| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปฎิสมฺภิทามคฺค-อฎฺฐกถา • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
หานภาคิยจตุกฺกนิเทฺทสวณฺณนา
Hānabhāgiyacatukkaniddesavaṇṇanā
๓๐. อิทานิ ยสฺมา หานภาคิยาทิตา เอเกกเสฺสว สมาธิสฺส อวตฺถาเภเทน โหติ, ตสฺมา หานภาคิยจตุกฺกํ เอกโตเยว นิทฺทิฎฺฐํฯ ตตฺถ ปฐมสฺส ฌานสฺส ลาภินฺติ ปฐมสฺส ฌานสฺส ลาภิโน ฯ สามิอเตฺถ อุปโยควจนํฯ ลาโภ สจฺฉิกิริยา อสฺส อตฺถีติ ลาภีติ วุจฺจติฯ กามสหคตาติ เอตฺถ สหคตสทฺทสฺส อารมฺมณโตฺถ อธิเปฺปโต, วตฺถุกามกิเลสกามารมฺมณาติ อโตฺถฯ สญฺญามนสิการาติ ชวนสญฺญา จ ตทาวชฺชนมนสิกาโร จ, สญฺญาสมฺปยุตฺตมนสิกาโรปิ วฎฺฎติฯ สมุทาจรนฺตีติ ปวตฺตนฺติฯ ธโมฺมติ ปฐมชฺฌานธโมฺมฯ ฌานา ปริหายโนฺต ตีหิ การเณหิ ปริหายติ กิเลสสมุทาจาเรน วา อสปฺปายกิริยาย วา อนนุโยเคน วาฯ กิเลสสมุทาจาเรน ปริหายโนฺต สีฆํ ปริหายติ, กมฺมารามตาภสฺสารามตานิทฺทารามตาสงฺคณิการามตานุโยควเสน อสปฺปายกิริยาย ปริหายโนฺต ทนฺธํ ปริหายติ, เคลญฺญปจฺจยเวกลฺลาทินา ปลิโพเธน อภิกฺขณํ อสมาปชฺชโนฺต อนนุโยเคน ปริหายโนฺตปิ ทนฺธํ ปริหายติฯ อิธ ปน พลวการณเมว ทเสฺสโนฺต กิเลสสมุทาจารเมวาหฯ ทุติยชฺฌานาทีหิ ปน ปริหายโนฺต เหฎฺฐิมเหฎฺฐิมชฺฌานนิกนฺติสมุทาจาเรนปิ ปริหายติฯ กิตฺตาวตา ปริหีโน โหตีติ? ยทา น สโกฺกติ สมาปชฺชิตุํ, เอตฺตาวตา ปริหีโน โหตีติฯ ตทนุธมฺมตาติ อนุปวโตฺต ธโมฺม อนุธโมฺม, ฌานํ อธิกํ กตฺวา ปวตฺตสฺส นิกนฺติธมฺมเสฺสตํ อธิวจนํฯ อนุธโมฺม เอว อนุธมฺมตา, ตสฺส ฌานสฺส อนุธมฺมตา ตทนุธมฺมตาฯ สตีติ นิกนฺติฯ สนฺติฎฺฐตีติ ปติฎฺฐาติ ฯ ตํ ปฐมชฺฌานํ อนุวตฺตมานา นิกนฺติ ปวตฺตตีติ วุตฺตํ โหติฯ อวิตกฺกสหคตาติ ทุติยชฺฌานารมฺมณาฯ ตญฺหิ นเตฺถตฺถ วิตโกฺกติ อวิตกฺกนฺติ วุจฺจติฯ นิพฺพิทาสหคตาติ วิปสฺสนารมฺมณาฯ สา หิ สงฺขาเรสุ นิพฺพินฺทนโต นิพฺพิทาติ วุจฺจติฯ ‘‘นิพฺพินฺทํ วิรชฺชตี’’ติ (มหาว. ๒๓; สํ. นิ. ๓.๖๑) หิ วุตฺตํฯ วิราคูปสํหิตาติ อริยมคฺคปฎิสญฺญุตฺตา วิปสฺสนาฯ วิปสฺสนา หิ สิขาปฺปตฺตา มคฺควุฎฺฐานํ ปาเปติฯ ตสฺมา วิปสฺสนารมฺมณา สญฺญามนสิการา ‘‘วิราคูปสํหิตา’’ติ วุจฺจนฺติ, ‘‘วิราคา วิมุจฺจตี’’ติ หิ วุตฺตํฯ
30. Idāni yasmā hānabhāgiyāditā ekekasseva samādhissa avatthābhedena hoti, tasmā hānabhāgiyacatukkaṃ ekatoyeva niddiṭṭhaṃ. Tattha paṭhamassa jhānassa lābhinti paṭhamassa jhānassa lābhino . Sāmiatthe upayogavacanaṃ. Lābho sacchikiriyā assa atthīti lābhīti vuccati. Kāmasahagatāti ettha sahagatasaddassa ārammaṇattho adhippeto, vatthukāmakilesakāmārammaṇāti attho. Saññāmanasikārāti javanasaññā ca tadāvajjanamanasikāro ca, saññāsampayuttamanasikāropi vaṭṭati. Samudācarantīti pavattanti. Dhammoti paṭhamajjhānadhammo. Jhānā parihāyanto tīhi kāraṇehi parihāyati kilesasamudācārena vā asappāyakiriyāya vā ananuyogena vā. Kilesasamudācārena parihāyanto sīghaṃ parihāyati, kammārāmatābhassārāmatāniddārāmatāsaṅgaṇikārāmatānuyogavasena asappāyakiriyāya parihāyanto dandhaṃ parihāyati, gelaññapaccayavekallādinā palibodhena abhikkhaṇaṃ asamāpajjanto ananuyogena parihāyantopi dandhaṃ parihāyati. Idha pana balavakāraṇameva dassento kilesasamudācāramevāha. Dutiyajjhānādīhi pana parihāyanto heṭṭhimaheṭṭhimajjhānanikantisamudācārenapi parihāyati. Kittāvatā parihīno hotīti? Yadā na sakkoti samāpajjituṃ, ettāvatā parihīno hotīti. Tadanudhammatāti anupavatto dhammo anudhammo, jhānaṃ adhikaṃ katvā pavattassa nikantidhammassetaṃ adhivacanaṃ. Anudhammo eva anudhammatā, tassa jhānassa anudhammatā tadanudhammatā. Satīti nikanti. Santiṭṭhatīti patiṭṭhāti . Taṃ paṭhamajjhānaṃ anuvattamānā nikanti pavattatīti vuttaṃ hoti. Avitakkasahagatāti dutiyajjhānārammaṇā. Tañhi natthettha vitakkoti avitakkanti vuccati. Nibbidāsahagatāti vipassanārammaṇā. Sā hi saṅkhāresu nibbindanato nibbidāti vuccati. ‘‘Nibbindaṃ virajjatī’’ti (mahāva. 23; saṃ. ni. 3.61) hi vuttaṃ. Virāgūpasaṃhitāti ariyamaggapaṭisaññuttā vipassanā. Vipassanā hi sikhāppattā maggavuṭṭhānaṃ pāpeti. Tasmā vipassanārammaṇā saññāmanasikārā ‘‘virāgūpasaṃhitā’’ti vuccanti, ‘‘virāgā vimuccatī’’ti hi vuttaṃ.
วิตกฺกสหคตาติ วิตกฺกวเสน ปฐมชฺฌานารมฺมณาฯ อุเปกฺขาสุขสหคตาติ ตตฺรมชฺฌตฺตุเปกฺขาย จ สุขเวทนาย จ วเสน ตติยชฺฌานารมฺมณาฯ ปีติสุขสหคตาติ ปีติยา จ สุขเวทนาย จ วเสน ทุติยชฺฌานารมฺมณาฯ อทุกฺขมสุขสหคตาติ อุเปกฺขาเวทนาวเสน จตุตฺถชฺฌานารมฺมณาฯ สา หิ เวทนา น ทุกฺขา น สุขาติ อทุกฺขมสุขาติ วุจฺจติ , ม-กาโร ปเนตฺถ ปทสนฺธิวเสน วุโตฺตฯ รูปสหคตาติ รูปชฺฌานารมฺมณาฯ เนวสญฺญานาสญฺญายตเน ฐิตสฺส หานภาคิยฐิติภาคิยนิเพฺพธภาคิยเตฺตสุ วิชฺชมาเนสุปิ วิเสสภาคิยตฺตาภาวา เนวสญฺญานาสญฺญายตนํ น นิทฺทิฎฺฐํฯ สโพฺพปิ เจส โลกิโย สมาธิ ปมาทวิหาริสฺส มุทินฺทฺริยสฺส หานภาคิโย โหติ, อปฺปมาทวิหาริสฺส มุทินฺทฺริยสฺส ฐิติภาคิโย โหติ, ตณฺหาจริตสฺส ติกฺขินฺทฺริยสฺส วิเสสภาคิโย โหติ, ทิฎฺฐิจริตสฺส ติกฺขินฺทฺริยสฺส นิเพฺพธภาคิโย โหตีติ วุจฺจติฯ
Vitakkasahagatāti vitakkavasena paṭhamajjhānārammaṇā. Upekkhāsukhasahagatāti tatramajjhattupekkhāya ca sukhavedanāya ca vasena tatiyajjhānārammaṇā. Pītisukhasahagatāti pītiyā ca sukhavedanāya ca vasena dutiyajjhānārammaṇā. Adukkhamasukhasahagatāti upekkhāvedanāvasena catutthajjhānārammaṇā. Sā hi vedanā na dukkhā na sukhāti adukkhamasukhāti vuccati , ma-kāro panettha padasandhivasena vutto. Rūpasahagatāti rūpajjhānārammaṇā. Nevasaññānāsaññāyatane ṭhitassa hānabhāgiyaṭhitibhāgiyanibbedhabhāgiyattesu vijjamānesupi visesabhāgiyattābhāvā nevasaññānāsaññāyatanaṃ na niddiṭṭhaṃ. Sabbopi cesa lokiyo samādhi pamādavihārissa mudindriyassa hānabhāgiyo hoti, appamādavihārissa mudindriyassa ṭhitibhāgiyo hoti, taṇhācaritassa tikkhindriyassa visesabhāgiyo hoti, diṭṭhicaritassa tikkhindriyassa nibbedhabhāgiyo hotīti vuccati.
หานภาคิยจตุกฺกนิเทฺทสวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Hānabhāgiyacatukkaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / ปฎิสมฺภิทามคฺคปาฬิ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ๑. สุตมยญาณนิเทฺทโส • 1. Sutamayañāṇaniddeso
