| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਸਂਯੁਤ੍ਤਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
੩. ਹਾਲਿਦ੍ਦਿਕਾਨਿਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
3. Hāliddikānisuttavaṇṇanā
੩. ‘‘ਅવਨ੍ਤਿਦਕ੍ਖਿਣਾਪਥੇ’’ਤਿ ਅਞ੍ਞੇਸੁ ਸੁਤ੍ਤਪਦੇਸੁ ਆਗਤਤ੍ਤਾ ਆਹ ‘‘ਅવਨ੍ਤਿਦਕ੍ਖਿਣਾਪਥਸਙ੍ਖਾਤੇ’’ਤਿ। ਮਜ੍ਝਿਮਦੇਸਤੋ ਹਿ ਦਕ੍ਖਿਣਦਿਸਾਯ ਅવਨ੍ਤਿਰਟ੍ਠਂ। ਪવਤ੍ਤਯਿਤ੍ਥ ਏਤ੍ਥ ਲਦ੍ਧੀਤਿ ਪવਤ੍ਤਂ, ਪવਤ੍ਤਿਤਬ੍ਬਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਲਦ੍ਧਿਪવਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨੇ’’ਤਿ। ਰੁਪ੍ਪਨਸਭਾવੋ ਧਮ੍ਮੋਤਿ ਕਤ੍વਾ ਰੂਪਧਾਤੂਤਿ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਰੂਪਧਾਤੁਮ੍ਹਿ ਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯਭੂਤੇਨ ਰਾਗੇਨ ਸਹਜਾਤੇਨਪਿ ਅਸਹਜਾਤੇਨਪਿ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਭੂਤੇਨ ਅਪ੍ਪਹੀਨਭਾવੇਨੇવ વਿਨਿਬਦ੍ਧਂ ਪਟਿਬਦ੍ਧਂ ਕਮ੍ਮવਿਞ੍ਞਾਣਂ। ਓਕਸਾਰੀਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ – ‘‘ਤਸ੍ਮਿਂ ਰੂਪਧਾਤੁਸਞ੍ਞਿਤੇ ਓਕੇ ਸਰਤਿ ਪવਤ੍ਤਤੀ’’ਤਿ ਕਤ੍વਾ। ਅવਤਿ ਏਤ੍ਥ ਗਚ੍ਛਤਿ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਓਕਂ, ਪવਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਂ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਗੇਹਸਾਰੀ ਆਲਯਸਾਰੀ’’ਤਿ।
3. ‘‘Avantidakkhiṇāpathe’’ti aññesu suttapadesu āgatattā āha ‘‘avantidakkhiṇāpathasaṅkhāte’’ti. Majjhimadesato hi dakkhiṇadisāya avantiraṭṭhaṃ. Pavattayittha ettha laddhīti pavattaṃ, pavattitabbaṭṭhānanti āha ‘‘laddhipavattaṭṭhāne’’ti. Ruppanasabhāvo dhammoti katvā rūpadhātūti rūpakkhandho vutto. Rūpadhātumhi ārammaṇapaccayabhūtena rāgena sahajātenapi asahajātenapi upanissayabhūtena appahīnabhāveneva vinibaddhaṃ paṭibaddhaṃ kammaviññāṇaṃ. Okasārīti vuccati – ‘‘tasmiṃ rūpadhātusaññite oke sarati pavattatī’’ti katvā. Avati ettha gacchati pavattatīti okaṃ, pavattiṭṭhānaṃ. Tenāha – ‘‘gehasārī ālayasārī’’ti.
ਉਗਚ੍ਛਤਿ વਾ ਏਤ੍ਥ વੇਦਨਾਦੀਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਮવੇਤੀਤਿ ਓਕੋ, ਚਕ੍ਖੁਰੂਪਾਦਿ। ਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਾਦਿવਸੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ। ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀਤਿ ਅਨਨ੍ਤਰਸਮਨਨ੍ਤਰਾਦਿਨਾ ਚੇવ ਕਮ੍ਮੂਪਨਿਸ੍ਸਯਆਰਮ੍ਮਣਾਦਿਨਾ ਚ। ‘‘વਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁ ਖੋ, ਗਹਪਤੀ’’ਤਿ ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਕਮ੍ਮવਿਞ੍ਞਾਣવਿਪਾਕવਿਞ੍ਞਾਣੇਸੁ ਕਤਰਂ ਨੁ ਖੋ’’ਤਿ ਸਮ੍ਮੋਹੋ ਭવੇਯ੍ਯ। ਤਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮੋਹਸ੍ਸ વਿਘਾਤਤ੍ਥਂ ਅਪਗਮਨਤ੍ਥਂ। ਅਸਮ੍ਭਿਨ੍ਨਾવਾਤਿ ਅਸਂਕਿਣ੍ਣਾવ ਦੇਸਨਾ ਕਤਾ। ਆਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ ਚਤਸ੍ਸੋ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰવਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤਿਯੋ વੁਤ੍ਤਾ – ‘‘ਰੂਪੁਪਯਂ વਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਤਿਟ੍ਠਮਾਨਂ ਤਿਟ੍ਠੇਯ੍ਯ, ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੫੩)। ਤਾ વਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤਿਯੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਮ੍ਪਿ।
Ugacchati vā ettha vedanādīhi saddhiṃ samavetīti oko, cakkhurūpādi. Paccayoti ārammaṇādivasena paccayo. Paccayo hotīti anantarasamanantarādinā ceva kammūpanissayaārammaṇādinā ca. ‘‘Viññāṇadhātu kho, gahapatī’’ti evaṃ vutte ‘‘kammaviññāṇavipākaviññāṇesu kataraṃ nu kho’’ti sammoho bhaveyya. Tassa sammohassa vighātatthaṃ apagamanatthaṃ. Asambhinnāvāti asaṃkiṇṇāva desanā katā. Ārammaṇavasena catasso abhisaṅkhāraviññāṇaṭṭhitiyo vuttā – ‘‘rūpupayaṃ vā, bhikkhave, viññāṇaṃ tiṭṭhamānaṃ tiṭṭheyya, rūpārammaṇa’’ntiādinā (saṃ. ni. 3.53). Tā viññāṇaṭṭhitiyo dassetumpi.
ਦਲ਼੍ਹਂ ਅਭਿਨਿવੇਸવਸੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਉਪੇਨ੍ਤੀਤਿ ਉਪਯਾ, ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠਿਯੋ। ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਭੂਤਾਤਿ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਭੂਤਾ। ਅਭਿਨਿવੇਸਭੂਤਾਤਿ ਤਂ ਤਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਅਭਿਨਿવਿਸ੍ਸ ਅਜ੍ਝੋਸਾਯ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਕਾਰਣਭੂਤਾ। ਅਨੁਸਯਭੂਤਾਤਿ ਰਾਗਾਨੁਸਯਦਿਟ੍ਠਾਨੁਸਯਭੂਤਾ। ਉਪਰਿਮਕੋਟਿਯਾਤਿ ਪਹਾਨਸ੍ਸ ਉਪਰਿਮਕੋਟਿਯਾ । ਬੁਦ੍ਧਾਨਞ੍ਞੇવ ਹਿ ਤੇ ਸવਾਸਨਾ ਪਹੀਨਾ। ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਗ੍ਗਹਿਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਗ੍ਗਹਿਤਮੇવਾਤਿ ਕਤ੍વਾ ਕਸ੍ਮਾ ਇਧ ਦੇਸਨਾ ਕਤਾਤਿ ਚੋਦੇਤਿ – ‘‘ਇਧ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਕਸ੍ਮਾ ਗਹਿਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਪੁਬ੍ਬੇ ‘‘વਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੁਰਾਗવਿਨਿਬਨ੍ਧਞ੍ਚ વਿਞ੍ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨੇ ਯਥਾ ਯਥਾ ਸਮ੍ਮੋਹੋ ਸਿਯਾ ਪਚ੍ਚਯਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨવਿਭਾਗਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਕਰਤ੍ਤਾ, ਇਧ ਪਨ ਸਮ੍ਮੋਹਸ੍ਸ ਓਕਾਸੋવ ਨਤ੍ਥਿ ਅવਿਸੇਸੇਨ ਪਞ੍ਚਸੁ ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਕਿਲੇਸਪ੍ਪਹਾਨવਸੇਨਾਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਕਿਲੇਸਪ੍ਪਹਾਨਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਕਮ੍ਮવਿਞ੍ਞਾਣੇਨ ਓਕਂ ਅਸਰਨ੍ਤੇਨਾ’’ਤਿ ਇਤ੍ਥਮ੍ਭੂਤਲਕ੍ਖਣੇ ਕਰਣવਚਨਂ। ਅਸਰਨ੍ਤੇਨਾਤਿ ਅਨੁਪਗਚ੍ਛਨ੍ਤੇਨ।
Daḷhaṃ abhinivesavasena ārammaṇaṃ upentīti upayā, taṇhādiṭṭhiyo. Adhiṭṭhānabhūtāti patiṭṭhānabhūtā. Abhinivesabhūtāti taṃ taṃ ārammaṇaṃ abhinivissa ajjhosāya pavattiyā kāraṇabhūtā. Anusayabhūtāti rāgānusayadiṭṭhānusayabhūtā. Uparimakoṭiyāti pahānassa uparimakoṭiyā . Buddhānaññeva hi te savāsanā pahīnā. Pubbe aggahitaṃ viññāṇaṃ aggahitamevāti katvā kasmā idha desanā katāti codeti – ‘‘idhaviññāṇaṃ kasmā gahita’’nti. Pubbe ‘‘viññāṇadhāturāgavinibandhañca viññāṇa’’nti vuccamāne yathā yathā sammoho siyā paccayapaccayuppannavibhāgassa dukkarattā, idha pana sammohassa okāsova natthi avisesena pañcasu khandhesu kilesappahānavasenāti. Tenāha ‘‘kilesappahānadassanattha’’ntiādi. Kammaviññāṇena okaṃ asarantenā’’ti itthambhūtalakkhaṇe karaṇavacanaṃ. Asarantenāti anupagacchantena.
ਪਚ੍ਚਯਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਾਦਿਪਚ੍ਚਯਭਾવੇਨ। ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕਂ। ਆਰਮ੍ਮਣ…ਪੇ॰… ਨਿਕੇਤਨ੍ਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਨਿવਾਸਟ੍ਠਾਨਭੂਤੇਨ ਰੂਪਮੇવ ਨਿਕੇਤਨ੍ਤਿ ਰੂਪਨਿਮਿਤ੍ਤਨਿਕੇਤਂ।
Paccayaṭṭhenāti ārammaṇādipaccayabhāvena. Nimittaṃ uppattikaṃ. Ārammaṇa…pe… niketanti ārammaṇakaraṇasaṅkhātena nivāsaṭṭhānabhūtena rūpameva niketanti rūpanimittaniketaṃ.
ਛਨ੍ਦਰਾਗਸ੍ਸ ਬਲવਦੁਬ੍ਬਲਤਾਯਾਤਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕੇ ਛਨ੍ਦਰਾਗਸ੍ਸ ਬਲવਭਾવੇਨ ਤਂ ‘‘ਓਕੋ’’ਤਿ, ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਛਸੁ ਆਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਤਸ੍ਸ ਦੁਬ੍ਬਲਤਾਯ ਤਾਨਿ ‘‘ਨਿਕੇਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਇਦਾਨਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ ਪਾਕਟਂ ਕਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸਮਾਨੇਪਿ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਓਕੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਗੇਹਮੇવ ਰਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਭਾવਤੋ। ਨਿਕੇਤਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਉਯ੍ਯਾਨਾਦਿ ਦਿવਾਟ੍ਠਾਨਭਾવਤੋ। ਤਤੋ ਦੁਬ੍ਬਲਤਰੋ ਹੋਤਿ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ।
Chandarāgassa balavadubbalatāyāti ajjhattakhandhapañcake chandarāgassa balavabhāvena taṃ ‘‘oko’’ti, bahiddhā chasu ārammaṇesu tassa dubbalatāya tāni ‘‘niketa’’nti vuttāni. Idāni yathāvuttamatthaṃ pākaṭaṃ katvā dassetuṃ ‘‘samānepi hī’’tiādi vuttaṃ. Okoti vuccati gehameva rattiṭṭhānabhāvato. Niketanti vuccati uyyānādi divāṭṭhānabhāvato. Tato dubbalataro hoti chandarāgo.
ਗੇਹਸ੍ਸਿਤਸੁਖੇਨਾਤਿ ਗੇਹਨਿਸ੍ਸਿਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸੁਖੇਨ ਸੁਖਿਤੋ ਸੁਖਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ। ਕਿਚ੍ਚਕਰਣੀਯੇਸੂਤਿ ਖੁਦ੍ਦਕੇਸੁ ਚੇવ ਮਹਨ੍ਤੇਸੁ ਚ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਥੇਸੁ। ਸਯਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਨਾ। ਅਨ੍ਤੋਤਿ ਚਿਤ੍ਤਜ੍ਝਾਸਯੇ।
Gehassitasukhenāti gehanissitena cittassa sukhena sukhito sukhappatto hoti. Kiccakaraṇīyesūti khuddakesu ceva mahantesu ca kattabbatthesu. Sayanti attanā. Antoti cittajjhāsaye.
ਏવਂਰੂਪੋਤਿ ਈਦਿਸਰੂਪੋ। વਣ੍ਣਸਦ੍ਦੋ વਿਯ ਰੂਪਸਦ੍ਦੋ ਰੂਪਾਯਤਨਸ੍ਸ વਿਯ ਸਣ੍ਠਾਨਸ੍ਸਪਿ વਾਚਕੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ‘‘ਦੀਘਰਸ੍ਸ ਕਾਲ਼ੋਦਾਤਾਦੀਸੁ ਰੂਪੇਸੂ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸੁਖਾਦੀਸੂਤਿ ਸੋਮਨਸ੍ਸਾਦੀਸੁ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ‘‘ਅਭਿਣ੍ਹਂ ਸੋਮਨਸ੍ਸਿਤੋ ਭવੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ ਪਤ੍ਥਨਾ ਸਿਯਾ। ਏવਂਸਞ੍ਞੋ ਨਾਮਾਤਿ વਿਸਯવਸੇਨ ਸਞ੍ਞਾવਿਸੇਸਪਤ੍ਥਨਮਾਹ। ਏવਂવਿਞ੍ਞਾਣੋਤਿ ਪਨ ਇਧ વਿਸਯਮੁਖੇਨ વਿਞ੍ਞਾਣવਿਸੇਸਪਤ੍ਥਨਂ વਦਤਿ – ‘‘ਏવਂਨਿਪੁਣਰੂਪਦਸ੍ਸਨਸਮਤ੍ਥਂ, ਏવਂਪਞ੍ਚਪਸਾਦਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਨਿਸ੍ਸਯਞ੍ਚ ਮੇ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਭવੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ।
Evaṃrūpoti īdisarūpo. Vaṇṇasaddo viya rūpasaddo rūpāyatanassa viya saṇṭhānassapi vācakoti adhippāyena ‘‘dīgharassa kāḷodātādīsu rūpesū’’ti vuttaṃ. Sukhādīsūti somanassādīsu. Tattha hi ‘‘abhiṇhaṃ somanassito bhaveyya’’nti patthanā siyā. Evaṃsañño nāmāti visayavasena saññāvisesapatthanamāha. Evaṃviññāṇoti pana idha visayamukhena viññāṇavisesapatthanaṃ vadati – ‘‘evaṃnipuṇarūpadassanasamatthaṃ, evaṃpañcapasādapaṭimaṇḍitanissayañca me viññāṇaṃ bhaveyyā’’ti.
વਟ੍ਟਂ ਪੁਰਤੋ ਅਕੁਰੂਮਾਨੋਤਿ ਲੋਕੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਪਤ੍ਥੇਨ੍ਤੋ। ਅਸਿਲਿਟ੍ਠਂ ਪੁਬ੍ਬੇਨਾਪਰਂ ਅਸਮ੍ਬਦ੍ਧਂ। વਦਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ વਾਦੋ, ਦੋਸੋਤਿ ਆਹ – ‘‘ਤੁਯ੍ਹਂ ਦੋਸੋ’’ਤਿਆਦਿ। ਇਧੇવ ਇਮਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਸਮਾਗਮੇ। ਨਿਬ੍ਬੇਠੇਹਿ ਦੋਸਤੋ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਮੋਚੇਹਿ।
Vaṭṭaṃ purato akurūmānoti loke cittaṃ apatthento. Asiliṭṭhaṃ pubbenāparaṃ asambaddhaṃ. Vadanti etenāti vādo, dosoti āha – ‘‘tuyhaṃ doso’’tiādi. Idheva imasmiṃyeva samāgame. Nibbeṭhehi dosato attānaṃ mocehi.
ਹਾਲਿਦ੍ਦਿਕਾਨਿਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Hāliddikānisuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਸਂਯੁਤ੍ਤਨਿਕਾਯ • Saṃyuttanikāya / ੩. ਹਾਲਿਦ੍ਦਿਕਾਨਿਸੁਤ੍ਤਂ • 3. Hāliddikānisuttaṃ
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਸਂਯੁਤ੍ਤਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ੩. ਹਾਲਿਦ੍ਦਿਕਾਨਿਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 3. Hāliddikānisuttavaṇṇanā
