| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / สํยุตฺตนิกาย (ฎีกา) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
๓. หาลิทฺทิกานิสุตฺตวณฺณนา
3. Hāliddikānisuttavaṇṇanā
๓. ‘‘อวนฺติทกฺขิณาปเถ’’ติ อเญฺญสุ สุตฺตปเทสุ อาคตตฺตา อาห ‘‘อวนฺติทกฺขิณาปถสงฺขาเต’’ติฯ มชฺฌิมเทสโต หิ ทกฺขิณทิสาย อวนฺติรฎฺฐํฯ ปวตฺตยิตฺถ เอตฺถ ลทฺธีติ ปวตฺตํ, ปวตฺติตพฺพฎฺฐานนฺติ อาห ‘‘ลทฺธิปวตฺตฎฺฐาเน’’ติฯ รุปฺปนสภาโว ธโมฺมติ กตฺวา รูปธาตูติ รูปกฺขโนฺธ วุโตฺตฯ รูปธาตุมฺหิ อารมฺมณปจฺจยภูเตน ราเคน สหชาเตนปิ อสหชาเตนปิ อุปนิสฺสยภูเตน อปฺปหีนภาเวเนว วินิพทฺธํ ปฎิพทฺธํ กมฺมวิญฺญาณํฯ โอกสารีติ วุจฺจติ – ‘‘ตสฺมิํ รูปธาตุสญฺญิเต โอเก สรติ ปวตฺตตี’’ติ กตฺวาฯ อวติ เอตฺถ คจฺฉติ ปวตฺตตีติ โอกํ, ปวตฺติฎฺฐานํฯ เตนาห – ‘‘เคหสารี อาลยสารี’’ติฯ
3. ‘‘Avantidakkhiṇāpathe’’ti aññesu suttapadesu āgatattā āha ‘‘avantidakkhiṇāpathasaṅkhāte’’ti. Majjhimadesato hi dakkhiṇadisāya avantiraṭṭhaṃ. Pavattayittha ettha laddhīti pavattaṃ, pavattitabbaṭṭhānanti āha ‘‘laddhipavattaṭṭhāne’’ti. Ruppanasabhāvo dhammoti katvā rūpadhātūti rūpakkhandho vutto. Rūpadhātumhi ārammaṇapaccayabhūtena rāgena sahajātenapi asahajātenapi upanissayabhūtena appahīnabhāveneva vinibaddhaṃ paṭibaddhaṃ kammaviññāṇaṃ. Okasārīti vuccati – ‘‘tasmiṃ rūpadhātusaññite oke sarati pavattatī’’ti katvā. Avati ettha gacchati pavattatīti okaṃ, pavattiṭṭhānaṃ. Tenāha – ‘‘gehasārī ālayasārī’’ti.
อุคจฺฉติ วา เอตฺถ เวทนาทีหิ สทฺธิํ สมเวตีติ โอโก, จกฺขุรูปาทิฯ ปจฺจโยติ อารมฺมณาทิวเสน ปจฺจโยฯ ปจฺจโย โหตีติ อนนฺตรสมนนฺตราทินา เจว กมฺมูปนิสฺสยอารมฺมณาทินา จฯ ‘‘วิญฺญาณธาตุ โข, คหปตี’’ติ เอวํ วุเตฺต ‘‘กมฺมวิญฺญาณวิปากวิญฺญาเณสุ กตรํ นุ โข’’ติ สโมฺมโห ภเวยฺยฯ ตสฺส สโมฺมหสฺส วิฆาตตฺถํ อปคมนตฺถํฯ อสมฺภินฺนาวาติ อสํกิณฺณาว เทสนา กตาฯ อารมฺมณวเสน จตโสฺส อภิสงฺขารวิญฺญาณฎฺฐิติโย วุตฺตา – ‘‘รูปุปยํ วา, ภิกฺขเว, วิญฺญาณํ ติฎฺฐมานํ ติเฎฺฐยฺย, รูปารมฺมณ’’นฺติอาทินา (สํ. นิ. ๓.๕๓)ฯ ตา วิญฺญาณฎฺฐิติโย ทเสฺสตุมฺปิฯ
Ugacchati vā ettha vedanādīhi saddhiṃ samavetīti oko, cakkhurūpādi. Paccayoti ārammaṇādivasena paccayo. Paccayo hotīti anantarasamanantarādinā ceva kammūpanissayaārammaṇādinā ca. ‘‘Viññāṇadhātu kho, gahapatī’’ti evaṃ vutte ‘‘kammaviññāṇavipākaviññāṇesu kataraṃ nu kho’’ti sammoho bhaveyya. Tassa sammohassa vighātatthaṃ apagamanatthaṃ. Asambhinnāvāti asaṃkiṇṇāva desanā katā. Ārammaṇavasena catasso abhisaṅkhāraviññāṇaṭṭhitiyo vuttā – ‘‘rūpupayaṃ vā, bhikkhave, viññāṇaṃ tiṭṭhamānaṃ tiṭṭheyya, rūpārammaṇa’’ntiādinā (saṃ. ni. 3.53). Tā viññāṇaṭṭhitiyo dassetumpi.
ทฬฺหํ อภินิเวสวเสน อารมฺมณํ อุเปนฺตีติ อุปยา, ตณฺหาทิฎฺฐิโยฯ อธิฎฺฐานภูตาติ ปติฎฺฐานภูตาฯ อภินิเวสภูตาติ ตํ ตํ อารมฺมณํ อภินิวิสฺส อโชฺฌสาย ปวตฺติยา การณภูตาฯ อนุสยภูตาติ ราคานุสยทิฎฺฐานุสยภูตาฯ อุปริมโกฎิยาติ ปหานสฺส อุปริมโกฎิยา ฯ พุทฺธานเญฺญว หิ เต สวาสนา ปหีนาฯ ปุเพฺพ อคฺคหิตํ วิญฺญาณํ อคฺคหิตเมวาติ กตฺวา กสฺมา อิธ เทสนา กตาติ โจเทติ – ‘‘อิธ วิญฺญาณํ กสฺมา คหิต’’นฺติฯ ปุเพฺพ ‘‘วิญฺญาณธาตุราควินิพนฺธญฺจ วิญฺญาณ’’นฺติ วุจฺจมาเน ยถา ยถา สโมฺมโห สิยา ปจฺจยปจฺจยุปฺปนฺนวิภาคสฺส ทุกฺกรตฺตา, อิธ ปน สโมฺมหสฺส โอกาโสว นตฺถิ อวิเสเสน ปญฺจสุ ขเนฺธสุ กิเลสปฺปหานวเสนาติฯ เตนาห ‘‘กิเลสปฺปหานทสฺสนตฺถ’’นฺติอาทิฯ กมฺมวิญฺญาเณน โอกํ อสรเนฺตนา’’ติ อิตฺถมฺภูตลกฺขเณ กรณวจนํฯ อสรเนฺตนาติ อนุปคจฺฉเนฺตนฯ
Daḷhaṃ abhinivesavasena ārammaṇaṃ upentīti upayā, taṇhādiṭṭhiyo. Adhiṭṭhānabhūtāti patiṭṭhānabhūtā. Abhinivesabhūtāti taṃ taṃ ārammaṇaṃ abhinivissa ajjhosāya pavattiyā kāraṇabhūtā. Anusayabhūtāti rāgānusayadiṭṭhānusayabhūtā. Uparimakoṭiyāti pahānassa uparimakoṭiyā . Buddhānaññeva hi te savāsanā pahīnā. Pubbe aggahitaṃ viññāṇaṃ aggahitamevāti katvā kasmā idha desanā katāti codeti – ‘‘idhaviññāṇaṃ kasmā gahita’’nti. Pubbe ‘‘viññāṇadhāturāgavinibandhañca viññāṇa’’nti vuccamāne yathā yathā sammoho siyā paccayapaccayuppannavibhāgassa dukkarattā, idha pana sammohassa okāsova natthi avisesena pañcasu khandhesu kilesappahānavasenāti. Tenāha ‘‘kilesappahānadassanattha’’ntiādi. Kammaviññāṇena okaṃ asarantenā’’ti itthambhūtalakkhaṇe karaṇavacanaṃ. Asarantenāti anupagacchantena.
ปจฺจยเฎฺฐนาติ อารมฺมณาทิปจฺจยภาเวนฯ นิมิตฺตํ อุปฺปตฺติกํฯ อารมฺมณ…เป.… นิเกตนฺติ อารมฺมณกรณสงฺขาเตน นิวาสฎฺฐานภูเตน รูปเมว นิเกตนฺติ รูปนิมิตฺตนิเกตํฯ
Paccayaṭṭhenāti ārammaṇādipaccayabhāvena. Nimittaṃ uppattikaṃ. Ārammaṇa…pe… niketanti ārammaṇakaraṇasaṅkhātena nivāsaṭṭhānabhūtena rūpameva niketanti rūpanimittaniketaṃ.
ฉนฺทราคสฺส พลวทุพฺพลตายาติ อชฺฌตฺตขนฺธปญฺจเก ฉนฺทราคสฺส พลวภาเวน ตํ ‘‘โอโก’’ติ, พหิทฺธา ฉสุ อารมฺมเณสุ ตสฺส ทุพฺพลตาย ตานิ ‘‘นิเกต’’นฺติ วุตฺตานิฯ อิทานิ ยถาวุตฺตมตฺถํ ปากฎํ กตฺวา ทเสฺสตุํ ‘‘สมาเนปิ หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ โอโกติ วุจฺจติ เคหเมว รตฺติฎฺฐานภาวโตฯ นิเกตนฺติ วุจฺจติ อุยฺยานาทิ ทิวาฎฺฐานภาวโตฯ ตโต ทุพฺพลตโร โหติ ฉนฺทราโคฯ
Chandarāgassa balavadubbalatāyāti ajjhattakhandhapañcake chandarāgassa balavabhāvena taṃ ‘‘oko’’ti, bahiddhā chasu ārammaṇesu tassa dubbalatāya tāni ‘‘niketa’’nti vuttāni. Idāni yathāvuttamatthaṃ pākaṭaṃ katvā dassetuṃ ‘‘samānepi hī’’tiādi vuttaṃ. Okoti vuccati gehameva rattiṭṭhānabhāvato. Niketanti vuccati uyyānādi divāṭṭhānabhāvato. Tato dubbalataro hoti chandarāgo.
เคหสฺสิตสุเขนาติ เคหนิสฺสิเตน จิตฺตสฺส สุเขน สุขิโต สุขปฺปโตฺต โหติฯ กิจฺจกรณีเยสูติ ขุทฺทเกสุ เจว มหเนฺตสุ จ กตฺตพฺพเตฺถสุฯ สยนฺติ อตฺตนาฯ อโนฺตติ จิตฺตชฺฌาสเยฯ
Gehassitasukhenāti gehanissitena cittassa sukhena sukhito sukhappatto hoti. Kiccakaraṇīyesūti khuddakesu ceva mahantesu ca kattabbatthesu. Sayanti attanā. Antoti cittajjhāsaye.
เอวํรูโปติ อีทิสรูโปฯ วณฺณสโทฺท วิย รูปสโทฺท รูปายตนสฺส วิย สณฺฐานสฺสปิ วาจโกติ อธิปฺปาเยน ‘‘ทีฆรสฺส กาโฬทาตาทีสุ รูเปสู’’ติ วุตฺตํฯ สุขาทีสูติ โสมนสฺสาทีสุฯ ตตฺถ หิ ‘‘อภิณฺหํ โสมนสฺสิโต ภเวยฺย’’นฺติ ปตฺถนา สิยาฯ เอวํสโญฺญ นามาติ วิสยวเสน สญฺญาวิเสสปตฺถนมาหฯ เอวํวิญฺญาโณติ ปน อิธ วิสยมุเขน วิญฺญาณวิเสสปตฺถนํ วทติ – ‘‘เอวํนิปุณรูปทสฺสนสมตฺถํ, เอวํปญฺจปสาทปฎิมณฺฑิตนิสฺสยญฺจ เม วิญฺญาณํ ภเวยฺยา’’ติฯ
Evaṃrūpoti īdisarūpo. Vaṇṇasaddo viya rūpasaddo rūpāyatanassa viya saṇṭhānassapi vācakoti adhippāyena ‘‘dīgharassa kāḷodātādīsu rūpesū’’ti vuttaṃ. Sukhādīsūti somanassādīsu. Tattha hi ‘‘abhiṇhaṃ somanassito bhaveyya’’nti patthanā siyā. Evaṃsañño nāmāti visayavasena saññāvisesapatthanamāha. Evaṃviññāṇoti pana idha visayamukhena viññāṇavisesapatthanaṃ vadati – ‘‘evaṃnipuṇarūpadassanasamatthaṃ, evaṃpañcapasādapaṭimaṇḍitanissayañca me viññāṇaṃ bhaveyyā’’ti.
วฎฺฎํ ปุรโต อกุรูมาโนติ โลเก จิตฺตํ อปเตฺถโนฺตฯ อสิลิฎฺฐํ ปุเพฺพนาปรํ อสมฺพทฺธํฯ วทนฺติ เอเตนาติ วาโท, โทโสติ อาห – ‘‘ตุยฺหํ โทโส’’ติอาทิฯ อิเธว อิมสฺมิํเยว สมาคเมฯ นิเพฺพเฐหิ โทสโต อตฺตานํ โมเจหิฯ
Vaṭṭaṃ purato akurūmānoti loke cittaṃ apatthento. Asiliṭṭhaṃ pubbenāparaṃ asambaddhaṃ. Vadanti etenāti vādo, dosoti āha – ‘‘tuyhaṃ doso’’tiādi. Idheva imasmiṃyeva samāgame. Nibbeṭhehi dosato attānaṃ mocehi.
หาลิทฺทิกานิสุตฺตวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Hāliddikānisuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / สํยุตฺตนิกาย • Saṃyuttanikāya / ๓. หาลิทฺทิกานิสุตฺตํ • 3. Hāliddikānisuttaṃ
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / สํยุตฺตนิกาย (อฎฺฐกถา) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ๓. หาลิทฺทิกานิสุตฺตวณฺณนา • 3. Hāliddikānisuttavaṇṇanā
