Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ഥേരഗാഥാ-അട്ഠകഥാ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
൯. ഹാരിതത്ഥേരഗാഥാവണ്ണനാ
9. Hāritattheragāthāvaṇṇanā
സമുന്നമയമത്താനന്തി ആയസ്മതോ ഹാരിതത്ഥേരസ്സ ഗാഥാ. കാ ഉപ്പത്തി? സോ കിര പുരിമബുദ്ധേസു കതാധികാരോ ഹുത്വാ തത്ഥ തത്ഥ വിവട്ടൂപനിസ്സയം പുഞ്ഞസമ്ഭാരം ഉപചിനന്തോ ഇതോ ഏകതിംസേ കപ്പേ സുദസ്സനം നാമ പച്ചേകസമ്ബുദ്ധം ദിസ്വാ പസന്നമാനസോ കുടജപുപ്ഫേഹി പൂജം കത്വാ തേന പുഞ്ഞകമ്മേന സുഗതീസുയേവ പരിവത്തേന്തോ ഇമസ്മിം ബുദ്ധുപ്പാദേ സാവത്ഥിനഗരേ ബ്രാഹ്മണമഹാസാലകുലേ നിബ്ബത്തി. ഹാരിതോതിസ്സ നാമം അഹോസി. തസ്സ വയപ്പത്തസ്സ മാതാപിതരോ കുലരൂപാദീഹി അനുച്ഛവികം കുമാരികം ബ്രാഹ്മണധീതരം ആനേസും. സോ തായ സദ്ധിം ഭോഗസുഖം അനുഭവന്തോ ഏകദിവസം അത്തനോ തസ്സാ ച രൂപസമ്പത്തിം ഓലോകേത്വാ ധമ്മതായ ചോദിയമാനോ ‘‘ഈദിസം നാമ രൂപം നചിരസ്സേവ ജരായ മച്ചുനാ ച അഭിപ്പമദ്ദീയതീ’’തി സംവേഗം പടിലഭി. കതിപയദിവസാതിക്കമേനേവ ചസ്സ ഭരിയം കണ്ഹസപ്പോ ഡംസിത്വാ മാരേസി. സോ തേന ഭിയ്യോസോമത്തായ സഞ്ജാതസംവേഗോ സത്ഥു സന്തികം ഗന്ത്വാ ധമ്മം സുത്വാ ഘരബന്ധനേ ഛിന്ദിത്വാ പബ്ബജി. തസ്സ ച ചരിയാനുകൂലം കമ്മട്ഠാനം ഗഹേത്വാ വിഹരന്തസ്സ കമ്മട്ഠാനം ന സമ്പജ്ജതി, ചിത്തം ഉജുഗതം ന ഹോതി. സോ ഗാമം പിണ്ഡായ പവിട്ഠോ അഞ്ഞതരം ഉസുകാരം ഉസുദണ്ഡം യന്തേ പക്ഖിപിത്വാ ഉജും കരോന്തം ദിസ്വാ ‘‘ഇമേ അചേതനമ്പി നാമ ഉജും കരോന്തി, കസ്മാ അഹം ചിത്തം ഉജും ന കരിസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ തതോവ പടിനിവത്തിത്വാ ദിവാട്ഠാനേ നിസിന്നോ വിപസ്സനം ആരഭി. അഥസ്സ ഭഗവാ ഉപരി ആകാസേ നിസീദിത്വാ ഓവാദം ദേന്തോ ‘‘സമുന്നമയമത്താന’’ന്തി ഗാഥം അഭാസി. അയമേവ ഥേരോ അത്താനം പരം വിയ ഓവദന്തോ അഭാസീതി ച വദന്തി.
Samunnamayamattānanti āyasmato hāritattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira purimabuddhesu katādhikāro hutvā tattha tattha vivaṭṭūpanissayaṃ puññasambhāraṃ upacinanto ito ekatiṃse kappe sudassanaṃ nāma paccekasambuddhaṃ disvā pasannamānaso kuṭajapupphehi pūjaṃ katvā tena puññakammena sugatīsuyeva parivattento imasmiṃ buddhuppāde sāvatthinagare brāhmaṇamahāsālakule nibbatti. Hāritotissa nāmaṃ ahosi. Tassa vayappattassa mātāpitaro kularūpādīhi anucchavikaṃ kumārikaṃ brāhmaṇadhītaraṃ ānesuṃ. So tāya saddhiṃ bhogasukhaṃ anubhavanto ekadivasaṃ attano tassā ca rūpasampattiṃ oloketvā dhammatāya codiyamāno ‘‘īdisaṃ nāma rūpaṃ nacirasseva jarāya maccunā ca abhippamaddīyatī’’ti saṃvegaṃ paṭilabhi. Katipayadivasātikkameneva cassa bhariyaṃ kaṇhasappo ḍaṃsitvā māresi. So tena bhiyyosomattāya sañjātasaṃvego satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ sutvā gharabandhane chinditvā pabbaji. Tassa ca cariyānukūlaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā viharantassa kammaṭṭhānaṃ na sampajjati, cittaṃ ujugataṃ na hoti. So gāmaṃ piṇḍāya paviṭṭho aññataraṃ usukāraṃ usudaṇḍaṃ yante pakkhipitvā ujuṃ karontaṃ disvā ‘‘ime acetanampi nāma ujuṃ karonti, kasmā ahaṃ cittaṃ ujuṃ na karissāmī’’ti cintetvā tatova paṭinivattitvā divāṭṭhāne nisinno vipassanaṃ ārabhi. Athassa bhagavā upari ākāse nisīditvā ovādaṃ dento ‘‘samunnamayamattāna’’nti gāthaṃ abhāsi. Ayameva thero attānaṃ paraṃ viya ovadanto abhāsīti ca vadanti.
൨൯. തത്ഥ സമുന്നമയന്തി സമ്മാ ഉന്നമേന്തോ, സമാപത്തിവസേന കോസജ്ജപക്ഖേ പതിതും അദത്വാ തതോ ഉദ്ധരന്തോ വീരിയസമതം യോജേന്തോതി അത്ഥോ. അത്താനന്തി ചിത്തം, അഥ വാ സമുന്നമയാതി കോസജ്ജപക്ഖതോ സമുന്നമേഹി. മ-കാരോ പദസന്ധികരോ. ഹീനവീരിയതായ തവ ചിത്തം കമ്മട്ഠാനവീഥിം നപ്പടിപജ്ജതി ചേ, തം വീരിയാരമ്ഭവസേന സമ്മാ ഉന്നമേഹി, അനോനതം അനപനതം കരോഹീതി അധിപ്പായോ. ഏവം പന കരോന്തോ ഉസുകാരോവ തേജനം. ചിത്തം ഉജും കരിത്വാന, അവിജ്ജം ഭിന്ദ ഹാരിതാതി. യഥാ നാമ ഉസുകാരോ കണ്ഡം ഈസകമ്പി ഓനതം അപനതഞ്ച വിജ്ഝന്തോ ലക്ഖം ഭിന്ദനത്ഥം ഉജും കരോതി, ഏവം കോസജ്ജപാതതോ അരക്ഖണേന ഓനതം ഉദ്ധച്ചപാതതോ അരക്ഖണേന അപനതം വിജ്ഝന്തോ അപ്പനാപത്തിയാ ചിത്തം ഉജും കരിത്വാന സമാഹിതചിത്തോ വിപസ്സനം ഉസ്സുക്കാപേത്വാ സീഘം അഗ്ഗമഗ്ഗഞാണേന അവിജ്ജം ഭിന്ദ പദാലേഹീതി. തം സുത്വാ ഥേരോ വിപസ്സനം വഡ്ഢേത്വാ നചിരേനേവ അരഹാ അഹോസി. തേന വുത്തം അപദാനേ (അപ॰ ഥേര ൧.൩൫.൩൯-൪൩) –
29. Tattha samunnamayanti sammā unnamento, samāpattivasena kosajjapakkhe patituṃ adatvā tato uddharanto vīriyasamataṃ yojentoti attho. Attānanti cittaṃ, atha vā samunnamayāti kosajjapakkhato samunnamehi. Ma-kāro padasandhikaro. Hīnavīriyatāya tava cittaṃ kammaṭṭhānavīthiṃ nappaṭipajjati ce, taṃ vīriyārambhavasena sammā unnamehi, anonataṃ anapanataṃ karohīti adhippāyo. Evaṃ pana karonto usukārova tejanaṃ. Cittaṃ ujuṃ karitvāna, avijjaṃ bhinda hāritāti. Yathā nāma usukāro kaṇḍaṃ īsakampi onataṃ apanatañca vijjhanto lakkhaṃ bhindanatthaṃ ujuṃ karoti, evaṃ kosajjapātato arakkhaṇena onataṃ uddhaccapātato arakkhaṇena apanataṃ vijjhanto appanāpattiyā cittaṃ ujuṃ karitvāna samāhitacitto vipassanaṃ ussukkāpetvā sīghaṃ aggamaggañāṇena avijjaṃ bhinda padālehīti. Taṃ sutvā thero vipassanaṃ vaḍḍhetvā nacireneva arahā ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.35.39-43) –
‘‘ഹിമവന്തസ്സാവിദൂരേ, വസലോ നാമ പബ്ബതോ;
‘‘Himavantassāvidūre, vasalo nāma pabbato;
ബുദ്ധോ സുദസ്സനോ നാമ, വസതേ പബ്ബതന്തരേ.
Buddho sudassano nāma, vasate pabbatantare.
‘‘പുപ്ഫം ഹേമവന്തം ഗയ്ഹ, വേഹാസം അഗമാസഹം;
‘‘Pupphaṃ hemavantaṃ gayha, vehāsaṃ agamāsahaṃ;
തത്ഥദ്ദസാസിം സമ്ബുദ്ധം, ഓഘതിണ്ണമനാസവം.
Tatthaddasāsiṃ sambuddhaṃ, oghatiṇṇamanāsavaṃ.
‘‘പുപ്ഫം കുടജമാദായ, സീസേ കത്വാനഹം തദാ;
‘‘Pupphaṃ kuṭajamādāya, sīse katvānahaṃ tadā;
ബുദ്ധസ്സ അഭിരോപേസിം, സയമ്ഭുസ്സ മഹേസിനോ.
Buddhassa abhiropesiṃ, sayambhussa mahesino.
‘‘ഏകതിംസേ ഇതോ കപ്പേ, യം പുപ്ഫമഭിപൂജയിം;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ pupphamabhipūjayiṃ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, പുപ്ഫപൂജായിദം ഫലം.
Duggatiṃ nābhijānāmi, pupphapūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘കിലേസാ ഝാപിതാ മയ്ഹം…പേ॰… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസന’’ന്തി.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
അരഹത്തം പന പത്വാ അഞ്ഞം ബ്യാകരോന്തോപി തമേവ ഗാഥം അഭാസി.
Arahattaṃ pana patvā aññaṃ byākarontopi tameva gāthaṃ abhāsi.
ഹാരിതത്ഥേരഗാഥാവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Hāritattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ഥേരഗാഥാപാളി • Theragāthāpāḷi / ൯. ഹാരിതത്ഥേരഗാഥാ • 9. Hāritattheragāthā