| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
हत्थच्छिन्नादिवत्थुकथावण्णना
Hatthacchinnādivatthukathāvaṇṇanā
११९. अजपदकेति अजपदसण्ठाने पदेसे। ब्रह्मुजुगत्तोति ब्रह्मा विय उजुगत्तो। अवसेसो सत्तोति इमिना लक्खणेन रहितसत्तो। एतेन ठपेत्वा महापुरिसं चक्कवत्तिञ्च इतरे सत्ता खुज्जपक्खिकाति दस्सेति। येभुय्येन हि सत्ता खन्धे कटियं जाणूसूति तीसु ठानेसु नमन्ति। ते कटियं नमन्ता पच्छतो नमन्ति, इतरेसु द्वीसु ठानेसु नमन्ता पुरतो नमन्ति। दीघसरीरा पन एकेन पस्सेन वङ्का होन्ति, एके मुखं उन्नामेत्वा नक्खत्तानि गणयन्ता विय चरन्ति, एके अप्पमंसलोहिता सूलसदिसा होन्ति, एके पुरतो पब्भारा होन्ति, पवेधमाना गच्छन्ति। परिवटुमोति समन्ततो वट्टलो।
119.Ajapadaketi ajapadasaṇṭhāne padese. Brahmujugattoti brahmā viya ujugatto. Avaseso sattoti iminā lakkhaṇena rahitasatto. Etena ṭhapetvā mahāpurisaṃ cakkavattiñca itare sattā khujjapakkhikāti dasseti. Yebhuyyena hi sattā khandhe kaṭiyaṃ jāṇūsūti tīsu ṭhānesu namanti. Te kaṭiyaṃ namantā pacchato namanti, itaresu dvīsu ṭhānesu namantā purato namanti. Dīghasarīrā pana ekena passena vaṅkā honti, eke mukhaṃ unnāmetvā nakkhattāni gaṇayantā viya caranti, eke appamaṃsalohitā sūlasadisā honti, eke purato pabbhārā honti, pavedhamānā gacchanti. Parivaṭumoti samantato vaṭṭalo.
अट्ठिसिराचम्मसरीरोति अट्ठिसिराचम्ममत्तसरीरो। कप्पसीसोति द्विधाभूतसीसो। केकरोति तिरियं पस्सन्तो। ‘‘उदकतारका नाम उदकपुब्बुळ’’न्ति गण्ठिपदेसु वुत्तं। अक्खितारकाति अक्खिभण्डका। निप्पखुमक्खीति अक्खिदललोमेहि विरहितअक्खिको। पखुम-सद्दो हि लोके अक्खिदललोमेसु निरुळ्हो। पटङ्गमण्डूको नाम महामुखमण्डूको। एळमुखोति निच्चपग्घरणकलालमुखो। सब्बञ्चेतन्ति ‘‘कच्छुगत्तो वा’’तिआदिं सन्धाय वदति। वातण्डिकोति अण्डकेसु वुद्धिरोगेन समन्नागतो। विकटोति तिरियं गमनपादेहि समन्नागतो, यस्स च चङ्कमतो जाणुका बहि गच्छन्ति। पण्होति पच्छतो परिवत्तपादेहि समन्नागतो, यस्स चङ्कमतो जाणुका अन्तो पविसन्ति।
Aṭṭhisirācammasarīroti aṭṭhisirācammamattasarīro. Kappasīsoti dvidhābhūtasīso. Kekaroti tiriyaṃ passanto. ‘‘Udakatārakā nāma udakapubbuḷa’’nti gaṇṭhipadesu vuttaṃ. Akkhitārakāti akkhibhaṇḍakā. Nippakhumakkhīti akkhidalalomehi virahitaakkhiko. Pakhuma-saddo hi loke akkhidalalomesu niruḷho. Paṭaṅgamaṇḍūko nāma mahāmukhamaṇḍūko. Eḷamukhoti niccapaggharaṇakalālamukho. Sabbañcetanti ‘‘kacchugatto vā’’tiādiṃ sandhāya vadati. Vātaṇḍikoti aṇḍakesu vuddhirogena samannāgato. Vikaṭoti tiriyaṃ gamanapādehi samannāgato, yassa ca caṅkamato jāṇukā bahi gacchanti. Paṇhoti pacchato parivattapādehi samannāgato, yassa caṅkamato jāṇukā anto pavisanti.
कुदण्डपादताय कारणं विभावेति ‘‘मज्झे सङ्कुटितपादत्ता’’ति। अग्गे सङ्कुटितपादत्ताति कुण्डपादताय कारणनिदस्सनं। कुण्डपादस्सेव गमनसभावं विभावेति ‘‘पिट्ठिपादग्गेन चङ्कमन्तो’’ति। मम्मनन्ति खलितवचनं। यो एकमेव अक्खरं चतुपञ्चक्खत्तुं वदति, तस्सेतं अधिवचनं।
Kudaṇḍapādatāya kāraṇaṃ vibhāveti ‘‘majjhe saṅkuṭitapādattā’’ti. Agge saṅkuṭitapādattāti kuṇḍapādatāya kāraṇanidassanaṃ. Kuṇḍapādasseva gamanasabhāvaṃ vibhāveti ‘‘piṭṭhipādaggena caṅkamanto’’ti. Mammananti khalitavacanaṃ. Yo ekameva akkharaṃ catupañcakkhattuṃ vadati, tassetaṃ adhivacanaṃ.
हत्थच्छिन्नादिवत्थुकथावण्णना निट्ठिता।
Hatthacchinnādivatthukathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi / ५७. नपब्बाजेतब्बद्वत्तिंसवारो • 57. Napabbājetabbadvattiṃsavāro
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā / हत्थच्छिन्नादिवत्थुकथा • Hatthacchinnādivatthukathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / हत्थच्छिन्नादिवत्थुकथावण्णना • Hatthacchinnādivatthukathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / हत्थच्छिन्नादिवत्थुकथावण्णना • Hatthacchinnādivatthukathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / ५७. हत्थच्छिन्नादिवत्थुकथा • 57. Hatthacchinnādivatthukathā
