| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / សំយុត្តនិកាយ (ដីកា) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
៣. ហាលិទ្ទិកានិសុត្តវណ្ណនា
3. Hāliddikānisuttavaṇṇanā
៣. ‘‘អវន្តិទក្ខិណាបថេ’’តិ អញ្ញេសុ សុត្តបទេសុ អាគតត្តា អាហ ‘‘អវន្តិទក្ខិណាបថសង្ខាតេ’’តិ។ មជ្ឈិមទេសតោ ហិ ទក្ខិណទិសាយ អវន្តិរដ្ឋំ។ បវត្តយិត្ថ ឯត្ថ លទ្ធីតិ បវត្តំ, បវត្តិតព្ពដ្ឋានន្តិ អាហ ‘‘លទ្ធិបវត្តដ្ឋានេ’’តិ។ រុប្បនសភាវោ ធម្មោតិ កត្វា រូបធាតូតិ រូបក្ខន្ធោ វុត្តោ។ រូបធាតុម្ហិ អារម្មណបច្ចយភូតេន រាគេន សហជាតេនបិ អសហជាតេនបិ ឧបនិស្សយភូតេន អប្បហីនភាវេនេវ វិនិពទ្ធំ បដិពទ្ធំ កម្មវិញ្ញាណំ។ ឱកសារីតិ វុច្ចតិ – ‘‘តស្មិំ រូបធាតុសញ្ញិតេ ឱកេ សរតិ បវត្តតី’’តិ កត្វា។ អវតិ ឯត្ថ គច្ឆតិ បវត្តតីតិ ឱកំ, បវត្តិដ្ឋានំ។ តេនាហ – ‘‘គេហសារី អាលយសារី’’តិ។
3. ‘‘Avantidakkhiṇāpathe’’ti aññesu suttapadesu āgatattā āha ‘‘avantidakkhiṇāpathasaṅkhāte’’ti. Majjhimadesato hi dakkhiṇadisāya avantiraṭṭhaṃ. Pavattayittha ettha laddhīti pavattaṃ, pavattitabbaṭṭhānanti āha ‘‘laddhipavattaṭṭhāne’’ti. Ruppanasabhāvo dhammoti katvā rūpadhātūti rūpakkhandho vutto. Rūpadhātumhi ārammaṇapaccayabhūtena rāgena sahajātenapi asahajātenapi upanissayabhūtena appahīnabhāveneva vinibaddhaṃ paṭibaddhaṃ kammaviññāṇaṃ. Okasārīti vuccati – ‘‘tasmiṃ rūpadhātusaññite oke sarati pavattatī’’ti katvā. Avati ettha gacchati pavattatīti okaṃ, pavattiṭṭhānaṃ. Tenāha – ‘‘gehasārī ālayasārī’’ti.
ឧគច្ឆតិ វា ឯត្ថ វេទនាទីហិ សទ្ធិំ សមវេតីតិ ឱកោ, ចក្ខុរូបាទិ។ បច្ចយោតិ អារម្មណាទិវសេន បច្ចយោ។ បច្ចយោ ហោតីតិ អនន្តរសមនន្តរាទិនា ចេវ កម្មូបនិស្សយអារម្មណាទិនា ច។ ‘‘វិញ្ញាណធាតុ ខោ, គហបតី’’តិ ឯវំ វុត្តេ ‘‘កម្មវិញ្ញាណវិបាកវិញ្ញាណេសុ កតរំ នុ ខោ’’តិ សម្មោហោ ភវេយ្យ។ តស្ស សម្មោហស្ស វិឃាតត្ថំ អបគមនត្ថំ។ អសម្ភិន្នាវាតិ អសំកិណ្ណាវ ទេសនា កតា។ អារម្មណវសេន ចតស្សោ អភិសង្ខារវិញ្ញាណដ្ឋិតិយោ វុត្តា – ‘‘រូបុបយំ វា, ភិក្ខវេ, វិញ្ញាណំ តិដ្ឋមានំ តិដ្ឋេយ្យ, រូបារម្មណ’’ន្តិអាទិនា (សំ. និ. ៣.៥៣)។ តា វិញ្ញាណដ្ឋិតិយោ ទស្សេតុម្បិ។
Ugacchati vā ettha vedanādīhi saddhiṃ samavetīti oko, cakkhurūpādi. Paccayoti ārammaṇādivasena paccayo. Paccayo hotīti anantarasamanantarādinā ceva kammūpanissayaārammaṇādinā ca. ‘‘Viññāṇadhātu kho, gahapatī’’ti evaṃ vutte ‘‘kammaviññāṇavipākaviññāṇesu kataraṃ nu kho’’ti sammoho bhaveyya. Tassa sammohassa vighātatthaṃ apagamanatthaṃ. Asambhinnāvāti asaṃkiṇṇāva desanā katā. Ārammaṇavasena catasso abhisaṅkhāraviññāṇaṭṭhitiyo vuttā – ‘‘rūpupayaṃ vā, bhikkhave, viññāṇaṃ tiṭṭhamānaṃ tiṭṭheyya, rūpārammaṇa’’ntiādinā (saṃ. ni. 3.53). Tā viññāṇaṭṭhitiyo dassetumpi.
ទឡ្ហំ អភិនិវេសវសេន អារម្មណំ ឧបេន្តីតិ ឧបយា, តណ្ហាទិដ្ឋិយោ។ អធិដ្ឋានភូតាតិ បតិដ្ឋានភូតា។ អភិនិវេសភូតាតិ តំ តំ អារម្មណំ អភិនិវិស្ស អជ្ឈោសាយ បវត្តិយា ការណភូតា។ អនុសយភូតាតិ រាគានុសយទិដ្ឋានុសយភូតា។ ឧបរិមកោដិយាតិ បហានស្ស ឧបរិមកោដិយា ។ ពុទ្ធានញ្ញេវ ហិ តេ សវាសនា បហីនា។ បុព្ពេ អគ្គហិតំ វិញ្ញាណំ អគ្គហិតមេវាតិ កត្វា កស្មា ឥធ ទេសនា កតាតិ ចោទេតិ – ‘‘ឥធ វិញ្ញាណំ កស្មា គហិត’’ន្តិ។ បុព្ពេ ‘‘វិញ្ញាណធាតុរាគវិនិពន្ធញ្ច វិញ្ញាណ’’ន្តិ វុច្ចមានេ យថា យថា សម្មោហោ សិយា បច្ចយបច្ចយុប្បន្នវិភាគស្ស ទុក្ករត្តា, ឥធ បន សម្មោហស្ស ឱកាសោវ នត្ថិ អវិសេសេន បញ្ចសុ ខន្ធេសុ កិលេសប្បហានវសេនាតិ។ តេនាហ ‘‘កិលេសប្បហានទស្សនត្ថ’’ន្តិអាទិ។ កម្មវិញ្ញាណេន ឱកំ អសរន្តេនា’’តិ ឥត្ថម្ភូតលក្ខណេ ករណវចនំ។ អសរន្តេនាតិ អនុបគច្ឆន្តេន។
Daḷhaṃ abhinivesavasena ārammaṇaṃ upentīti upayā, taṇhādiṭṭhiyo. Adhiṭṭhānabhūtāti patiṭṭhānabhūtā. Abhinivesabhūtāti taṃ taṃ ārammaṇaṃ abhinivissa ajjhosāya pavattiyā kāraṇabhūtā. Anusayabhūtāti rāgānusayadiṭṭhānusayabhūtā. Uparimakoṭiyāti pahānassa uparimakoṭiyā . Buddhānaññeva hi te savāsanā pahīnā. Pubbe aggahitaṃ viññāṇaṃ aggahitamevāti katvā kasmā idha desanā katāti codeti – ‘‘idhaviññāṇaṃ kasmā gahita’’nti. Pubbe ‘‘viññāṇadhāturāgavinibandhañca viññāṇa’’nti vuccamāne yathā yathā sammoho siyā paccayapaccayuppannavibhāgassa dukkarattā, idha pana sammohassa okāsova natthi avisesena pañcasu khandhesu kilesappahānavasenāti. Tenāha ‘‘kilesappahānadassanattha’’ntiādi. Kammaviññāṇena okaṃ asarantenā’’ti itthambhūtalakkhaṇe karaṇavacanaṃ. Asarantenāti anupagacchantena.
បច្ចយដ្ឋេនាតិ អារម្មណាទិបច្ចយភាវេន។ និមិត្តំ ឧប្បត្តិកំ។ អារម្មណ…បេ.… និកេតន្តិ អារម្មណករណសង្ខាតេន និវាសដ្ឋានភូតេន រូបមេវ និកេតន្តិ រូបនិមិត្តនិកេតំ។
Paccayaṭṭhenāti ārammaṇādipaccayabhāvena. Nimittaṃ uppattikaṃ. Ārammaṇa…pe… niketanti ārammaṇakaraṇasaṅkhātena nivāsaṭṭhānabhūtena rūpameva niketanti rūpanimittaniketaṃ.
ឆន្ទរាគស្ស ពលវទុព្ពលតាយាតិ អជ្ឈត្តខន្ធបញ្ចកេ ឆន្ទរាគស្ស ពលវភាវេន តំ ‘‘ឱកោ’’តិ, ពហិទ្ធា ឆសុ អារម្មណេសុ តស្ស ទុព្ពលតាយ តានិ ‘‘និកេត’’ន្តិ វុត្តានិ។ ឥទានិ យថាវុត្តមត្ថំ បាកដំ កត្វា ទស្សេតុំ ‘‘សមានេបិ ហី’’តិអាទិ វុត្តំ។ ឱកោតិ វុច្ចតិ គេហមេវ រត្តិដ្ឋានភាវតោ។ និកេតន្តិ វុច្ចតិ ឧយ្យានាទិ ទិវាដ្ឋានភាវតោ។ តតោ ទុព្ពលតរោ ហោតិ ឆន្ទរាគោ។
Chandarāgassa balavadubbalatāyāti ajjhattakhandhapañcake chandarāgassa balavabhāvena taṃ ‘‘oko’’ti, bahiddhā chasu ārammaṇesu tassa dubbalatāya tāni ‘‘niketa’’nti vuttāni. Idāni yathāvuttamatthaṃ pākaṭaṃ katvā dassetuṃ ‘‘samānepi hī’’tiādi vuttaṃ. Okoti vuccati gehameva rattiṭṭhānabhāvato. Niketanti vuccati uyyānādi divāṭṭhānabhāvato. Tato dubbalataro hoti chandarāgo.
គេហស្សិតសុខេនាតិ គេហនិស្សិតេន ចិត្តស្ស សុខេន សុខិតោ សុខប្បត្តោ ហោតិ។ កិច្ចករណីយេសូតិ ខុទ្ទកេសុ ចេវ មហន្តេសុ ច កត្តព្ពត្ថេសុ។ សយន្តិ អត្តនា។ អន្តោតិ ចិត្តជ្ឈាសយេ។
Gehassitasukhenāti gehanissitena cittassa sukhena sukhito sukhappatto hoti. Kiccakaraṇīyesūti khuddakesu ceva mahantesu ca kattabbatthesu. Sayanti attanā. Antoti cittajjhāsaye.
ឯវំរូបោតិ ឦទិសរូបោ។ វណ្ណសទ្ទោ វិយ រូបសទ្ទោ រូបាយតនស្ស វិយ សណ្ឋានស្សបិ វាចកោតិ អធិប្បាយេន ‘‘ទីឃរស្ស កាឡោទាតាទីសុ រូបេសូ’’តិ វុត្តំ។ សុខាទីសូតិ សោមនស្សាទីសុ។ តត្ថ ហិ ‘‘អភិណ្ហំ សោមនស្សិតោ ភវេយ្យ’’ន្តិ បត្ថនា សិយា។ ឯវំសញ្ញោ នាមាតិ វិសយវសេន សញ្ញាវិសេសបត្ថនមាហ។ ឯវំវិញ្ញាណោតិ បន ឥធ វិសយមុខេន វិញ្ញាណវិសេសបត្ថនំ វទតិ – ‘‘ឯវំនិបុណរូបទស្សនសមត្ថំ, ឯវំបញ្ចបសាទបដិមណ្ឌិតនិស្សយញ្ច មេ វិញ្ញាណំ ភវេយ្យា’’តិ។
Evaṃrūpoti īdisarūpo. Vaṇṇasaddo viya rūpasaddo rūpāyatanassa viya saṇṭhānassapi vācakoti adhippāyena ‘‘dīgharassa kāḷodātādīsu rūpesū’’ti vuttaṃ. Sukhādīsūti somanassādīsu. Tattha hi ‘‘abhiṇhaṃ somanassito bhaveyya’’nti patthanā siyā. Evaṃsañño nāmāti visayavasena saññāvisesapatthanamāha. Evaṃviññāṇoti pana idha visayamukhena viññāṇavisesapatthanaṃ vadati – ‘‘evaṃnipuṇarūpadassanasamatthaṃ, evaṃpañcapasādapaṭimaṇḍitanissayañca me viññāṇaṃ bhaveyyā’’ti.
វដ្ដំ បុរតោ អកុរូមានោតិ លោកេ ចិត្តំ អបត្ថេន្តោ។ អសិលិដ្ឋំ បុព្ពេនាបរំ អសម្ពទ្ធំ។ វទន្តិ ឯតេនាតិ វាទោ, ទោសោតិ អាហ – ‘‘តុយ្ហំ ទោសោ’’តិអាទិ។ ឥធេវ ឥមស្មិំយេវ សមាគមេ។ និព្ពេឋេហិ ទោសតោ អត្តានំ មោចេហិ។
Vaṭṭaṃ purato akurūmānoti loke cittaṃ apatthento. Asiliṭṭhaṃ pubbenāparaṃ asambaddhaṃ. Vadanti etenāti vādo, dosoti āha – ‘‘tuyhaṃ doso’’tiādi. Idheva imasmiṃyeva samāgame. Nibbeṭhehi dosato attānaṃ mocehi.
ហាលិទ្ទិកានិសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Hāliddikānisuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / សំយុត្តនិកាយ • Saṃyuttanikāya / ៣. ហាលិទ្ទិកានិសុត្តំ • 3. Hāliddikānisuttaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / សំយុត្តនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ៣. ហាលិទ្ទិកានិសុត្តវណ្ណនា • 3. Hāliddikānisuttavaṇṇanā
