Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ထေရဂာထာ-အဋ္ဌကထာ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
၉. ဟာရိတတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ
9. Hāritattheragāthāvaṇṇanā
သမုန္နမယမတ္တာနန္တိ အာယသ္မတော ဟာရိတတ္ထေရသ္သ ဂာထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? သော ကိရ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော ဟုတ္ဝာ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဝဋ္ဋူပနိသ္သယံ ပုညသမ္ဘာရံ ဥပစိနန္တော ဣတော ဧကတိံသေ ကပ္ပေ သုဒသ္သနံ နာမ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓံ ဒိသ္ဝာ ပသန္နမာနသော ကုဋဇပုပ္ဖေဟိ ပူဇံ ကတ္ဝာ တေန ပုညကမ္မေန သုဂတီသုယေဝ ပရိဝတ္တေန္တော ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိနဂရေ ဗ္ရာဟ္မဏမဟာသာလကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဟာရိတောတိသ္သ နာမံ အဟောသိ။ တသ္သ ဝယပ္ပတ္တသ္သ မာတာပိတရော ကုလရူပာဒီဟိ အနုစ္ဆဝိကံ ကုမာရိကံ ဗ္ရာဟ္မဏဓီတရံ အာနေသုံ။ သော တာယ သဒ္ဓိံ ဘောဂသုခံ အနုဘဝန္တော ဧကဒိဝသံ အတ္တနော တသ္သာ စ ရူပသမ္ပတ္တိံ ဩလောကေတ္ဝာ ဓမ္မတာယ စောဒိယမာနော ‘‘ဤဒိသံ နာမ ရူပံ နစိရသ္သေဝ ဇရာယ မစ္စုနာ စ အဘိပ္ပမဒ္ဒီယတီ’’တိ သံဝေဂံ ပဋိလဘိ။ ကတိပယဒိဝသာတိက္ကမေနေဝ စသ္သ ဘရိယံ ကဏ္ဟသပ္ပော ဍံသိတ္ဝာ မာရေသိ။ သော တေန ဘိယ္ယောသောမတ္တာယ သဉ္ဇာတသံဝေဂော သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တ္ဝာ ဓမ္မံ သုတ္ဝာ ဃရဗန္ဓနေ ဆိန္ဒိတ္ဝာ ပဗ္ဗဇိ။ တသ္သ စ စရိယာနုကူလံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတ္ဝာ ဝိဟရန္တသ္သ ကမ္မဋ္ဌာနံ န သမ္ပဇ္ဇတိ, စိတ္တံ ဥဇုဂတံ န ဟောတိ။ သော ဂာမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌော အညတရံ ဥသုကာရံ ဥသုဒဏ္ဍံ ယန္တေ ပက္ခိပိတ္ဝာ ဥဇုံ ကရောန္တံ ဒိသ္ဝာ ‘‘ဣမေ အစေတနမ္ပိ နာမ ဥဇုံ ကရောန္တိ, ကသ္မာ အဟံ စိတ္တံ ဥဇုံ န ကရိသ္သာမီ’’တိ စိန္တေတ္ဝာ တတောဝ ပဋိနိဝတ္တိတ္ဝာ ဒိဝာဋ္ဌာနေ နိသိန္နော ဝိပသ္သနံ အာရဘိ။ အထသ္သ ဘဂဝာ ဥပရိ အာကာသေ နိသီဒိတ္ဝာ ဩဝာဒံ ဒေန္တော ‘‘သမုန္နမယမတ္တာန’’န္တိ ဂာထံ အဘာသိ။ အယမေဝ ထေရော အတ္တာနံ ပရံ ဝိယ ဩဝဒန္တော အဘာသီတိ စ ဝဒန္တိ။
Samunnamayamattānanti āyasmato hāritattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira purimabuddhesu katādhikāro hutvā tattha tattha vivaṭṭūpanissayaṃ puññasambhāraṃ upacinanto ito ekatiṃse kappe sudassanaṃ nāma paccekasambuddhaṃ disvā pasannamānaso kuṭajapupphehi pūjaṃ katvā tena puññakammena sugatīsuyeva parivattento imasmiṃ buddhuppāde sāvatthinagare brāhmaṇamahāsālakule nibbatti. Hāritotissa nāmaṃ ahosi. Tassa vayappattassa mātāpitaro kularūpādīhi anucchavikaṃ kumārikaṃ brāhmaṇadhītaraṃ ānesuṃ. So tāya saddhiṃ bhogasukhaṃ anubhavanto ekadivasaṃ attano tassā ca rūpasampattiṃ oloketvā dhammatāya codiyamāno ‘‘īdisaṃ nāma rūpaṃ nacirasseva jarāya maccunā ca abhippamaddīyatī’’ti saṃvegaṃ paṭilabhi. Katipayadivasātikkameneva cassa bhariyaṃ kaṇhasappo ḍaṃsitvā māresi. So tena bhiyyosomattāya sañjātasaṃvego satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ sutvā gharabandhane chinditvā pabbaji. Tassa ca cariyānukūlaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā viharantassa kammaṭṭhānaṃ na sampajjati, cittaṃ ujugataṃ na hoti. So gāmaṃ piṇḍāya paviṭṭho aññataraṃ usukāraṃ usudaṇḍaṃ yante pakkhipitvā ujuṃ karontaṃ disvā ‘‘ime acetanampi nāma ujuṃ karonti, kasmā ahaṃ cittaṃ ujuṃ na karissāmī’’ti cintetvā tatova paṭinivattitvā divāṭṭhāne nisinno vipassanaṃ ārabhi. Athassa bhagavā upari ākāse nisīditvā ovādaṃ dento ‘‘samunnamayamattāna’’nti gāthaṃ abhāsi. Ayameva thero attānaṃ paraṃ viya ovadanto abhāsīti ca vadanti.
၂၉. တတ္ထ သမုန္နမယန္တိ သမ္မာ ဥန္နမေန္တော, သမာပတ္တိဝသေန ကောသဇ္ဇပက္ခေ ပတိတုံ အဒတ္ဝာ တတော ဥဒ္ဓရန္တော ဝီရိယသမတံ ယောဇေန္တောတိ အတ္ထော။ အတ္တာနန္တိ စိတ္တံ, အထ ဝာ သမုန္နမယာတိ ကောသဇ္ဇပက္ခတော သမုန္နမေဟိ။ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ ဟီနဝီရိယတာယ တဝ စိတ္တံ ကမ္မဋ္ဌာနဝီထိံ နပ္ပဋိပဇ္ဇတိ စေ, တံ ဝီရိယာရမ္ဘဝသေန သမ္မာ ဥန္နမေဟိ, အနောနတံ အနပနတံ ကရောဟီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝံ ပန ကရောန္တော ဥသုကာရောဝ တေဇနံ။ စိတ္တံ ဥဇုံ ကရိတ္ဝာန, အဝိဇ္ဇံ ဘိန္ဒ ဟာရိတာတိ။ ယထာ နာမ ဥသုကာရော ကဏ္ဍံ ဤသကမ္ပိ ဩနတံ အပနတဉ္စ ဝိဇ္ဈန္တော လက္ခံ ဘိန္ဒနတ္ထံ ဥဇုံ ကရောတိ, ဧဝံ ကောသဇ္ဇပာတတော အရက္ခဏေန ဩနတံ ဥဒ္ဓစ္စပာတတော အရက္ခဏေန အပနတံ ဝိဇ္ဈန္တော အပ္ပနာပတ္တိယာ စိတ္တံ ဥဇုံ ကရိတ္ဝာန သမာဟိတစိတ္တော ဝိပသ္သနံ ဥသ္သုက္ကာပေတ္ဝာ သီဃံ အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏေန အဝိဇ္ဇံ ဘိန္ဒ ပဒာလေဟီတိ။ တံ သုတ္ဝာ ထေရော ဝိပသ္သနံ ဝဍ္ဎေတ္ဝာ နစိရေနေဝ အရဟာ အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ အပဒာနေ (အပ. ထေရ ၁.၃၅.၃၉-၄၃) –
29. Tattha samunnamayanti sammā unnamento, samāpattivasena kosajjapakkhe patituṃ adatvā tato uddharanto vīriyasamataṃ yojentoti attho. Attānanti cittaṃ, atha vā samunnamayāti kosajjapakkhato samunnamehi. Ma-kāro padasandhikaro. Hīnavīriyatāya tava cittaṃ kammaṭṭhānavīthiṃ nappaṭipajjati ce, taṃ vīriyārambhavasena sammā unnamehi, anonataṃ anapanataṃ karohīti adhippāyo. Evaṃ pana karonto usukārova tejanaṃ. Cittaṃ ujuṃ karitvāna, avijjaṃ bhinda hāritāti. Yathā nāma usukāro kaṇḍaṃ īsakampi onataṃ apanatañca vijjhanto lakkhaṃ bhindanatthaṃ ujuṃ karoti, evaṃ kosajjapātato arakkhaṇena onataṃ uddhaccapātato arakkhaṇena apanataṃ vijjhanto appanāpattiyā cittaṃ ujuṃ karitvāna samāhitacitto vipassanaṃ ussukkāpetvā sīghaṃ aggamaggañāṇena avijjaṃ bhinda padālehīti. Taṃ sutvā thero vipassanaṃ vaḍḍhetvā nacireneva arahā ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.35.39-43) –
‘‘ဟိမဝန္တသ္သာဝိဒူရေ၊ ဝသလော နာမ ပဗ္ဗတော။
‘‘Himavantassāvidūre, vasalo nāma pabbato;
ဗုဒ္ဓော သုဒသ္သနော နာမ၊ ဝသတေ ပဗ္ဗတန္တရေ။
Buddho sudassano nāma, vasate pabbatantare.
‘‘ပုပ္ဖံ ဟေမဝန္တံ ဂယ္ဟ၊ ဝေဟာသံ အဂမာသဟံ။
‘‘Pupphaṃ hemavantaṃ gayha, vehāsaṃ agamāsahaṃ;
တတ္ထဒ္ဒသာသိံ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ဩဃတိဏ္ဏမနာသဝံ။
Tatthaddasāsiṃ sambuddhaṃ, oghatiṇṇamanāsavaṃ.
‘‘ပုပ္ဖံ ကုဋဇမာဒာယ၊ သီသေ ကတ္ဝာနဟံ တဒာ။
‘‘Pupphaṃ kuṭajamādāya, sīse katvānahaṃ tadā;
ဗုဒ္ဓသ္သ အဘိရောပေသိံ၊ သယမ္ဘုသ္သ မဟေသိနော။
Buddhassa abhiropesiṃ, sayambhussa mahesino.
‘‘ဧကတိံသေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ယံ ပုပ္ဖမဘိပူဇယိံ။
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ pupphamabhipūjayiṃ;
ဒုဂ္ဂတိံ နာဘိဇာနာမိ၊ ပုပ္ဖပူဇာယိဒံ ဖလံ။
Duggatiṃ nābhijānāmi, pupphapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယ္ဟံ။ပေ.။ ကတံ ဗုဒ္ဓသ္သ သာသန’’န္တိ။
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
အရဟတ္တံ ပန ပတ္ဝာ အညံ ဗ္ယာကရောန္တောပိ တမေဝ ဂာထံ အဘာသိ။
Arahattaṃ pana patvā aññaṃ byākarontopi tameva gāthaṃ abhāsi.
ဟာရိတတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Hāritattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ထေရဂာထာပာဠိ • Theragāthāpāḷi / ၉. ဟာရိတတ္ထေရဂာထာ • 9. Hāritattheragāthā