Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
9. හාරිතත්ථෙරගාථාවණ්ණනා
9. Hāritattheragāthāvaṇṇanā
සමුන්නමයමත්තානන්ති ආයස්මතො හාරිතත්ථෙරස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? සො කිර පුරිමබුද්ධෙසු කතාධිකාරො හුත්වා තත්ථ තත්ථ විවට්ටූපනිස්සයං පුඤ්ඤසම්භාරං උපචිනන්තො ඉතො එකතිංසෙ කප්පෙ සුදස්සනං නාම පච්චෙකසම්බුද්ධං දිස්වා පසන්නමානසො කුටජපුප්ඵෙහි පූජං කත්වා තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන සුගතීසුයෙව පරිවත්තෙන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ සාවත්ථිනගරෙ බ්රාහ්මණමහාසාලකුලෙ නිබ්බත්ති. හාරිතොතිස්ස නාමං අහොසි. තස්ස වයප්පත්තස්ස මාතාපිතරො කුලරූපාදීහි අනුච්ඡවිකං කුමාරිකං බ්රාහ්මණධීතරං ආනෙසුං. සො තාය සද්ධිං භොගසුඛං අනුභවන්තො එකදිවසං අත්තනො තස්සා ච රූපසම්පත්තිං ඔලොකෙත්වා ධම්මතාය චොදියමානො ‘‘ඊදිසං නාම රූපං නචිරස්සෙව ජරාය මච්චුනා ච අභිප්පමද්දීයතී’’ති සංවෙගං පටිලභි. කතිපයදිවසාතික්කමෙනෙව චස්ස භරියං කණ්හසප්පො ඩංසිත්වා මාරෙසි. සො තෙන භිය්යොසොමත්තාය සඤ්ජාතසංවෙගො සත්ථු සන්තිකං ගන්ත්වා ධම්මං සුත්වා ඝරබන්ධනෙ ඡින්දිත්වා පබ්බජි. තස්ස ච චරියානුකූලං කම්මට්ඨානං ගහෙත්වා විහරන්තස්ස කම්මට්ඨානං න සම්පජ්ජති, චිත්තං උජුගතං න හොති. සො ගාමං පිණ්ඩාය පවිට්ඨො අඤ්ඤතරං උසුකාරං උසුදණ්ඩං යන්තෙ පක්ඛිපිත්වා උජුං කරොන්තං දිස්වා ‘‘ඉමෙ අචෙතනම්පි නාම උජුං කරොන්ති, කස්මා අහං චිත්තං උජුං න කරිස්සාමී’’ති චින්තෙත්වා තතොව පටිනිවත්තිත්වා දිවාට්ඨානෙ නිසින්නො විපස්සනං ආරභි. අථස්ස භගවා උපරි ආකාසෙ නිසීදිත්වා ඔවාදං දෙන්තො ‘‘සමුන්නමයමත්තාන’’න්ති ගාථං අභාසි. අයමෙව ථෙරො අත්තානං පරං විය ඔවදන්තො අභාසීති ච වදන්ති.
Samunnamayamattānanti āyasmato hāritattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira purimabuddhesu katādhikāro hutvā tattha tattha vivaṭṭūpanissayaṃ puññasambhāraṃ upacinanto ito ekatiṃse kappe sudassanaṃ nāma paccekasambuddhaṃ disvā pasannamānaso kuṭajapupphehi pūjaṃ katvā tena puññakammena sugatīsuyeva parivattento imasmiṃ buddhuppāde sāvatthinagare brāhmaṇamahāsālakule nibbatti. Hāritotissa nāmaṃ ahosi. Tassa vayappattassa mātāpitaro kularūpādīhi anucchavikaṃ kumārikaṃ brāhmaṇadhītaraṃ ānesuṃ. So tāya saddhiṃ bhogasukhaṃ anubhavanto ekadivasaṃ attano tassā ca rūpasampattiṃ oloketvā dhammatāya codiyamāno ‘‘īdisaṃ nāma rūpaṃ nacirasseva jarāya maccunā ca abhippamaddīyatī’’ti saṃvegaṃ paṭilabhi. Katipayadivasātikkameneva cassa bhariyaṃ kaṇhasappo ḍaṃsitvā māresi. So tena bhiyyosomattāya sañjātasaṃvego satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ sutvā gharabandhane chinditvā pabbaji. Tassa ca cariyānukūlaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā viharantassa kammaṭṭhānaṃ na sampajjati, cittaṃ ujugataṃ na hoti. So gāmaṃ piṇḍāya paviṭṭho aññataraṃ usukāraṃ usudaṇḍaṃ yante pakkhipitvā ujuṃ karontaṃ disvā ‘‘ime acetanampi nāma ujuṃ karonti, kasmā ahaṃ cittaṃ ujuṃ na karissāmī’’ti cintetvā tatova paṭinivattitvā divāṭṭhāne nisinno vipassanaṃ ārabhi. Athassa bhagavā upari ākāse nisīditvā ovādaṃ dento ‘‘samunnamayamattāna’’nti gāthaṃ abhāsi. Ayameva thero attānaṃ paraṃ viya ovadanto abhāsīti ca vadanti.
29. තත්ථ සමුන්නමයන්ති සම්මා උන්නමෙන්තො, සමාපත්තිවසෙන කොසජ්ජපක්ඛෙ පතිතුං අදත්වා තතො උද්ධරන්තො වීරියසමතං යොජෙන්තොති අත්ථො. අත්තානන්ති චිත්තං, අථ වා සමුන්නමයාති කොසජ්ජපක්ඛතො සමුන්නමෙහි. ම-කාරො පදසන්ධිකරො. හීනවීරියතාය තව චිත්තං කම්මට්ඨානවීථිං නප්පටිපජ්ජති චෙ, තං වීරියාරම්භවසෙන සම්මා උන්නමෙහි, අනොනතං අනපනතං කරොහීති අධිප්පායො. එවං පන කරොන්තො උසුකාරොව තෙජනං. චිත්තං උජුං කරිත්වාන, අවිජ්ජං භින්ද හාරිතාති. යථා නාම උසුකාරො කණ්ඩං ඊසකම්පි ඔනතං අපනතඤ්ච විජ්ඣන්තො ලක්ඛං භින්දනත්ථං උජුං කරොති, එවං කොසජ්ජපාතතො අරක්ඛණෙන ඔනතං උද්ධච්චපාතතො අරක්ඛණෙන අපනතං විජ්ඣන්තො අප්පනාපත්තියා චිත්තං උජුං කරිත්වාන සමාහිතචිත්තො විපස්සනං උස්සුක්කාපෙත්වා සීඝං අග්ගමග්ගඤාණෙන අවිජ්ජං භින්ද පදාලෙහීති. තං සුත්වා ථෙරො විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා නචිරෙනෙව අරහා අහොසි. තෙන වුත්තං අපදානෙ (අප. ථෙර 1.35.39-43) –
29. Tattha samunnamayanti sammā unnamento, samāpattivasena kosajjapakkhe patituṃ adatvā tato uddharanto vīriyasamataṃ yojentoti attho. Attānanti cittaṃ, atha vā samunnamayāti kosajjapakkhato samunnamehi. Ma-kāro padasandhikaro. Hīnavīriyatāya tava cittaṃ kammaṭṭhānavīthiṃ nappaṭipajjati ce, taṃ vīriyārambhavasena sammā unnamehi, anonataṃ anapanataṃ karohīti adhippāyo. Evaṃ pana karonto usukārova tejanaṃ. Cittaṃ ujuṃ karitvāna, avijjaṃ bhinda hāritāti. Yathā nāma usukāro kaṇḍaṃ īsakampi onataṃ apanatañca vijjhanto lakkhaṃ bhindanatthaṃ ujuṃ karoti, evaṃ kosajjapātato arakkhaṇena onataṃ uddhaccapātato arakkhaṇena apanataṃ vijjhanto appanāpattiyā cittaṃ ujuṃ karitvāna samāhitacitto vipassanaṃ ussukkāpetvā sīghaṃ aggamaggañāṇena avijjaṃ bhinda padālehīti. Taṃ sutvā thero vipassanaṃ vaḍḍhetvā nacireneva arahā ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.35.39-43) –
‘‘හිමවන්තස්සාවිදූරෙ, වසලො නාම පබ්බතො;
‘‘Himavantassāvidūre, vasalo nāma pabbato;
බුද්ධො සුදස්සනො නාම, වසතෙ පබ්බතන්තරෙ.
Buddho sudassano nāma, vasate pabbatantare.
‘‘පුප්ඵං හෙමවන්තං ගය්හ, වෙහාසං අගමාසහං;
‘‘Pupphaṃ hemavantaṃ gayha, vehāsaṃ agamāsahaṃ;
තත්ථද්දසාසිං සම්බුද්ධං, ඔඝතිණ්ණමනාසවං.
Tatthaddasāsiṃ sambuddhaṃ, oghatiṇṇamanāsavaṃ.
‘‘පුප්ඵං කුටජමාදාය, සීසෙ කත්වානහං තදා;
‘‘Pupphaṃ kuṭajamādāya, sīse katvānahaṃ tadā;
බුද්ධස්ස අභිරොපෙසිං, සයම්භුස්ස මහෙසිනො.
Buddhassa abhiropesiṃ, sayambhussa mahesino.
‘‘එකතිංසෙ ඉතො කප්පෙ, යං පුප්ඵමභිපූජයිං;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ pupphamabhipūjayiṃ;
දුග්ගතිං නාභිජානාමි, පුප්ඵපූජායිදං ඵලං.
Duggatiṃ nābhijānāmi, pupphapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං…පෙ.… කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
අරහත්තං පන පත්වා අඤ්ඤං බ්යාකරොන්තොපි තමෙව ගාථං අභාසි.
Arahattaṃ pana patvā aññaṃ byākarontopi tameva gāthaṃ abhāsi.
හාරිතත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Hāritattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 9. හාරිතත්ථෙරගාථා • 9. Hāritattheragāthā