Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā |
౯. హారితత్థేరగాథావణ్ణనా
9. Hāritattheragāthāvaṇṇanā
సమున్నమయమత్తానన్తి ఆయస్మతో హారితత్థేరస్స గాథా. కా ఉప్పత్తి? సో కిర పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో హుత్వా తత్థ తత్థ వివట్టూపనిస్సయం పుఞ్ఞసమ్భారం ఉపచినన్తో ఇతో ఏకతింసే కప్పే సుదస్సనం నామ పచ్చేకసమ్బుద్ధం దిస్వా పసన్నమానసో కుటజపుప్ఫేహి పూజం కత్వా తేన పుఞ్ఞకమ్మేన సుగతీసుయేవ పరివత్తేన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సావత్థినగరే బ్రాహ్మణమహాసాలకులే నిబ్బత్తి. హారితోతిస్స నామం అహోసి. తస్స వయప్పత్తస్స మాతాపితరో కులరూపాదీహి అనుచ్ఛవికం కుమారికం బ్రాహ్మణధీతరం ఆనేసుం. సో తాయ సద్ధిం భోగసుఖం అనుభవన్తో ఏకదివసం అత్తనో తస్సా చ రూపసమ్పత్తిం ఓలోకేత్వా ధమ్మతాయ చోదియమానో ‘‘ఈదిసం నామ రూపం నచిరస్సేవ జరాయ మచ్చునా చ అభిప్పమద్దీయతీ’’తి సంవేగం పటిలభి. కతిపయదివసాతిక్కమేనేవ చస్స భరియం కణ్హసప్పో డంసిత్వా మారేసి. సో తేన భియ్యోసోమత్తాయ సఞ్జాతసంవేగో సత్థు సన్తికం గన్త్వా ధమ్మం సుత్వా ఘరబన్ధనే ఛిన్దిత్వా పబ్బజి. తస్స చ చరియానుకూలం కమ్మట్ఠానం గహేత్వా విహరన్తస్స కమ్మట్ఠానం న సమ్పజ్జతి, చిత్తం ఉజుగతం న హోతి. సో గామం పిణ్డాయ పవిట్ఠో అఞ్ఞతరం ఉసుకారం ఉసుదణ్డం యన్తే పక్ఖిపిత్వా ఉజుం కరోన్తం దిస్వా ‘‘ఇమే అచేతనమ్పి నామ ఉజుం కరోన్తి, కస్మా అహం చిత్తం ఉజుం న కరిస్సామీ’’తి చిన్తేత్వా తతోవ పటినివత్తిత్వా దివాట్ఠానే నిసిన్నో విపస్సనం ఆరభి. అథస్స భగవా ఉపరి ఆకాసే నిసీదిత్వా ఓవాదం దేన్తో ‘‘సమున్నమయమత్తాన’’న్తి గాథం అభాసి. అయమేవ థేరో అత్తానం పరం వియ ఓవదన్తో అభాసీతి చ వదన్తి.
Samunnamayamattānanti āyasmato hāritattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira purimabuddhesu katādhikāro hutvā tattha tattha vivaṭṭūpanissayaṃ puññasambhāraṃ upacinanto ito ekatiṃse kappe sudassanaṃ nāma paccekasambuddhaṃ disvā pasannamānaso kuṭajapupphehi pūjaṃ katvā tena puññakammena sugatīsuyeva parivattento imasmiṃ buddhuppāde sāvatthinagare brāhmaṇamahāsālakule nibbatti. Hāritotissa nāmaṃ ahosi. Tassa vayappattassa mātāpitaro kularūpādīhi anucchavikaṃ kumārikaṃ brāhmaṇadhītaraṃ ānesuṃ. So tāya saddhiṃ bhogasukhaṃ anubhavanto ekadivasaṃ attano tassā ca rūpasampattiṃ oloketvā dhammatāya codiyamāno ‘‘īdisaṃ nāma rūpaṃ nacirasseva jarāya maccunā ca abhippamaddīyatī’’ti saṃvegaṃ paṭilabhi. Katipayadivasātikkameneva cassa bhariyaṃ kaṇhasappo ḍaṃsitvā māresi. So tena bhiyyosomattāya sañjātasaṃvego satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ sutvā gharabandhane chinditvā pabbaji. Tassa ca cariyānukūlaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā viharantassa kammaṭṭhānaṃ na sampajjati, cittaṃ ujugataṃ na hoti. So gāmaṃ piṇḍāya paviṭṭho aññataraṃ usukāraṃ usudaṇḍaṃ yante pakkhipitvā ujuṃ karontaṃ disvā ‘‘ime acetanampi nāma ujuṃ karonti, kasmā ahaṃ cittaṃ ujuṃ na karissāmī’’ti cintetvā tatova paṭinivattitvā divāṭṭhāne nisinno vipassanaṃ ārabhi. Athassa bhagavā upari ākāse nisīditvā ovādaṃ dento ‘‘samunnamayamattāna’’nti gāthaṃ abhāsi. Ayameva thero attānaṃ paraṃ viya ovadanto abhāsīti ca vadanti.
౨౯. తత్థ సమున్నమయన్తి సమ్మా ఉన్నమేన్తో, సమాపత్తివసేన కోసజ్జపక్ఖే పతితుం అదత్వా తతో ఉద్ధరన్తో వీరియసమతం యోజేన్తోతి అత్థో. అత్తానన్తి చిత్తం, అథ వా సమున్నమయాతి కోసజ్జపక్ఖతో సమున్నమేహి. మ-కారో పదసన్ధికరో. హీనవీరియతాయ తవ చిత్తం కమ్మట్ఠానవీథిం నప్పటిపజ్జతి చే, తం వీరియారమ్భవసేన సమ్మా ఉన్నమేహి, అనోనతం అనపనతం కరోహీతి అధిప్పాయో. ఏవం పన కరోన్తో ఉసుకారోవ తేజనం. చిత్తం ఉజుం కరిత్వాన, అవిజ్జం భిన్ద హారితాతి. యథా నామ ఉసుకారో కణ్డం ఈసకమ్పి ఓనతం అపనతఞ్చ విజ్ఝన్తో లక్ఖం భిన్దనత్థం ఉజుం కరోతి, ఏవం కోసజ్జపాతతో అరక్ఖణేన ఓనతం ఉద్ధచ్చపాతతో అరక్ఖణేన అపనతం విజ్ఝన్తో అప్పనాపత్తియా చిత్తం ఉజుం కరిత్వాన సమాహితచిత్తో విపస్సనం ఉస్సుక్కాపేత్వా సీఘం అగ్గమగ్గఞాణేన అవిజ్జం భిన్ద పదాలేహీతి. తం సుత్వా థేరో విపస్సనం వడ్ఢేత్వా నచిరేనేవ అరహా అహోసి. తేన వుత్తం అపదానే (అప॰ థేర ౧.౩౫.౩౯-౪౩) –
29. Tattha samunnamayanti sammā unnamento, samāpattivasena kosajjapakkhe patituṃ adatvā tato uddharanto vīriyasamataṃ yojentoti attho. Attānanti cittaṃ, atha vā samunnamayāti kosajjapakkhato samunnamehi. Ma-kāro padasandhikaro. Hīnavīriyatāya tava cittaṃ kammaṭṭhānavīthiṃ nappaṭipajjati ce, taṃ vīriyārambhavasena sammā unnamehi, anonataṃ anapanataṃ karohīti adhippāyo. Evaṃ pana karonto usukārova tejanaṃ. Cittaṃ ujuṃ karitvāna, avijjaṃ bhinda hāritāti. Yathā nāma usukāro kaṇḍaṃ īsakampi onataṃ apanatañca vijjhanto lakkhaṃ bhindanatthaṃ ujuṃ karoti, evaṃ kosajjapātato arakkhaṇena onataṃ uddhaccapātato arakkhaṇena apanataṃ vijjhanto appanāpattiyā cittaṃ ujuṃ karitvāna samāhitacitto vipassanaṃ ussukkāpetvā sīghaṃ aggamaggañāṇena avijjaṃ bhinda padālehīti. Taṃ sutvā thero vipassanaṃ vaḍḍhetvā nacireneva arahā ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.35.39-43) –
‘‘హిమవన్తస్సావిదూరే, వసలో నామ పబ్బతో;
‘‘Himavantassāvidūre, vasalo nāma pabbato;
బుద్ధో సుదస్సనో నామ, వసతే పబ్బతన్తరే.
Buddho sudassano nāma, vasate pabbatantare.
‘‘పుప్ఫం హేమవన్తం గయ్హ, వేహాసం అగమాసహం;
‘‘Pupphaṃ hemavantaṃ gayha, vehāsaṃ agamāsahaṃ;
తత్థద్దసాసిం సమ్బుద్ధం, ఓఘతిణ్ణమనాసవం.
Tatthaddasāsiṃ sambuddhaṃ, oghatiṇṇamanāsavaṃ.
‘‘పుప్ఫం కుటజమాదాయ, సీసే కత్వానహం తదా;
‘‘Pupphaṃ kuṭajamādāya, sīse katvānahaṃ tadā;
బుద్ధస్స అభిరోపేసిం, సయమ్భుస్స మహేసినో.
Buddhassa abhiropesiṃ, sayambhussa mahesino.
‘‘ఏకతింసే ఇతో కప్పే, యం పుప్ఫమభిపూజయిం;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ pupphamabhipūjayiṃ;
దుగ్గతిం నాభిజానామి, పుప్ఫపూజాయిదం ఫలం.
Duggatiṃ nābhijānāmi, pupphapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘కిలేసా ఝాపితా మయ్హం…పే॰… కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
అరహత్తం పన పత్వా అఞ్ఞం బ్యాకరోన్తోపి తమేవ గాథం అభాసి.
Arahattaṃ pana patvā aññaṃ byākarontopi tameva gāthaṃ abhāsi.
హారితత్థేరగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Hāritattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరగాథాపాళి • Theragāthāpāḷi / ౯. హారితత్థేరగాథా • 9. Hāritattheragāthā