| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / සංයුත්‌තනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
3. හාලිද්‌දිකානිසුත්‌තවණ්‌ණනා
3. Hāliddikānisuttavaṇṇanā
3. තතියෙ අවන්‌තීසූති අවන්‌තිදක්‌ඛිණාපථසඞ්‌ඛාතෙ අවන්‌තිරට්‌ඨෙ. කුරරඝරෙති එවංනාමකෙ නගරෙ. පපාතෙති එකතො පපාතෙ. තස්‌ස කිර පබ්‌බතස්‌ස එකං පස්‌සං ඡින්‌දිත්‌වා පාතිතං විය අහොසි. ‘‘පවත්‌තෙ’’තිපි පාඨො, නානාතිත්‌ථියානං ලද්‌ධිපවත්‌තට්‌ඨානෙති අත්‌ථො. ඉති ථෙරො තස්‌මිං රට්‌ඨෙ තං නගරං නිස්‌සාය තස්‌මිං පබ්‌බතෙ විහරති. හාලිද්‌දිකානීති එවංනාමකො. අට්‌ඨකවග්‌ගියෙ මාගණ්‌ඩියපඤ්‌හෙති අට්‌ඨකවග්‌ගිකම්‌හි මාගණ්‌ඩියපඤ්‌හො නාම අත්‌ථි, තස්‌මිං පඤ්‌හෙ. රූපධාතූති රූපක්‌ඛන්‌ධො අධිප්‌පෙතො. රූපධාතුරාගවිනිබද්‌ධන්‌ති රූපධාතුම්‌හි රාගෙන විනිබද්‌ධං . විඤ්‌ඤාණන්‌ති කම්‌මවිඤ්‌ඤාණං. ඔකසාරීති ගෙහසාරී ආලයසාරී.
3. Tatiye avantīsūti avantidakkhiṇāpathasaṅkhāte avantiraṭṭhe. Kuraraghareti evaṃnāmake nagare. Papāteti ekato papāte. Tassa kira pabbatassa ekaṃ passaṃ chinditvā pātitaṃ viya ahosi. ‘‘Pavatte’’tipi pāṭho, nānātitthiyānaṃ laddhipavattaṭṭhāneti attho. Iti thero tasmiṃ raṭṭhe taṃ nagaraṃ nissāya tasmiṃ pabbate viharati. Hāliddikānīti evaṃnāmako. Aṭṭhakavaggiye māgaṇḍiyapañheti aṭṭhakavaggikamhi māgaṇḍiyapañho nāma atthi, tasmiṃ pañhe. Rūpadhātūti rūpakkhandho adhippeto. Rūpadhāturāgavinibaddhanti rūpadhātumhi rāgena vinibaddhaṃ . Viññāṇanti kammaviññāṇaṃ. Okasārīti gehasārī ālayasārī.
කස්‌මා පනෙත්‌ථ ‘‘විඤ්‌ඤාණධාතු ඛො, ගහපතී’’ති න වුත්‌තන්‌ති? සම්‌මොහවිඝාතත්‌ථං. ‘‘ඔකො’’ති හි අත්‌ථතො පච්‌චයො වුච්‌චති, පුරෙජාතඤ්‌ච කම්‌මවිඤ්‌ඤාණං පච්‌ඡාජාතස්‌ස කම්‌මවිඤ්‌ඤාණස්‌සපි විපාකවිඤ්‌ඤාණස්‌සපි විපාකවිඤ්‌ඤාණඤ්‌ච විපාකවිඤ්‌ඤාණස්‌සපි කම්‌මවිඤ්‌ඤාණස්‌සපි පච්‌චයො හොති, තස්‌මා ‘‘කතරං නු ඛො ඉධ විඤ්‌ඤාණ’’න්‌ති? සම්‌මොහො භවෙය්‍ය, තස්‌ස විඝාතත්‌ථං තං අගහෙත්‌වා අසම්‌භින්‌නාව දෙසනා කතා. අපිච ආරම්‌මණවසෙන චතස්‌සො අභිසඞ්‌ඛාරවිඤ්‌ඤාණට්‌ඨිතියො වුත්‌තාති තා දස්‌සෙතුම්‌පි ඉධ විඤ්‌ඤාණං න ගහිතං.
Kasmā panettha ‘‘viññāṇadhātu kho, gahapatī’’ti na vuttanti? Sammohavighātatthaṃ. ‘‘Oko’’ti hi atthato paccayo vuccati, purejātañca kammaviññāṇaṃ pacchājātassa kammaviññāṇassapi vipākaviññāṇassapi vipākaviññāṇañca vipākaviññāṇassapi kammaviññāṇassapi paccayo hoti, tasmā ‘‘kataraṃ nu kho idha viññāṇa’’nti? Sammoho bhaveyya, tassa vighātatthaṃ taṃ agahetvā asambhinnāva desanā katā. Apica ārammaṇavasena catasso abhisaṅkhāraviññāṇaṭṭhitiyo vuttāti tā dassetumpi idha viññāṇaṃ na gahitaṃ.
උපයුපාදානාති තණ්‌හූපයදිට්‌ඨූපයවසෙන ද්‌වෙ උපයා, කාමුපාදානාදීනි චත්‌තාරි උපාදානානි ච. චෙතසො අධිට්‌ඨානාභිනිවෙසානුසයාති අකුසලචිත්‌තස්‌ස අධිට්‌ඨානභූතා චෙව අභිනිවෙසභූතා ච අනුසයභූතා ච. තථාගතස්‌සාති සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස. සබ්‌බෙසම්‌පි හි ඛීණාසවානං එතෙ පහීනාව, සත්‌ථු පන ඛීණාසවභාවො ලොකෙ අතිපාකටොති උපරිමකොටියා එවං වුත්‌තං. විඤ්‌ඤාණධාතුයාති ඉධ විඤ්‌ඤාණං කස්‌මා ගහිතං? කිලෙසප්‌පහානදස්‌සනත්‌ථං. කිලෙසා හි න කෙවලං චතූසුයෙව ඛන්‌ධෙසු පහීනා පහීයන්‌ති, පඤ්‌චසුපි පහීයන්‌තියෙවාති කිලෙසප්‌පහානදස්‌සනත්‌ථං ගහිතං. එවං ඛො, ගහපති, අනොකසාරී හොතීති එවං කම්‌මවිඤ්‌ඤාණෙන ඔකං අසරන්‌තෙන අනොකසාරී නාම හොති.
Upayupādānāti taṇhūpayadiṭṭhūpayavasena dve upayā, kāmupādānādīni cattāri upādānāni ca. Cetaso adhiṭṭhānābhinivesānusayāti akusalacittassa adhiṭṭhānabhūtā ceva abhinivesabhūtā ca anusayabhūtā ca. Tathāgatassāti sammāsambuddhassa. Sabbesampi hi khīṇāsavānaṃ ete pahīnāva, satthu pana khīṇāsavabhāvo loke atipākaṭoti uparimakoṭiyā evaṃ vuttaṃ. Viññāṇadhātuyāti idha viññāṇaṃ kasmā gahitaṃ? Kilesappahānadassanatthaṃ. Kilesā hi na kevalaṃ catūsuyeva khandhesu pahīnā pahīyanti, pañcasupi pahīyantiyevāti kilesappahānadassanatthaṃ gahitaṃ. Evaṃ kho, gahapati, anokasārī hotīti evaṃ kammaviññāṇena okaṃ asarantena anokasārī nāma hoti.
රූපනිමිත්‌තනිකෙතවිසාරවිනිබන්‌ධාති රූපමෙව කිලෙසානං පච්‌චයට්‌ඨෙන නිමිත්‌තං, ආරම්‌මණකිරියසඞ්‌ඛාතනිවාසනට්‌ඨානට්‌ඨෙන නිකෙතන්‌ති රූපනිමිත්‌තනිකෙතං. විසාරො ච විනිබන්‌ධො ච විසාරවිනිබන්‌ධා. උභයෙනපි හි කිලෙසානං පත්‌ථටභාවො ච විනිබන්‌ධනභාවො ච වුත්‌තො, රූපනිමිත්‌තනිකෙතෙ විසාරවිනිබන්‌ධාති රූපනිමිත්‌තනිකෙතවිසාරවිනිබන්‌ධා, තස්‌මා රූපනිමිත්‌තනිකෙතම්‌හි උප්‌පන්‌නෙන කිලෙසවිසාරෙන චෙව කිලෙසබන්‌ධනෙන චාති අත්‌ථො. නිකෙතසාරීති වුච්‌චතීති ආරම්‌මණකරණවසෙන නිවාසනට්‌ඨානං සාරීති වුච්‌චති. පහීනාති තෙ රූපනිමිත්‌තනිකෙතකිලෙසවිසාරවිනිබන්‌ධා පහීනා.
Rūpanimittaniketavisāravinibandhāti rūpameva kilesānaṃ paccayaṭṭhena nimittaṃ, ārammaṇakiriyasaṅkhātanivāsanaṭṭhānaṭṭhena niketanti rūpanimittaniketaṃ. Visāro ca vinibandho ca visāravinibandhā. Ubhayenapi hi kilesānaṃ patthaṭabhāvo ca vinibandhanabhāvo ca vutto, rūpanimittanikete visāravinibandhāti rūpanimittaniketavisāravinibandhā, tasmā rūpanimittaniketamhi uppannena kilesavisārena ceva kilesabandhanena cāti attho. Niketasārīti vuccatīti ārammaṇakaraṇavasena nivāsanaṭṭhānaṃ sārīti vuccati. Pahīnāti te rūpanimittaniketakilesavisāravinibandhā pahīnā.
කස්‌මා පනෙත්‌ථ පඤ්‌චක්‌ඛන්‌ධා ‘‘ඔකා’’ති වුත්‌තා, ඡ ආරම්‌මණානි ‘‘නිකෙත’’න්‌ති? ඡන්‌දරාගස්‌ස බලවදුබ්‌බලතාය. සමානෙපි හි එතෙසං ආලයට්‌ඨෙන විසයභාවෙ ඔකොති නිච්‌චනිවාසනට්‌ඨානගෙහමෙව වුච්‌චති, නිකෙතන්‌ති ‘‘අජ්‌ජ අසුකට්‌ඨානෙ කීළිස්‌සාමා’’ති කතසඞ්‌කෙතට්‌ඨානං නිවාසට්‌ඨානං උය්‍යානාදි. තත්‌ථ යථා පුත්‌තදාරධනධඤ්‌ඤපුණ්‌ණගෙහෙ ඡන්‌දරාගො බලවා හොති, එවං අජ්‌ඣත්‌තිකෙසු ඛන්‌ධෙසු. යථා පන උය්‍යානට්‌ඨානාදීසු තතො දුබ්‌බලතරො හොති, එවං බාහිරෙසු ඡසු ආරම්‌මණෙසූති ඡන්‌දරාගස්‌ස බලවදුබ්‌බලතාය එවං දෙසනා කතාති වෙදිතබ්‌බො.
Kasmā panettha pañcakkhandhā ‘‘okā’’ti vuttā, cha ārammaṇāni ‘‘niketa’’nti? Chandarāgassa balavadubbalatāya. Samānepi hi etesaṃ ālayaṭṭhena visayabhāve okoti niccanivāsanaṭṭhānagehameva vuccati, niketanti ‘‘ajja asukaṭṭhāne kīḷissāmā’’ti katasaṅketaṭṭhānaṃ nivāsaṭṭhānaṃ uyyānādi. Tattha yathā puttadāradhanadhaññapuṇṇagehe chandarāgo balavā hoti, evaṃ ajjhattikesu khandhesu. Yathā pana uyyānaṭṭhānādīsu tato dubbalataro hoti, evaṃ bāhiresu chasu ārammaṇesūti chandarāgassa balavadubbalatāya evaṃ desanā katāti veditabbo.
සුඛිතෙසු සුඛිතොති උපට්‌ඨාකෙසු ධනධඤ්‌ඤලාභාදිවසෙන සුඛිතෙසු ‘‘ඉදානාහං මනාපං භොජනං ලභිස්‌සාමී’’ති ගෙහසිතසුඛෙන සුඛිතො හොති, තෙහි පත්‌තසම්‌පත්‌තිං අනුභවමානො විය චරති. දුක්‌ඛිතෙසු දුක්‌ඛිතොති තෙසං කෙනචිදෙව කාරණෙන දුක්‌ඛෙ උප්‌පන්‌නෙ සයං ද්‌විගුණෙන දුක්‌ඛෙන දුක්‌ඛිතො හොති. කිච්‌චකරණීයෙසූති කිච්‌චසඞ්‌ඛාතෙසු කරණීයෙසු. තෙසු යොගං ආපජ්‌ජතීති උපයොගං සයං තෙසං කිච්‌චානං කත්‌තබ්‌බතං ආපජ්‌ජති. කාමෙසූති වත්‌ථුකාමෙසු. එවං ඛො, ගහපති, කාමෙහි අරිත්‌තො හොතීති එවං කිලෙසකාමෙහි අරිත්‌තො හොති අන්‌තො කාමානං භාවෙන අතුච්‌ඡො. සුක්‌කපක්‌ඛො තෙසං අභාවෙන රිත්‌තො තුච්‌ඡොති වෙදිතබ්‌බො.
Sukhitesu sukhitoti upaṭṭhākesu dhanadhaññalābhādivasena sukhitesu ‘‘idānāhaṃ manāpaṃ bhojanaṃ labhissāmī’’ti gehasitasukhena sukhito hoti, tehi pattasampattiṃ anubhavamāno viya carati. Dukkhitesu dukkhitoti tesaṃ kenacideva kāraṇena dukkhe uppanne sayaṃ dviguṇena dukkhena dukkhito hoti. Kiccakaraṇīyesūti kiccasaṅkhātesu karaṇīyesu. Tesu yogaṃ āpajjatīti upayogaṃ sayaṃ tesaṃ kiccānaṃ kattabbataṃ āpajjati. Kāmesūti vatthukāmesu. Evaṃ kho, gahapati, kāmehi aritto hotīti evaṃ kilesakāmehi aritto hoti anto kāmānaṃ bhāvena atuccho. Sukkapakkho tesaṃ abhāvena ritto tucchoti veditabbo.
පුරක්‌ඛරානොති වට්‌ටං පුරතො කුරුමානො. එවංරූපො සියන්‌තිආදීසු දීඝරස්‌සකාළොදාතාදීසු රූපෙසු ‘‘එවංරූපො නාම භවෙය්‍ය’’න්‌ති පත්‌ථෙති. සුඛාදීසු වෙදනාසු එවංවෙදනො නාම; නීලසඤ්‌ඤාදීසු සඤ්‌ඤාසු එවං සඤ්‌ඤො නාම; පුඤ්‌ඤාභිසඞ්‌ඛාරාදීසු සඞ්‌ඛාරෙසු එවංසඞ්‌ඛාරො නාම; චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණාදීසු විඤ්‌ඤාණෙසු ‘‘එවං විඤ්‌ඤාණො නාම භවෙය්‍ය’’න්‌ති පත්‌ථෙති.
Purakkharānoti vaṭṭaṃ purato kurumāno. Evaṃrūpo siyantiādīsu dīgharassakāḷodātādīsu rūpesu ‘‘evaṃrūpo nāma bhaveyya’’nti pattheti. Sukhādīsu vedanāsu evaṃvedano nāma; nīlasaññādīsu saññāsu evaṃ sañño nāma; puññābhisaṅkhārādīsu saṅkhāresu evaṃsaṅkhāro nāma; cakkhuviññāṇādīsu viññāṇesu ‘‘evaṃ viññāṇo nāma bhaveyya’’nti pattheti.
අපුරක්‌ඛරානොති වට්‌ටං පුරතො අකුරුමානො. සහිතං මෙ, අසහිතං තෙති තුය්‌හං වචනං අසහිතං අසිලිට්‌ඨං, මය්‌හං සහිතං සිලිට්‌ඨං මධුරපානසදිසං. අධිචිණ්‌ණං තෙ විපරාවත්‌තන්‌ති යං තුය්‌හං දීඝෙන කාලෙන පරිචිතං සුප්‌පගුණං, තං මම වාදං ආගම්‌ම සබ්‌බං ඛණෙන විපරාවත්‌තං නිවත්‌තං. ආරොපිතො තෙ වාදොති තුය්‌හං දොසො මයා ආරොපිතො. චර වාදප්‌පමොක්‌ඛායාති තං තං ආචරියං උපසඞ්‌කමිත්‌වා උත්‌තරි පරියෙසන්‌තො ඉමස්‌ස වාදස්‌ස මොක්‌ඛාය චර ආහිණ්‌ඩාහි. නිබ්‌බෙඨෙහි වා සචෙ පහොසීති අථ සයමෙව පහොසි, ඉධෙව නිබ්‌බෙඨෙහීති. තතියං.
Apurakkharānoti vaṭṭaṃ purato akurumāno. Sahitaṃ me, asahitaṃ teti tuyhaṃ vacanaṃ asahitaṃ asiliṭṭhaṃ, mayhaṃ sahitaṃ siliṭṭhaṃ madhurapānasadisaṃ. Adhiciṇṇaṃ te viparāvattanti yaṃ tuyhaṃ dīghena kālena paricitaṃ suppaguṇaṃ, taṃ mama vādaṃ āgamma sabbaṃ khaṇena viparāvattaṃ nivattaṃ. Āropito te vādoti tuyhaṃ doso mayā āropito. Cara vādappamokkhāyāti taṃ taṃ ācariyaṃ upasaṅkamitvā uttari pariyesanto imassa vādassa mokkhāya cara āhiṇḍāhi. Nibbeṭhehi vā sace pahosīti atha sayameva pahosi, idheva nibbeṭhehīti. Tatiyaṃ.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / සංයුත්‌තනිකාය • Saṃyuttanikāya / 3. හාලිද්‌දිකානිසුත්‌තං • 3. Hāliddikānisuttaṃ
ටීකා • Tīkā / සුත්‌තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / සංයුත්‌තනිකාය (ටීකා) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / 3. හාලිද්‌දිකානිසුත්‌තවණ්‌ණනා • 3. Hāliddikānisuttavaṇṇanā
