhijjhāya… hīnena byāpādena… hīnāya micchādiṭṭhiyā… hīnehi saṅkhārehi… hīnehi pañcahi kāmaguṇehi nīvaraṇehi… hīnāya cetanāya… hīnāya patthanāya… hīnāya paṇidhiyā samannāgatāti hīnā narā hīnā nihīnā ohīnā omakā lāmakā chatukkā parittāti – hīnā narā. Maccumukhe lapantīti. Maccumukheti māramukhe maraṇamukhe, maccuppattā maccusampattā maccūpāgatā, mārappattā mārasampattā mārūpāgatā, maraṇappattā maraṇasampattā maraṇūpāgatā lapanti lālapanti socanti kilamanti paridevanti urattāḷiṃ kandanti sammohaṃ āpajjantīti – hīnā narā maccumukhe lapanti.

ਅવੀਤਤਣ੍ਹਾਸੇ ਭવਾਭવੇਸੂਤਿ। ਤਣ੍ਹਾਤਿ ਰੂਪਤਣ੍ਹਾ…ਪੇ॰… ਧਮ੍ਮਤਣ੍ਹਾ। ਭવਾਭવੇਸੂਤਿ ਭવਾਭવੇ ਕਮ੍ਮਭવੇ ਪੁਨਬ੍ਭવੇ ਕਾਮਭવੇ , ਕਮ੍ਮਭવੇ ਕਾਮਭવੇ ਪੁਨਬ੍ਭવੇ ਰੂਪਭવੇ, ਕਮ੍ਮਭવੇ ਰੂਪਭવੇ ਪੁਨਬ੍ਭવੇ ਅਰੂਪਭવੇ, ਕਮ੍ਮਭવੇ ਅਰੂਪਭવੇ ਪੁਨਬ੍ਭવੇ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਬ੍ਭવੇ, ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਗਤਿਯਾ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਉਪਪਤ੍ਤਿਯਾ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਾ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਅਤ੍ਤਭਾવਾਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਯਾ, ਅવੀਤਤਣ੍ਹਾ ਅવਿਗਤਤਣ੍ਹਾ ਅਚਤ੍ਤਤਣ੍ਹਾ ਅવਨ੍ਤਤਣ੍ਹਾ। ਅਮੁਤ੍ਤਤਣ੍ਹਾ ਅਪ੍ਪਹੀਨਤਣ੍ਹਾ ਅਪ੍ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਟ੍ਠਤਣ੍ਹਾਤਿ – ਅવੀਤਤਣ੍ਹਾਸੇ ਭવਾਭવੇਸੁ।

Avītataṇhāse bhavābhavesūti. Taṇhāti rūpataṇhā…pe… dhammataṇhā. Bhavābhavesūti bhavābhave kammabhave punabbhave kāmabhave , kammabhave kāmabhave punabbhave rūpabhave, kammabhave rūpabhave punabbhave arūpabhave, kammabhave arūpabhave punabbhave punappunabbhave, punappunagatiyā punappunaupapattiyā punappunapaṭisandhiyā punappunaattabhāvābhinibbattiyā, avītataṇhā avigatataṇhā acattataṇhā avantataṇhā. Amuttataṇhā appahīnataṇhā appaṭinissaṭṭhataṇhāti – avītataṇhāse bhavābhavesu.

ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ –

Tenāha bhagavā –

‘‘ਪਸ੍ਸਾਮਿ ਲੋਕੇ ਪਰਿਫਨ੍ਦਮਾਨਂ, ਪਜਂ ਇਮਂ ਤਣ੍ਹਗਤਂ ਭવੇਸੁ।

‘‘Passāmi loke pariphandamānaṃ, pajaṃ imaṃ taṇhagataṃ bhavesu;

ਹੀਨਾ ਨਰਾ ਮਚ੍ਚੁਮੁਖੇ ਲਪਨ੍ਤਿ, ਅવੀਤਤਣ੍ਹਾਸੇ ਭવਾਭવੇਸੂ’’ਤਿ॥

Hīnā narā maccumukhe lapanti, avītataṇhāse bhavābhavesū’’ti.

੧੨.

12.

ਮਮਾਯਿਤੇ ਪਸ੍ਸਥ ਫਨ੍ਦਮਾਨੇ, ਮਚ੍ਛੇવ ²⁵ ਅਪ੍ਪੋਦਕੇ ਖੀਣਸੋਤੇ।

Mamāyite passatha phandamāne,maccheva²⁶appodake khīṇasote;

ਏਤਮ੍ਪਿ ਦਿਸ੍વਾ ਅਮਮੋ ਚਰੇਯ੍ਯ, ਭવੇਸੁ ਆਸਤ੍ਤਿਮਕੁਬ੍ਬਮਾਨੋ॥

Etampi disvā amamo careyya, bhavesu āsattimakubbamāno.

ਮਮਾਯਿਤੇ ਪਸ੍ਸਥ ਫਨ੍ਦਮਾਨੇਤਿ। ਮਮਤ੍ਤਾਤਿ ਦ੍વੇ ਮਮਤ੍ਤਾ – ਤਣ੍ਹਾਮਮਤ੍ਤਞ੍ਚ ਦਿਟ੍ਠਿਮਮਤ੍ਤਞ੍ਚ। ਕਤਮਂ ਤਣ੍ਹਾਮਮਤ੍ਤਂ? ਯਾવਤਾ ਤਣ੍ਹਾਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਸੀਮਕਤਂ ਮਰਿਯਾਦਿਕਤਂ ਓਧਿਕਤਂ ਪਰਿਯਨ੍ਤਕਤਂ ਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਂ ਮਮਾਯਿਤਂ। ਇਦਂ ਮਮਂ, ਏਤਂ ਮਮਂ, ਏਤ੍ਤਕਂ ਮਮਂ, ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਮਮਂ, ਮਮ ਰੂਪਾ ਸਦ੍ਦਾ ਗਨ੍ਧਾ ਰਸਾ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਾ, ਅਤ੍ਥਰਣਾ ਪਾવੁਰਣਾ ਦਾਸਿਦਾਸਾ ਅਜੇਲ਼ਕਾ ਕੁਕ੍ਕੁਟਸੂਕਰਾ ਹਤ੍ਥਿਗવਾਸ੍ਸવਲ਼વਾ ਖੇਤ੍ਤਂ વਤ੍ਥੁ ਹਿਰਞ੍ਞਂ ਸੁવਣ੍ਣਂ ਗਾਮਨਿਗਮਰਾਜਧਾਨਿਯੋ ਰਟ੍ਠਞ੍ਚ ਜਨਪਦੋ ਚ ਕੋਸੋ ਚ ਕੋਟ੍ਠਾਗਾਰਞ੍ਚ, ਕੇવਲਮ੍ਪਿ ਮਹਾਪਥવਿਂ ਤਣ੍ਹਾવਸੇਨ ਮਮਾਯਤਿ। ਯਾવਤਾ ਅਟ੍ਠਸਤਂ ਤਣ੍ਹਾવਿਚਰਿਤਂ, ਇਦਂ ਤਣ੍ਹਾਮਮਤ੍ਤਂ।

Mamāyite passatha phandamāneti. Mamattāti dve mamattā – taṇhāmamattañca diṭṭhimamattañca. Katamaṃ taṇhāmamattaṃ? Yāvatā taṇhāsaṅkhātena sīmakataṃ mariyādikataṃ odhikataṃ pariyantakataṃ pariggahitaṃ mamāyitaṃ. Idaṃ mamaṃ, etaṃ mamaṃ, ettakaṃ mamaṃ, ettāvatā mamaṃ, mama rūpā saddā gandhā rasā phoṭṭhabbā, attharaṇā pāvuraṇā dāsidāsā ajeḷakā kukkuṭasūkarā hatthigavāssavaḷavā khettaṃ vatthu hiraññaṃ suvaṇṇaṃ gāmanigamarājadhāniyo raṭṭhañca janapado ca koso ca koṭṭhāgārañca, kevalampi mahāpathaviṃ taṇhāvasena mamāyati. Yāvatā aṭṭhasataṃ taṇhāvicaritaṃ, idaṃ taṇhāmamattaṃ.

ਕਤਮਂ ਦਿਟ੍ਠਿਮਮਤ੍ਤਂ? વੀਸਤਿવਤ੍ਥੁਕਾ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿ, ਦਸવਤ੍ਥੁਕਾ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿ, ਦਸવਤ੍ਥੁਕਾ ਅਨ੍ਤਗ੍ਗਾਹਿਕਾ ਦਿਟ੍ਠਿ; ਯਾ ਏવਰੂਪਾ ਦਿਟ੍ਠਿ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਂ ਦਿਟ੍ਠਿਗਹਨਂ ਦਿਟ੍ਠਿਕਨ੍ਤਾਰੋ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਸੂਕਾਯਿਕਂ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਪ੍ਫਨ੍ਦਿਕਂ ਦਿਟ੍ਠਿਸਞ੍ਞੋਜਨਂ ਗਾਹੋ ਪਟਿਗ੍ਗਾਹੋ ਅਭਿਨਿવੇਸੋ ਪਰਾਮਾਸੋ ਕੁਮ੍ਮਗ੍ਗੋ ਮਿਚ੍ਛਾਪਥੋ ਮਿਚ੍ਛਤ੍ਤਂ ਤਿਤ੍ਥਾਯਤਨਂ વਿਪਰਿਯੇਸਗ੍ਗਾਹੋ વਿਪਰੀਤਗ੍ਗਾਹੋ વਿਪਲ੍ਲਾਸਗ੍ਗਾਹੋ ਮਿਚ੍ਛਾਗਾਹੋ ‘‘ਅਯਾਥਾવਕਸ੍ਮਿਂ ਯਾਥਾવਕ’’ਨ੍ਤਿ ਗਾਹੋ। ਯਾવਤਾ ਦ੍વਾਸਟ੍ਠਿਦਿਟ੍ਠਿਗਤਾਨਿ, ਇਦਂ ਦਿਟ੍ਠਿਮਮਤ੍ਤਂ। ਮਮਾਯਿਤੇ ਪਸ੍ਸਥ ਫਨ੍ਦਮਾਨੇਤਿ ਮਮਾਯਿਤਂ વਤ੍ਥੁਂ ਅਚ੍ਛੇਦਸਂਕਿਨੋਪਿ ਫਨ੍ਦਨ੍ਤਿ, ਅਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨ੍ਤੇਪਿ ਫਨ੍ਦਨ੍ਤਿ, ਅਚ੍ਛਿਨ੍ਨੇਪਿ ਫਨ੍ਦਨ੍ਤਿ, ਮਮਾਯਿਤਂ વਤ੍ਥੁਂ વਿਪਰਿਣਾਮਸਂਕਿਨੋਪਿ ਫਨ੍ਦਨ੍ਤਿ, વਿਪਰਿਣਾਮਨ੍ਤੇਪਿ ਫਨ੍ਦਨ੍ਤਿ, વਿਪਰਿਣਤੇਪਿ ਫਨ੍ਦਨ੍ਤਿ ਪਫਨ੍ਦਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਫਨ੍ਦਨ੍ਤਿ વਿਪ੍ਫਨ੍ਦਨ੍ਤਿ વੇਧਨ੍ਤਿ ²⁷ ਪવੇਧਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਪવੇਧਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਫਨ੍ਦਮਾਨੇ ਪਫਨ੍ਦਮਾਨੇ ਸਮ੍ਫਨ੍ਦਮਾਨੇ વਿਪ੍ਫਨ੍ਦਮਾਨੇ વੇਧਮਾਨੇ ਪવੇਧਮਾਨੇ ਸਮ੍ਪવੇਧਮਾਨੇ ਪਸ੍ਸਥ ਦਕ੍ਖਥ ਓਲੋਕੇਥ ਨਿਜ੍ਝਾਯਥ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਥਾਤਿ – ਮਮਾਯਿਤੇ ਪਸ੍ਸਥ ਫਨ੍ਦਮਾਨੇ।

Katamaṃ diṭṭhimamattaṃ? Vīsativatthukā sakkāyadiṭṭhi, dasavatthukā micchādiṭṭhi, dasavatthukā antaggāhikā diṭṭhi; yā evarūpā diṭṭhi diṭṭhigataṃ diṭṭhigahanaṃ diṭṭhikantāro diṭṭhivisūkāyikaṃ diṭṭhivipphandikaṃ diṭṭhisaññojanaṃ gāho paṭiggāho abhiniveso parāmāso kummaggo micchāpatho micchattaṃ titthāyatanaṃ vipariyesaggāho viparītaggāho vipallāsaggāho micchāgāho ‘‘ayāthāvakasmiṃ yāthāvaka’’nti gāho. Yāvatā dvāsaṭṭhidiṭṭhigatāni, idaṃ diṭṭhimamattaṃ. Mamāyite passatha phandamāneti mamāyitaṃ vatthuṃ acchedasaṃkinopi phandanti, acchindantepi phandanti, acchinnepi phandanti, mamāyitaṃ vatthuṃ vipariṇāmasaṃkinopi phandanti, vipariṇāmantepi phandanti, vipariṇatepi phandanti paphandanti samphandanti vipphandanti vedhanti ²⁸ pavedhanti sampavedhanti. Evaṃ phandamāne paphandamāne samphandamāne vipphandamāne vedhamāne pavedhamāne sampavedhamāne passatha dakkhatha oloketha nijjhāyatha upaparikkhathāti – mamāyite passatha phandamāne.

ਮਚ੍ਛੇવ ਅਪ੍ਪੋਦਕੇ ਖੀਣਸੋਤੇਤਿ। ਯਥਾ ਮਚ੍ਛਾ ਅਪ੍ਪੋਦਕੇ ਪਰਿਤ੍ਤੋਦਕੇ ਉਦਕਪਰਿਯਾਦਾਨੇ ਕਾਕੇਹਿ વਾ ਕੁਲਲੇਹਿ વਾ ਬਲਾਕਾਹਿ વਾ ਪਰਿਪਾਤਿਯਮਾਨਾ ਉਕ੍ਖਿਪਿਯਮਾਨਾ ਖਜ੍ਜਮਾਨਾ ਫਨ੍ਦਨ੍ਤਿ ਪਫਨ੍ਦਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਫਨ੍ਦਨ੍ਤਿ વਿਪ੍ਫਨ੍ਦਨ੍ਤਿ વੇਧਨ੍ਤਿ ਪવੇਧਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਪવੇਧਨ੍ਤਿ; ਏવਮੇવ ਪਜਾ ਮਮਾਯਿਤਂ વਤ੍ਥੁਂ ਅਚ੍ਛੇਦਸਂਕਿਨੋਪਿ ਫਨ੍ਦਨ੍ਤਿ, ਅਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨ੍ਤੇਪਿ ਫਨ੍ਦਨ੍ਤਿ, ਅਚ੍ਛਿਨ੍ਨੇਪਿ ਫਨ੍ਦਨ੍ਤਿ, ਮਮਾਯਿਤਂ વਤ੍ਥੁਂ વਿਪਰਿਣਾਮਸਂਕਿਨੋਪਿ ਫਨ੍ਦਨ੍ਤਿ, વਿਪਰਿਣਾਮਨ੍ਤੇਪਿ ਫਨ੍ਦਨ੍ਤਿ, વਿਪਰਿਣਤੇਪਿ ਫਨ੍ਦਨ੍ਤਿ ਪਫਨ੍ਦਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਫਨ੍ਦਨ੍ਤਿ વਿਪ੍ਫਨ੍ਦਨ੍ਤਿ વੇਧਨ੍ਤਿ ਪવੇਧਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਪવੇਧਨ੍ਤੀਤਿ – ਮਚ੍ਛੇવ ਅਪ੍ਪੋਦਕੇ ਖੀਣਸੋਤੇ।

Macchevaappodake khīṇasoteti. Yathā macchā appodake parittodake udakapariyādāne kākehi vā kulalehi vā balākāhi vā paripātiyamānā ukkhipiyamānā khajjamānā phandanti paphandanti samphandanti vipphandanti vedhanti pavedhanti sampavedhanti; evameva pajā mamāyitaṃ vatthuṃ acchedasaṃkinopi phandanti, acchindantepi phandanti, acchinnepi phandanti, mamāyitaṃ vatthuṃ vipariṇāmasaṃkinopi phandanti, vipariṇāmantepi phandanti, vipariṇatepi phandanti paphandanti samphandanti vipphandanti vedhanti pavedhanti sampavedhantīti – maccheva appodake khīṇasote.

ਏਤਮ੍ਪਿ ਦਿਸ੍વਾ ਅਮਮੋ ਚਰੇਯ੍ਯਾਤਿ। ਏਤਂ ਆਦੀਨવਂ ਦਿਸ੍વਾ ਪਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਤੁਲਯਿਤ੍વਾ ਤੀਰਯਿਤ੍વਾ ²⁹ વਿਭਾવਯਿਤ੍વਾ વਿਭੂਤਂ ਕਤ੍વਾ ਮਮਤ੍ਤੇਸੂਤਿ – ਏਤਮ੍ਪਿ ਦਿਸ੍વਾ। ਅਮਮੋ ਚਰੇਯ੍ਯਾਤਿ ਮਮਤ੍ਤਾਤਿ ਦ੍વੇ ਮਮਤ੍ਤਾ – ਤਣ੍ਹਾਮਮਤ੍ਤਞ੍ਚ ਦਿਟ੍ਠਿਮਮਤ੍ਤਞ੍ਚ…ਪੇ॰… ਇਦਂ ਤਣ੍ਹਾਮਮਤ੍ਤਂ…ਪੇ॰… ਇਦਂ ਦਿਟ੍ਠਿਮਮਤ੍ਤਂ। ਤਣ੍ਹਾਮਮਤ੍ਤਂ ਪਹਾਯ ਦਿਟ੍ਠਿਮਮਤ੍ਤਂ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਚਕ੍ਖੁਂ ਅਮਮਾਯਨ੍ਤੋ ਸੋਤਂ ਅਮਮਾਯਨ੍ਤੋ ਘਾਨਂ ਅਮਮਾਯਨ੍ਤੋ ਜਿવ੍ਹਂ ਅਮਮਾਯਨ੍ਤੋ ਕਾਯਂ ਅਮਮਾਯਨ੍ਤੋ ਮਨਂ ਅਮਮਾਯਨ੍ਤੋ ਰੂਪੇ… ਸਦ੍ਦੇ… ਗਨ੍ਧੇ… ਰਸੇ… ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬੇ… ਧਮ੍ਮੇ… ਕੁਲਂ… ਗਣਂ… ਆવਾਸਂ… ਲਾਭਂ… ਯਸਂ… ਪਸਂਸਂ… ਸੁਖਂ… ਚੀવਰਂ… ਪਿਣ੍ਡਪਾਤਂ… ਸੇਨਾਸਨਂ… ਗਿਲਾਨਪਚ੍ਚਯਭੇਸਜ੍ਜਪਰਿਕ੍ਖਾਰਂ… ਕਾਮਧਾਤੁਂ… ਰੂਪਧਾਤੁਂ… ਅਰੂਪਧਾਤੁਂ… ਕਾਮਭવਂ… ਰੂਪਭવਂ… ਅਰੂਪਭવਂ… ਸਞ੍ਞਾਭવਂ… ਅਸਞ੍ਞਾਭવਂ… ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾਭવਂ… ਏਕવੋਕਾਰਭવਂ… ਚਤੁવੋਕਾਰਭવਂ… ਪਞ੍ਚવੋਕਾਰਭવਂ… ਅਤੀਤਂ… ਅਨਾਗਤਂ… ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ… ਦਿਟ੍ਠਸੁਤਮੁਤવਿਞ੍ਞਾਤਬ੍ਬੇ ਧਮ੍ਮੇ ਅਮਮਾਯਨ੍ਤੋ ਅਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਅਪਰਾਮਸਨ੍ਤੋ ਅਨਭਿਨਿવਿਸਨ੍ਤੋ ਚਰੇਯ੍ਯ વਿਹਰੇਯ੍ਯ ਇਰਿਯੇਯ੍ਯ વਤ੍ਤੇਯ੍ਯ ਪਾਲੇਯ੍ਯ ਯਪੇਯ੍ਯ ਯਾਪੇਯ੍ਯਾਤਿ – ਏਤਮ੍ਪਿ ਦਿਸ੍વਾ ਅਮਮੋ ਚਰੇਯ੍ਯ।

Etampi disvā amamo careyyāti. Etaṃ ādīnavaṃ disvā passitvā tulayitvā tīrayitvā ³⁰ vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā mamattesūti – etampi disvā. Amamo careyyāti mamattāti dve mamattā – taṇhāmamattañca diṭṭhimamattañca…pe… idaṃ taṇhāmamattaṃ…pe… idaṃ diṭṭhimamattaṃ. Taṇhāmamattaṃ pahāya diṭṭhimamattaṃ paṭinissajjitvā cakkhuṃ amamāyanto sotaṃ amamāyanto ghānaṃ amamāyanto jivhaṃ amamāyanto kāyaṃ amamāyanto manaṃ amamāyanto rūpe… sadde… gandhe… rase… phoṭṭhabbe… dhamme… kulaṃ… gaṇaṃ… āvāsaṃ… lābhaṃ… yasaṃ… pasaṃsaṃ… sukhaṃ… cīvaraṃ… piṇḍapātaṃ… senāsanaṃ… gilānapaccayabhesajjaparikkhāraṃ… kāmadhātuṃ… rūpadhātuṃ… arūpadhātuṃ… kāmabhavaṃ… rūpabhavaṃ… arūpabhavaṃ… saññābhavaṃ… asaññābhavaṃ… nevasaññānāsaññābhavaṃ… ekavokārabhavaṃ… catuvokārabhavaṃ… pañcavokārabhavaṃ… atītaṃ… anāgataṃ… paccuppannaṃ… diṭṭhasutamutaviññātabbe dhamme amamāyanto agaṇhanto aparāmasanto anabhinivisanto careyya vihareyya iriyeyya vatteyya pāleyya yapeyya yāpeyyāti – etampi disvā amamo careyya.

ਭવੇਸੁ ਆਸਤ੍ਤਿਮਕੁਬ੍ਬਮਾਨੋਤਿ। ਭવੇਸੂਤਿ ਕਾਮਭવੇ ਰੂਪਭવੇ ਅਰੂਪਭવੇ। ਆਸਤ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਤਣ੍ਹਾ। ਯੋ ਰਾਗੋ ਸਾਰਾਗੋ…ਪੇ॰… ਅਭਿਜ੍ਝਾ ਲੋਭੋ ਅਕੁਸਲਮੂਲਂ। ਭવੇਸੁ ਆਸਤ੍ਤਿਮਕੁਬ੍ਬਮਾਨੋਤਿ। ਭવੇਸੁ ਆਸਤ੍ਤਿਂ ਅਕੁਬ੍ਬਮਾਨੋ, ਛਨ੍ਦਂ ਪੇਮਂ ਰਾਗਂ ਖਨ੍ਤਿਂ ਅਕੁਬ੍ਬਮਾਨੋ ਅਜਨਯਮਾਨੋ ਅਸਞ੍ਜਨਯਮਾਨੋ ਅਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਯਮਾਨੋ ਅਨਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਯਮਾਨੋਤਿ – ਭવੇਸੁ ਆਸਤ੍ਤਿਮਕੁਬ੍ਬਮਾਨੋ।

Bhavesu āsattimakubbamānoti. Bhavesūti kāmabhave rūpabhave arūpabhave. Āsatti vuccati taṇhā. Yo rāgo sārāgo…pe… abhijjhā lobho akusalamūlaṃ. Bhavesu āsattimakubbamānoti. Bhavesu āsattiṃ akubbamāno, chandaṃ pemaṃ rāgaṃ khantiṃ akubbamāno ajanayamāno asañjanayamāno anibbattayamāno anabhinibbattayamānoti – bhavesu āsattimakubbamāno.

ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ –

Tenāha bhagavā –

‘‘ਮਮਾਯਿਤੇ ਪਸ੍ਸਥ ਫਨ੍ਦਮਾਨੇ, ਮਚ੍ਛੇવ ਅਪ੍ਪੋਦਕੇ ਖੀਣਸੋਤੇ।

‘‘Mamāyite passatha phandamāne, maccheva appodake khīṇasote;

ਏਤਮ੍ਪਿ ਦਿਸ੍વਾ ਅਮਮੋ ਚਰੇਯ੍ਯ, ਭવੇਸੁ ਆਸਤ੍ਤਿਮਕੁਬ੍ਬਮਾਨੋ’’ਤਿ॥

Etampi disvā amamo careyya, bhavesu āsattimakubbamāno’’ti.

੧੩.

13.

ਉਭੋਸੁ ਅਨ੍ਤੇਸੁ વਿਨੇਯ੍ਯ ਛਨ੍ਦਂ, ਫਸ੍ਸਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾਯ ਅਨਾਨੁਗਿਦ੍ਧੋ।

Ubhosuantesu vineyya chandaṃ, phassaṃ pariññāya anānugiddho;

ਯਦਤ੍ਤਗਰਹੀ ਤਦਕੁਬ੍ਬਮਾਨੋ, ਨ ਲਿਮ੍ਪਤੀ ³¹ ਦਿਟ੍ਠਸੁਤੇਸੁ ਧੀਰੋ॥

Yadattagarahī tadakubbamāno, na limpatī ³² diṭṭhasutesu dhīro.

ਉਭੋਸੁ ਅਨ੍ਤੇਸੁ વਿਨੇਯ੍ਯ ਛਨ੍ਦਨ੍ਤਿ। ਅਨ੍ਤਾਤਿ ਫਸ੍ਸੋ ਏਕੋ ਅਨ੍ਤੋ ਫਸ੍ਸਸਮੁਦਯੋ ਦੁਤਿਯੋ ਅਨ੍ਤੋ, ਅਤੀਤੋ ਏਕੋ ਅਨ੍ਤੋ ਅਨਾਗਤੋ ਦੁਤਿਯੋ ਅਨ੍ਤੋ, ਸੁਖਾ વੇਦਨਾ ਏਕੋ ਅਨ੍ਤੋ ਦੁਕ੍ਖਾ વੇਦਨਾ ਦੁਤਿਯੋ ਅਨ੍ਤੋ, ਨਾਮਂ ਏਕੋ ਅਨ੍ਤੋ ਰੂਪਂ ਦੁਤਿਯੋ ਅਨ੍ਤੋ, ਛ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾਨਿ ਆਯਤਨਾਨਿ ਏਕੋ ਅਨ੍ਤੋ ਛ ਬਾਹਿਰਾਨਿ ਆਯਤਨਾਨਿ ਦੁਤਿਯੋ ਅਨ੍ਤੋ, ਸਕ੍ਕਾਯੋ ਏਕੋ ਅਨ੍ਤੋ ਸਕ੍ਕਾਯਸਮੁਦਯੋ ਦੁਤਿਯੋ ਅਨ੍ਤੋ। ਛਨ੍ਦੋਤਿ ਯੋ ਕਾਮੇਸੁ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦੋ ਕਾਮਰਾਗੋ ਕਾਮਨਨ੍ਦੀ ਕਾਮਤਣ੍ਹਾ ਕਾਮਸ੍ਨੇਹੋ ਕਾਮਪਰਿਲ਼ਾਹੋ ਕਾਮਮੁਚ੍ਛਾ ਕਾਮਜ੍ਝੋਸਾਨਂ ਕਾਮੋਘੋ ਕਾਮਯੋਗੋ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਂ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਨੀવਰਣਂ। ਉਭੋਸੁ ਅਨ੍ਤੇਸੁ વਿਨੇਯ੍ਯ ਛਨ੍ਦਨ੍ਤਿ ਉਭੋਸੁ ਅਨ੍ਤੇਸੁ ਛਨ੍ਦਂ વਿਨੇਯ੍ਯ ਪਟਿવਿਨੇਯ੍ਯ ਪਜਹੇਯ੍ਯ વਿਨੋਦੇਯ੍ਯ ਬ੍ਯਨ੍ਤਿਂ ਕਰੇਯ੍ਯ ਅਨਭਾવਂ ਗਮੇਯ੍ਯਾਤਿ – ਉਭੋਸੁ ਅਨ੍ਤੇਸੁ વਿਨੇਯ੍ਯ ਛਨ੍ਦਂ।

Ubhosuantesu vineyya chandanti. Antāti phasso eko anto phassasamudayo dutiyo anto, atīto eko anto anāgato dutiyo anto, sukhā vedanā eko anto dukkhā vedanā dutiyo anto, nāmaṃ eko anto rūpaṃ dutiyo anto, cha ajjhattikāni āyatanāni eko anto cha bāhirāni āyatanāni dutiyo anto, sakkāyo eko anto sakkāyasamudayo dutiyo anto. Chandoti yo kāmesu kāmacchando kāmarāgo kāmanandī kāmataṇhā kāmasneho kāmapariḷāho kāmamucchā kāmajjhosānaṃ kāmogho kāmayogo kāmupādānaṃ kāmacchandanīvaraṇaṃ. Ubhosu antesu vineyya chandanti ubhosu antesu chandaṃ vineyya paṭivineyya pajaheyya vinodeyya byantiṃ kareyya anabhāvaṃ gameyyāti – ubhosu antesu vineyya chandaṃ.

ਫਸ੍ਸਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾਯ ਅਨਾਨੁਗਿਦ੍ਧੋਤਿ। ਫਸ੍ਸੋਤਿ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਸੋਤਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਘਾਨਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਜਿવ੍ਹਾਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਕਾਯਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ, ਅਧਿવਚਨਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ, ਪਟਿਘਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ, ਸੁਖવੇਦਨੀਯੋ ਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਦੁਕ੍ਖવੇਦਨੀਯੋ ਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖવੇਦਨੀਯੋ ਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ, ਕੁਸਲੋ ਫਸ੍ਸੋ ਅਕੁਸਲੋ ਫਸ੍ਸੋ ਅਬ੍ਯਾਕਤੋ ਫਸ੍ਸੋ, ਕਾਮਾવਚਰੋ ਫਸ੍ਸੋ ਰੂਪਾવਚਰੋ ਫਸ੍ਸੋ ਅਰੂਪਾવਚਰੋ ਫਸ੍ਸੋ, ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਫਸ੍ਸੋ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤੋ ਫਸ੍ਸੋ ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤੋ ਫਸ੍ਸੋ, ਲੋਕਿਯੋ ਫਸ੍ਸੋ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰੋ ਫਸ੍ਸੋ, ਅਤੀਤੋ ਫਸ੍ਸੋ ਅਨਾਗਤੋ ਫਸ੍ਸੋ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਫਸ੍ਸੋ, ਯੋ ਏવਰੂਪੋ ਫਸ੍ਸੋ ਫੁਸਨਾ ਸਮ੍ਫੁਸਨਾ ਸਮ੍ਫੁਸਿਤਤ੍ਤਂ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਫਸ੍ਸੋ।

Phassaṃ pariññāya anānugiddhoti. Phassoti cakkhusamphasso sotasamphasso ghānasamphasso jivhāsamphasso kāyasamphasso manosamphasso, adhivacanasamphasso, paṭighasamphasso, sukhavedanīyo samphasso dukkhavedanīyo samphasso adukkhamasukhavedanīyo samphasso, kusalo phasso akusalo phasso abyākato phasso, kāmāvacaro phasso rūpāvacaro phasso arūpāvacaro phasso, suññato phasso animitto phasso appaṇihito phasso, lokiyo phasso lokuttaro phasso, atīto phasso anāgato phasso paccuppanno phasso, yo evarūpo phasso phusanā samphusanā samphusitattaṃ – ayaṃ vuccati phasso.

ਫਸ੍ਸਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾਯਾਤਿ ਫਸ੍ਸਂ ਤੀਹਿ ਪਰਿਞ੍ਞਾਹਿ ਪਰਿਜਾਨਿਤ੍વਾ – ਞਾਤਪਰਿਞ੍ਞਾਯ, ਤੀਰਣਪਰਿਞ੍ਞਾਯ ³³, ਪਹਾਨਪਰਿਞ੍ਞਾਯ। ਕਤਮਾ ਞਾਤਪਰਿਞ੍ਞਾ? ਫਸ੍ਸਂ ਜਾਨਾਤਿ – ਅਯਂ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ, ਅਯਂ ਸੋਤਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ, ਅਯਂ ਘਾਨਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ, ਅਯਂ ਜਿવ੍ਹਾਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ, ਅਯਂ ਕਾਯਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ, ਅਯਂ ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ, ਅਯਂ ਅਧਿવਚਨਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ, ਅਯਂ ਪਟਿਘਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ, ਅਯਂ ਸੁਖવੇਦਨੀਯੋ ਫਸ੍ਸੋ, ਅਯਂ ਦੁਕ੍ਖવੇਦਨੀਯੋ ਫਸ੍ਸੋ, ਅਯਂ ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖવੇਦਨੀਯੋ ਫਸ੍ਸੋ, ਅਯਂ ਕੁਸਲੋ ਫਸ੍ਸੋ, ਅਯਂ ਅਕੁਸਲੋ ਫਸ੍ਸੋ, ਅਯਂ ਅਬ੍ਯਾਕਤੋ ਫਸ੍ਸੋ, ਅਯਂ ਕਾਮਾવਚਰੋ ਫਸ੍ਸੋ, ਅਯਂ ਰੂਪਾવਚਰੋ ਫਸ੍ਸੋ, ਅਯਂ ਅਰੂਪਾવਚਰੋ ਫਸ੍ਸੋ, ਅਯਂ ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਫਸ੍ਸੋ, ਅਯਂ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤੋ ਫਸ੍ਸੋ, ਅਯਂ ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤੋ ਫਸ੍ਸੋ, ਅਯਂ ਲੋਕਿਯੋ ਫਸ੍ਸੋ, ਅਯਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰੋ ਫਸ੍ਸੋ , ਅਯਂ ਅਤੀਤੋ ਫਸ੍ਸੋ, ਅਯਂ ਅਨਾਗਤੋ ਫਸ੍ਸੋ, ਅਯਂ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਫਸ੍ਸੋਤਿ ਜਾਨਾਤਿ ਪਸ੍ਸਤਿ – ਅਯਂ ਞਾਤਪਰਿਞ੍ਞਾ।

Phassaṃ pariññāyāti phassaṃ tīhi pariññāhi parijānitvā – ñātapariññāya, tīraṇapariññāya ³⁴, pahānapariññāya. Katamā ñātapariññā? Phassaṃ jānāti – ayaṃ cakkhusamphasso, ayaṃ sotasamphasso, ayaṃ ghānasamphasso, ayaṃ jivhāsamphasso, ayaṃ kāyasamphasso, ayaṃ manosamphasso, ayaṃ adhivacanasamphasso, ayaṃ paṭighasamphasso, ayaṃ sukhavedanīyo phasso, ayaṃ dukkhavedanīyo phasso, ayaṃ adukkhamasukhavedanīyo phasso, ayaṃ kusalo phasso, ayaṃ akusalo phasso, ayaṃ abyākato phasso, ayaṃ kāmāvacaro phasso, ayaṃ rūpāvacaro phasso, ayaṃ arūpāvacaro phasso, ayaṃ suññato phasso, ayaṃ animitto phasso, ayaṃ appaṇihito phasso, ayaṃ lokiyo phasso, ayaṃ lokuttaro phasso , ayaṃ atīto phasso, ayaṃ anāgato phasso, ayaṃ paccuppanno phassoti jānāti passati – ayaṃ ñātapariññā.

ਕਤਮਾ ਤੀਰਣਪਰਿਞ੍ਞਾ? ਏવਂ ਞਾਤਂ ਕਤ੍વਾ ਫਸ੍ਸਂ ਤੀਰੇਤਿ। ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਰੋਗਤੋ ਗਣ੍ਡਤੋ ਸਲ੍ਲਤੋ ਅਘਤੋ ਆਬਾਧਤੋ ਪਰਤੋ ਪਲੋਕਤੋ ਈਤਿਤੋ ਉਪਦ੍ਦવਤੋ ਭਯਤੋ ਉਪਸਗ੍ਗਤੋ ਚਲਤੋ ਪਭਙ੍ਗੁਤੋ ਅਧੁવਤੋ ਅਤਾਣਤੋ ਅਲੇਣਤੋ ਅਸਰਣਤੋ ਰਿਤ੍ਤਤੋ ਤੁਚ੍ਛਤੋ ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਆਦੀਨવਤੋ વਿਪਰਿਣਾਮਧਮ੍ਮਤੋ ਅਸਾਰਕਤੋ ਅਘਮੂਲਤੋ વਧਕਤੋ વਿਭવਤੋ ਸਾਸવਤੋ ਸਙ੍ਖਤਤੋ ਮਾਰਾਮਿਸਤੋ ਜਾਤਿਜਰਾਬ੍ਯਾਧਿਮਰਣਧਮ੍ਮਤੋ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਧਮ੍ਮਤੋ ਸਂਕਿਲੇਸਧਮ੍ਮਤੋ ਸਮੁਦਯਤੋ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਤੋ ਅਸ੍ਸਾਦਤੋ ਆਦੀਨવਤੋ ਨਿਸ੍ਸਰਣਤੋ ਤੀਰੇਤਿ – ਅਯਂ ਤੀਰਣਪਰਿਞ੍ਞਾ।

Katamā tīraṇapariññā? Evaṃ ñātaṃ katvā phassaṃ tīreti. Aniccato dukkhato rogato gaṇḍato sallato aghato ābādhato parato palokato ītito upaddavato bhayato upasaggato calato pabhaṅguto adhuvato atāṇato aleṇato asaraṇato rittato tucchato suññato anattato ādīnavato vipariṇāmadhammato asārakato aghamūlato vadhakato vibhavato sāsavato saṅkhatato mārāmisato jātijarābyādhimaraṇadhammato sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadhammato saṃkilesadhammato samudayato atthaṅgamato assādato ādīnavato nissaraṇato tīreti – ayaṃ tīraṇapariññā.

ਕਤਮਾ ਪਹਾਨਪਰਿਞ੍ਞਾ? ਏવਂ ਤੀਰਯਿਤ੍વਾ ਫਸ੍ਸੇ ਛਨ੍ਦਰਾਗਂ ਪਜਹਤਿ વਿਨੋਦੇਤਿ ਬ੍ਯਨ੍ਤਿਂ ਕਰੋਤਿ ਅਨਭਾવਂ ਗਮੇਤਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ – ‘‘ਯੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਫਸ੍ਸੇਸੁ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ ਤਂ ਪਜਹਥ। ਏવਂ ਸੋ ਫਸ੍ਸੋ ਪਹੀਨੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ ਉਚ੍ਛਿਨ੍ਨਮੂਲੋ ਤਾਲਾવਤ੍ਥੁਕਤੋ ਅਨਭਾવਂ ਕਤੋ ਆਯਤਿਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਧਮ੍ਮੋ’’ਤਿ – ਅਯਂ ਪਹਾਨਪਰਿਞ੍ਞਾ। ਫਸ੍ਸਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾਯਾਤਿ। ਫਸ੍ਸਂ ਇਮਾਹਿ ਤੀਹਿ ਪਰਿਞ੍ਞਾਹਿ ਪਰਿਜਾਨਿਤ੍વਾ। ਅਨਾਨੁਗਿਦ੍ਧੋਤਿ। ਗੇਧਾਏ વੁਚ੍ਚਤਿ ਤਣ੍ਹਾ। ਯੋ ਰਾਗੋ ਸਾਰਾਗੋ…ਪੇ॰… ਅਭਿਜ੍ਝਾ ਲੋਭੋ ਅਕੁਸਲਮੂਲਂ। ਯਸ੍ਸੇਸੋ ਗੇਧੋ ਪਹੀਨੋ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨੋ વੂਪਸਨ੍ਤੋ ਪਟਿਪਸ੍ਸਦ੍ਧੋ ਅਭਬ੍ਬੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕੋ ਞਾਣਗ੍ਗਿਨਾ ਦਡ੍ਢੋ, ਸੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਅਗਿਦ੍ਧੋ। ਸੋ ਰੂਪੇ ਅਗਿਦ੍ਧੋ ਸਦ੍ਦੇ ਅਗਿਦ੍ਧੋ ਗਨ੍ਧੇ ਅਗਿਦ੍ਧੋ ਰਸੇ ਅਗਿਦ੍ਧੋ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬੇ ਅਗਿਦ੍ਧੋ ਕੁਲੇ… ਗਣੇ… ਆવਾਸੇ… ਲਾਭੇ… ਯਸੇ… ਪਸਂਸਾਯ… ਸੁਖੇ… ਚੀવਰੇ… ਪਿਣ੍ਡਪਾਤੇ… ਸੇਨਾਸਨੇ… ਗਿਲਾਨਪਚ੍ਚਯਭੇਸਜ੍ਜਪਰਿਕ੍ਖਾਰੇ ਅਗਿਦ੍ਧੋ ਕਾਮਧਾਤੁਯਾ… ਰੂਪਧਾਤੁਯਾ… ਅਰੂਪਧਾਤੁਯਾ… ਕਾਮਭવੇ… ਰੂਪਭવੇ… ਅਰੂਪਭવੇ… ਸਞ੍ਞਾਭવੇ… ਅਸਞ੍ਞਾਭવੇ… ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾਭવੇ… ਏਕવੋਕਾਰਭવੇ… ਚਤੁવੋਕਾਰਭવੇ… ਪਞ੍ਚવੋਕਾਰਭવੇ… ਅਤੀਤੇ… ਅਨਾਗਤੇ… ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ… ਦਿਟ੍ਠਸੁਤਮੁਤવਿਞ੍ਞਾਤਬ੍ਬੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਅਗਿਦ੍ਧੋ ਅਗਧਿਤੋ ਅਮੁਚ੍ਛਿਤੋ ਅਨਜ੍ਝਾਪਨ੍ਨੋ વੀਤਗੇਧੋ વਿਗਤਗੇਧੋ ਚਤ੍ਤਗੇਧੋ વਨ੍ਤਗੇਧੋ ਮੁਤ੍ਤਗੇਧੋ ਪਹੀਨਗੇਧੋ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਟ੍ਠਗੇਧੋ વੀਤਰਾਗੋ વਿਗਤਰਾਗੋ ਚਤ੍ਤਰਾਗੋ વਨ੍ਤਰਾਗੋ ਮੁਤ੍ਤਰਾਗੋ ਪਹੀਨਰਾਗੋ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਟ੍ਠਰਾਗੋ ਨਿਚ੍ਛਾਤੋ ਨਿਬ੍ਬੁਤੋ ਸੀਤਿਭੂਤੋ ਸੁਖਪਟਿਸਂવੇਦੀ ਬ੍ਰਹ੍ਮਭੂਤੇਨ ਅਤ੍ਤਨਾ વਿਹਰਤੀਤਿ – ਫਸ੍ਸਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾਯ ਅਨਾਨੁਗਿਦ੍ਧੋ।

Katamā pahānapariññā? Evaṃ tīrayitvā phasse chandarāgaṃ pajahati vinodeti byantiṃ karoti anabhāvaṃ gameti. Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘yo, bhikkhave, phassesu chandarāgo taṃ pajahatha. Evaṃ so phasso pahīno bhavissati ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhāvaṃ kato āyatiṃ anuppādadhammo’’ti – ayaṃ pahānapariññā. Phassaṃ pariññāyāti. Phassaṃ imāhi tīhi pariññāhi parijānitvā. Anānugiddhoti. Gedhāe vuccati taṇhā. Yo rāgo sārāgo…pe… abhijjhā lobho akusalamūlaṃ. Yasseso gedho pahīno samucchinno vūpasanto paṭipassaddho abhabbuppattiko ñāṇagginā daḍḍho, so vuccati agiddho. So rūpe agiddho sadde agiddho gandhe agiddho rase agiddho phoṭṭhabbe agiddho kule… gaṇe… āvāse… lābhe… yase… pasaṃsāya… sukhe… cīvare… piṇḍapāte… senāsane… gilānapaccayabhesajjaparikkhāre agiddho kāmadhātuyā… rūpadhātuyā… arūpadhātuyā… kāmabhave… rūpabhave… arūpabhave… saññābhave… asaññābhave… nevasaññānāsaññābhave… ekavokārabhave… catuvokārabhave… pañcavokārabhave… atīte… anāgate… paccuppanne… diṭṭhasutamutaviññātabbesu dhammesu agiddho agadhito amucchito anajjhāpanno vītagedho vigatagedho cattagedho vantagedho muttagedho pahīnagedho paṭinissaṭṭhagedho vītarāgo vigatarāgo cattarāgo vantarāgo muttarāgo pahīnarāgo paṭinissaṭṭharāgo nicchāto nibbuto sītibhūto sukhapaṭisaṃvedī brahmabhūtena attanā viharatīti – phassaṃ pariññāya anānugiddho.

ਯਦਤ੍ਤਗਰਹੀ ਤਦਕੁਬ੍ਬਮਾਨੋਤਿ। ਯਦਨ੍ਤਿ ਯਂ। ਅਤ੍ਤਗਰਹੀਤਿ ਦ੍વੀਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਗਰਹਤਿ – ਕਤਤ੍ਤਾ ਚ ਅਕਤਤ੍ਤਾ ਚ। ਕਥਂ ਕਤਤ੍ਤਾ ਚ ਅਕਤਤ੍ਤਾ ਚ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਗਰਹਤਿ? ਕਤਂ ਮੇ ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ, ਅਕਤਂ ਮੇ ਕਾਯਸੁਚਰਿਤਨ੍ਤਿ – ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਗਰਹਤਿ। ਕਤਂ ਮੇ વਚੀਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ, ਅਕਤਂ ਮੇ વਚੀਸੁਚਰਿਤਨ੍ਤਿ – ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਗਰਹਤਿ। ਕਤਂ ਮੇ ਮਨੋਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ, ਅਕਤਂ ਮੇ ਮਨੋਸੁਚਰਿਤਨ੍ਤਿ – ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਗਰਹਤਿ। ਕਤੋ ਮੇ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤੋ, ਅਕਤਾ ਮੇ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾ વੇਰਮਣੀਤਿ – ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਗਰਹਤਿ। ਕਤਂ ਮੇ ਅਦਿਨ੍ਨਾਦਾਨਂ, ਅਕਤਾ ਮੇ ਅਦਿਨ੍ਨਾਦਾਨਾ વੇਰਮਣੀਤਿ – ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਗਰਹਤਿ। ਕਤੋ ਮੇ ਕਾਮੇਸੁਮਿਚ੍ਛਾਚਾਰੋ, ਅਕਤਾ ਮੇ ਕਾਮੇਸੁਮਿਚ੍ਛਾਚਾਰਾ વੇਰਮਣੀਤਿ – ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਗਰਹਤਿ। ਕਤੋ ਮੇ ਮੁਸਾવਾਦੋ, ਅਕਤਾ ਮੇ ਮੁਸਾવਾਦਾ વੇਰਮਣੀਤਿ – ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਗਰਹਤਿ। ਕਤਾ ਮੇ ਪਿਸੁਣਾ વਾਚਾ, ਅਕਤਾ ਮੇ ਪਿਸੁਣਾਯ વਾਚਾਯ વੇਰਮਣੀਤਿ – ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਗਰਹਤਿ। ਕਤਾ ਮੇ ਫਰੁਸਾ વਾਚਾ, ਅਕਤਾ ਮੇ ਫਰੁਸਾਯ વਾਚਾਯ વੇਰਮਣੀਤਿ – ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਗਰਹਤਿ। ਕਤੋ ਮੇ ਸਮ੍ਫਪ੍ਪਲਾਪੋ, ਅਕਤਾ ਮੇ ਸਮ੍ਫਪ੍ਪਲਾਪਾ વੇਰਮਣੀਤਿ – ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਗਰਹਤਿ। ਕਤਾ ਮੇ ਅਭਿਜ੍ਝਾ, ਅਕਤਾ ਮੇ ਅਨਭਿਜ੍ਝਾਤਿ – ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਗਰਹਤਿ। ਕਤੋ ਮੇ ਬ੍ਯਾਪਾਦੋ, ਅਕਤੋ ਮੇ ਅਬ੍ਯਾਪਾਦੋਤਿ – ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਗਰਹਤਿ। ਕਤਾ ਮੇ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿ, ਅਕਤਾ ਮੇ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠੀਤਿ – ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਗਰਹਤਿ। ਏવਂ ਕਤਤ੍ਤਾ ਚ ਅਕਤਤ੍ਤਾ ਚ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਗਰਹਤਿ। ਅਥ વਾ, ਸੀਲੇਸੁਮ੍ਹਿ ਨ ਪਰਿਪੂਰਕਾਰੀਤਿ – ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਗਰਹਤਿ। ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਸੁਮ੍ਹਿ ਅਗੁਤ੍ਤਦ੍વਾਰੋਤਿ – ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਗਰਹਤਿ। ਭੋਜਨੇਮ੍ਹਿ ³⁵ ਅਮਤ੍ਤਞ੍ਞੂਤਿ – ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਗਰਹਤਿ। ਜਾਗਰਿਯਂ ਅਨਨੁਯੁਤ੍ਤੋਤਿ – ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਗਰਹਤਿ। ਸਤਿਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞੇਨ ਅਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋਤਿ – ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਗਰਹਤਿ। ਅਭਾવਿਤਾ ਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਤਿ – ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਗਰਹਤਿ। ਅਭਾવਿਤਾ ਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਾਤਿ – ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਗਰਹਤਿ। ਅਭਾવਿਤਾ ਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਤਿ – ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਗਰਹਤਿ। ਅਭਾવਿਤਾਨਿ ਮੇ ਪਞ੍ਚਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨੀਤਿ – ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਗਰਹਤਿ। ਅਭਾવਿਤਾਨਿ ਮੇ ਪਞ੍ਚ ਬਲਾਨੀਤਿ – ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਗਰਹਤਿ। ਅਭਾવਿਤਾ ਮੇ ਸਤ੍ਤ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਤਿ – ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਗਰਹਤਿ। ਅਭਾવਿਤੋ ਮੇ ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋਤਿ – ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਗਰਹਤਿ। ਦੁਕ੍ਖਂ ਮੇ ਅਪਰਿਞ੍ਞਾਤਨ੍ਤਿ – ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਗਰਹਤਿ। ਸਮੁਦਯੋ ਮੇ ਅਪ੍ਪਹੀਨੋਤਿ – ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਗਰਹਤਿ। ਮਗ੍ਗੋ ਮੇ ਅਭਾવਿਤੋਤਿ – ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਗਰਹਤਿ। ਨਿਰੋਧੋ ਮੇ ਅਸਚ੍ਛਿਕਤੋਤਿ – ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਗਰਹਤਿ। ਏવਂ ਕਤਤ੍ਤਾ ਚ ਅਕਤਤ੍ਤਾ ਚ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਗਰਹਤਿ। ਏવਂ ਅਤ੍ਤਗਰਹਿਤਂ ਕਮ੍ਮਂ ਅਕੁਬ੍ਬਮਾਨੋ ਅਜਨਯਮਾਨੋ ਅਸਞ੍ਜਨਯਮਾਨੋ ਅਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਯਮਾਨੋ ਅਨਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਯਮਾਨੋਤਿ – ਯਦਤ੍ਤਗਰਹੀ ਤਦਕੁਬ੍ਬਮਾਨੋ। ਨ ਲਿਮ੍ਪਤੀ ਦਿਟ੍ਠਸੁਤੇਸੁ ਧੀਰੋਤਿ। ਲੇਪੋਤਿ ਦ੍વੇ ਲੇਪਾ – ਤਣ੍ਹਾਲੇਪੋ ਚ ਦਿਟ੍ਠਿਲੇਪੋ ਚ…ਪੇ॰… ਅਯਂ ਤਣ੍ਹਾਲੇਪੋ…ਪੇ॰… ਅਯਂ ਦਿਟ੍ਠਿਲੇਪੋ। ਧੀਰੋਤਿ ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਪਞ੍ਞવਾ ਬੁਦ੍ਧਿਮਾ ਞਾਣੀ વਿਭਾવੀ ਮੇਧਾવੀ। ਧੀਰੋ ਤਣ੍ਹਾਲੇਪਂ ਪਹਾਯ ਦਿਟ੍ਠਿਲੇਪਂ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਦਿਟ੍ਠੇ ਨ ਲਿਮ੍ਪਤਿ, ਸੁਤੇ ਨ ਲਿਮ੍ਪਤਿ, ਮੁਤੇ ਨ ਲਿਮ੍ਪਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਤੇ ਨ ਲਿਮ੍ਪਤਿ, ਨ ਪਲਿਮ੍ਪਤਿ ³⁶, ਨ ਉਪਲਿਮ੍ਪਤਿ। ਅਲਿਤ੍ਤੋ ਅਪਲਿਤ੍ਤੋ ³⁷ ਅਨੁਪਲਿਤ੍ਤੋ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ਨਿਸ੍ਸਟੋ વਿਪ੍ਪਮੁਤ੍ਤੋ વਿਸਞ੍ਞੁਤ੍ਤੋ વਿਮਰਿਯਾਦਿਕਤੇਨ ਚੇਤਸਾ વਿਹਰਤੀਤਿ – ਨ ਲਿਮ੍ਪਤੀ ਦਿਟ੍ਠਸੁਤੇਸੁ ਧੀਰੋਤਿ।

Yadattagarahī tadakubbamānoti. Yadanti yaṃ. Attagarahīti dvīhi kāraṇehi attānaṃ garahati – katattā ca akatattā ca. Kathaṃ katattā ca akatattā ca attānaṃ garahati? Kataṃ me kāyaduccaritaṃ, akataṃ me kāyasucaritanti – attānaṃ garahati. Kataṃ me vacīduccaritaṃ, akataṃ me vacīsucaritanti – attānaṃ garahati. Kataṃ me manoduccaritaṃ, akataṃ me manosucaritanti – attānaṃ garahati. Kato me pāṇātipāto, akatā me pāṇātipātā veramaṇīti – attānaṃ garahati. Kataṃ me adinnādānaṃ, akatā me adinnādānā veramaṇīti – attānaṃ garahati. Kato me kāmesumicchācāro, akatā me kāmesumicchācārā veramaṇīti – attānaṃ garahati. Kato me musāvādo, akatā me musāvādā veramaṇīti – attānaṃ garahati. Katā me pisuṇā vācā, akatā me pisuṇāya vācāya veramaṇīti – attānaṃ garahati. Katā me pharusā vācā, akatā me pharusāya vācāya veramaṇīti – attānaṃ garahati. Kato me samphappalāpo, akatā me samphappalāpā veramaṇīti – attānaṃ garahati. Katā me abhijjhā, akatā me anabhijjhāti – attānaṃ garahati. Kato me byāpādo, akato me abyāpādoti – attānaṃ garahati. Katā me micchādiṭṭhi, akatā me sammādiṭṭhīti – attānaṃ garahati. Evaṃ katattā ca akatattā ca attānaṃ garahati. Atha vā, sīlesumhi na paripūrakārīti – attānaṃ garahati. Indriyesumhi aguttadvāroti – attānaṃ garahati. Bhojanemhi ³⁸ amattaññūti – attānaṃ garahati. Jāgariyaṃ ananuyuttoti – attānaṃ garahati. Satisampajaññena asamannāgatoti – attānaṃ garahati. Abhāvitā me cattāro satipaṭṭhānāti – attānaṃ garahati. Abhāvitā me cattāro sammappadhānāti – attānaṃ garahati. Abhāvitā me cattāro iddhipādāti – attānaṃ garahati. Abhāvitāni me pañcindriyānīti – attānaṃ garahati. Abhāvitāni me pañca balānīti – attānaṃ garahati. Abhāvitā me satta bojjhaṅgāti – attānaṃ garahati. Abhāvito me ariyo aṭṭhaṅgiko maggoti – attānaṃ garahati. Dukkhaṃ me apariññātanti – attānaṃ garahati. Samudayo me appahīnoti – attānaṃ garahati. Maggo me abhāvitoti – attānaṃ garahati. Nirodho me asacchikatoti – attānaṃ garahati. Evaṃ katattā ca akatattā ca attānaṃ garahati. Evaṃ attagarahitaṃ kammaṃ akubbamāno ajanayamāno asañjanayamāno anibbattayamāno anabhinibbattayamānoti – yadattagarahī tadakubbamāno. Na limpatī diṭṭhasutesu dhīroti. Lepoti dve lepā – taṇhālepo ca diṭṭhilepo ca…pe… ayaṃ taṇhālepo…pe… ayaṃ diṭṭhilepo. Dhīroti paṇḍito paññavā buddhimā ñāṇī vibhāvī medhāvī. Dhīro taṇhālepaṃ pahāya diṭṭhilepaṃ paṭinissajjitvā diṭṭhe na limpati, sute na limpati, mute na limpati, viññāte na limpati, na palimpati ³⁹, na upalimpati. Alitto apalitto ⁴⁰ anupalitto nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā viharatīti – na limpatī diṭṭhasutesu dhīroti.

ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ –

Tenāha bhagavā –

‘‘ਉਭੋਸੁ ਅਨ੍ਤੇਸੁ વਿਨੇਯ੍ਯ ਛਨ੍ਦਂ, ਫਸ੍ਸਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾਯ ਅਨਾਨੁਗਿਦ੍ਧੋ।

‘‘Ubhosu antesu vineyya chandaṃ, phassaṃ pariññāya anānugiddho;

ਯਦਤ੍ਤਗਰਹੀ ਤਦਕੁਬ੍ਬਮਾਨੋ, ਨ ਲਿਮ੍ਪਤੀ ਦਿਟ੍ਠਸੁਤੇਸੁ ਧੀਰੋ’’ਤਿ॥

Yadattagarahī tadakubbamāno, na limpatī diṭṭhasutesu dhīro’’ti.

੧੪.

14.

ਸਞ੍ਞਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾ વਿਤਰੇਯ੍ਯ ਓਘਂ, ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਸੁ ਮੁਨਿ ਨੋਪਲਿਤ੍ਤੋ।

Saññaṃpariññā vitareyya oghaṃ, pariggahesu muni nopalitto;

ਅਬ੍ਬੂਲ਼੍ਹਸਲ੍ਲੋ ਚਰਮਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ, ਨਾਸੀਸਤੀ ਲੋਕਮਿਮਂ ਪਰਞ੍ਚ॥

Abbūḷhasallo caramappamatto, nāsīsatī lokamimaṃ parañca.

ਸਞ੍ਞਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾ વਿਤਰੇਯ੍ਯ ਓਘਨ੍ਤਿ। ਸਞ੍ਞਾਤਿ ਕਾਮਸਞ੍ਞਾ ਬ੍ਯਾਪਾਦਸਞ੍ਞਾ વਿਹਿਂਸਾਸਞ੍ਞਾ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਸਞ੍ਞਾ ਅਬ੍ਯਾਪਾਦਸਞ੍ਞਾ ਅવਿਹਿਂਸਾਸਞ੍ਞਾ ਰੂਪਸਞ੍ਞਾ ਸਦ੍ਦਸਞ੍ਞਾ ਗਨ੍ਧਸਞ੍ਞਾ ਰਸਸਞ੍ਞਾ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਸਞ੍ਞਾ ਧਮ੍ਮਸਞ੍ਞਾ – ਯਾ ਏવਰੂਪਾ ਸਞ੍ਞਾ ਸਞ੍ਜਾਨਨਾ ਸਞ੍ਜਾਨਿਤਤ੍ਤਂ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸਞ੍ਞਾ। ਸਞ੍ਞਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾਤਿ ਸਞ੍ਞਂ ਤੀਹਿ ਪਰਿਞ੍ਞਾਹਿ ਪਰਿਜਾਨਿਤ੍વਾ – ਞਾਤਪਰਿਞ੍ਞਾਯ, ਤੀਰਣਪਰਿਞ੍ਞਾਯ, ਪਹਾਨਪਰਿਞ੍ਞਾਯ।

Saññaṃ pariññā vitareyya oghanti. Saññāti kāmasaññā byāpādasaññā vihiṃsāsaññā nekkhammasaññā abyāpādasaññā avihiṃsāsaññā rūpasaññā saddasaññā gandhasaññā rasasaññā phoṭṭhabbasaññā dhammasaññā – yā evarūpā saññā sañjānanā sañjānitattaṃ – ayaṃ vuccati saññā. Saññaṃ pariññāti saññaṃ tīhi pariññāhi parijānitvā – ñātapariññāya, tīraṇapariññāya, pahānapariññāya.

ਕਤਮਾ ਞਾਤਪਰਿਞ੍ਞਾ? ਸਞ੍ਞਂ ਜਾਨਾਤਿ – ਅਯਂ ਕਾਮਸਞ੍ਞਾ, ਅਯਂ ਬ੍ਯਾਪਾਦਸਞ੍ਞਾ, ਅਯਂ વਿਹਿਂਸਾਸਞ੍ਞਾ, ਅਯਂ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਸਞ੍ਞਾ, ਅਯਂ ਅਬ੍ਯਾਪਾਦਸਞ੍ਞਾ, ਅਯਂ ਅવਿਹਿਂਸਾਸਞ੍ਞਾ, ਅਯਂ ਰੂਪਸਞ੍ਞਾ, ਅਯਂ ਸਦ੍ਦਸਞ੍ਞਾ, ਅਯਂ ਗਨ੍ਧਸਞ੍ਞਾ, ਅਯਂ ਰਸਸਞ੍ਞਾ, ਅਯਂ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਸਞ੍ਞਾ, ਅਯਂ ਧਮ੍ਮਸਞ੍ਞਾਤਿ ਜਾਨਾਤਿ ਪਸ੍ਸਤਿ – ਅਯਂ ਞਾਤਪਰਿਞ੍ਞਾ।

Katamā ñātapariññā? Saññaṃ jānāti – ayaṃ kāmasaññā, ayaṃ byāpādasaññā, ayaṃ vihiṃsāsaññā, ayaṃ nekkhammasaññā, ayaṃ abyāpādasaññā, ayaṃ avihiṃsāsaññā, ayaṃ rūpasaññā, ayaṃ saddasaññā, ayaṃ gandhasaññā, ayaṃ rasasaññā, ayaṃ phoṭṭhabbasaññā, ayaṃ dhammasaññāti jānāti passati – ayaṃ ñātapariññā.

ਕਤਮਾ ਤੀਰਣਪਰਿਞ੍ਞਾ? ਏવਂ ਞਾਤਂ ਕਤ੍વਾ ਸਞ੍ਞਂ ਤੀਰੇਤਿ। ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਰੋਗਤੋ ਗਣ੍ਡਤੋ ਸਲ੍ਲਤੋ ਅਘਤੋ ਆਬਾਧਤੋ ਪਰਤੋ ਪਲੋਕਤੋ ਈਤਿਤੋ ਉਪਦ੍ਦવਤੋ ਭਯਤੋ ਉਪਸਗ੍ਗਤੋ ਚਲਤੋ ਪਭਙ੍ਗੁਤੋ…ਪੇ॰… ਸਮੁਦਯਤੋ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਤੋ ਅਸ੍ਸਾਦਤੋ ਆਦੀਨવਤੋ ਨਿਸ੍ਸਰਣਤੋ ਤੀਰੇਤਿ – ਅਯਂ ਤੀਰਣਪਰਿਞ੍ਞਾ।

Katamā tīraṇapariññā? Evaṃ ñātaṃ katvā saññaṃ tīreti. Aniccato dukkhato rogato gaṇḍato sallato aghato ābādhato parato palokato ītito upaddavato bhayato upasaggato calato pabhaṅguto…pe… samudayato atthaṅgamato assādato ādīnavato nissaraṇato tīreti – ayaṃ tīraṇapariññā.

ਕਤਮਾ ਪਹਾਨਪਰਿਞ੍ਞਾ? ਏવਂ ਤੀਰਯਿਤ੍વਾ ਸਞ੍ਞਾਯ ਛਨ੍ਦਰਾਗਂ ਪਜਹਤਿ વਿਨੋਦੇਤਿ ਅਨਭਾવਂ ਗਮੇਤਿ। વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ – ‘‘ਯੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਞ੍ਞਾਯ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ, ਤਂ ਪਜਹਥ। ਏવਂ ਸਾ ਸਞ੍ਞਾ ਪਹੀਨਾ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ ਉਚ੍ਛਿਨ੍ਨਮੂਲਾ ਤਾਲਾવਤ੍ਥੁਕਤਾ ਅਨਭਾવਂ ਕਤਾ ਆਯਤਿਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ – ਅਯਂ ਪਹਾਨਪਰਿਞ੍ਞਾ। ਸਞ੍ਞਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾਤਿ ਸਞ੍ਞਂ ਇਮਾਹਿ ਤੀਹਿ ਪਰਿਞ੍ਞਾਹਿ ਪਰਿਜਾਨਿਤ੍વਾ। વਿਤਰੇਯ੍ਯ ਓਘਨ੍ਤਿ ਕਾਮੋਘਂ ਭવੋਘਂ ਦਿਟ੍ਠੋਘਂ ਅવਿਜ੍ਜੋਘਂ ਤਰੇਯ੍ਯ ਉਤ੍ਤਰੇਯ੍ਯ ਪਤਰੇਯ੍ਯ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮੇਯ੍ਯ વੀਤਿવਤ੍ਤੇਯ੍ਯਾਤਿ – ਸਞ੍ਞਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾ વਿਤਰੇਯ੍ਯ ਓਘਂ।

Katamā pahānapariññā? Evaṃ tīrayitvā saññāya chandarāgaṃ pajahati vinodeti anabhāvaṃ gameti. Vuttampi hetaṃ bhagavatā – ‘‘yo, bhikkhave, saññāya chandarāgo, taṃ pajahatha. Evaṃ sā saññā pahīnā bhavissati ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvaṃ katā āyatiṃ anuppādadhammā’’ti – ayaṃ pahānapariññā. Saññaṃ pariññāti saññaṃ imāhi tīhi pariññāhi parijānitvā. Vitareyyaoghanti kāmoghaṃ bhavoghaṃ diṭṭhoghaṃ avijjoghaṃ tareyya uttareyya patareyya samatikkameyya vītivatteyyāti – saññaṃ pariññā vitareyya oghaṃ.

ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਸੁ ਮੁਨਿ ਨੋਪਲਿਤ੍ਤੋਤਿ। ਪਰਿਗ੍ਗਹਾਤਿ ਦ੍વੇ ਪਰਿਗ੍ਗਹਾ – ਤਣ੍ਹਾਪਰਿਗ੍ਗਹੋ ਚ ਦਿਟ੍ਠਿਪਰਿਗ੍ਗਹੋ ਚ…ਪੇ॰… ਅਯਂ ਤਣ੍ਹਾਪਰਿਗ੍ਗਹੋ…ਪੇ॰… ਅਯਂ ਦਿਟ੍ਠਿਪਰਿਗ੍ਗਹੋ। ਮੁਨੀਤਿ। ਮੋਨਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਞਾਣਂ। ਯਾ ਪਞ੍ਞਾ ਪਜਾਨਨਾ…ਪੇ॰… ਅਮੋਹੋ ਧਮ੍ਮવਿਚਯੋ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ, ਤੇਨ ਞਾਣੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਮੁਨਿ ਮੋਨਪ੍ਪਤ੍ਤੋਤਿ। ਤੀਣਿ ਮੋਨੇਯ੍ਯਾਨਿ – ਕਾਯਮੋਨੇਯ੍ਯਂ, વਚੀਮੋਨੇਯ੍ਯਂ, ਮਨੋਮੋਨੇਯ੍ਯਂ।

Pariggahesumuni nopalittoti. Pariggahāti dve pariggahā – taṇhāpariggaho ca diṭṭhipariggaho ca…pe… ayaṃ taṇhāpariggaho…pe… ayaṃ diṭṭhipariggaho. Munīti. Monaṃ vuccati ñāṇaṃ. Yā paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi, tena ñāṇena samannāgato muni monappattoti. Tīṇi moneyyāni – kāyamoneyyaṃ, vacīmoneyyaṃ, manomoneyyaṃ.

ਕਤਮਂ ਕਾਯਮੋਨੇਯ੍ਯਂ? ਤਿવਿਧਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਨਂ ਪਹਾਨਂ ਕਾਯਮੋਨੇਯ੍ਯਂ, ਤਿવਿਧਂ ਕਾਯਸੁਚਰਿਤਂ ਕਾਯਮੋਨੇਯ੍ਯਂ, ਕਾਯਾਰਮ੍ਮਣੇ ਞਾਣਂ ਕਾਯਮੋਨੇਯ੍ਯਂ, ਕਾਯਪਰਿਞ੍ਞਾ ਕਾਯਮੋਨੇਯ੍ਯਂ, ਪਰਿਞ੍ਞਾਸਹਗਤੋ ਮਗ੍ਗੋ ਕਾਯਮੋਨੇਯ੍ਯਂ, ਕਾਯੇ ਛਨ੍ਦਰਾਗਸ੍ਸ ਪਹਾਨਂ ਕਾਯਮੋਨੇਯ੍ਯਂ, ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰਨਿਰੋਧੋ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਸਮਾਪਤ੍ਤਿ ਕਾਯਮੋਨੇਯ੍ਯਂ – ਇਦਂ ਕਾਯਮੋਨੇਯ੍ਯਂ।

Katamaṃ kāyamoneyyaṃ? Tividhakāyaduccaritānaṃ pahānaṃ kāyamoneyyaṃ, tividhaṃ kāyasucaritaṃ kāyamoneyyaṃ, kāyārammaṇe ñāṇaṃ kāyamoneyyaṃ, kāyapariññā kāyamoneyyaṃ, pariññāsahagato maggo kāyamoneyyaṃ, kāye chandarāgassa pahānaṃ kāyamoneyyaṃ, kāyasaṅkhāranirodho catutthajjhānasamāpatti kāyamoneyyaṃ – idaṃ kāyamoneyyaṃ.

ਕਤਮਂ વਚੀਮੋਨੇਯ੍ਯਂ? ਚਤੁਬ੍ਬਿਧવਚੀਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਨਂ ਪਹਾਨਂ વਚੀਮੋਨੇਯ੍ਯਂ, ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ વਚੀਸੁਚਰਿਤਂ વਚੀਮੋਨੇਯ੍ਯਂ, વਾਚਾਰਮ੍ਮਣੇ ਞਾਣਂ વਚੀਮੋਨੇਯ੍ਯਂ, વਾਚਾਪਰਿਞ੍ਞਾ વਚੀਮੋਨੇਯ੍ਯਂ, ਪਰਿਞ੍ਞਾਸਹਗਤੋ ਮਗ੍ਗੋ વਚੀਮੋਨੇਯ੍ਯਂ, વਾਚਾਯ ਛਨ੍ਦਰਾਗਸ੍ਸ ਪਹਾਨਂ વਚੀਮੋਨੇਯ੍ਯਂ, વਚੀਸਙ੍ਖਾਰਨਿਰੋਧੋ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨਸਮਾਪਤ੍ਤਿ વਚੀਮੋਨੇਯ੍ਯਂ – ਇਦਂ વਚੀਮੋਨੇਯ੍ਯਂ।

Katamaṃ vacīmoneyyaṃ? Catubbidhavacīduccaritānaṃ pahānaṃ vacīmoneyyaṃ, catubbidhaṃ vacīsucaritaṃ vacīmoneyyaṃ, vācārammaṇe ñāṇaṃ vacīmoneyyaṃ, vācāpariññā vacīmoneyyaṃ, pariññāsahagato maggo vacīmoneyyaṃ, vācāya chandarāgassa pahānaṃ vacīmoneyyaṃ, vacīsaṅkhāranirodho dutiyajjhānasamāpatti vacīmoneyyaṃ – idaṃ vacīmoneyyaṃ.

ਕਤਮਂ ਮਨੋਮੋਨੇਯ੍ਯਂ? ਤਿવਿਧਮਨੋਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਨਂ ਪਹਾਨਂ ਮਨੋਮੋਨੇਯ੍ਯਂ, ਤਿવਿਧਂ ਮਨੋਸੁਚਰਿਤਂ ਮਨੋਮੋਨੇਯ੍ਯਂ, ਚਿਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣੇ ਞਾਣਂ ਮਨੋਮੋਨੇਯ੍ਯਂ, ਚਿਤ੍ਤਪਰਿਞ੍ਞਾ ਮਨੋਮੋਨੇਯ੍ਯਂ, ਪਰਿਞ੍ਞਾਸਹਗਤੋ ਮਗ੍ਗੋ ਮਨੋਮੋਨੇਯ੍ਯਂ, ਚਿਤ੍ਤੇ ਛਨ੍ਦਰਾਗਸ੍ਸ ਪਹਾਨਂ ਮਨੋਮੋਨੇਯ੍ਯਂ, ਚਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰਨਿਰੋਧੋ ਸਞ੍ਞਾવੇਦਯਿਤਨਿਰੋਧਂ ਮਨੋਮੋਨੇਯ੍ਯਂ – ਇਦਂ ਮਨੋਮੋਨੇਯ੍ਯਂ।

Katamaṃ manomoneyyaṃ? Tividhamanoduccaritānaṃ pahānaṃ manomoneyyaṃ, tividhaṃ manosucaritaṃ manomoneyyaṃ, cittārammaṇe ñāṇaṃ manomoneyyaṃ, cittapariññā manomoneyyaṃ, pariññāsahagato maggo manomoneyyaṃ, citte chandarāgassa pahānaṃ manomoneyyaṃ, cittasaṅkhāranirodho saññāvedayitanirodhaṃ manomoneyyaṃ – idaṃ manomoneyyaṃ.

‘‘ਕਾਯਮੁਨਿਂ વਾਚਾਮੁਨਿਂ, ਮਨੋਮੁਨਿਮਨਾਸવਂ।

‘‘Kāyamuniṃ vācāmuniṃ, manomunimanāsavaṃ;

ਮੁਨਿਂ ਮੋਨੇਯ੍ਯਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ, ਆਹੁ ਸਬ੍ਬਪ੍ਪਹਾਯਿਨਂ॥

Muniṃ moneyyasampannaṃ, āhu sabbappahāyinaṃ.

‘‘ਕਾਯਮੁਨਿਂ વਾਚਾਮੁਨਿਂ, ਮਨੋਮੁਨਿਮਨਾਸવਂ।

‘‘Kāyamuniṃ vācāmuniṃ, manomunimanāsavaṃ;

ਮੁਨਿਂ ਮੋਨੇਯ੍ਯਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ, ਆਹੁ ਨਿਨ੍ਹਾਤਪਾਪਕ’’ਨ੍ਤਿ ⁴¹॥

Muniṃ moneyyasampannaṃ, āhu ninhātapāpaka’’nti ⁴².

ਇਮੇਹਿ ਤੀਹਿ ਮੋਨੇਯ੍ਯੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ ਛ ਮੁਨਿਨੋ ⁴³ – ਅਗਾਰਮੁਨਿਨੋ, ਅਨਗਾਰਮੁਨਿਨੋ, ਸੇਖਮੁਨਿਨੋ, ਅਸੇਖਮੁਨਿਨੋ, ਪਚ੍ਚੇਕਮੁਨਿਨੋ, ਮੁਨਿਮੁਨਿਨੋਤਿ। ਕਤਮੇ ਅਗਾਰਮੁਨਿਨੋ? ਯੇ ਤੇ ਅਗਾਰਿਕਾ ਦਿਟ੍ਠਪਦਾ વਿਞ੍ਞਾਤਸਾਸਨਾ – ਇਮੇ ਅਗਾਰਮੁਨਿਨੋ। ਕਤਮੇ ਅਨਗਾਰਮੁਨਿਨੋ ? ਯੇ ਤੇ ਪਬ੍ਬਜਿਤਾ ਦਿਟ੍ਠਪਦਾ વਿਞ੍ਞਾਤਸਾਸਨਾ – ਇਮੇ ਅਨਗਾਰਮੁਨਿਨੋ। ਸਤ੍ਤ ਸੇਖਾ ਸੇਖਮੁਨਿਨੋ। ਅਰਹਨ੍ਤੋ ਅਸੇਖਮੁਨਿਨੋ। ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਾ ਪਚ੍ਚੇਕਮੁਨਿਨੋ। ਮੁਨਿਮੁਨਿਨੋ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਤਥਾਗਤਾ ਅਰਹਨ੍ਤੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਾ।

Imehi tīhi moneyyehi dhammehi samannāgatā cha munino ⁴⁴ – agāramunino, anagāramunino, sekhamunino, asekhamunino, paccekamunino, munimuninoti. Katame agāramunino? Ye te agārikā diṭṭhapadā viññātasāsanā – ime agāramunino. Katame anagāramunino ? Ye te pabbajitā diṭṭhapadā viññātasāsanā – ime anagāramunino. Satta sekhā sekhamunino. Arahanto asekhamunino. Paccekabuddhā paccekamunino. Munimunino vuccanti tathāgatā arahanto sammāsambuddhā.

‘‘ਨ ਮੋਨੇਨ ਮੁਨਿ ਹੋਤਿ, ਮੂਲ਼੍ਹਰੂਪੋ ਅવਿਦ੍ਦਸੁ।

‘‘Na monena muni hoti, mūḷharūpo aviddasu;

ਯੋ ਚ ਤੁਲਂવ ਪਗ੍ਗਯ੍ਹ, વਰਮਾਦਾਯ ਪਣ੍ਡਿਤੋ॥

Yo ca tulaṃva paggayha, varamādāya paṇḍito.

‘‘ਪਾਪਾਨਿ ਪਰਿવਜ੍ਜੇਤਿ, ਸ ਮੁਨਿ ਤੇਨ ਸੋ ਮੁਨਿ।

‘‘Pāpāni parivajjeti, sa muni tena so muni;

ਯੋ ਮੁਨਾਤਿ ਉਭੋ ਲੋਕੇ, ਮੁਨਿ ਤੇਨ ਪવੁਚ੍ਚਤਿ॥

Yo munāti ubho loke, muni tena pavuccati.

‘‘ਅਸਤਞ੍ਚ ਸਤਞ੍ਚ ਞਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਂ, ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਚ ਸਬ੍ਬਲੋਕੇ।

‘‘Asatañca satañca ñatvā dhammaṃ, ajjhattaṃ bahiddhā ca sabbaloke;

ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਪੂਜਿਤੋ ਯੋ, ਸਙ੍ਗਜਾਲਮਤਿਚ੍ਚ ਸੋ ਮੁਨੀ’’ਤਿ॥

Devamanussehi pūjito yo, saṅgajālamaticca so munī’’ti.

ਲੇਪਾਤਿ ਦ੍વੇ ਲੇਪਾ – ਤਣ੍ਹਾਲੇਪੋ ਚ ਦਿਟ੍ਠਿਲੇਪੋ ਚ…ਪੇ॰… ਅਯਂ ਤਣ੍ਹਾਲੇਪੋ…ਪੇ॰… ਅਯਂ ਦਿਟ੍ਠਿਲੇਪੋ। ਮੁਨਿ ਤਣ੍ਹਾਲੇਪਂ ਪਹਾਯ ਦਿਟ੍ਠਿਲੇਪਂ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਸੁ ਨ ਲਿਮ੍ਪਤਿ ਨ ਪਲਿਮ੍ਪਤਿ ਨ ਉਪਲਿਮ੍ਪਤਿ। ਅਲਿਤ੍ਤੋ ਅਪਲਿਤ੍ਤੋ ਅਨੁਪਲਿਤ੍ਤੋ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ਨਿਸ੍ਸਟੋ વਿਪ੍ਪਮੁਤ੍ਤੋ વਿਸਞ੍ਞੁਤ੍ਤੋ વਿਮਰਿਯਾਦਿਕਤੇਨ ਚੇਤਸਾ વਿਹਰਤੀਤਿ – ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਸੁ ਮੁਨਿ ਨੋਪਲਿਤ੍ਤੋ।

Lepāti dve lepā – taṇhālepo ca diṭṭhilepo ca…pe… ayaṃ taṇhālepo…pe… ayaṃ diṭṭhilepo. Muni taṇhālepaṃ pahāya diṭṭhilepaṃ paṭinissajjitvā pariggahesu na limpati na palimpati na upalimpati. Alitto apalitto anupalitto nikkhanto nissaṭo vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā viharatīti – pariggahesu muni nopalitto.

ਅਬ੍ਬੂਲ਼੍ਹਸਲ੍ਲੋ ਚਰਮਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋਤਿ। ਸਲ੍ਲਨ੍ਤਿ ਸਤ੍ਤ ਸਲ੍ਲਾਨਿ – ਰਾਗਸਲ੍ਲਂ, ਦੋਸਸਲ੍ਲਂ, ਮੋਹਸਲ੍ਲਂ, ਮਾਨਸਲ੍ਲਂ, ਦਿਟ੍ਠਿਸਲ੍ਲਂ, ਸੋਕਸਲ੍ਲਂ, ਕਥਂਕਥਾਸਲ੍ਲਂ ⁴⁵। ਯਸ੍ਸੇਤੇ ਸਲ੍ਲਾ ਪਹੀਨਾ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾ વੂਪਸਨ੍ਤਾ ਪਟਿਪਸ੍ਸਦ੍ਧਾ ਅਭਬ੍ਬੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕਾ ਞਾਣਗ੍ਗਿਨਾ ਦਡ੍ਢਾ, ਸੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਅਬ੍ਬੂਲ਼੍ਹਸਲ੍ਲੋ ਅਬ੍ਬਹਿਤਸਲ੍ਲੋ ਉਦ੍ਧਤਸਲ੍ਲੋ ਸਮੁਦ੍ਧਤਸਲ੍ਲੋ ਉਪ੍ਪਾਟਿਤਸਲ੍ਲੋ ਸਮੁਪ੍ਪਾਟਿਤਸਲ੍ਲੋ ਚਤ੍ਤਸਲ੍ਲੋ વਨ੍ਤਸਲ੍ਲੋ ਮੁਤ੍ਤਸਲ੍ਲੋ ਪਹੀਨਸਲ੍ਲੋ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਟ੍ਠਸਲ੍ਲੋ ਨਿਚ੍ਛਾਤੋ ਨਿਬ੍ਬੁਤੋ ਸੀਤਿਭੂਤੋ ਸੁਖਪਟਿਸਂવੇਦੀ ਬ੍ਰਹ੍ਮਭੂਤੇਨ ਅਤ੍ਤਨਾ વਿਹਰਤੀਤਿ – ਅਬ੍ਬੂਲ਼੍ਹਸਲ੍ਲੋ।

Abbūḷhasallo caramappamattoti. Sallanti satta sallāni – rāgasallaṃ, dosasallaṃ, mohasallaṃ, mānasallaṃ, diṭṭhisallaṃ, sokasallaṃ, kathaṃkathāsallaṃ ⁴⁶. Yassete sallā pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭipassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhā, so vuccati abbūḷhasallo abbahitasallo uddhatasallo samuddhatasallo uppāṭitasallo samuppāṭitasallo cattasallo vantasallo muttasallo pahīnasallo paṭinissaṭṭhasallo nicchāto nibbuto sītibhūto sukhapaṭisaṃvedī brahmabhūtena attanā viharatīti – abbūḷhasallo.

ਚਰਨ੍ਤਿ ਚਰਨ੍ਤੋ વਿਹਰਨ੍ਤੋ ਇਰਿਯਨ੍ਤੋ વਤ੍ਤਨ੍ਤੋ ਪਾਲੇਨ੍ਤੋ ਯਪੇਨ੍ਤੋ ਯਾਪੇਨ੍ਤੋ। ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋਤਿ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਕਾਰੀ ਸਾਤਚ੍ਚਕਾਰੀ ਅਟ੍ਠਿਤਕਾਰੀ ਅਨੋਲੀਨવੁਤ੍ਤਿਕੋ ਅਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਚ੍ਛਨ੍ਦੋ ਅਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਧੁਰੋ ਕੁਸਲੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ। ‘‘ਕਥਾਹਂ ਅਪਰਿਪੂਰਂ વਾ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਪਰਿਪੂਰੇਯ੍ਯਂ, ਪਰਿਪੂਰਂ વਾ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਪਞ੍ਞਾਯ ਅਨੁਗ੍ਗਣ੍ਹੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ ਯੋ ਤਤ੍ਥ ਛਨ੍ਦੋ ਚ વਾਯਾਮੋ ਚ ਉਸ੍ਸਾਹੋ ਚ ਉਸ੍ਸੋਲ਼੍ਹੀ ਚ ਅਪ੍ਪਟਿવਾਨਿ ਚ ਸਤਿ ਚ ਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਞ੍ਚ ਆਤਪ੍ਪਂ ਪਧਾਨਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਂ ਅਨੁਯੋਗੋ ਅਪ੍ਪਮਾਦੋ ਕੁਸਲੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ। ‘‘ਕਥਾਹਂ ਅਪਰਿਪੂਰਂ વਾ ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਪਰਿਪੂਰੇਯ੍ਯਂ, ਪਰਿਪੂਰਂ વਾ ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਪਞ੍ਞਾਯ ਅਨੁਗ੍ਗਣ੍ਹੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ…ਪੇ॰… ਕੁਸਲੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ। ‘‘ਕਥਾਹਂ ਅਪਰਿਪੂਰਂ વਾ ਪਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਪਰਿਪੂਰੇਯ੍ਯਂ… વਿਮੁਤ੍ਤਿਕ੍ਖਨ੍ਧਂ… વਿਮੁਤ੍ਤਿਞਾਣਦਸ੍ਸਨਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਪਰਿਪੂਰੇਯ੍ਯਂ, ਪਰਿਪੂਰਂ વਾ વਿਮੁਤ੍ਤਿਞਾਣਦਸ੍ਸਨਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਪਞ੍ਞਾਯ ਅਨੁਗ੍ਗਣ੍ਹੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ ਯੋ ਤਤ੍ਥ ਛਨ੍ਦੋ ਚ વਾਯਾਮੋ ਚ ਉਸ੍ਸਾਹੋ ਚ ਉਸ੍ਸੋਲ਼੍ਹੀ ਚ ਅਪ੍ਪਟਿવਾਨਿ ਚ ਸਤਿ ਚ ਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਞ੍ਚ ਆਤਪ੍ਪਂ ਪਧਾਨਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਂ ਅਨੁਯੋਗੋ ਅਪ੍ਪਮਾਦੋ ਕੁਸਲੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ। ‘‘ਕਥਾਹਂ ਅਪਰਿਞ੍ਞਾਤਂ વਾ ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਰਿਜਾਨੇਯ੍ਯਂ, ਅਪ੍ਪਹੀਨੇ વਾ ਕਿਲੇਸੇ ਪਜਹੇਯ੍ਯਂ, ਅਭਾવਿਤਂ વਾ ਮਗ੍ਗਂ ਭਾવੇਯ੍ਯਂ, ਅਸਚ੍ਛਿਕਤਂ વਾ ਨਿਰੋਧਂ ਸਚ੍ਛਿਕਰੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ ਯੋ ਤਤ੍ਥ ਛਨ੍ਦੋ ਚ વਾਯਾਮੋ ਚ ਉਸ੍ਸਾਹੋ ਚ ਉਸ੍ਸੋਲ਼੍ਹੀ ਚ ਅਪ੍ਪਟਿવਾਨਿ ਚ ਸਤਿ ਚ ਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਞ੍ਚ ਆਤਪ੍ਪਂ ਪਧਾਨਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਂ ਅਨੁਯੋਗੋ ਅਪ੍ਪਮਾਦੋ ਕੁਸਲੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੂਤਿ – ਅਬ੍ਬੂਲ਼੍ਹਸਲ੍ਲੋ ਚਰਮਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ।

Caranti caranto viharanto iriyanto vattanto pālento yapento yāpento. Appamattoti sakkaccakārī sātaccakārī aṭṭhitakārī anolīnavuttiko anikkhittacchando anikkhittadhuro kusalesu dhammesu. ‘‘Kathāhaṃ aparipūraṃ vā sīlakkhandhaṃ paripūreyyaṃ, paripūraṃ vā sīlakkhandhaṃ tattha tattha paññāya anuggaṇheyya’’nti yo tattha chando ca vāyāmo ca ussāho ca ussoḷhī ca appaṭivāni ca sati ca sampajaññañca ātappaṃ padhānaṃ adhiṭṭhānaṃ anuyogo appamādo kusalesu dhammesu. ‘‘Kathāhaṃ aparipūraṃ vā samādhikkhandhaṃ paripūreyyaṃ, paripūraṃ vā samādhikkhandhaṃ tattha tattha paññāya anuggaṇheyya’’nti…pe… kusalesu dhammesu. ‘‘Kathāhaṃ aparipūraṃ vā paññākkhandhaṃ paripūreyyaṃ… vimuttikkhandhaṃ… vimuttiñāṇadassanakkhandhaṃ paripūreyyaṃ, paripūraṃ vā vimuttiñāṇadassanakkhandhaṃ tattha tattha paññāya anuggaṇheyya’’nti yo tattha chando ca vāyāmo ca ussāho ca ussoḷhī ca appaṭivāni ca sati ca sampajaññañca ātappaṃ padhānaṃ adhiṭṭhānaṃ anuyogo appamādo kusalesu dhammesu. ‘‘Kathāhaṃ apariññātaṃ vā dukkhaṃ parijāneyyaṃ, appahīne vā kilese pajaheyyaṃ, abhāvitaṃ vā maggaṃ bhāveyyaṃ, asacchikataṃ vā nirodhaṃ sacchikareyya’’nti yo tattha chando ca vāyāmo ca ussāho ca ussoḷhī ca appaṭivāni ca sati ca sampajaññañca ātappaṃ padhānaṃ adhiṭṭhānaṃ anuyogo appamādo kusalesu dhammesūti – abbūḷhasallo caramappamatto.

ਨਾਸੀਸਤੀ ਲੋਕਮਿਮਂ ਪਰਞ੍ਚਾਤਿ ਇਮਂ ਲੋਕਂ ਨਾਸੀਸਤਿ ਸਕਤ੍ਤਭਾવਂ, ਪਰਲੋਕਂ ਨਾਸੀਸਤਿ ਪਰਤ੍ਤਭਾવਂ; ਇਮਂ ਲੋਕਂ ਨਾਸੀਸਤਿ ਸਕਰੂਪવੇਦਨਾਸਞ੍ਞਾਸਙ੍ਖਾਰવਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਪਰਂ ਲੋਕਂ ਨਾਸੀਸਤਿ ਪਰਰੂਪવੇਦਨਾਸਞ੍ਞਾਸਙ੍ਖਾਰવਿਞ੍ਞਾਣਂ; ਇਮਂ ਲੋਕਂ ਨਾਸੀਸਤਿ ਛ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾਨਿ ਆਯਤਨਾਨਿ, ਪਰਂ ਲੋਕਂ ਨਾਸੀਸਤਿ ਛ ਬਾਹਿਰਾਨਿ ਆਯਤਨਾਨਿ; ਇਮਂ ਲੋਕਂ ਨਾਸੀਸਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕਂ, ਪਰਂ ਲੋਕਂ ਨਾਸੀਸਤਿ ਦੇવਲੋਕਂ। ਇਮਂ ਲੋਕਂ ਨਾਸੀਸਤਿ ਕਾਮਧਾਤੁਂ, ਪਰਂ ਲੋਕਂ ਨਾਸੀਸਤਿ ਰੂਪਧਾਤੁਂ ਅਰੂਪਧਾਤੁਂ; ਇਮਂ ਲੋਕਂ ਨਾਸੀਸਤਿ ਕਾਮਧਾਤੁਂ ਰੂਪਧਾਤੁਂ, ਪਰਂ ਲੋਕਂ ਨਾਸੀਸਤਿ ਅਰੂਪਧਾਤੁਂ। ਪੁਨ ਗਤਿਂ વਾ ਉਪਪਤ੍ਤਿਂ વਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਂ વਾ ਭવਂ વਾ ਸਂਸਾਰਂ વਾ વਟ੍ਟਂ વਾ ਨਾਸੀਸਤਿ ਨ ਇਚ੍ਛਤਿ ਨ ਸਾਦਿਯਤਿ ਨ ਪਤ੍ਥੇਤਿ ਨ ਪਿਹੇਤਿ ਨਾਤਿਜਪ੍ਪਤੀਤਿ – ਨਾਸੀਸਤੀ ਲੋਕਮਿਮਂ ਪਰਞ੍ਚਾਤਿ।

Nāsīsatī lokamimaṃ parañcāti imaṃ lokaṃ nāsīsati sakattabhāvaṃ, paralokaṃ nāsīsati parattabhāvaṃ; imaṃ lokaṃ nāsīsati sakarūpavedanāsaññāsaṅkhāraviññāṇaṃ, paraṃ lokaṃ nāsīsati pararūpavedanāsaññāsaṅkhāraviññāṇaṃ; imaṃ lokaṃ nāsīsati cha ajjhattikāni āyatanāni, paraṃ lokaṃ nāsīsati cha bāhirāni āyatanāni; imaṃ lokaṃ nāsīsati manussalokaṃ, paraṃ lokaṃ nāsīsati devalokaṃ. Imaṃ lokaṃ nāsīsati kāmadhātuṃ, paraṃ lokaṃ nāsīsati rūpadhātuṃ arūpadhātuṃ; imaṃ lokaṃ nāsīsati kāmadhātuṃ rūpadhātuṃ, paraṃ lokaṃ nāsīsati arūpadhātuṃ. Puna gatiṃ vā upapattiṃ vā paṭisandhiṃ vā bhavaṃ vā saṃsāraṃ vā vaṭṭaṃ vā nāsīsati na icchati na sādiyati na pattheti na piheti nātijappatīti – nāsīsatī lokamimaṃ parañcāti.

ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ –

Tenāha bhagavā –

‘‘ਸਞ੍ਞਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾ વਿਤਰੇਯ੍ਯ ਓਘਂ, ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਸੁ ਮੁਨਿ ਨੋਪਲਿਤ੍ਤੋ।

‘‘Saññaṃ pariññā vitareyya oghaṃ, pariggahesu muni nopalitto;

ਅਬ੍ਬੂਲ਼੍ਹਸਲ੍ਲੋ ਚਰਮਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ, ਨਾਸੀਸਤੀ ਲੋਕਮਿਮਂ ਪਰਞ੍ਚਾ’’ਤਿ॥

Abbūḷhasallo caramappamatto, nāsīsatī lokamimaṃ parañcā’’ti.

ਗੁਹਟ੍ਠਕਸੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਦੁਤਿਯੋ।

Guhaṭṭhakasuttaniddeso dutiyo.

Next: ੩. ਦੁਟ੍ਠਟ੍ਠਕਸੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸੋ • 3. Duṭṭhaṭṭhakasuttaniddeso

Footnotes:

1. ਓਫੁਤੋ (ਸ੍ਯਾ॰)

2. ophuto (syā.)

3. વੂਪਕਟ੍ਠਕਾਯਾਨਂ (ਸ੍ਯਾ॰)

4. vūpakaṭṭhakāyānaṃ (syā.)

5. વવਕਟ੍ਠੇ (ਸੀ॰), ਅਨੁਪਕਟ੍ਠੇ (ਸ੍ਯਾ॰)

6. vavakaṭṭhe (sī.), anupakaṭṭhe (syā.)

7. ਦੁਦ੍ਧਰਾ (ਕ॰)

8. duddharā (ka.)

9. ਅਜ੍ਝੋਪਨ੍ਨਾ (ਸੀ॰ ਸ੍ਯਾ॰)

10. ajjhopannā (sī. syā.)

11. ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਬੁਦ੍ਧਸਾવਕਾਨਂ (ਸੀ॰ ਸ੍ਯਾ॰)

12. buddhānaṃ buddhasāvakānaṃ (sī. syā.)

13. ਸਲ੍ਲਪਨ੍ਤਿ (ਸੀ॰)

14. sallapanti (sī.)

15. ਪਰਿਦਾਯવਚਨਮੇਤਂ (ਸ੍ਯਾ॰)

16. paridāyavacanametaṃ (syā.)

17. ਭਙ੍ਗਾ (ਸੀ॰ ਸ੍ਯਾ॰)

18. bhaṅgā (sī. syā.)

19. ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਯੇવ (ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ)

20. nibbattāyeva (sabbattha)

21. ਥੋਕਕਂ (ਕ॰)

22. thokakaṃ (ka.)

23. ਭਗਨ੍ਦਲਾਯ (ਸ੍ਯਾ॰)

24. bhagandalāya (syā.)

25. ਮਚ੍ਛੋવ (ਸੀ॰)

26. macchova (sī.)

27. વੇਧੇਨ੍ਤਿ (ਸ੍ਯਾ॰)

28. vedhenti (syā.)

29. ਤਿਰਯਿਤ੍વਾ (ਕ॰)

30. tirayitvā (ka.)

31. ਨ ਲਿਪ੍ਪਤਿ (ਸੀ॰)

32. na lippati (sī.)

33. ਤਿਰਣਪਰਿਞ੍ਞਾਯ (ਸ੍ਯਾ॰)

34. tiraṇapariññāya (syā.)

35. ਭੋਜਨੇ (ਸ੍ਯਾ॰)

36. ਨ ਸਂਲਿਮ੍ਪਤਿ (ਸ੍ਯਾ॰)

37. ਅਸਂਲਿਤ੍ਤੋ (ਸ੍ਯਾ॰)

38. bhojane (syā.)

39. na saṃlimpati (syā.)

40. asaṃlitto (syā.)

41. ਨਿਂਨ੍ਹਾਤਪਾਪਕਨ੍ਤਿ (ਸ੍ਯਾ॰)

42. niṃnhātapāpakanti (syā.)

43. ਛ ਮੁਨਯੋ (ਸ੍ਯਾ॰)

44. cha munayo (syā.)

45. ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਸਲ੍ਲਂ (ਸੀ॰)

46. duccaritasallaṃ (sī.)

Related texts:

ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / ਮਹਾਨਿਦ੍ਦੇਸ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Mahāniddesa-aṭṭhakathā / ੨. ਗੁਹਟ੍ਠਕਸੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ • 2. Guhaṭṭhakasuttaniddesavaṇṇanā

© 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea^® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
Contact