| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पटिसम्भिदामग्ग-अट्ठकथा • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
हानभागियचतुक्कनिद्देसवण्णना
Hānabhāgiyacatukkaniddesavaṇṇanā
३०. इदानि यस्मा हानभागियादिता एकेकस्सेव समाधिस्स अवत्थाभेदेन होति, तस्मा हानभागियचतुक्कं एकतोयेव निद्दिट्ठं। तत्थ पठमस्स झानस्स लाभिन्ति पठमस्स झानस्स लाभिनो । सामिअत्थे उपयोगवचनं। लाभो सच्छिकिरिया अस्स अत्थीति लाभीति वुच्चति। कामसहगताति एत्थ सहगतसद्दस्स आरम्मणत्थो अधिप्पेतो, वत्थुकामकिलेसकामारम्मणाति अत्थो। सञ्ञामनसिकाराति जवनसञ्ञा च तदावज्जनमनसिकारो च, सञ्ञासम्पयुत्तमनसिकारोपि वट्टति। समुदाचरन्तीति पवत्तन्ति। धम्मोति पठमज्झानधम्मो। झाना परिहायन्तो तीहि कारणेहि परिहायति किलेससमुदाचारेन वा असप्पायकिरियाय वा अननुयोगेन वा। किलेससमुदाचारेन परिहायन्तो सीघं परिहायति, कम्मारामताभस्सारामतानिद्दारामतासङ्गणिकारामतानुयोगवसेन असप्पायकिरियाय परिहायन्तो दन्धं परिहायति, गेलञ्ञपच्चयवेकल्लादिना पलिबोधेन अभिक्खणं असमापज्जन्तो अननुयोगेन परिहायन्तोपि दन्धं परिहायति। इध पन बलवकारणमेव दस्सेन्तो किलेससमुदाचारमेवाह। दुतियज्झानादीहि पन परिहायन्तो हेट्ठिमहेट्ठिमज्झाननिकन्तिसमुदाचारेनपि परिहायति। कित्तावता परिहीनो होतीति? यदा न सक्कोति समापज्जितुं, एत्तावता परिहीनो होतीति। तदनुधम्मताति अनुपवत्तो धम्मो अनुधम्मो, झानं अधिकं कत्वा पवत्तस्स निकन्तिधम्मस्सेतं अधिवचनं। अनुधम्मो एव अनुधम्मता, तस्स झानस्स अनुधम्मता तदनुधम्मता। सतीति निकन्ति। सन्तिट्ठतीति पतिट्ठाति । तं पठमज्झानं अनुवत्तमाना निकन्ति पवत्ततीति वुत्तं होति। अवितक्कसहगताति दुतियज्झानारम्मणा। तञ्हि नत्थेत्थ वितक्कोति अवितक्कन्ति वुच्चति। निब्बिदासहगताति विपस्सनारम्मणा। सा हि सङ्खारेसु निब्बिन्दनतो निब्बिदाति वुच्चति। ‘‘निब्बिन्दं विरज्जती’’ति (महाव॰ २३; सं॰ नि॰ ३.६१) हि वुत्तं। विरागूपसंहिताति अरियमग्गपटिसञ्ञुत्ता विपस्सना। विपस्सना हि सिखाप्पत्ता मग्गवुट्ठानं पापेति। तस्मा विपस्सनारम्मणा सञ्ञामनसिकारा ‘‘विरागूपसंहिता’’ति वुच्चन्ति, ‘‘विरागा विमुच्चती’’ति हि वुत्तं।
30. Idāni yasmā hānabhāgiyāditā ekekasseva samādhissa avatthābhedena hoti, tasmā hānabhāgiyacatukkaṃ ekatoyeva niddiṭṭhaṃ. Tattha paṭhamassa jhānassa lābhinti paṭhamassa jhānassa lābhino . Sāmiatthe upayogavacanaṃ. Lābho sacchikiriyā assa atthīti lābhīti vuccati. Kāmasahagatāti ettha sahagatasaddassa ārammaṇattho adhippeto, vatthukāmakilesakāmārammaṇāti attho. Saññāmanasikārāti javanasaññā ca tadāvajjanamanasikāro ca, saññāsampayuttamanasikāropi vaṭṭati. Samudācarantīti pavattanti. Dhammoti paṭhamajjhānadhammo. Jhānā parihāyanto tīhi kāraṇehi parihāyati kilesasamudācārena vā asappāyakiriyāya vā ananuyogena vā. Kilesasamudācārena parihāyanto sīghaṃ parihāyati, kammārāmatābhassārāmatāniddārāmatāsaṅgaṇikārāmatānuyogavasena asappāyakiriyāya parihāyanto dandhaṃ parihāyati, gelaññapaccayavekallādinā palibodhena abhikkhaṇaṃ asamāpajjanto ananuyogena parihāyantopi dandhaṃ parihāyati. Idha pana balavakāraṇameva dassento kilesasamudācāramevāha. Dutiyajjhānādīhi pana parihāyanto heṭṭhimaheṭṭhimajjhānanikantisamudācārenapi parihāyati. Kittāvatā parihīno hotīti? Yadā na sakkoti samāpajjituṃ, ettāvatā parihīno hotīti. Tadanudhammatāti anupavatto dhammo anudhammo, jhānaṃ adhikaṃ katvā pavattassa nikantidhammassetaṃ adhivacanaṃ. Anudhammo eva anudhammatā, tassa jhānassa anudhammatā tadanudhammatā. Satīti nikanti. Santiṭṭhatīti patiṭṭhāti . Taṃ paṭhamajjhānaṃ anuvattamānā nikanti pavattatīti vuttaṃ hoti. Avitakkasahagatāti dutiyajjhānārammaṇā. Tañhi natthettha vitakkoti avitakkanti vuccati. Nibbidāsahagatāti vipassanārammaṇā. Sā hi saṅkhāresu nibbindanato nibbidāti vuccati. ‘‘Nibbindaṃ virajjatī’’ti (mahāva. 23; saṃ. ni. 3.61) hi vuttaṃ. Virāgūpasaṃhitāti ariyamaggapaṭisaññuttā vipassanā. Vipassanā hi sikhāppattā maggavuṭṭhānaṃ pāpeti. Tasmā vipassanārammaṇā saññāmanasikārā ‘‘virāgūpasaṃhitā’’ti vuccanti, ‘‘virāgā vimuccatī’’ti hi vuttaṃ.
वितक्कसहगताति वितक्कवसेन पठमज्झानारम्मणा। उपेक्खासुखसहगताति तत्रमज्झत्तुपेक्खाय च सुखवेदनाय च वसेन ततियज्झानारम्मणा। पीतिसुखसहगताति पीतिया च सुखवेदनाय च वसेन दुतियज्झानारम्मणा। अदुक्खमसुखसहगताति उपेक्खावेदनावसेन चतुत्थज्झानारम्मणा। सा हि वेदना न दुक्खा न सुखाति अदुक्खमसुखाति वुच्चति , म-कारो पनेत्थ पदसन्धिवसेन वुत्तो। रूपसहगताति रूपज्झानारम्मणा। नेवसञ्ञानासञ्ञायतने ठितस्स हानभागियठितिभागियनिब्बेधभागियत्तेसु विज्जमानेसुपि विसेसभागियत्ताभावा नेवसञ्ञानासञ्ञायतनं न निद्दिट्ठं। सब्बोपि चेस लोकियो समाधि पमादविहारिस्स मुदिन्द्रियस्स हानभागियो होति, अप्पमादविहारिस्स मुदिन्द्रियस्स ठितिभागियो होति, तण्हाचरितस्स तिक्खिन्द्रियस्स विसेसभागियो होति, दिट्ठिचरितस्स तिक्खिन्द्रियस्स निब्बेधभागियो होतीति वुच्चति।
Vitakkasahagatāti vitakkavasena paṭhamajjhānārammaṇā. Upekkhāsukhasahagatāti tatramajjhattupekkhāya ca sukhavedanāya ca vasena tatiyajjhānārammaṇā. Pītisukhasahagatāti pītiyā ca sukhavedanāya ca vasena dutiyajjhānārammaṇā. Adukkhamasukhasahagatāti upekkhāvedanāvasena catutthajjhānārammaṇā. Sā hi vedanā na dukkhā na sukhāti adukkhamasukhāti vuccati , ma-kāro panettha padasandhivasena vutto. Rūpasahagatāti rūpajjhānārammaṇā. Nevasaññānāsaññāyatane ṭhitassa hānabhāgiyaṭhitibhāgiyanibbedhabhāgiyattesu vijjamānesupi visesabhāgiyattābhāvā nevasaññānāsaññāyatanaṃ na niddiṭṭhaṃ. Sabbopi cesa lokiyo samādhi pamādavihārissa mudindriyassa hānabhāgiyo hoti, appamādavihārissa mudindriyassa ṭhitibhāgiyo hoti, taṇhācaritassa tikkhindriyassa visesabhāgiyo hoti, diṭṭhicaritassa tikkhindriyassa nibbedhabhāgiyo hotīti vuccati.
हानभागियचतुक्कनिद्देसवण्णना निट्ठिता।
Hānabhāgiyacatukkaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / पटिसम्भिदामग्गपाळि • Paṭisambhidāmaggapāḷi / १. सुतमयञाणनिद्देसो • 1. Sutamayañāṇaniddeso
