| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[३६६] ६. गुम्बियजातकवण्णना
[366] 6. Gumbiyajātakavaṇṇanā
मधुवण्णं मधुरसन्ति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो उक्कण्ठितभिक्खुं आरब्भ कथेसि। तञ्हि सत्था ‘‘सच्चं किर त्वं भिक्खु उक्कण्ठितोसी’’ति पुच्छित्वा ‘‘सच्चं, भन्ते’’ति वुत्ते ‘‘किं दिस्वा’’ति वत्वा ‘‘अलङ्कतमातुगाम’’न्ति वुत्ते ‘‘भिक्खु इमे पञ्च कामगुणा नाम एकेन गुम्बियेन यक्खेन हलाहलविसं पक्खिपित्वा मग्गे ठपितमधुसदिसा’’ति वत्वा तेन याचितो अतीतं आहरि।
Madhuvaṇṇaṃmadhurasanti idaṃ satthā jetavane viharanto ukkaṇṭhitabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Tañhi satthā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu ukkaṇṭhitosī’’ti pucchitvā ‘‘saccaṃ, bhante’’ti vutte ‘‘kiṃ disvā’’ti vatvā ‘‘alaṅkatamātugāma’’nti vutte ‘‘bhikkhu ime pañca kāmaguṇā nāma ekena gumbiyena yakkhena halāhalavisaṃ pakkhipitvā magge ṭhapitamadhusadisā’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो सत्थवाहकुले निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो बाराणसितो पञ्चहि सकटसतेहि भण्डं आदाय वोहारत्थाय गच्छन्तो महावत्तनिअटविद्वारं पत्वा सत्थके सन्निपातापेत्वा ‘‘अम्भो, इमस्मिं मग्गे विसपण्णपुप्फफलादीनि अत्थि, तुम्हे किञ्चि अखादितपुब्बं खादन्ता मं अपुच्छित्वा मा खादित्थ, अमनुस्सापि विसं पक्खिपित्वा भत्तपुटमधुकफलानि मग्गे ठपेन्ति, तानिपि मं अनापुच्छित्वा मा खादित्था’’ति ओवादं दत्वा मग्गं पटिपज्जि। अथेको गुम्बियो नाम यक्खो अटविया मज्झट्ठाने मग्गे पण्णानि अत्थरित्वा हलाहलविससंयुत्तानि मधुपिण्डानि ठपेत्वा सयं मग्गसामन्ते मधुं गण्हन्तो विय रुक्खे कोट्टेन्तो विचरति। अजानन्ता ‘‘पुञ्ञत्थाय ठपितानि भविस्सन्ती’’ति खादित्वा जीवितक्खयं पापुणन्ति। अमनुस्सा आगन्त्वा ते खादन्ति। बोधिसत्तस्स सत्थकमनुस्सापि तानि दिस्वा एकच्चे लोलजातिका अधिवासेतुं असक्कोन्ता खादिंसु, पण्डितजातिका ‘‘पुच्छित्वा खादिस्सामा’’ति गहेत्वा अट्ठंसु। बोधिसत्तो ते दिस्वा हत्थगतानि छड्डापेसि, येहि पठमतरं खादितानि, ते मरिंसु। येहि अड्ढखादितानि, तेसं वमनविरेचनं दत्वा वन्तकाले चतुमधुरं अदासि। इति ते तस्स आनुभावेन जीवितं पटिलभिंसु। बोधिसत्तो सोत्थिना इच्छितट्ठानं गन्त्वा भण्डं विस्सज्जेत्वा अत्तनो गेहमेव अगमासि। तमत्थं कथेन्तो सत्था इमा अभिसम्बुद्धगाथा अभासि –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto satthavāhakule nibbattitvā vayappatto bārāṇasito pañcahi sakaṭasatehi bhaṇḍaṃ ādāya vohāratthāya gacchanto mahāvattaniaṭavidvāraṃ patvā satthake sannipātāpetvā ‘‘ambho, imasmiṃ magge visapaṇṇapupphaphalādīni atthi, tumhe kiñci akhāditapubbaṃ khādantā maṃ apucchitvā mā khādittha, amanussāpi visaṃ pakkhipitvā bhattapuṭamadhukaphalāni magge ṭhapenti, tānipi maṃ anāpucchitvā mā khāditthā’’ti ovādaṃ datvā maggaṃ paṭipajji. Atheko gumbiyo nāma yakkho aṭaviyā majjhaṭṭhāne magge paṇṇāni attharitvā halāhalavisasaṃyuttāni madhupiṇḍāni ṭhapetvā sayaṃ maggasāmante madhuṃ gaṇhanto viya rukkhe koṭṭento vicarati. Ajānantā ‘‘puññatthāya ṭhapitāni bhavissantī’’ti khāditvā jīvitakkhayaṃ pāpuṇanti. Amanussā āgantvā te khādanti. Bodhisattassa satthakamanussāpi tāni disvā ekacce lolajātikā adhivāsetuṃ asakkontā khādiṃsu, paṇḍitajātikā ‘‘pucchitvā khādissāmā’’ti gahetvā aṭṭhaṃsu. Bodhisatto te disvā hatthagatāni chaḍḍāpesi, yehi paṭhamataraṃ khāditāni, te mariṃsu. Yehi aḍḍhakhāditāni, tesaṃ vamanavirecanaṃ datvā vantakāle catumadhuraṃ adāsi. Iti te tassa ānubhāvena jīvitaṃ paṭilabhiṃsu. Bodhisatto sotthinā icchitaṭṭhānaṃ gantvā bhaṇḍaṃ vissajjetvā attano gehameva agamāsi. Tamatthaṃ kathento satthā imā abhisambuddhagāthā abhāsi –
८५.
85.
‘‘मधुवण्णं मधुरसं, मधुगन्धं विसं अहु।
‘‘Madhuvaṇṇaṃ madhurasaṃ, madhugandhaṃ visaṃ ahu;
गुम्बियो घासमेसानो, अरञ्ञे ओदही विसं॥
Gumbiyo ghāsamesāno, araññe odahī visaṃ.
८६.
86.
‘‘मधु इति मञ्ञमाना, ये तं विसमखादिसुं।
‘‘Madhu iti maññamānā, ye taṃ visamakhādisuṃ;
तेसं तं कटुकं आसि, मरणं तेनुपागमुं॥
Tesaṃ taṃ kaṭukaṃ āsi, maraṇaṃ tenupāgamuṃ.
८७.
87.
‘‘ये च खो पटिसङ्खाय, विसं तं परिवज्जयुं।
‘‘Ye ca kho paṭisaṅkhāya, visaṃ taṃ parivajjayuṃ;
ते आतुरेसु सुखिता, डय्हमानेसु निब्बुता॥
Te āturesu sukhitā, ḍayhamānesu nibbutā.
८८.
88.
‘‘एवमेव मनुस्सेसु, विसं कामा समोहिता।
‘‘Evameva manussesu, visaṃ kāmā samohitā;
आमिसं बन्धनञ्चेतं, मच्चुवेसो गुहासयो॥
Āmisaṃ bandhanañcetaṃ, maccuveso guhāsayo.
८९.
89.
‘‘एवमेव इमे कामे, आतुरा परिचारिके।
‘‘Evameva ime kāme, āturā paricārike;
ये सदा परिवज्जेन्ति, सङ्गं लोके उपच्चगु’’न्ति॥
Ye sadā parivajjenti, saṅgaṃ loke upaccagu’’nti.
तत्थ गुम्बियोति तस्मिं वनगुम्बे विचरणेन एवंलद्धनामो यक्खो। घासमेसानोति ‘‘तं विसं खादित्वा मते खादिस्सामी’’ति एवं अत्तनो घासं परियेसन्तो। ओदहीति तं मधुना समानवण्णगन्धरसं विसं निक्खिपि। कटुकं आसीति तिखिणं अहोसि। मरणं तेनुपागमुन्ति तेन विसेन ते सत्ता मरणं उपगता।
Tattha gumbiyoti tasmiṃ vanagumbe vicaraṇena evaṃladdhanāmo yakkho. Ghāsamesānoti ‘‘taṃ visaṃ khāditvā mate khādissāmī’’ti evaṃ attano ghāsaṃ pariyesanto. Odahīti taṃ madhunā samānavaṇṇagandharasaṃ visaṃ nikkhipi. Kaṭukaṃ āsīti tikhiṇaṃ ahosi. Maraṇaṃ tenupāgamunti tena visena te sattā maraṇaṃ upagatā.
आतुरेसूति विसवेगेन आसन्नमरणेसु। डय्हमानेसूति विसतेजेनेव डय्हमानेसु। विसं कामा समोहिताति यथा तस्मिं वत्तनिमहामग्गे विसं समोहितं निक्खित्तं, एवं मनुस्सेसुपि ये एते रूपादयो पञ्च वत्थुकामा तत्थ तत्थ समोहिता निक्खित्ता, ते ‘‘विस’’न्ति वेदितब्बा। आमिसं बन्धनञ्चेतन्ति एते पञ्च कामगुणा नाम एवं इमस्स मच्छभूतस्स लोकस्स मारबालिसिकेन पक्खित्तं आमिसञ्चेव , भवाभवतो निक्खमितुं अप्पदानेन अन्दुआदिप्पभेदं नानप्पकारं बन्धनञ्च। मच्चुवेसो गुहासयोति सरीरगुहाय वसनको मरणमच्चुवेसो।
Āturesūti visavegena āsannamaraṇesu. Ḍayhamānesūti visatejeneva ḍayhamānesu. Visaṃ kāmā samohitāti yathā tasmiṃ vattanimahāmagge visaṃ samohitaṃ nikkhittaṃ, evaṃ manussesupi ye ete rūpādayo pañca vatthukāmā tattha tattha samohitā nikkhittā, te ‘‘visa’’nti veditabbā. Āmisaṃ bandhanañcetanti ete pañca kāmaguṇā nāma evaṃ imassa macchabhūtassa lokassa mārabālisikena pakkhittaṃ āmisañceva , bhavābhavato nikkhamituṃ appadānena anduādippabhedaṃ nānappakāraṃ bandhanañca. Maccuveso guhāsayoti sarīraguhāya vasanako maraṇamaccuveso.
एवमेव इमे कामेति यथा वत्तनिमहामग्गे विसं निक्खित्तं, एवं तत्थ तत्थ निक्खित्ते इमे कामे। आतुराति एकन्तमरणधम्मताय आतुरा आसन्नमरणा पण्डितमनुस्सा। परिचारिकेति किलेसपरिचारिके किलेसबन्धके। ये सदा परिवज्जेन्तीति ये वुत्तप्पकारा पण्डितपुरिसा निच्चं एवरूपे कामे वज्जेन्ति। सङ्गं लोकेति लोके सङ्गनट्ठेन ‘‘सङ्ग’’न्ति लद्धनामं रागादिभेदं किलेसजातं। उपच्चगुन्ति अतीता नामाति वेदितब्बा, अतिक्कमन्तीति वा अत्थो।
Evameva ime kāmeti yathā vattanimahāmagge visaṃ nikkhittaṃ, evaṃ tattha tattha nikkhitte ime kāme. Āturāti ekantamaraṇadhammatāya āturā āsannamaraṇā paṇḍitamanussā. Paricāriketi kilesaparicārike kilesabandhake. Ye sadā parivajjentīti ye vuttappakārā paṇḍitapurisā niccaṃ evarūpe kāme vajjenti. Saṅgaṃ loketi loke saṅganaṭṭhena ‘‘saṅga’’nti laddhanāmaṃ rāgādibhedaṃ kilesajātaṃ. Upaccagunti atītā nāmāti veditabbā, atikkamantīti vā attho.
सत्था सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने उक्कण्ठितभिक्खु सोतापत्तिफले पतिट्ठहि। तदा सत्थवाहो अहमेव अहोसिन्ति।
Satthā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne ukkaṇṭhitabhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi. Tadā satthavāho ahameva ahosinti.
गुम्बियजातकवण्णना छट्ठा।
Gumbiyajātakavaṇṇanā chaṭṭhā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ३६६. गुम्बियजातकं • 366. Gumbiyajātakaṃ
