| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรคาถา-อฎฺฐกถา • Theragāthā-aṭṭhakathā |
๑๕. หาริตเตฺถรคาถาวณฺณนา
15. Hāritattheragāthāvaṇṇanā
โย ปุเพฺพ กรณียานีติ อายสฺมโต หาริตเตฺถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปโตฺต สตฺถริ ปรินิพฺพุเต ตสฺส จิตกปูชาย กยิรมานาย คเนฺธน ปูชํ อกาสิฯ โส เตน ปุญฺญกเมฺมน เทวมนุเสฺสสุ สํสรโนฺต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา หาริโตติ ลทฺธนาโม วยปฺปโตฺต ชาติมานํ นิสฺสาย อเญฺญ วสลวาเทน สมุทาจรติฯ โส ภิกฺขูนํ สนฺติกํ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ปฎิลทฺธสโทฺธ ปพฺพชิโตปิ จิรปริจิตตฺตา วสลสมุทาจารํ น วิสฺสชฺชิฯ อเถกทิวสํ สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา สญฺชาตสํเวโค วิปสฺสนํ ปฎฺฐเปตฺวา อตฺตโน จิตฺตปฺปวตฺติํ อุปปริกฺขโนฺต มานุทฺธจฺจวิคฺคหิตตํ ทิสฺวา ตํ ปหาย วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร ๒.๔๖.๖๓-๖๗) –
Yo pubbe karaṇīyānīti āyasmato hāritattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi padumuttarassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto satthari parinibbute tassa citakapūjāya kayiramānāya gandhena pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇakule nibbattitvā hāritoti laddhanāmo vayappatto jātimānaṃ nissāya aññe vasalavādena samudācarati. So bhikkhūnaṃ santikaṃ gantvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitopi ciraparicitattā vasalasamudācāraṃ na vissajji. Athekadivasaṃ satthu santike dhammaṃ sutvā sañjātasaṃvego vipassanaṃ paṭṭhapetvā attano cittappavattiṃ upaparikkhanto mānuddhaccaviggahitataṃ disvā taṃ pahāya vipassanaṃ ussukkāpetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.46.63-67) –
‘‘จิตาสุ กุรุมานาสุ, นานาคเนฺธ สมาหเฎ;
‘‘Citāsu kurumānāsu, nānāgandhe samāhaṭe;
ปสนฺนจิโตฺต สุมโน, คนฺธมุฎฺฐิมปูชยิํฯ
Pasannacitto sumano, gandhamuṭṭhimapūjayiṃ.
‘‘สตสหสฺสิโต กเปฺป, จิตกํ ยมปูชยิํ;
‘‘Satasahassito kappe, citakaṃ yamapūjayiṃ;
ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, จิตปูชายิทํ ผลํฯ
Duggatiṃ nābhijānāmi, citapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
อรหา ปน หุตฺวา วิมุตฺติสุขํ อนุภวโนฺต ‘‘โย ปุเพฺพ กรณียานี’’ติอาทินา ตีหิ คาถาหิ ภิกฺขูนํ โอวาททานมุเขน อญฺญํ พฺยากาสิฯ ตาสํ อโตฺถ เหฎฺฐา วุโตฺตเยวฯ
Arahā pana hutvā vimuttisukhaṃ anubhavanto ‘‘yo pubbe karaṇīyānī’’tiādinā tīhi gāthāhi bhikkhūnaṃ ovādadānamukhena aññaṃ byākāsi. Tāsaṃ attho heṭṭhā vuttoyeva.
หาริตเตฺถรคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Hāritattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรคาถาปาฬิ • Theragāthāpāḷi / ๑๕. หาริตเตฺถรคาถา • 15. Hāritattheragāthā
